جیهان
سەرۆکی ئۆکراین و سەرۆکی سوریا لە پەراوێزی کۆبوونەوە گشتیەکانی نەتەوەیەکگرتووەکان چاویان بە یەکتر کەوت و بەیاننامەیەکی هاوبەشیان ئیمزاکرد بۆ پتەوکردنی پەیوەندیەکانی نێوان هەردوو وڵات.
ڤۆلۆدیمێر زیلینسکی سەرۆکی ئۆکراین لە تۆڕی کۆمەڵایەتی ئێکس بڵاویکردەوە، ئەمڕۆ لەگەڵ سوریا بەیاننامەیەکی هاوبەشیان سەبارەت بە گەڕاندنەوەی پەیوەندییە دیپلۆماسییەکان ئیمزاکرد، هەروەها پێشوازیش لەو هەنگاوە گرنگە دەکەن و ئامادەن پشتیوانی لە گەلی سوریا بکەن لەسەر بۆ بەدەستهێنانی سەقامگیری لەو وڵاتەدا.
ئاماژەی بەوەشکردوە، لە میانەی دانوستانەکانیان لەگەڵ ئەحمەد شەرع سەرۆکی سوریا، بە وردی باسیان لە کەرتە گرنگەکانکردوە بۆ پەرەپێدانی هاوکارییەکان و ئەو هەڕەشە ئەمنیانەی رووبەڕووی هەردوو وڵات دەبنەوە و شێوازی بەرپەرچدانەوەیان.
زیلینسکی جەختیشیکردوەتەوە، وڵاتەکەی لەسەر بنەمای رێزگرتن و متمانەی یەکتر، پەیوەندییەکانیان لەگەڵ سوریا بنیات دەنێن.
نەتەوە یەکگرتووەکان هۆکاری وەستانی لەناکاوی ئەو پلیکانە کارەباییەی ئاشکرا کرد کە دۆناڵد ترەمپ و میلانیا-ی هاوسەری لە کاتی چوونە ژوورەوەیان بۆ بارەگای کۆمەڵەی گشتی ویستیان بەکاری بهێنن و کاری نەکرد.
دوای لێکۆڵینەوەیەک کە یەک رۆژی خایاند، ستیفان دوجاریک، وتەبێژی سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان، لە یاداشتێکدا بۆ رۆژنامەنووسان رایگەیاند، لێکۆڵینەوەکان دەریانخستووە کە وێنەگرێکی کۆشکی سپی بەرپرس بووە لەو روداوە.
دوجاریک رونیکردەوە: "پلیکانە کارەباییەکە وەستاوە دوای ئەوەی تایبەتمەندی سەلامەتیی پلیکانەکان کارا بووە، کە بۆ رێگریکردن لەوە دیزاین کراوە کەس یان شتومەک نەکێشێتە ناوەوە، یان لەنێوان پلیکانەکاندا گیری بکات." وتیشی: "پێدەچێت وێنەگرەکە بەبێ مەبەست ئەو تایبەتمەندییەی کارا کردبێت."
وەستانی قادرمەکە تاکە کێشە نەبوو کە لە کۆبوونەوەکانی خولی 80ی کۆمەڵەی گشتی روبەروی ترەمپ بووەوە، بەڵکو لە کاتی پێشکەشکردنی وتارەکەشیدا ئامێری خوێندنەوەی ئۆتۆماتیکی (Teleprompter) لەکارکەوت.
ترەمپ لە وتارەکەیدا بە گاڵتەوە وتی: "دوو شت کە نەتەوە یەکگرتووەکان پێشکەشی کردوون، پلیکانەیەکی کارەبایی خراپ و ئامێرێکی خوێندنەوەی لەکارکەوتوو بوون." دواتر لەسەر پلاتفۆرمی "تروس سۆشیاڵ" نووسی، "رەنگە ئەم دوو روداوە وتارەکەیان سەرنجڕاکێشتر کردبێت."
لە بەرامبەردا، کارۆلین لێڤت، وتەبێژی کۆشکی سپی، داوای کرد ئەو کەسەی هۆکاری وەستانی پلیکانە کارەباییەکە بووە لە کارەکەی دووربخرێتەوە.
سەرۆکی ئەمریکا دەڵێت: پێویستە دەستبەجێ شەڕ لە غەززە کۆتایی پێبێت و هەموو بارمەتەکان ئازادبکرێن، لەبەرانبەردا سەرۆکی فەرەنسا دەڵێت: دانپێدانان بە دەوڵەتی فەلەستین هەنگاوێکە بۆ هەڵوەشاندنەوەی بزوتنەوەی حەماس.
دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا و ئیمانوێل ماکرۆن سەرۆکی فەرەنسا، لە پەراوێزی کۆبوونەوەی گشتی کۆمەڵەی نەتەوە یەکگرتووەکان کۆبوونەوە و رەوشی غەززەیان تاوتوێکرد، لە دیدارەکەدا دۆناڵد ترەمپ رایگەیاند، پێبینی دەكەم كۆبوونەوەمان لەگەڵ وڵاتانی عەرەب و ئیسلامی لەبارەی غەززە ئەرێنی دەبێت.
