جیهان
میکۆلای ئازارۆڤ، سەرۆک وەزیرانی پێشووی ئۆکراین رایگەیاند، ڤۆڵادیمێر زیلێنسکی بە پلانێکی پێشوەختە گەشتی بۆ واشنتۆن کردووە و ئەو تێگەیشتنەی کە دەڵێت زیلێنسکی، لەکاتی دیدارەکەیدا لەگەڵ سەرۆکی ئەمریکا، بە هێمنی مامەڵەی کردووە "وەهمێکی گەورەیە".
ئازارۆڤ، لە لێدوانێکیدا بۆ ئاژانسی هەواڵی "نوفوست"ـی روسی رونیکردەوە، کە ئەم سیناریۆیە پێشوەخت لە لەندەن و پاریس پلانی بۆ دانراوە، هەروەها زیلێنسکی ئاگادار کراوەتەوە، هیچ رێکەوتنێکی پەیوەست بە گرێبەستی کانزا بەنرخەکان لە کاتی سەردانەکەیدا واژۆ ناکات.
ئازارۆڤ ئاماژەی بەوەدا، پێشتریش زیلێنسکی لە سەرەتای مانگی شوباتدا، کاتێک سکۆت بێسنت، وەزیری گەنجینەی ئەمریکا سەردانی کێڤی کرد، وای لێکرد چوار کاتژمێر چاوەڕێ بکات بۆ ئەوەی یەک ببینن و دواتر بە زارەکی رایگەیاند، کە هیچ رێکەوتنێک واژۆ ناکات.
ئازارۆڤ ئاماژەی بەوەدا کە ئەم رووداوە بە تەواوی لەگەڵ ئەو ستراتیژ و سیناریۆیەدا دەگونجێت کە پێشوەختە پلانی بۆ دانرابوو.
ئازارۆڤ رونیشیکردەوە، سەرکردەکانی رۆژئاوا، بەتایبەت بەریتانیا، جیاوازی ستراتیژییان لەگەڵ ترەمپ هەیە. لەکاتێکدا ترەمپ نایەوێت پارەی زیاتر بۆ ململانێکانی ئۆکراین خەرج بکات و پێی وایە پێویستە زیلێنسکی پۆستەکەی بەجێبهێڵێت، ئەوروپییەکان و ئینگلیزەکان بە پێچەوانەوە باوەڕیان وایە، پێویستە فشارەکان بۆسەر روسیا زیاتر بکرێن.
ئازارۆڤ وتی: "ئەوان ئەم سیناریۆیەیان بۆ زیلێنسکی دانا: وەرە کوڕم، بڕۆ و بەزمێک بنێرەوە، تۆ پێویستت بە ئاشتی نییە، با بزانن کە تۆ پیاوێکی بەهێزی.
وەزارەتی بەرگری ئەمریکا ئاشکرایدەکات، واشنتۆن رەزامەندی دەربڕیوە بە بەهای سێ ملیار دۆلار چەک و پێداویستی جەنگی بە ئیسرائیل بفرۆشێت.
وەزارەتی بەرگری ئەمریکا (پنتاگۆن) رایگەیاندووە، فرۆشتنی چەکەکان بە سێ قۆناغ دەبێت، قۆناغی یەکەم زیاتر لە 35 هەزار بۆمب وهەروەها چوار هەزار بۆمبی روخێنەر لەخۆدەگرێت.
ئاماژەی بەوەشکردووە، قۆناغی دووهەم بە بەهای 675 ملیۆن دۆلار، پێنج هەزار بۆمب رەوانەی ئیسرائیل دەکات، قۆناغی سێهەمیش، بە بڕی 300 ملیۆن دۆلار ئامێری بلدۆزەر بە ئیسرائیل دەفرۆشێت.
جێگەی ئاماژەیە دوای ئەوەی نزیکەی ساڵێک بوو بەهۆی بڕیارەکانی ئیدارەی جۆ بایدن، سەرۆکی پێشووی ئەمریکا هاوکارییە گەورە سەربازییەکان بۆ ئیسرائیل راگیرابوو، لەگەڵ دەست بەکاربوونی ترەمپ بڕیارەکە هەوڵوەشاوەتەوە و هاوکارییەکان دەستیپێکردەوەتەوە.
