رۆژهەڵاتی ناوەڕاست
رۆیتەرز لە راپۆرتێکدا رایگەیاند، "سەرکردایەتی ئێران لەئێستادا مەیلی بەرەو دانوستانی ئەتۆمی هەیە لەگەڵ رۆژئاوا، چونکە تێچووی روبەڕوبونەوەی سەربازیی بینیوە".
ئاژانسی هەواڵیی رۆیتەرز ئاماژەی بەوەشکردووە، "خامنەیی گەیشتووەتە کۆدەنگییەکی ناوخۆیی بۆ دەستپێکردنەوەی دانوستانە ئەتۆمییەکان، چونکە بۆ مانەوەی ئێران پێویستە".
راپۆرتەکە رونیشی کردووەتەوە، "بەرپرسانی ئێران پێیان وایە دانوستان لەگەڵ ئەمریکا تاکە رێگایە بۆ دوورکەوتنەوە لە پەرەسەندنی زیاتر و مەترسی وجودیی".
ئەم گۆڕانکارییەی ئێران، هەوڵێکە بۆ هەڵهاتن بۆ پێشەوە لە رێگەی مێزی دانوستانەوە نەک گۆڕەپانی روبەڕوبونەوە، بەو پێیەی شەڕەکە تاڕادەیەک لاوازی ژێرخانی بەرگری ئێرانی بۆ ئیسرائیل و ئەمریکا ئاشکرا کرد.
شکستی سەربازی و رێگریکردن
هێرشە ئاسمانییە وردەکان و بۆمبی دزەپێکەر، بەشە گرنگەکانی بەرنامە ئەتۆمییەکەی تارانی لەناوبرد، لەنێویاندا بنکە ئەتۆمییەکانی وەک نەتەنز و فۆردۆ.
رۆیتەرز دەڵێت، "پەیامەکە روون بوو، هەر پەرەسەندنێکی زیاتر دەتوانێت ژێرخانی دەوڵەت و خودی ناوەندەکانی بڕیاردان بکاتە ئامانج"، لەم چوارچێوەیەدا پێدەچێت دانوستان دەرفەتێک بێت بۆ دوورکەوتنەوە لە شەڕێکی وجودی.
فشاری ئابوری و توڕەیی شەقام
رۆیتەرز: "سزاکانی ئەمریکا بەردەوامن بۆ خنکاندنی ئابوری ئێران"، هاوکات هەڵاوسان و بێکاری و توڕەیی گشتی ئاگرەکە خۆشتر دەکەن، دروشمەکانی وەک "مەرگ بۆ فەلەستین" لە بەشێک لە ناڕەزایەتییەکانی ناوخۆی ئێراندا، گۆڕانکاری لە هەستی خەڵک دژی ئەو سیاسەتانە ئاشکرا دەکەن، کە پاڵپشتی هاوپەیمانە ناوچەییەکان دەکەن لەسەر حیسابی سیاسەتی ناوخۆ.
کرانەوە بەڕووی دانوستانەکاندا دەتوانێت یارمەتی ئابووری بدات و گرژییەکان کەم بکاتەوە و تاڕادەیەک کۆنترۆڵی رەوشەکە بکاتەوە.
بەپێی بازنەکانی بڕیاردانی تاران، دانوستان بژاردەیەکی سیاسی نییە، بەڵکو پێویستییەکە بۆ مانەوە، بەو پێیەی دوای جەنگ زانایانی ئەتۆمی گواسترانەوە بۆ شوێنە نهێنییەکان و ئاسایشی دامەزراوە ستراتیژییەکان، دووبارە پێداچوونەوەیان بۆ کرایەوە.
هاوسەنگی هەرێمەکان لە گۆڕاندان
ئاگربەست و گفتوگۆکان لەگەڵ واشنتۆن، کات دەگەڕێنێتەوە بۆ تاران بەمەبەستی دووبارە بنیاتنانەوەی تواناکان و کۆنتڕۆڵکردنی کاریگەرییەکانی ناڕەزایەتییەکانی ناوخۆی وڵات.
ئەو گورزەی بەر حەماس کەوتووە، توانای تاران بۆ سەپاندنی مەرجەکانی لە رێگەی بریکارەوە لە غەززە کەمدەکاتەوە، هەربۆیە لێرەدا دیپلۆماسییەت پێدەچێت ببێتە ئامڕازێک بۆ قەرەبووکردنەوەی ئەو دەسەڵاتانەی لەدەستچوون.
بە بۆچوونی چاودێران، "خامنەیی عەقیدەی خۆی ناگۆڕێت، بەڵکو ئامرازەکانی خۆی دەگۆڕێت"، شەڕەکە دەریخستووە، بەردەوامبوون لەسەر رێگای روبەڕوبونەوەی راستەوخۆ بە واتای مەترسی داڕمانی ناوخۆیی یان شکستێکی چەقبەستوویی دێت.