وتیشی، دەبێت شەڕ لە غەززە کۆتایی پێبێت و سەرجەم بارمتەکان ئازاد بکرێن.
لەلای خۆشیەوە ئیمانوێل ماکرۆن رایگەیاند، دانپێدانانمان بە دەوڵەتی فەلەستین گرنگی خۆی هەیە و لەخۆمانەوە ئەو بڕیارەمان نەداوە.
هەر لەکۆبوونەوەکەدا ماکرۆن بە ترەمپی وت، زیاتر لە دوو ساڵە شەڕ لە غەززە بەردەوامە چی بەدەستهاتووە؟ بۆیە پێویستمان پڕۆسەیەکی گشتگیر هەیە.
ئاماژەی بەوەشکرد، دانپێدانان بە دەوڵەتی فەلەستین مانای لەبیرکردنی هێرشەکەی 7ـی ئۆکتۆبەر نییە لەلایەن حەماسەوە، بەڵکو دامەزراندنی دەوڵەتی فەلەستین یارمەتیدەر دەبێت بۆ هەڵوەشاندنەوەی بزوتنەوەی حەماس.
سەرۆکی ئەمریکا دەڵێت: لەو کاتەوەی من دەستبەکاربوومە، ئەمریکا گەیشتوەتەوە سەردەمی زێڕین.
ئەمڕۆ سێشەممە دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا وتارێکی لە کۆبووەنەوەی کۆمەڵەی گشتی نەتەوەیەکگرتووەکان پێشکەشکرد و رایگەیاند، ئیدارەی پێشوو کارەساتی ئابوری بۆ بەجێهێشتین، بەڵام ئەمڕۆ ئەمریکا بەهێزترین ئابوری و سەربازی و پەیوەندی هەیە.
وتیشی، لە چەند مانگی رابردوودا کۆتاییم بە حەوت شەڕ هێناوە، هەروەها نەتەوە یەکگرتووەکان لە هەوڵەکانی راگرتنی شەڕەکاندا لەگەڵ ئەمریکا نەوەستاوە.
ترەمپ ئاماژەی بەوەشکرد، پێویستە خەڵاتی نۆبڵی ئاشتی وەربگرم بۆ دەستكەوتەكانم بەڵام لە ئێستادا كاری لەپێشینەم رزگاركردنی ژیانی ملیۆنان كەسە.
سەبارەت بە رەوشی غەززە سەرۆکی ئەمریکا راشیگەیاند، حەماس پێشنیازەكان بۆ كۆتاییهێنان بە شەڕی غەززە رەتدەكاتەوە، هەروەها داننان بە دەوڵەتی فەڵەستین خەڵاتكردنی حەماسە
پارتی گەلی كۆماری_ جەهەپە، لەدوای شكستی هەڵبژاردنی رابردوەوە، روبەڕووی یەكەم ئاستەنگی یاسایی دەبێتەوە، هەوڵێك كە چاودێران بە لێكترازانی پارتەكەی دەبینن وەك گەورەترین ركابەری ئاكەپەی دەسەڵاتدار لەلایەن رەجەب تەیب ئەردۆغانەوە.
لەسەر سكاڵای ژمارەیەك لایەنگری كەمال كڵیچدار ئۆغڵۆ سەرۆكی پێشووی جەهەپە، دادگای باڵای توركیا لە 24ی تشرینی داهاتوو بڕیاری كۆتایی لەبارەی كۆنگرەی 38ی پارتەكە دەدات كە لە ٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٣ بەڕێوەچوو، تیایدا ئوزگور ئۆزال شكستی بە كەمال كلچدار ئۆغڵو هێنا.
سكاڵاكە خۆی دەبینێتەوە لەوەی كە ئۆزگور بە هاوكاری ئەكرەم ئیمام ئۆغڵو و دەنگی ساختە بووەتە سەرۆكی پارتەكە، لەكاتێكدا ئۆزگور لەماوەی كەمتر لە دوو ساڵدا لە سێ كۆنفرانسی پارتەكەیدا براوەی یەكەم بووە، یەكەمیان لە ٣٨ەمین كۆنگرەی ئاساییدا بوو لە ٥ی تشرینی دووەمی ٢٠٢٣، دووەمیان لە ٢١ەمین كۆنگرەی نائاسایی پارتەكەیدا بوو لە ٦ی نیسانی ٢٠٢٥ و سێیەمین جاریش لە ٢٢مین كۆنگرەی نائاسایی بوو كە رۆژی ٢١ی ئەم مانگە بەڕێوەچوو.
هەڵپەساردنی دۆسیەكە لەلایەن دادگاوە لە ١٥ی ئەم مانگەو دواخستنی بۆ ٢٤ی مانگی داهاتوو، وایكرد جەهەپە هەنگاوێك بكەوێتە پێش دادگا، ئەویش كۆنگرەی سێیەم بوو لە ٢١ی ئەم مانگەدا، بۆ ئەوەی رێگری لە هەر بڕیارێكی دادگا بكات لەسەر هەڵوەشاندنەوەی كۆنگرەكانی پێشوو.