ترەمپ لە بەردەم رۆژنامەنووسان لە زیلینسكی توڕە دەبێت و هۆشداری پێدەدات وەكو پێویست سوپاسگوزاری ئەمریكا نییە و گوشاریان لێ كرد رێكکەوتنی ئاشتی لەگەڵ روسیا بكات.
جەی دی ڤانس جێگری سەرۆكی ئەمریكا لە كۆبوونەوە پڕ گرژییەكەی ئەمڕۆدا بە ڤۆلۆدیمێر زیلینسكی سەرۆكی ئۆكراینی راگەیاند، لێدوانەكانی لە كۆشكی سپی بێڕێزانەن و ترەمپیش هۆشداری دایە زیلنسكی كە لە پێگەیەكی باشدا نییە.
پێشووتر ترەمپ زیلنسكی بە دیكتاتۆر ناوبرد و لە میانی بەڕێوەچوونی كۆبوونەوەكەی ئەمڕۆش تۆمەتباریكرد بە هەڵگیرساندنی جەنگی جیهانی سێیەم، هەروەها ترەمپ زیلنسكی ئاگادار كردەوە كە دەبێت گرێبەستی كانزا گرانبەهاكان ئیمزا بكات ئەگەر نا ئەمریكا پەیوەندی بە ئۆكراینەوە نامێنێت.
ترەمم وتیشی، زیلنسكی رق ئەستوورە بەرانبەر پوتن و ناتوانێت بەو رقەوە و رێككەوتن بكەن.
زیلنسكی جەختی كردەوە ناتوانرێت متمانە بە پوتن بكرێت، بۆیە دابینكردنی گەرەنتی ئەمنی پێویستە.
سەرۆك وەزیرانی كەنەدا هۆشداری دایە ترەمپ لە ئەگەری جێبەجێكردنی سزای باج بەسەریاندا و دەڵێت، وەڵامی توندیان دەبێت.
جەستن ترودۆ سەرۆك وەزیرانی كەنەدا هۆشداری توندی ئاڕاستەی ترەمپ كرد و رایگەیاند، لە ئەگەری سەپاندنی باجی ناڕەواوە لەلایەن ئەمریكاوە، كەنەدا دەستبەجێ وەڵامی توندی دەبێت.
ترودۆ، وتیشی بەردەوام دەبن لە كارەكانیان و هەموو هەوڵێك دەدەن ئەو باجانەیان بەسەردا نەسەپێت، بەڵام گەر بەسەریشیاندا بسەپێنرێت كاردانەوەی توندیان دەبێت، ئەمەش ئەوەیە كە تەواوی حكومەتی كەنەدا و كەنەدییەكان چاوەڕێی دەكەن.
لە ئەنجامی تەقینەوەیەك لە فێرگەیەكی ئایینی پاكستاندا شەش كەس كوژران و چەند كەسێكی تریش برینداربوون.
پۆلیسی پاكستان رایگەیاند، لە باكوری پاكستان بۆمبێك لە فێرگەیەكی ئایینی لە كاتی بەڕێوەچوونی نوێژی هەینیدا تەقیوەتەوە و شەش كەس كوژراون.
دەشڵێت، چەند كەسێكیش برینداربوون و یەكێك لە بریندارەكان سەرۆكی فێرگەكە و مەولانا سامولحەقە كە بە باوكی بزوتنەوەی تاڵیبان دادەنرێت.
حكومەتی چین رایگەیاند، هەموو رێوشوێنێك دەگرنەبەر دژی ئەو باجەی كە بڕیار وایە ترەمپ بەسەر كاڵای چینیدا بیسەپێنێت.