بەڵام وەک هەموو خولەکانی پێشووی دانوستانەکان، تاران هەوڵ دەدات کەمترین بەخشین بدات بۆ ئەوەی زۆرترینی دەست بکەوێت، ئەمە یارییەکی مەترسیدارە، بەتایبەت ئەگەر واشنتۆن و تەلئەبیب بڕیار بدەن کە "کاتی گرێبەستەکان تێپەڕیوە".
مەحمود عەباس سەرۆکی فەلەستین جەختی لە پێویستی رادەستکردنی چەکەکانی هەموو لایەنەکان بە دەسەڵاتی فەلەستین کردەوە.
مەحمود عەباس لە میانی دیدارێکدا لەگەڵ ماتسومۆتۆ هیساشی جێگری وەزیری دەرەوەی پەرلەمانی ژاپۆن لە رامەڵڵا وتی، "ئێمە دەوڵەتی چەکدارمان ناوێت، پێویستمان بە کشانەوەی تەواوەتی ئیسرائیلە لە کەرتی غەززە، لەگەڵ دەستپێکردنی پرۆسەی ئاوەدانکردنەوە و ئەنجامدانی هەڵبژاردنی گشتی لە ماوەی یەک ساڵدا".
باسی لەوەشکرد، "پێویستمان بە بەدیهێنانی ئارامییەکی هەمەلایەنەیە لە کەرتی رۆژئاوا، راگرتنی چالاکییەکانی نیشتەجێبوون، راگرتنی تیرۆری دانیشتوان، ئازادکردنی پارە راگیراوەکانی فەلەستین و راگرتنی هێرشەکان بۆ سەر شوێنە پیرۆزە ئیسلامی و مەسیحییەکان".
عەباس جەختی لەسەر "پێویستی گەیشتن بە ئاگربەستێکی دەستبەجێ و هەمیشەیی، خێراکردنی گەیاندنی یارمەتییە مرۆییەکان بۆ کۆتاییهێنان بە شەڕی برسێتی، ئازادکردنی بارمتەکان و دیلەکان و دڵنیابوونەوە لەوەی دەوڵەتی فەلەستین بەرپرسیارێتییە مەدەنی و ئەمنییەکانی تەواوی خۆی لە کەرتی غەززە لە ئەستۆ دەگرێت، هەروەها دڵنیابوون لەوەی هەموو لایەنە فەلەستینییەکان چەکەکانیان رادەستی دەسەڵاتی فەلەستین بکەنەوە بەپێی بنەمای یەک سیستم، یەک یاسا و یەک چەکی شەرعی".
سەرۆکایەتی فەلەستین پلانی نوێی نیشتەجێبوونی ئیسرائیلی شەرمەزار کرد کە تێیدا داوای دروستکردنی زیاتر لە سێ هەزار یەکە لە ناوچەیەکی جێناکۆکی نێوان "قودس و نیشتەجێبوونی مەعالیە ئەدۆیم" دەکات.
نووسینگەی محەمەد مستەفا سەرۆکوەزیرانی فەلەستین نەخشەیەکی بڵاوکردەوە کە "پلانی نوێی نیشتەجێبوونی ئیسرائیل لە ناوچەی E1" نیشان دەدات.
بەپێی راپۆرتی ئاژانسی هەواڵی فەلەستین، نەبیل ئەبو رەدینە وتەبێژی سەرۆکایەتی فەلەستین جەختی لەوە کردەوە، پلانی تازە راگەیەندراوی ئیسرائیل بۆ دروستکردنی "سێ هەزار و 401" یەکەی نیشتەجێبوون لە ناوچەی جێناکۆکی E1 کە دەکەوێتە نێوان قودس و نیشتەجێبوونی مەعالیە ئەدۆیم، تەنها دەبێتە هۆی پەرەسەندن و گرژی و ناسەقامگیری زیاتر.
ئاماژەی بەوەشکرد، هەموو چالاکییەکانی نیشتەجێبوون و بیناسازی بەپێی یاسا نێودەوڵەتییەکان قبوڵ ناکرێت و نایاسایین، بەتایبەتی بڕیاری ژمارە 2334ی ئەنجومەنی ئاسایش کە دووپاتیدەکاتەوە، "هەموو نیشتەجێبوونەکان لە کەناری رۆژئاوا بە قودسی رۆژهەڵات و تەواوی کەرتی غەززە نایاسایین".
هەروەها ئیدارەی ئەمریکای بە "بەرپرسیار" زانیوە لە راگرتنی داگیرکاریی ئیسرائیل و جەختی لەوە کردەوە "ئەم شەڕانە بێهودەن".