ئوزێلی تەمەن ٥١ ساڵ لەدوای دەستگیركردنی ئیمام ئۆغڵۆوە وەك ڕكابەرێكی نوێی ئەردۆغان لە گۆڕەپانی سیاسی توركیا تەماشا دەكرێت، لەكاتێكدا چەقۆی دادگا لەسەر ملی حزبەكە ئامادەیە بۆ لەتكردنی بۆ بەشی ناكۆك.
جەهەپە یەكێكە لە كۆنترین پارتە سیاسییەكانی توركیا كە ساڵی 1923 لەلایەن مستەفا كەمال ئەتاتوركەوە دامەزرا، لە دوایین هەڵبژاردنی پەرلەمانی توركیا لە ئایاری 2023، وەك دووەم هێزی سیاسی توركیا 22.46% دەنگەكانی بەدەستهێنا و لەكۆی 600 كورسی پەرلەمانی، 146 كورسی بردەوە.
شرۆڤەكارانی سیاسی باس لە دوو ئەگەر دەكەن بۆ بڕیاری دادگا لە 24ی تشرینی یەكەمی داهاتوودا، ئەگەری یەكەم ئەوەیە كۆنگرەی 38 و 39ی جەهەپە هەڵوەشێتەوە و لە شوێنی سەرۆكی ئێستا، قەیوم دابنرێت، ئەگەری دووەمیش ئەوەیە كۆنگرە هەڵوەشێتەوەو لە بری قەیوم، دووبارە كەمال كلیچدار ئۆغڵو، سەرۆكی پێشووی جەهەپە ببێتەوە بە سەرۆك، لەم حاڵەتەدا دواین كۆنگرەی پارتەكەش لە 21ی ئەم مانگە هەڵدەوەشێنێتەوە.
بەرپرسانی جەهەپە جەخت لەوە دەكەنەوە بڕیارەكانی دادگا بەشێكن لە پلانی حكومەتی توركیا و پارتی داد و گەشەپێدانی دەسەڵاتدار، بەئامانجی فشاركردن لە لایەنە ئۆپۆزسیۆنەكان بۆ هەڵبژاردنی داهاتوو كە بڕیارە لە ٢٠٢٨ بەڕێوەبچێت، هەروەها دابەشكردنی پارتەكەیە بۆ دوو بەرەی دژ بەیەك.
کەمخەویی ماوەدرێژ، تەنها کاریگەریی نەرێنی لەسەر پڕۆگرامی خەوتن دروست ناکات، بەڵکو توێژینەوەیەکی زانستیی نوێ ئاشکرای دەکات کە دەتوانێت پیربوونی مێشکیش خێراتر بکات. ئەم دۆزینەوەیە جەخت لەسەر گرنگیی خەوێکی تەندروست دەکاتەوە بۆ پاراستنی تەندروستی مێشک بە درێژایی تەمەن.
لێکۆڵینەوە زانسییەکە کە لە گۆڤاری زانستیی "Neurology" بڵاوکراوەتەوە، ئاشکرای دەکات ئەو کەسانەی تووشی کەمخەویی ماوەدرێژ دەبن – یان لانیکەم سێ شەو لە هەفتەیەکدا بۆ ماوەی سێ مانگ یان زیاتر گرفتی خەوتنیان بۆ دروست دەبێت – بە ڕێژەی 40% زیاتر لەو کەسانەی خەوێکی ئاساییان هەیە، ئەگەری تووشبوونیان بە خەمۆکی و لاوازبوونی هزری هەیە؛ بە گوتەی توێژەران، ئەمە یەکسانە بە 3.5 ساڵ زیادبوونی پیریی مێشک.
دکتۆر دیێگۆ ز. کارڤالیۆ، یەکێک لە نووسەرانی لێکۆڵینەوەکە و پسپۆڕی دەمار و مێشک لە ناوەندی تەندروستیی مایۆکلینیکی ئەمریکا، لە لێدوانێکدا رایگەیاند: "ئەم دۆزینەوانە دەبنە بەشێکی دیکە لەو کۆمەڵە بەڵگەیەی کە نیشانی دەدەن خەو تەنها بۆ پشوودان نییە؛ بەڵکو میکانیزمێکی گرنگی بەهێزکردنی کۆئەندامی بەرگری و پاراستنی تەندروستیی مێشکە."
تیمەکەی کارڤالیۆ زیاتر لە 2750 کەسایەتی گەورەی ئەمریکی، کە لە روی دەروونییەوە تەندروست بوون، بۆ ماوەی نزیکەی شەش ساڵ لێکۆڵینەوەیان لەسەر کرد. 16%ی بەشداربووان تووشی کەمخەوی بوون. ئەوان بە بەردەوامی تاقیکردنەوەی یادەوەری و بیرکردنەوەیان بۆ ئەنجامدرا و هەندێکیشیان پشکنینی تیشکیی مێشکیان بۆ کراوە.