وەزارەتی بازرگانی چین لە راگەیەنراوێكدا ئاماژەی بەوەكردووە، چین بە مافی خۆی دەزانێت هەموو رێكارێك بگرێتەبەر ئەگەر ئەمریكا باج بەسەر كاڵای چینیدا بسەپێنێت و ئەو بابەتە قبوڵ نەكراوە.
دەشڵێت، ترەمپ فشار دەخاتە سەر وڵاتان و دەیەوێت جەنگی ئابووری هەڵبگیرسێنێت و ئەمەش دەبێتە داتەپاندنی ئابووری جیهان و پاشەكشە لە گەشەی ئابووریدا روودەدات.
بەرەبەیانی ئەمڕۆ دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا رایگەیاند، سەرەتای هەفتەی داهاتوو بڕی لە 10٪ باج دەخاتە سەر كاڵای چینی و لە 25٪یش دەخاتەسەر كاڵای كەنەدی و مەكسیكی.
وتیشی، رێگە نادات كاڵای ئەو وڵاتانە شكست بە ئەمریكا بهێنێت و پێویستە هاوردەی كاڵای بیانی سنووردار بكرێت.
جارێکیتر دەرکەوتنەوەی پەڵە شینەکەی سەردەستی ترەمپ بووە وە جێگە سەرنجی میدیاکان و کۆشکی سپیش دەڵێت: کەئەو پەڵە شینەی لەکاتی میوانداری کردنی سەرۆکی فەڕەنسا لەسەر دەستی ترەمپ دەرکەوتووە هۆکارەکەی زۆر تەوقەکردنی سەرۆکە لەگەڵ هاووڵاتیان.
کارۆلین لیڤیت، سکرتێری رۆژنامەوانی کۆشکی سپی دەڵێت: سەرۆک ترەمپ چونکە بەردەوام کاردەکات و بەدرێژایی ڕۆژ تەوقە دەکات لەگەڵ خەڵک، پەڵەی شین لەسەر دەستی دروستبووە.
بەگوێرەی وێنە بڵاوکراوەکان، ترەمپ لانیکەم لە دوو بۆنەی دیکەدا، لە مانگەکانی ئاب و تشرینی دووەمی ساڵی ڕابردوو تووشی کێشە یان سووربوونەوەی دیار بووە لە دەستی راستیدا.
لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ گۆڤاری تایم لە کانوونی دووەمی 2024دا کاتێک پرسیاری لەبارەوە دەکرێت، ترەمپ دەڵێت: “ئەمە لە ئەنجامی تەوقەکردن لەگەڵ هەزاران کەس دروستبووە.
ئەمڕۆ ئیسرائیل و حەماس و ئەمریكا و قەتەر وەفدێك بۆ قاهیرە دەنێرن بۆ گفتوگۆ کردن لەسەر قۆناغی دووەمی ئاگربەستی غەززە و ترەمپیش دەڵێت، گەشبینە بەوەی كێشەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست چارەسەر بكرێن.
حكومەتی میسر رایگەیاند، دوای ئەوەی حەماس ئامادەیی دەربڕی بۆ قۆناغی دووەمی ئاگربەستی غەززە و دانوستان لەگەڵ ئیسرائیل، هەریەك لە ئیسرائیل و ئەمریكا و قەتەر وەفدێكیان بۆ قاهیرەی پایتەخت دەنێرن و دەست بە دانوستان دەكەن.
دەشڵێت، كار بۆ ئەوە دەكەن حەماس و ئیسرائیل بگەنە رێككەوتن و دواتریش رێككەوتنەكە وەكو خۆی جێبەجێ بكرێت.
هاوكات، دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا رایگەیاند، پێی وایە لایەنەكان دەگەنە رێككەوتن و گەشبینە بەوەی كێشەكان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست چارەسەر بكرێن.
ئەڵمانیا و ئەوروپا پێشوازیی لە پەیامی ئۆجەلان دەكەن و سكرتێری نەتەوەیەكگرتوەكانیش بە تروسكایی هیوا لە باكوری كوردستان و توركیا ناوی دەهێنێت.