سەرچاوەیەك رایگەیاند، ئەمریكا لەگەڵ سوپای لوبنان بەشداری لە پرۆسەی چەكدانانی حزبوڵا دەكات بە ئامانجی گەڕاندنەوەی سەقامگیری بۆ ناوچەكە.
سەرچاوەیەكی باڵای حكومەتی لوبنان بە میدیاكانی راگەیاندووە، بەیروت رەزامەندی دەربڕیوە هەماهەنگی لەگەڵ سوپادا بكات و بەشداربێت لە پرۆسەی چەكدانانی حزبوڵادا و تەنانەت لە پلانەكەشدا بەشداردەبێت.
ئاماژەی بەوەشكردووە، ئەمریكا دەیەوێت سنورێك بۆ چەكی دەرەوەی دەسەڵاتی دەوڵەت دابنێت و فشارەكانی بۆ سەر حكومەتی لوبنان زیاتر كردووە و مەبەستیەتی رۆڵی هەبێت لە سەقامگیری ناوچەكەدا.
جۆزیف عۆن سەرۆكی لوبنان لە کۆبوونەوەی لەگەڵ عەلی لاریجانی ئەمنیداری ئەنجومەنی باڵای ئاسایشی نەتەوەیی ئێران رایگەیاند، "قبوڵی ناكەن وڵاتان دەستوەردان بكەن لە كاروباری وڵاتەكەی" و لاریجانیش وتویەتی، "دەستوەردان ناكەن لە لوبنان و تەنها دەیانەوێت وڵاتەكە ئارام بێت.
سەرچاوەیەکی ئاگادار لە وردەکارییەکان بڵاویکردەوە، سەرۆکی مۆساد جەختی لە سەر پێویستیی ناوبژیوانان کردووە کە بۆ حەماسی روون بکەنەوە، بڕیاری کابینەی حکومەتی ئیسرائیل بۆ داگیرکردنی غەززە، "جەنگی دەروونی نییە، بەڵکو هەنگاوێکی جدییە"، ئەگەر پێشکەوتن لە دانوستانەکان بۆ ئازادکردنی بارمتەکان نەبیندرێت.
دوو بەرپرسی ئیسرائیلی بە ئاژانسی رۆیتەرزیان راگەیاندووە، دەیڤید بارنیا سەرۆکی مۆساد سەردانی قەتەر دەکات بۆ دەستپێکردنەوەی دانوستانەکانی ئاگربەست لە کەرتی غەززە.
هەروەها کەناڵی 12ی ئیسرائیل بڵاویکردەوە، بارنیا لە سەردانەکەیدا لەگەڵ شێخ محەمەد بن عەبدولڕەحمان ئال سانی سەرۆک وەزیرانی قەتەر کۆبووەتەوە و گفتوگۆیان لەسەر "ڕێککەوتنی بارمتەکان" کردووە.
بەگوێرەی کەناڵ 12، سەردانەکەی بارنیا بۆ قەتەر لەکاتێکدایە هەوڵەکانی ئەمریکا، قەتەر، میسر و تورکیا بۆ گەیشتنە بە رێککەوتنێکی هەمەلایەنە، بۆ کۆتاییهێنان بە شەڕەکە لە بەرامبەر ئازادکردنی سەرجەم بارمتەکان کە لەلایەن بزووتنەوەی حەماسەوە دەست بەسەرن.
سوپای ئیسرائیل رۆژی چوارشەممە رایگەیاند، ئیال زامیر سەرۆک ئەرکانی سوپای ئیسرائیل هێڵکارییەکانی پلانی هێرشکردنە سەر کەرتی غەززەی پەسەند کردووە.
زامیر پێشتر رایگەیاندبوو، "بەپێی بڕیاری کابینەی حکومەت، دەچینە قۆناغێکی نوێ لە شەڕی غەززە".
تونجەر باکرهان، هاوسەرۆکی گشتیی پارتی دیموکراتی گەلان (دەم پارتی)، رەخنەی توندی لە لێدوانەکانی ئەم دواییەی هاکان فیدان، وەزیری دەرەوەی تورکیا گرت و رایگەیاند، "هاکان فیدان پێی وایە کە چاوەکانی دابخات، هەموو شوێنێک دەبێتە شەو و کورد نامێنێت."
لێدوانەکانی باکرهان لە وەڵامی قسەکانی فیداندا دێت کە وتبووی: "یەپەگە لە سوریا رەوشەکە تێکدەدات، تێکەڵی سیستم نابێت و کەشە ئەرێنییەکە دەشێوێنێت."
باکرهان لەم بارەیەوە وتی: "هاکان فیدان پێی وایە بە وتنی 'کورد و مافەکانی بوونیان نییە' ئیتر بوونیان نامێنێت. بەڵام هاکان بەگ هەڵەیە. هیوادارین بە زووترین کات چاوەکانی بکاتەوە، راستییەکان ببینێت و زمانێک بەکاربهێنێت کە خزمەت بە چارەسەر بکات."