بە گشتی، 14%ی ئەو کەسانەی تووشی کەمخەوی بوون، دواتر تووشی خەمۆکی یان لاوازبوونی هزری بوون، لە کاتێکدا ئەم ژمارەیە لەو کەسانەدا کە کەمخەوییان نەبووە، 10% بووە. هەروەها، ئەو کەسانەی کەمخەوی درێژخایەنیان هەبووە، بە درێژایی ئەو ساڵانە، لەروی توانای بیرکردنەوەوە لاوازییەکی زۆریان بە خۆیانەوە بینیوە.
کارڤالیۆ گوتیشی: "ئێمە دابەزینێکی خێراترمان لە تواناکانی بیرکردنەوە و گۆڕانکاری لە مێشکدا بەدی کرد، کە نیشان دەدات کەمخەوی ماوەدرێژ دەتوانێت هۆشدارییەکی پێشوەختە بێت، یان تەنانەت هۆکارێکی بەشداربێت لە کێشەکانی ناسینی داهاتوودا." ئەم ئەنجامانە تەنانەت دوای لەبەرچاوگرتنی هۆکارەکانی وەک تەمەن، بەرزی فشاری خوێن، خەوی پچڕپچڕ و بەکارهێنانی دەرمانی خەویش، جێگیر مانەوە.
هەرچەندە لێکۆڵینەوەکە سەلمێنەری ئەوە نییە کە کەمخەوی راستەوخۆ دەبێتە هۆی کێشەی مێشک، بەڵام تەنها نیشانی داوە کە پەیوەندییەک لەنێوان کەمخەوی و تەندروستی مێشکدا هەیە. پێویستە توێژینەوەی زیاتر ئەنجام بدرێت بۆ دیاریکردنی هۆکاری وردی ئەم پەیوەندییە.
هاوکات توێژینەوەکە نیشانی دا کە کەمخەویی ماوەدرێژ رەنگە کاریگەریی زیاتر لەسەر تەندروستی مێشکی هەندێک کەس هەبێت وەک لەوانی دیکە. بەشداربووان کە دەیانگوت کەمتر لە ئاستی ئاسایی دەخەون، خاڵی سپی زیاتر لە پشکنینی مێشکیاندا دەرکەوتبوو، کە نیشانەی زیان گەیشتنە بە مێشکیان، هەروەها ماددەی ئەمیلۆیدیش زیاتر بینرابوو؛ پڕۆتینگەلێکن کە لە مێشکدا کۆدەبنەوە و پەیوەندییان بە سەرهەڵدانی نەخۆشیی ئەلزەهایمەرەوە هەیە. ئاستی ماددەی ئەمیلۆیدی ئەوان هاوشێوەی ئەو کەسانە بوو کە جینی APOE4ـیان هەیە؛ جینێکە مەترسیی ئەلزەهایمەر زیاد دەکات. هەروەها لەنێوان خۆبەخشەکاندا کە ئەم جینەیان هەبوو، دابەزینێکی زیاتر لە یادەوەری و تواناکانی بیرکردنەوەدا بەدی کرا.
کارڤالیۆ گوتی: "ئەنجامەکانمان نیشان دەدەن کە کەمخەوی رەنگە بە شێوازی جیاواز کاریگەری لەسەر مێشک هەبێت، نەک تەنها لە رێگەی ئەمیلۆیدەوە، بەڵکو لە رێگەی دەمارە خانە بچووکەکانی مێشکیشەوە."
ئەم دۆزینەوانە نوێترین بەڵگەن لەسەر پەیوەندیی نێوان خەو و تەندروستی مێشک. کەمخەوی ماوەدرێژ مەترسییەکانی بەرزی فشاری خوێن، نەخۆشیی دڵ، شەکرە، خەمۆکی و قەڵەوییش زیاد دەکات.
بەگوێرەی دوایین بڵاوکراوەکانی رێکخراوی تەندروستیی جیهانی، نزیکەی 57 ملیۆن کەس لە جیهاندا تووشبووی خەمۆکین و کەمخەویش نزیکەی 16.2%ی دانیشتووانی ئەو وڵاتانەی تووش کردووە کە داتای باوەڕپێکراویان هەیە.
لە کۆتاییدا کارڤالیۆ وتی: "ئەم لێکۆڵینەوەیە گرنگیی چارەسەرکردنی کەمخەوی ماوەدرێژ دووپات دەکاتەوە، نەک تەنها بۆ باشترکردنی کوالیتی خەو، بەڵکو رەنگە بۆ پاراستنی تەندروستی مێشکیش لە پیریدا."