وەزارەتی دەرەوەی ئەڵمانیا تەنها دوای چەند سەعاتێك لە بڵاوبونەوەی پەیامەكەی عەبدوڵا ئۆجەلان راگەیەنراوەێكی بڵاو كردەوە و رایگەیاند وڵاتەكەی پێشوازی لە پەیامەكە و چەكدانانی پەكەكە دەكات چونكە دەبێتە شانسێكی مێژویی بۆ توركیا.
لە لایەكی ترەوە ناچۆ سانچێز، پەرلەمانتار و ریپۆرتەری پەرلەمانی یەكێتی ئەوروپا رایگەیاند، بانگەوازەكەی ئۆجەلان سەرەتایەكی باشە بۆ چارەسەری پرسی كورد و چەكدادانان و هەڵوەشاندنەوەی پەكەكەش هەنگاوێكی مێژووییە.
هاوكات نوسینگەی ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس سكرتێری گشتی نەتەوە یەكگرتووەكان بڵاوی كردوەتەوە گۆتیرێس پێشوازیی لە پەیامەكەی عەبدوڵا ئۆجەلان كرد بۆ هەڵوەشاندنەوەی پەكەكە و هاوكات ئەو هەنگاوەش بە تروسكاییەكی هیوا وەسفیكردووە.
وەزارەتی بەرگری ئەمریكا رایگەیاند، هەموو ئەو سەربازانەی كە رەگەزی خۆیان گۆڕیوە لە سوپای وڵاتەكەیان دووردەخرێنەوە.
وەزارەتی بەرگری ئەمریكا "پنتاگۆن" لە راگەیەنراوێكدا بڵاویكردەوە، لە ماوەی 30 رۆژدا پشكنین بۆ سەرجەم سەربازەكانیان دەكەن و ئەو سەربازانەی كە هیچ هۆكارێكی تەندروستی پێویستی لە پشتەوە نەبێت و بە هەر هۆكارێك رەگەزی خۆی گۆڕیبێت، ئەوە لە سوپای وڵاتەكەیان دووردەخرێتەوە.
ئاماژەی بەوەشكردووە، ڕەنگە لێخۆشبوونیان بۆ چەند كەسێك هەبێت ئەوەش دوای ئەوەی كە هەڵسەنگاندی بۆدەكرێت دەسەلمێنرێت بە دوورخستنەوەی ئەو كەسە توانای سەرباز وڵاتەكەیان زیانی بەردەكەوێت.
لەم ساڵانەی دواییدا، ئەمریكییە ڕەگەزگۆڕاوەكان رووبەڕووی كۆمەڵێك سیاسەتی گۆڕاو بوونەتەوە، بەڵام لە ساڵی 2016دا لە ماوەی خولی دووەمی باراك ئۆبامادا وەرگرتنی ئەو كەسانە لە سوپادا قەدەغەكراوە.
بەشێك لە ئەندامانی پارتی كۆمارییەكانی ئەمریكا هەوڵدەدەن دەستووری وڵاتەكەیان هەموار بكەنەوە بۆ ئەوەی دۆناڵد تڕەمپ بتوانێت بۆ ویلایەتی سێیەم خۆی كاندید بكاتەوە.
كەناڵی ئێن بی سی ئەمریكی لە راپۆرتێكدا ئاشكرایكردووە، بە شێك لە لایەنگران و ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەران و پیرانی سەر بە پارتی كۆمارییەكانی ئەمریكا هەوڵدەدەن دەستوری وڵاتەكەیان لە ماوەی چوار ساڵی داهاتوودا هەمواربكەنەوە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەو هەوڵەی پارتی کۆمارییەکان بەو ئامانجەیە کە دۆناڵد تڕەمپ سەرۆكی ئەمریكا بۆ جاری سێیەم خۆی بۆ هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی ئەمریكا كاندید بكاتەوە كە بڕیارە لە 2028دا بەڕێوەبچێت.