هاوسەرۆکی دەم پارتی پرسیاری ئەوەی کرد کە بۆچی تورکیا رێگری لە هەر هەوڵێکی نزیکبوونەوەی کورد و حکومەتی دیمەشق دەکات و وتی: "رێگری لە هەر نزیکبوونەوەیەکی کورد لەگەڵ دیمەشق دەکرێت. من پرسیار دەکەم، ئەگەر ئەمڕۆ بەڕێوەبەرایەتیی باکوور و رۆژهەڵاتی سوریا و حکومەتی دیمەشق لەنێو خۆیاندا رێک بکەون، ئایا تورکیا رێگرییان لێ دەکات؟ باشە بۆچی؟"
باکرهان بە شێوەیەکی وتیشی: "بەپێی زانیاری من، هاکان فیدان لە کابینەی حکومەتی سوریادا نییە، بەڵام هەموو کار و خەمی بەیانیان و ئێوارانی لەسەر سوریا و هەر دەستکەوتێکی ئەگەریی کوردە لەوێ. جیهان ئەمە دەبینێت و ئەمە دۆخێکی زۆر دڵتەزێنە."
ئەم لێدوانانە لە کاتێکدایە کە پرسی چارەسەرکردنی پرسی کورد لە تورکیا یەکێکە لە بابەتە گەرمەکانی رۆژ و کۆمیسیۆنێکیش لە پەرلەمان بە ناوی "کۆمیسیۆنی هاوپشتیی نیشتمانی، برایەتی و دیموکراسی" بۆ ئەو مەبەستە پێکهێنراوە و لە کارەکانی بەردەوامە.
وڵاتانی عەرەبی رۆژی چوارشەممە بە توندی ئیدانەی لێدوانەکانی بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیلیان کرد، کە تێیدا باسی لە پابەندبوونی خۆی بە دیدگای "ئیسرائیلی مەزن" کردبوو، کە بریتییە لە داگیرکردنی بەشێک لە خاکی وڵاتانی عەرەبی بۆ جێبەجێکردنی ئەو ئامانجە.
ئوردن: ئەمە هەڕەشەیەکی مەترسیدارە
وەزارەتی دەرەوەی ئوردن لێدوانەکانی ناتانیاهۆی بە "هەڕەشەیەکی مەترسیدار بۆ سەلامەتیی وڵاتان و پێشێلکردنی یاسای نێودەوڵەتی" ناوبرد.
سوفیان قزا، وتەبێژی وەزارەتەکە، رایگەیاند: "شانشینی ئوردن بە تەواوی ئەم لێدوانە توندوتیژانە رەتدەکاتەوە و جەخت دەکەینەوە کە ئەم وەهمە بێمانایانەی بەرپرسانی ئیسرائیل ناتوانن زیان بە ئوردن و وڵاتانی عەرەبی بگەیەنن و مافە ڕەوا و نەگۆڕەکانی گەلی فەڵەستین کەم ناکەنەوە."
ناوبراو زیادی کرد کە ئەم لێدوانانە رەنگدانەوەی "دۆخی قەیراناویی حکومەتی ئیسرائیل و گۆشەگیرییە نێودەوڵەتییەکەیەتی" لە سۆنگەی بەردەوامیی دەستدرێژییەکانی بۆ سەر غەززە و کەرتی رۆژئاوای داگیرکراو.
سعودیە: رەتکردنەوەی تەواوی پڕۆژە فراوانخوازییەکان
وەزارەتی دەرەوەی سعودیە لە راگەیەندراوێکدا "بە توندترین شێوە" ئیدانەی لێدوانەکانی سەرۆک وەزیرانی حکومەتی داگیرکەری ئیسرائیلی کرد و رەتکردنەوەی تەواوی شانشینەکەی بۆ "ئەو بیرۆکە و پڕۆژە نیشتەجێبوون و فراوانخوازیانە" راگەیاند کە دەسەڵاتی داگیرکەری ئیسرائیل پەیڕەوی دەکات.
راگەیەندراوەکە جەختی لەسەر "مافی مێژوویی و یاسایی گەلی فەڵەستین بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆی خۆی لەسەر خاکەکەی" کردەوە، بە پشتبەستن بە یاسا نێودەوڵەتییە پەیوەندیدارەکان.
کۆمکاری عەرەبی: پێشێلکردنی سەروەریی وڵاتانی عەرەبییە
کۆمکاری وڵاتانی عەرەبی لە راگەیەندراوەکەدا بە توندی ئیدانەی لێدوانەکانی ناتانیاهۆی کرد و بە "رێگەپێدان بۆ پێشێلکردنی سەروەریی وڵاتانی عەرەبی و هەوڵێک بۆ تێکدانی ئاسایش و سەقامگیری لە ناوچەکە" وەسفی کرد.