کۆشکی سپی: ترەمپ ناساندنی دەوڵەتی فەلەستین بە "پاداشتێک بۆ حەماس" دەزانێت و دەڵێت "هیچ شتێک لەبارەی کۆتاییهێنانی ململانێکەوە بەدی ناهێنێت"
کارۆلین لیڤیت، وتەبێژی کۆشکی سپی، ئەمڕۆ دووشەممە رایگەیاند، دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا، پێی وایە ناساندنی دەوڵەتی فەلەستین هیچ بەشدارییەک لە ئازادکردنی بارمتەکان لە غەززەدا ناکات، کە ئەمە بە سەرەکیترین ئامانج دادەنرێت لە ئێستادا. هەروەها دەڵێت، ئەمە "هیچ شتێک لەبارەی کۆتاییهێنانی ململانێکەوە بەدی ناهێنێت."
لیڤیت ئاماژەی بەوەدا کە ترامپ "دژی ددان نانە بە دەوڵەتی فەلەستیندا،" و وتی کە ترەمپ ئەم هەڵوێستەی لە کاتی سەردانەکەی دوایی بۆ شانشینی یەکگرتوو، لە کاتی وەستان لەپاڵ کیر ستارمر، سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا، دەربڕیوە.
بەپێی وتەکانی لیڤیت، ترەمپ پێی وایە ئەم ناساندنە "پاداشتێکن بۆ حەماس،" جەختی لەوەش کردەوە کە ئەمانە "تەنها قسەن زیاتر لەوەی کردار بن، لەلایەن هەندێک لە دۆست و هاوپەیمانەکانی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکاوە."
وتەبێژەکە ئاماژەی بەوەشدا کە سەرۆکی ئەمریکا سبەی سێشەممە لەبەردەم کۆمەڵەی گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکاندا لەبارەی ئەم بڕیارەوە دەدوێت کە چەندین وڵات، لەوانەش فەڕەنسا، گرتوویانەتەبەر، و دەڵێت ئەمە تەنها "وشەیە نەک کرداری بەرجەستە."
رۆژی یەکشەممە، هەریەک لە بەریتانیا و کەنەدا و ئوسترالیا و پورتوگال دانیان بە دەوڵەتێکی فەلەستینیدا نا، ئەمەش هەنگاوێک بوو کە ئامانجی بەهێزکردنی چارەسەری دوو دەوڵەت بوو، و کاردانەوە و توڕەیی ئیسرائیلی لێکەوتەوە.
بەپێی ئامارەکانی ئاژانسی "فرانس پرێس"، بەمەش ژمارەی ئەو وڵاتانەی کە دانیان بە دەوڵەتی فەلەستیندا ناوە، گەیشتە 145 وڵات لە کۆی193 وڵاتی ئەندام لە نەتەوە یەکگرتووەکان.
ڤلادیمێر پوتن، سەرۆکی روسیا، ئەمڕۆ دووشەممە رایگەیاند، مۆسکۆ بۆ ماوەی ساڵێکی دیکە پابەند دەبێت بە پەیماننامەی کەمکردنەوەی چەکی ئەتۆمی کە لەگەڵ ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا ئیمزای کردووە، ئەمەش دوای کۆتاییهاتنی وادەکەی لە شوباتی داهاتوودا. بەڵام ئەم پابەندبوونە بە مەرجێک دەبێت کە دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا، هەمان هەنگاو بنێت
پەیماننامەی "نیو ستارت" دواین رێککەوتنی ماوەییە لەبارەی چەکەوە لە نێوان روسیا و ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکادا.
پوتن رایگەیاند: "روسیا، دوای 5\2\2026 ئامادەیە بەردەوام بێت لە پابەندبوون بە سنووردارکردنە چەندێتییە سەرەکییەکانی کە لە پەیماننامەی ستارتدا هاتوون."
ناوبراو لە کۆبوونەوەیەکی ئەنجومەنی ئاسایشی روسیادا وتیشی کە ئامادەیە پەیماننامەکە بۆ ماوەی ساڵێک درێژ بکاتەوە "بۆ پشتگیریکردنی هەوڵەکانی پەرەپێنەدانی چەکی ئەتۆمی لەسەر ئاستی جیهان و بۆ بەشداریکردن لە هاندانی گفتوگۆ لەگەڵ واشنتۆن سەبارەت بە رێککەوتنێکی جێگرەوە کە شوێنی پەیماننامەی ئێستا بگرێتەوە،" بەڵام تەنها "ئەگەر ترەمپ ئامادە بێت هەمان کار بکات."
پوتین لە درێژەی قسەکانیدا گوتی: "دوای ئەوە، و لەسەر بنەمای شیکردنەوەی دۆخەکە، بڕیار لەبارەی پاراستنی بەردەوامی ئەم سنووردارکردنە خۆبەخشییانە دەدەین."
پەیماننامەکە، کە دواین رێککەوتنی دوو لایەنەیە لە نێوان مۆسکۆ و واشنتۆندا، رێگە بە هەر لایەنێک دەدات کە 1550 کڵاوە ئەتۆمیی هێرشکاری ستراتیژی بڵاوبکاتەوە، و میکانیزمێکی بۆ پشتڕاستکردنەوە دیاری کردووە، هەرچەندە ماوەی دوو ساڵە مۆسکۆ بەشداریی خۆی لەم میکانیزمەدا هەڵپەساردووە.