ئێن بی سی ئاماژەی بەوەشکردووە، دوو رێگە هەیە بۆ گۆڕینی دەستووری ئەمریكا، یەكەم؛ ئەگەر دوو لەسەر سێی ئەندامانی كۆنگرێس رازیبن بەو هەموارە، دووەمیش؛ لە ئەنجامدانی راپرسیەكەدا لە كۆی 50 ویلایەتەكە 34 یان ئەو هەموارە پەسەند بكەن.
بەپێی هەمواری دەستووری ئەمریكا كە لە ساڵی 1951دا پەسەندكرا، بۆی نییە هەمان كەس زیاتر لە دووجار بۆ سەرۆكی ئەمریكا خۆی كاندید بكات.
بانكی جیهانی رایگەیاند؛ جەنگ زیانی زۆری بە ئۆكراین گەیاندوە و ئەو وڵاتە پێویستی بە زیاتر لە 500 ملیار دۆلار هەیە ، یەكێتی ئەوروپاش دەڵێت تێچوی ئاوادانكردنەوەی وڵاتەكە سێ هێندەی قەبارەی سەرجەم داهاتەكەیەتی.
بانكی جیهانی زیانە ئابورییەكانی ئۆكراینی ئاشكرا كرد و رایگەیاند ، لە ماوەی 3 ساڵی جەنگدا 176 ملیار دۆلار زیان بە ئۆكراین گەیشتوە كە زۆربەی بەهۆی وێرانبونی خانو و شوێنی نیشتەجێبونەوە بووە.
لە ئامارەكاندا دەركەوتوە 13٪ی سەرجەم خانو و شوێنەكانی نیشتەجێبون لە ئۆكراین بەهۆی هێرشەكانیانی روسیاوە روخاون.
بانكی جیهانی جەختی لەوە كردوەتەوە كە ئۆكراین پێویستی بە لانیكەم 524 ملیار دۆلارە بۆ نۆژەنكردنەوەو بنیادنانەوەی كە زیاتر لە 10 ساڵ دەخایەنێت.
سەرۆكی ئەمریكا راگەیاند، لە قۆناغێكدا سزاكانی سەر روسیا هەڵدەگیرێن
دۆناڵد ترەمپ، سەرۆكی ئەمریكا، لە لێدوانێكدا بۆ رۆژنامەنوسان دووپاتیكردەوە كە ئەو سزایانەی بەسەر روسیادا سەپێندراون، لە قۆناغێكدا و لە كاتی گونجاودا هەڵدەگیرێن.
وتیشی، لە ئیدارەكەیدا تا ئێستا هیچ سزایەكیان لەسەر هیچ كەس و لایەنێك و وڵاتێك هەڵنەگرتووە، بەڵام ئەگەر پێویست بكات هەڵیاندەگرن بە تایبەتیش سزاكانی سەر روسیا.
لە سەرەتای دەستپێكردنی هێرشی روسیا بۆ سەر خاكی ئۆكراین لە 24 شوبانی 2022دا، زۆرێك لە وڵاتانی رۆژئاوا لە نێویاندا ئەمریكا سزای توندیان بەسەر روسیادا سەپاند و لە بەرانبەریشدا هاوكاری و پاڵپشتی دارایی و سەربازیان پێشكەش بە كیێڤ كرد.
سێرگی لاڤرۆڤ لە گەرمەی توندبوونەوەی فشارەكانی ئەمریكادا بۆ سەر ئێران، بۆ ئەنجامدانی ژمارەیەك دیدار و گفتوگۆ لەگەڵ بەرپرسانی باڵای ئەو وڵاتە گەیشتە تاران.
بەگوێرەی میدیاكانی ئێران، سێرگی لاڤرۆڤ وەزیری دەرەوەی روسیا لەگەڵ عەباس عراقچی هاوتا ئێرانییەكەی و بەرپرسانی دیكەی وڵاتەكە كۆبووەوە.
وەزارەتی دەرەوەی روسیاش سەبارەت بە ناوەڕۆكی دیدارەكان بڵاویكردەوە، كۆبوونەوەكان تایبەتن بە پتەوكردنی پەیوەندییەكانی ئێران و روسیا و گفتوگۆكردن لەبارەی پرسە هەنووكەییە نێودەوڵەتییەكان.