کۆمکارەکە جەختی کردەوە کە ئەم لێدوانانە "هەڕەشەیەکی ترسناکن بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی و
داوای لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و ئەنجومەنی ئاسایش کرد کە بەرپرسیارێتی خۆیان جێبەجێ بکەن و "بە هەموو هێزێکەوە رووبەڕووی ئەم لێدوانە توندڕەوانە ببنەوە."
ئەنجومەنی هاوکاری کەنداو:
جاسم محەمەد ئەلبدیوی، سکرتێری گشتیی ئەنجومەنی هاوکاری کەنداو، "ئیدانەی توند و ناڕەزایەتی قووڵی" خۆی دەربڕی بەرامبەر بە لێدوانەکانی ناتانیاهۆ و بە "پێشێلکارییەکی ئاشکرای میساقی نەتەوە یەکگرتووەکان و یاسای نێودەوڵەتی و دەستدرێژییەکی روون بۆ سەر سەروەری و یەکپارچەیی خاکی وڵاتان" وەسفی کرد.
ئەلبدیوی داوای لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی کرد کە "بەرپرسیارێتییەکانی خۆی لە ئەستۆ بگرێت و هەڵوێستێکی توند وەربگرێت بۆ راگرتنی ئەم لێدوان و پلانە هاندەرانە" بۆ پاراستنی ناوچەکە لە هەر گرژییەک.
دەستەی کارەسات و باری لەناکاوی تورکیا (ئافاد) رایگەیاند کە بومەلەرزەیەک بە گوڕی 4.3 پلە بە پێوەری رێختەر لە دەریای ئیجە رویداوە.
بەپێی زانیارییەکانی ماڵپەڕی ئافاد، بومەلەرزەکە پاشنیوەڕۆی ئەمڕۆ، لە قووڵایی 7.02 کیلۆمەتر لەژێر دەریای ئیجەدا رویداوە.
تا ئێستا هیچ زانیارییەک سەبارەت بە زیانی گیانی و ماددیی بومەلەرزەکە رانەگەیەندراوە.
بەهۆی وتەکانی دژی رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیا، داواکاری گشتیی ئەنقەرە دەستی بە لێکۆڵینەوە کرد لەگەڵ ئۆزگور ئۆزێل، سەرۆکی گشتیی پارتی گەلی کۆماری (جەهەپە).
لێکۆڵینەوەکە دوای ئەوە دێت کە ئۆزێل لە لێدوانێکیدا سەبارەت بە دەنگۆی چوونە پاڵی ئۆزلەم چەرچیئۆغڵو، سەرۆکی شارەوانیی گەورەی ئایدن بۆ ئاکپارتی، رەخنەی توندی لە ئەردۆغان گرت. ئۆزێل رایگەیاندبوو، کە فشار خراوەتە سەر چەرچیئۆغڵو و پێی وتراوە: "یان وەرە ناو پارتەکەم یان دەتخەمە زیندانەوە."
سەرۆکی جەهەپە لە درێژەی قسەکانیدا بە بە توندی هێرشی کردبووە سەر ئەردۆغان و وتبووی: "تۆ لە 31ی مارسدا بە شەق و لێدان لە ئایدن دەرکرایت. ئەمەیە پیاوەتی؟ ئاوا دەتەوێت ئایدن بەدەست بهێنیت؟"
وەزیری داد: "ئەمە هێرشە بۆ سەر ئیرادەی86 ملیۆن هاووڵاتی"
یەڵماز تونچ، وەزیری دادی تورکیا، لەسەر هەژماری تایبەتی خۆی لە تۆڕی کۆمەڵایەتی ئێکس رایگەیاند کە داواکاری گشتیی ئەنقەرە بە تۆمەتی "سوکایەتیکردن بە سەرۆک کۆمار" لێکۆڵینەوەی لەگەڵ ئۆزێل دەستپێکردووە.
تونچ لە راگەیەندراوەکەیدا نووسیویەتی: "ئەو ووتانەی کە سنووریان بەزاندووە و لە دەرەوەی رێزن، هێرشێکی ئاشکرایە بۆ سەر ئیرادەی 86 ملیۆن هاووڵاتی کە سەرۆک کۆمار نوێنەرایەتییان دەکات."ناوبراو هەروەها جەختی لەوە کردەوە کە سیاسەت دەبێت لە چوارچێوەی ئەدەب و رەوشتدا بکرێت و ئەو زمانە "ناشایستەیەی" ئۆزێل بەکاریهێناوە، چیتر تەنها کێشەی شێوازی قسەکردن نییە و لە رێز و نەزاکەتی سیاسی دەرچووە.