شایەنی باسە، ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لە ساڵی 2019دا لە پەیماننامەی چەکی ئەتۆمیی مەودا مامناوەند کشایەوە، کە لە ساڵی 1987 لەگەڵ روسیا واژۆ کرابوو.
ئەمڕۆ كۆبوونەوەی نەتەوە یەكگرتووەكان دەستپێدەكات و سبەینێ سەرۆك كۆماری عیراق وتارێك پێشكەش دەكات و چەند پرسێكی گرنگ باسدەكات.
وا بڕیارە ئەمڕۆ لە نیویۆرك كۆبوونەوەی نەتەوە یەكگرتووەكان لەسەر ئاستی باڵا ئەنجام بدرێت و یەكەم كۆبونەوەش تایبەتە بە یادی 80 ساڵەی دامەزراندی رێكخراوەكە.
د.لەتیف رەشید سەرۆك كۆماری عیراق بە یاوەری وەفدێكی رەسمی كە قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆك وەزیرانی هەرێم و فوئاد حسێن وەزیری دەرەوە و قاسم ئەعرجی راوێژكاری ئاسایشی نیشتمانی عیراق لەخۆدەگرێت، لە نیویۆركن و بڕیارە رۆژی 23ی مانگ سەرۆك كۆماری عیراق وتارێك پێشكەش بكات.
لە درێژەی كۆبوونەوەكانیشدا هەر ئەمڕۆ كۆبونەوەیەكی باڵا ئەنجام دەدرێت بە ناونیشانی كۆنفرانسی نێودەوڵەتی بۆ چارەسەری ئاشتیخوازانە و پرسی فەلەستین و جێبەجێكردنی چارەسەری دوو دەوڵەتی، كە تیایدا وڵاتانی عەرەبی و كۆمەڵێك وڵاتانی رۆژئاوا دەیانەوێت بگەن بە چەرەسەرێكی ریشەیی بۆ رەوشی فەڵەستین.
سەرۆکی ڤەنزوێلا سەرجەم ئەو تۆمەتانەی کە وڵاتەکەی پەیوەندی هەبێت بە بازرگانی مادەی هۆشبەرەوە و داوای گفتوگۆ لەو بارەیەوە دەکات.
نیکۆلاس مادۆرۆ سەرۆکی ڤەنزوێلا لە راگەیەندراوێکدا سەرجەم تۆمەتەکانی ئەمریکا لەبارەی بازرگانیکردنی وڵاتەکەی بە ماددەی هۆشبەر و پاڵپشیکردنی گروپە مافیایەکان رەتکردەوە و داوای گفتوگۆشی لە دۆناڵد ترەمپ کرد و ئاشتی لەڕێگەی گفتوگۆ و لێکتێگەیشتنەوە بپارێزێت
راشیگەیاند، ئەوە خراپترین هەواڵی ساختەیە کە دژی وڵاتەکەیان بڵاودەکرێتەوە،هەروەها پەرەپێدانی ململانێیەکی چەکدارییە کە رەنگە زیانێکی کارەساتبار بە هەموو کیشوەری ئەمریکا باشور بگەیەنێت.
ئەوەش لەکاتێکدایە، لەماوەی رابردوودا هێزەکانی سوپای ئەمریکا هێرشیان کردە سەر دوو بەلەمی خێرا و دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا ئامژەی بەوەکرد، ئەو بەلەمانە سەربە ئەو گروپانە بوون کە بازرگانی بە ماددەی هۆشبەرەوە دەکەن و بەڕێگەوەبوون بەرەوە ئەمریکا.
سەرۆکی ئەمەریکا بەڵێنی دا و لەبەردەم رۆژنامەنوساندا سوێند دەخوات کە بەرگری لە پۆڵەندا و وڵاتانی باڵتیک بکات ئەگەر روسیا بەردەوام بێت لە پەرەسەندنی گرژییەکان و بەزاندی سنوری ئەو وڵاتانە لە ناوچەکە، ئەمەش دوای بەزاندی ئاسمانی ئیستۆنیا دێت لەلایەن روسیاوە.
ئەمڕۆ یەکشەممە، دۆناڵد ترەمپی سەرۆکی ئەمەریکا، لە وەڵامی پرسیارێکی رۆژنامەنوساندا کە ئایا روسیا بەردەوامبێت لە بەزاندنی سنوریی وڵاتانی باڵتیک و ئەگەری پەرەسەندنی زیاتری گرژییەکان لە ناوچەکە، دژی روسیا دەوەستێتەوە؟
سەرۆکی ئەمەریکا لە وەڵامدا دەڵێت؛ بەڵێ سوێند دەخۆم دەیکەم و ئەو هەوڵەی مۆسکۆمان پێخۆش نییە.
ئەم لێدوانەی ترەمپ دوای پێشێلکارییەکانی ئەم دواییەی روسیا دێت بۆ سەر ئاسمانی وڵاتانی باڵتیک، کە رۆژی هەینی سێ فڕۆکەی جەنگی میگ-31ـی روسی بەبێ مۆڵەت چوونە ناو ئاسمانی ئیستۆنیا و ئەو وڵاتەش ئیدانەی ئەو هەوڵەی روسیای کرد.