راشیگەیاند، دوایین پێشهاتەكانی یەمەن و سوریا و رێكەوتنە ئەتۆمییەكەی ساڵی 2015ی ئێران لەگەڵ وڵاتانی رۆژئاوا تاوتوێ كراون.
سەردانەكەی وەزیری دەرەوەی روسیا لە كاتێكدایە، لەگەڵ گەڕانەوەی ترەمپ بۆسەر دەسەڵات جێبەجێكردنی سیاسەتی "توندترین فشار"ی بۆ سەر ئێران دەستپێكردووە، بۆیە مۆسكۆ و تاران چاویان لەوەیە هاوكارییەكانیان لە بواری ئابووری و سەربازیدا فراوانتر بكەن.
ئاژانسی هەواڵی ناوەندی کۆریا KCNA بڵاویکردەوە، کیم جۆن ئون سەرۆکی کۆریای باکور رایگەیاندووە، رێگایەکی دووریان بڕیوە لە بنیاتنانی سەربازی و سوپای بەهێزدا.
ئەمڕۆ کیم جۆن ئون سەرۆکی کۆریای باکور لەمیانی وتارێکیدا کە لە زانکۆی کیم ئیل سونگ بۆ سیاسەت پێشکەشی کرد، جەختی لەسەر دڵسۆزی بۆ نیشتمان کردەوە و وتیشی؛ ئامانجی سوپای کۆریای باکور ئەوەیە ببێتە بەهێزترین سوپای جیهان.
هاوکات ئاژانسی رۆیتەرز رایگەیاندووە، کیم جۆن ئون ئاماژەی بەوەکردووە، پێویستە سوودە سیاسی و ئایدیۆلۆژی، مەعنەوی، ئەخلاقییەکانی حزب، سوپای گەل لەپێشینەی کارەکانمان بێت.
راشیگەیاند، "چەکی بێ ئایدۆلۆژیا تەنها پارچەی ئاسنە و هیچی تر، بۆیە بنیاتنانی سوپا پێویستە هەمیشە گرنگی بە بەهێزکردنی رووە سیاسی و ئایدۆلۆژی و ئەخلاقیەوە بدرێت ".
ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی پرۆژە بریارێكی پەسەند كرد كە داوای كۆتاییهێنان بە جەنگی ئۆكراین دەكات، سەرۆكی ئەمریكاش دەڵێت كۆتاییهاتنی جەنگەكە نزیكە .
لە كۆبونەوەی شەوی رابردووی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتییدا ، بە كۆی دەنگ پرۆژە بریارێك پەسەند كرا كە لەلایەن ئەمریكاوە ئامادە كراوە و داوای كۆتاییهاتنی جەنگی ئۆكراین دەكات ، لە پرۆژە بریارەكەدا داوای ئاشتی كراوە لە ئۆكراین بە زوترین كات ، بەبێ ئەوەی هیچ ئاماژەیەكی بۆ یەك پارچەیی خاكی ئەو وڵاتە تێدا بێـت .
لە كۆی 15 ئەندامی ئەنجوومەنەكە ، 10 وڵات لە نێویشیاندا روسیا پرۆژە بریارەكەیان پەسەند كردوە و 5 وڵاتیش كە هاوپەیمانی ئۆكراینن پرۆژە بریارەكەیان رەتكردەوە كە ئەوانیش هەریەك لە فەەرەنسا و بەریتانیا و سلۆڤانیا و یۆنان و دانیماركن .
لەلایەكی تریشەوە دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا لەكۆشكی سپی لەگەڵ ئیمانوێل ماكرۆن سەرۆكی فەرەنسا كۆبوەوە و دوای كۆبونەوەكە لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند ، رێككەوتنی نێوان روسیا و ئۆكراین نزیكبوەتەوە . لایخۆشیەوە ماكرۆن هۆشداریدا لە هەر ڕێككەوتنێك لەئۆكراین كە گرەنتی ئەمنی تێدا نەبێت .