کاردانەوەی ئاکپارتی
عومەر چەلیک، وتەبێژی ئاکپارتی، بە توندی ئیدانەی قسەکانی ئۆزێلی کرد و بە "ناشایستە" وەسفی کردن. چەلیک رایگەیاند: "ئەوەی ئۆزگور ئۆزێل دەیکات سیاسەت نییە، بەڵکو بووەتە ناوەندێک بۆ ژەهراویکردنی سیاسەت."
هەروەها بورهانەددین دوران، سەرۆکی فەرمانگەی پەیوەندییەکانی سەرۆکایەتی کۆمار، کاردانەوەی نیشاندا و وتەکانی ئۆزێلی بە "سوکایەتی" ناوبرد و داوای پاراستنی ئاست و شێوازی گفتوگۆی سیاسی کرد.
شایەنی باسە، ماددەی 299ی یاسای سزاکانی تورکیا، "سوکایەتیکردن بە سەرۆک کۆمار" وەک تاوان ناساندووە و سزای زیندانیکردنی بۆ داناوە. جەهەپە پێشتر داوای هەڵوەشاندنەوەی ئەم ماددەیەی کردبوو و بە "نائاسایی" وەسفی کردبوو، چونکە پێی وایە ئەم یاسایە پارێزبەندییەکی نادادپەروەرانە بە سەرۆک کۆمار دەبەخشێت کە هاوکات سەرۆکی پارتێکی سیاسییشە.
ئەسعەد شەیبانی رایگەیاند، ئەوەی لە سوەیدا رویدا، ململانێیەکی تائیفی بوو کە لەلایەن ئیسرائیلەوە وروژێنرا.
ئەسعەد شەیبانی وەزیری دەرەوەی سوریا، لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا لە ئەنقەرە لەگەڵ هاوتا تورکییەکەی، رایگەیاند، وڵاتەکەی "پابەندە" بە لێپرسینەوە لە هەر پێشێلکارییەک لە سوەیدا رویداوە و ئەمە بەرپرسیارێتی دەوڵەتە".
باسی لەوەشکرد، بەکارهێنانی خەڵکی سوەیدا لەلایەن ئیسرائیلەوە قبوڵ ناکەین، پاراستنی دانیشتووانەکەی ئەرکی دەوڵەتە، وتیشی، "سوریا بۆ گەلی سوریایە و دروزەکان بەشێکی جەوهەری ئەم گەلەن".
شەیبانی رونیشیکردەوە، "سەقامگیریی سوریا بە واتای سەقامگیریی ناوچەکە دێت، لەئێستادا روبەروی تەحەدییەکی گەورە بووتەوە کە هیچی کەمتر نیە لەتەحەدییاتی کاتی جەنگ".
سەرۆک وەزیرانی ئێسرائیل رایگەیاند، ئێران یۆرانیۆمی پیتێنراوی هەیە بەڵام بەشی دروستكردنی بۆمبی ئەتۆم ناكات و هەڕەشەی هێرشكردنە سەر دامەزراوە ئەتۆمییەكانی ئێرانیش دەكات.
بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل لە چاوپێكەوتنێكی تەلەفزیۆنی وڵاتەكەی رایگەیاند، هێرشەكانی جەنگی 12 رۆژە لەگەڵ ئێران، پاشەكشێی گەورەی بە بەرنامە ئەتۆمییەكەی تاران كردوە بەڵام تا ئێستاش خاوەنی 400 كیلۆگرام یۆرانیۆمی پیتێنراون.
بە وتەی نەتانیاهۆ پێش هێرشەكان زانیویانە كە ناتوانن یۆرانیۆمە پیتێنراوەكەی ئێران بە تەواوەتی لەناو ببەن بەڵام هەر بەهۆی هێرشەكانی ئیسرائیل بۆسەر ئێران بەرنامە ئەتۆمییەكە چەند ساڵێك گەڕاوەتەوە بۆ دواوە.
لێپرسراوانی باڵای ئێران چەندجارێك ئاماژەیان بەوە كردوە، دوای هێرشەكەی ئەمریكا بۆسەر سێ دامەزراوەی ئەتۆمیی وڵاتەكەیان چارەنوسی یۆرانیۆمە پیتێنراوەكان دیار نییە.
سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل هەڕەشەی ئەوەشی كردوە، وڵاتەكەی ئامادەی هەر جۆرە كاردانەوەیەكە دژی هەنگاوەكانی ئێران بۆ دەستپێكردنەوەی پیتاندنی یۆرانیۆم.
بەرەبەیانی ئەمڕۆ عەلی لاریجانی ئەمینداری گشتی ئەنجومەنی باڵای ئاسایشی نیشتمانی ئێران گەیشتە فڕۆکەخانەی بەیروت.