لای خۆشیەوە دۆناڵد توسک، سەرۆکوەزیرانی پۆڵەندا رایگەیاندبوو، لە مانگی ئەیلولی رابردوودا 19 فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی روسی چوونەتە ناو ئاسمانی پۆڵەندا و هەر ئەوکات روسیا رایگەیاند ئەوکارەیان بە مەبەست نەبووە.
وڵاتانی باڵتیک هەریەکە لە ئیستۆنیا، لاتیڤیا و لیتوانیان، کە بە درێژایی زیاتر لە 1600 کیلۆمەتر سنووریان لەگەڵ رووسیادا هەیە ئەندامی ناتۆن و ناکۆکن لەگەڵ مۆسکۆدا.
کەنەدا و ئوستراڵیا و بەریتانیا بە رەسمی دانیان بە دەوڵەتی فەلەستیندا نا، سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا لە کۆنفڕانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، وەک بەریتانیا دان بە دەوڵەتی فەلەستیندا دەنێن و جەختیشیکردەوە حەماس نابێت هیچ ڕۆڵێکی هەبێت لە داهاتوودا چ لە حوکمڕانی یان ئاسایشدا.
ئەمڕۆ یەکشەممە کەیر ستارمەری سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا رایگەیاند؛ دوو دەوڵەتی چارەسەرە لە پرسی غەززەدا و گەرچی هیوا بۆ چارەسەری دوو دەوڵەتی کاڵ دەبێتەوە، بەڵام ناهێلێن ئەو رووناکییە بکوژێتەوە، جەختیشی لەسەر پێویستی گفتگۆ دەکەن بۆ گەیشتن بە چارەسەری دوو دەوڵەتی لە نێوان فەلەستین و ئیسرائیلدا.
جیا لە بەریتانیا، ئوسترالیا و کەنەداش بە رەسمی دانپێدانانی خۆیان بە دەوڵەتی فەلەستین راگەیاند، ئەمەش لە چوارچێوەی هەوڵە نێودەوڵەتییەکان بۆ گەیشتن بە چارەسەری دوو دەوڵەتی.
ئەنتۆنی ئەلبانیز، سەرۆکوەزیرانی ئوسترالیا رایگەیاند، وڵاتەکەی ئەمڕۆ بە رەسمی دەوڵەتی فەلەستینی ناساندووە "لە چوارچێوەی هەوڵێک بۆ زیندووکردنەوەی چارەسەری دوو دەوڵەتی، ئاماژەی بەوەسکردوە دەبێت سەرەتا بە ئاگربەست لە کەرتی غەززە دەستپێبکات و دواتر ئازادکردنی ئەو بارمتانەی لە غەززەن".
بە هەمان شێوەی سەرۆک وەزیرانی ئوسترالیا، ئەلبانیز جەختی لەوە کردەوە کە حەماس نابێت هیچ رۆڵێکی لە فەلەستینی نوێدا هەبێت.
هەر ئەمڕۆ مارک کارنی سەرۆک وەزیرانی کەنەداش رایگەیاند؛ کەنەدا دان بە دەوڵەتی فەلەستین دەنێت و پێشنیازی ئەوە دەکات کە بە هاوبەشی کار بکات بۆ پێشخستنی بنیاتنانی داهاتوویەکی ئارام و ئومێدبەخش بۆ هەردوو دەوڵەتی فەلەستین و دەوڵەتی ئیسرائیل.
تاڵیبان دەڵێت: سازش لەسەر یەک مەتر خاکی ئەفغانستان ناکەن و پێویستیان پێی نییە، هاوکات رێککەوتن لەسەر بنکەی ئاسمانی باگرام بە ئەستەم ناودەبات.
لێپرسراوێکی تاڵیبان رایگەیاند، گەیشتن بە رێککەوتن لەگەڵ ئەمریکا لەسەر بنکەی ئاسمانی باگرام ئەستەمە و هیچ سازشێکی لەسەر ناکەین.
فەرماندەی سوپای ئەفغانستان ئاشکرایکردووە، سازش لەسەر یەک مەتر خاکی ئەفغانستان ناکەین و هیچ پێویستییەکمان پێ نییە.
ئەمەش لەکاتێکدایە، ترەمپ لە تۆڕی کۆمەڵایەتی تروس نوسیویەتی، ئەگەر ئەفغانستان بنکەی ئاسمانی باگرام نەگەڕێنێتەوە بۆ ئەو کەسەی دروستی کردووە، کەئەویش ئەمریکا، شتە خراپەکان رودەدەن.
باگرام، گەورەترین بنکەی ئاسمانییە لە ئەفغانستان، پایەیەکی سەرەکی شەڕی سەرکردایەتی ئەمریکا بوو لە دژی تاڵیبان لە دوای هێرشەکانی 11ـی سێپتەمبەری ساڵی 2001 .
سەرۆکی ئەمریکا دەڵێت: بۆ راگرتنی شەڕ لە ئۆکراین لە پوتن بێ هیوا بووم، پێویستە بە هەر جۆرێک بێت کێشەکانی نێوان مۆسکۆ و کیێڤ چارەسەر بکرێت.
دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا رایگەیاند، لە ماوەکانی رابردوودا کاریان کردووە بۆ وەستاندنی شەڕەکانی نێوان هیندستان و پاکستان، ئەرمینیا و ئازەربایجان، کۆسۆڤۆ و سربیا، ئیسرائیل و ئێران.
وتیشی، بەهۆی ئەو کارانەی ئەنجامیداوە شایەنی وەرگرتنی خەڵاتی نۆبڵی ئاشتییە، وەک رێزلێنانێک بۆ کارەکانی لە کۆتاییهێنان بە چەندین شەڕ لە سەرانسەری جیهان.
ترەمپ ئاماژەی بەوەشکرد، پێیوابووە کۆتاییهێنان بە شەڕی نێوان روسیا و ئۆکراین ئاسانتر دەبێت بەهۆی پەیوەندی باشی لەگەڵ پوتن، بەڵام دەڵێت، لەئێستادا بێ هیوابووە لێی.
سەبارەت بە کاروباری ناوخۆی ئەمریکا ترەمپ ئەوەی خستەڕوو، وێستگەی داهاتوو لە شەڕی دژی تاوان لە شیکاگۆیە، راشیگەیاند، ئەوان حەزیان لە تاوان نییە، بەڵام دیموکراتەکان حەزیان لە تاوانە.
دوای زیاتر لە 11 ساڵ لە داخرانی باڵیۆزخانەی سوریا لە واشنتۆن كرایەوە و وەزیری دەرەوەی ئەولاتەش دەڵێت، سوریا لە قۆناغێكی نوێی كاری دیپلۆماتی دایە.
لە واشنتۆن باڵیۆزخانەی سوریا كرایەوە و لە ریوڕەسمی كردنەوەی باڵیۆزخانەكەشدا ئەسعەد شەیبانی، وەزیری دەرەوەی سوریا رایگەیاند، دوای ئەوەی بۆ ماوەی چەندین ساڵ بەهۆی سیاسەتی رژێمی بەشار ئەسەدەوە، سوریا لە جیهان دابڕابوو و پێگەی نیودەوڵەتیی خۆی لەدەستدابوو، ئێستا لە قۆناغێكی نوێدایە لە بواری دیپلۆماتیدا.
وتیشی، كردنەوەی باڵیۆزخانەكە لاپەڕەیەكی نوێیە و لەسەر دیمەشق و واشنتۆن پێویستە كار لەسەر پەیوەندییەكی زۆر باشتر بكەن، چونكە كاركردنی پێكەوەیی و ئاماژەیە بۆ ئەوەی شتەكان بە ئاڕاستەیەكی دروستدا دەڕۆن.
لە رۆژی 18ـی ئاداری 2014، نوێنەری تایبەتی ئەمریكا بۆ كاروباری سوریا، داوای لە دەسەڵاتدارانی سوریا كرد كارەكانی باڵیۆزخانەكەیان لە واشنتۆن رابگرن، فەرمانبەرەكانیش دوای ئەو داواكاریە بۆ وڵاتەكەیان گەڕانەوە.
بڕیارە رۆژی دووشەممەی داهاتوو سەرۆکی ئۆکراین لەگەڵ سەرۆکی ئەمریکا کۆببێتەوە و پرسی رێککەوتنی ئاشتی لەگەڵ روسیا تاوتوێ بکەن.
ئاژانسی فرانس پرێس بڵاویکردوەتەوە، ڤۆلۆدیمێر زیلینسکی سەرۆکی ئۆکراین ئەم هەفتەیە لە پەراوێزی کۆبوونەوەی گشتی کۆمەڵەی نەتەوە یەکگرتووەکان لە نیویۆرک، لەگەڵ دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا کۆدەبێتەوە.
زیلینسکی بە رۆژنامەنووسانی راگەیاندووە، لە کۆبوونەوەکەدا باس لە ئەگەری رێککەوتنی ئاشتی لەگەڵ روسیا و دابینکردنی گەرەنتی ئەمنی بۆ کیێڤ دەکات، دەشڵێت، داوا لە ئەمریکا دەکات سزا بەسەر مۆسکۆدا بسەپەنێت.
بڕیارە رۆژی دووشەممەی داهاتوو کۆبوونەوەکانی کۆمەڵەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان بە بەشداری نزیکەی 150 سەرۆکی دەوڵەت و حکومەت لە نیویۆرک دەستپێبکەن.
لە میانی کۆبوونەوەکەدا، زیلینسکی هەوڵدەدات پشتیوانی جیهانی بۆ کیێڤ کۆبکاتەوە لەکاتێکدا ترەمپ هەوڵدەدات نێوەندگیری بکات بۆ کۆتاییهێنان بەو شەڕە زیاتر لە سێ ساڵە بەردەوامە.