لاریجانی لە فڕۆکەخانەکەوە رایگەیاند، "خەڵکی لوبنان بۆ ئێمە ئازیزن و لە هەموو رەوشێکدا لە تەنیشتیان دەوەستینەوە".
سەردانەکەی لاریجانی بۆ بەیروت بە ساتێکی "چارەنوسساز" لە مێژووی لوبنان دادەندرێت، بەو پێیەی سەردانەکە "پەیامی سیاسی و ئەمنی گرنگی" هەڵگرتووە.
ئەم سەردانە چەند رۆژێک دوای لێدوانە چارەنووسسازەکانی ئێران دێت، کە رایگەیاند، هەر هەوڵێک بۆ داماڵینی چەک لە دەست رێکخراوە چەکدارییەکانی دەرەوەی سوپا رەتدەکاتەوە.
ئەم هەنگاوانەش هاوکاتە لەگەڵ دیمەنێکی ئاڵۆزی ناوخۆی لوبنان، بەو پێیەی هەڵوێستەکان دابەشبوون لە نێوان پشتیوانیکردن لە بڕیارەکەی حکومەت بۆ چەکداماڵین وەک هەنگاوێک بۆ بنیاتنانی دەوڵەتێکی بەهێز، لەبەرامبەردا حزبوڵڵای لوبنان رەتیدەکاتەوە.
وەزارەتی دەرەوەی فەرەنسا پشتیوانی خۆی بۆ بەردەوامبونی دانوستانەكانی نێوان خۆسەریی و دەسەڵاتی دیمەشق دەردەبڕێت و رایدەگەیەنێت، تێكەڵكردنەوەی هەسەدە وەك بەشێك لە سوپای سوریا خزمەتی سەقامگیریی وڵاتەكە دەكات.
وەزارەتی دەرەوەی فەرەنسا لە راگەیەنراوێكدا بڵاویكردووەتەوە، پاریس و واشنتۆن پێكەوە پشتیوانی لە دانوستانەكانی نێوان ئیدارەی خۆسەریی باكور و رۆژهەڵاتی سوریا لەگەڵ حكومەتی دیمەشق دەكەن و هەوڵی لەیەکتر نزیككردنەوەی تێڕوانینەكانی هەردوولا دەدەن.
لە راگەیەنراوەكەدا هاتووە، فەرەنسا لە پێناو سەقامگیریی و بەرەنگاربونەوەی تیرۆر گرنگی بە بەشداری و تێكەڵبونی هێزەكانی سوریای دیموكرات هەسەدە لەگەڵ سوپای سوریا دەدەن.
هەروەها پاریس جەختی لەوەكردووەتەوە، هاوشێوەی رابردو پابەندە بە دۆزینەوە چارەسەری ئاشتییانە بۆ سوریایەكی ئازاد و سەقامگیر.
وەزارەتی دەرەوەی فەرەنسا جەختی لەوە كردوەتەوە، پێویستە بۆ بونیادنانی سوریایەكی بەهێز لە ناوچەكە و بەرەنگاربونەوەی تیرۆر، هەوڵی نزیككردنەوەی دید و بۆچونی خۆسەریی باكوری سوریا و حكومەتی كاتیی دیمەشق بدرێت.
مارکۆ روبیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریکا رایگەیاند، ئەمریکا کار لەسەر ئەوە دەکات کە ئیخوان موسلیمین وەک رێکخراوێکی تیرۆریستی دەستنیشان بکات.
روبیۆ ئاماژەی بەوەشکردووە، وڵاتەکەی سەرقاڵی پڕۆسەیەکە بۆ دەستنیشانکردنی ئیخوان موسلیمین وەک رێکخراوێکی تیرۆریستی و بەچڕی کار لەسەر ئەوە دەکەن، وتیشی پرۆسەکە "درێژ و ئاڵۆزە، بەڵام کارەکان بەردەوامن".
ئاماژەی بەوەشکرد، "روونە کە لقی جیاوازی ئیخوان موسلیمین هەیە، بۆیە دەبێت هەر لقێک دەستنیشان بکرێت"دەشڵێت، "بەردەوام پێداچوونەوە بە گروپەکاندا دەکەین بۆ ئەوەی دەستنیشانیان بکەین بەو جۆرەی کە هەن، لەڕووی، "لایەنگرانی تیرۆریستان، رەنگە خۆیان تیرۆریست بن".
بەپێی وتەی روبیۆ، پڕۆسەکە "پێداچوونەوەیەکی وردی هەر لقێکی گروپەکە بە تاک لەخۆدەگرێت، لەگەڵ بەڵگەی روون بۆ دڵنیابوون لەوەی بڕیارەکە بەرگەی تەحەددای یاسایی دەگرێت یان نا".
مانگی رابردوو تێد کروز سیناتۆری کۆمارییەکان پڕۆژە یاسایەکی پێشکەش بە کۆنگرێس کرد بۆ ئەوەی ئیخوان موسلیمین وەک گرووپێکی تیرۆریستی دەستنیشان بکات.
کروز ئیخوان موسلیمینی بە "رێکخراوی تیرۆریستی" زانی و رایگەیاند، " ئیخوان پشتیوانی لە لایەنە تیرۆریستییەکانی وەک حەماس دەکات".
بە وتەی کروز، ئیخوانەکان "مەترسییەکی جددی لەسەر بەرژەوەندییەکانی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا دروست دەکات".
بڕیارە لە ئەگەری گەیشتنە ئاگربەستی غەززە، ئیدارەیەكی راگوزەر بۆ بەڕێوەبردنی كەرتی غەززە لە قۆناغی دوای جەنگ پێكبهێنرێت و وەزیری دەرەوەی میسریش دەڵێت، ئەو ئیدارەیە لەلایەن 15 كەسایەتی فەڵەستینی ئەكادیمییەوە لەژێر سەرپەرشتی دەسەڵاتدارانی فەلەستین بەڕێوەدەبرێت.
بەدر عەبدولعاتی، وەزیری دەرەوەی میسر لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانیدا ئاماژەی بەوەدا، ئەو ئیدارە راگوزەرەی بڕیارە لەدوای قۆناغی جەنگ بۆ غەززە پێكبهێنرێت، لەلایەن 15 كەسایەتی فەڵەستینی ئەكادیمییەوە بەڕێوەدەبرێت.ئەوەشی خستەڕو، ئیدارەكە لەژێرچاودێری دەسەڵاتدارانی فەڵەستین كەرتی غەززە بۆ ماوەی شەش مانگ بەڕێوەدەبات.
وەزیری دەرەوەی میسر ئاماژەی بەوەشدا، بەهەماهەنگی لەگەڵ قەتەر و ئەمریكا هەوڵەكانیان چڕكردووەتەوە بۆ نێوەندگیركردنی ئیسرائیل و حەماس و گەیشتنە ئاگربەستی غەززە، لەئێستاشدا هەوڵەكانیان چڕكردووەتەوە بۆ گەیشتنە ئاگربەستێكی 60 رۆژی لە غەززە، كە تێیدا هاوكارییە مرۆییەكان بگەیەنرێتە غەززە و ژمارەیەك بارمتەش ئازادبكرێن.
ئەوەش لەكاتێكدایە، ئیسرائیل پێشنیازی ئیدارەی راگوزەری بۆ قۆناغی دوای جەنگ لە غەززە رەتكردووەتەوە، كە رۆژی 9ی ئاب، لوتكەی عەرەبی لە قاهیرەی پایتەختی میسڕ پێشنیازیكرد.
هاوسەرۆكی دەم پارتی رایدەگەیەنێت، نا دیموكراسیی بوون رەگی كێشەكانی پرسی كوردە لە توركیا و تەنها بەرێكاری دیموكراسی و ئاشتیانەش دەتوانرێت كۆتایی بە ناكۆكی نیو سەدە بهێنرێت.
گوڵستان كلچ هاوسەرۆكی دەم پارتی لەبارەی كۆبوونەوەی سێیەمی كۆمسیۆنی پشتیوانی و برایەتی و دیموكراسی لە پەرلەمانی توركیا رایگەیاند، پرسی كورد یەكێكە لە سەرەكیترین كێشەكانی توركیا كە بووەتە هۆی نزیكەی 50 ساڵ ململانێ و ناكۆكی، وتیشی، یەكێك لە كێشە ریشەییەكان نەبوونی دیموكراسییە لە وڵاتدا، تاكە رێگەی چارەسەریش بریتییە لە دانوستان و گفتوگۆ و گرتنەبەری رێكاری دیموكراسی و ئاشتیانە.
لەو چوارچێوەیەشدا، پارتی گەلی كۆماری (جەهەپە) پاكێجێكی 29 مادەیی لەژێرناوی "بە دیموكراسیكردن" پێشكەشی كۆمیسیۆنەكە كرد، چاوەڕوانیش دەكرێت پارتی داد و گەشەپێدان (ئاكەپە)ش پاكێجێكی هاوشێوە پێشكەش بكات.
نوعمان كورموڵتوش سەرۆكی پەرلەمان و سەرۆكی كۆمیسیۆنەكەش ئاماژەی بەوە كرد، كارەكانی كۆمیسیۆنەكە بەباشی بەڕێوەدەچن و گەورەترین خواستیشیان ئەوەیە هەنگاوەكان بە رێبازێكی هاوبەش و یەكگرتوو بەدی بهێنرێت.