جیهان
ئەمڕۆ شەممە، دەوڵەتی ڤاتیکان بە ئامادەبوونی زیاتر لە 200 هەزار کەس و 162 وەفدی نێودەوڵەتی کە لە پاشا، سەرۆک و سەرۆک وەزیرانی وڵاتان پێکهاتوون، رێوڕەسمی بەخاکسپاردنی پاپا فرانسیس، پاپای ڤاتیکان بەڕێوەدەبات.
مەراسیمی بەخاکسپاردنەکە بە گواستنەوەی تەرمی پاپا فرانسیس بە درێژایی 12 کیلۆمەتر بەنێو شاری رۆمادا دەستپێدەکات، پاشان لە کڵێسای سانتا ماریا لە رۆما بەخاک دەسپێردرێت.
هەر لە ئەمڕۆوە پرسەی پاپا فرانسیس دەستپێدەکات و بۆ ماوەی 9 رۆژ بەردەوام دەبێت. جێی باسە، پاپا فرانسیس لە ساڵی 2021دا وەک یەکەم پاپا لە مێژووداپۆ سەردانی هەرێمی کوردستانی کرد و لەلایەن سەرکردایەتی و خەڵکی هەرێمەوە پێشوازییەکی گەرم و فراوانی لێکرا.
پاپای ڤاتیکان لە رۆژی دووشەممەی ڕابردوو، 21ـی نیسانی 2025، بەهۆی نەخۆشی هەوکردنی سییەکانی، لە تەمەنی 88 ساڵیدا کۆچی دوایی کرد.
بەشێک لە ژیان و کاری پاپا فرانسیس:
پاپا فرانسیس (خۆرخێ ماریۆ بێرگۆلیۆ) لە 17ـی کانوونی دووەمی 1963 لە بوێنس ئایرسی ئەرجەنتین لە خێزانێکی ئیتاڵی کۆچبەر لەدایک بوو. ناوبراو وەک یەکەم پاپای ئەمریکای لاتین دوای دەستلەکارکێشانەوەی پاپا بێنەدیکتی 16، هەڵبژێردرا.
لە ماوەی پاپایەتیدا، فرانسیس بە چەندین بڕیار و هەڵوێستی مرۆڤدۆستانە و هۆکارێک بۆ کرانەوەی کڵێسا ناسرا. ئەو هەوڵی دا دیوارەکانی نێوان کڵێسا و خەڵکی ئاسایی کەم بکاتەوە و گرنگی بە چارەسەرکردنی کێشە کۆمەڵایەتییەکان وەک هەژاری، کۆچ و گۆڕانی کەش و هەوا بدات.
سەردانەکەی بۆ هەرێمی کوردستان لە ساڵی 2021دا وەرچەرخانێکی گرنگ بوو لە پەیوەندییەکانی نێوان هەرێم و ڤاتیکان. لەم سەردانەدا، پاپا فرانسیس ستایشی رۆڵی هەرێمی کوردستانی کرد لە پێشوازیکردن و پاراستنی پەنابەران و کەمینە ئایینیەکان، بەتایبەت مەسیحییەکان کە لە دەستی گروپە توندڕەوەکان هەڵاتبوون.
پاپا فرانسیس لە ماوەی 12 ساڵی پاپایەتیدا (2013-2025)، سەردانی زیاتر لە 60 وڵاتی کرد و لە زۆربەی سەردانەکانیدا پەیامی ئاشتی و لێبووردەیی گەیاند. ئەو هەمیشە داکۆکی لە مافی کەمینەکان و دەنگی بێدەنگەکان دەکرد و بە “پاپای هەژاران” ناسرابوو بەهۆی هەڵوێستی بەرگریکردنی لە چینە هەژارەکانی کۆمەڵگا.
یانەی ریاڵ مەدرید لە راگەیەندراوێکی رەسمیدا، لێدوانە گشتییەکانی ناوبژیوانانی دیاریکراو بۆ فاینالی جامی شای ئیسپانیا، کە بڕیارە سبەینێ بەڕێوەبچێت، بە "نەشیاو" ناودەبات.
بەپێی راگەیەندراوەکەی ریاڵ مەدرید، ئەو لێدوانانەی کە بە شێوەیەکی سەرسوڕهێنەر جەختیان لەسەر ڤیدیۆکانی "ریاڵ مەدرید تیڤی" کردووەتەوە کە لە چوارچێوەی ئازادی رادەربڕیندا کاردەکات، و 24 کاتژمێر پێش یارییەکە بە شێوەیەکی پێشوەختە دژی یەکێک لە بەشداربووانی فاینالەکە ئەنجامدراون، "جارێکی دیکە دوژمنکاری و دژایەتی ئاشکرای ئەم ناوبژیوانانە دژی ریال مەدرید نیشان دەدەن".
یانەی ریاڵ مەدرید ئاماژەی بۆ ئەوە کردووە کە ئەو لێدوانانە بە تۆنێکی هەڕەشەئامێز ئەنجامدراون، کە ئاماژە بۆ یەکگرتوویی ناوبژیوانان دەکەن، و باس لە رێوشوێنی گوماناوی دەکەن کە "لە پرەنسیپەکانی دادپەروەری، بابەتیانە و بێلایەنی دورە، بۆ یاریەک کە تەنیا چەند کاتژمێرێکی ماوە بۆ سەدان ملیۆن بینەر لە جیهاندا پەخشکرێت".
یانەکە لە بەرامبەر ئەم روداوەدا، چاوەڕوان دەکات کە بەرپرسانی فیدراسیۆنی تۆپی پێی ئیسپانیا (RFEF) و دەستەی ناوبژیوانان بە شێوەیەکی گونجاو کاربکەن و رێوشوێنی پێویست بگرنەبەر بۆ پاراستنی ناوبانگی ئەو دامەزراوانەی کە نوێنەرایەتییان دەکەن.
گرژییەکان لە نێوان ریاڵ مەدرید و دەستەی ناوبژیوانان لە دوای ئەوە هاتن کە ناوبژیوانی دیاریکراو بۆ یارییەکە، لە کۆنگرەی رۆژنامەوانیدا دەستی بە گریان کرد و ئاماژەی بۆ رەخنەکانی میدیای یانەکە کرد، ئەمەش وای کردووە کە ریاڵ مەدرید متمانەی بە بێلایەنی ناوبژیوانانی یارییەکە نەمێنێت.
بڕیارە ئەمشەو کاتژمێر 10:00ی شەو، ریاڵ مەدرید و بارسێلۆنا لە یاریگای لاکارتۆخا لە شاری سێڤییا روبەروی یەکتر ببنەوە لە یاری کۆتایی جامی شای ئیسپانیا.
ئەمڕۆ سەرچاوە نزیکەکانی یانەی ریاڵ مەدرید ئاشکرایان کرد کە لە چەند کاتژمێری داهاتوودا، یانەی پایتەختی ئیسپانیا بەیاننامەیەکی فەرمی سەبارەت بە هەڵوێستی خۆی لە یاری کۆتایی جامی شای ئیسپانیا بڵاودەکاتەوە.
بەپێی ئەو زانیارییانەی پێگەی "ئێل چیرینگویتۆ" بڵاوی کردۆتەوە، یانەی ریاڵ مەدرید لە بەیاننامەکەیدا داوای لێبوردن لە دەستەی ناوبژیوانی ئیسپانیا دەکات و بڕیاری کۆتایی خۆی سەبارەت بە بەشداریکردن یان نەکردن لە یاری کۆتایی جامی شای ئیسپانیا رادەگەیەنێت.
ئاماژە بۆ ئەوە کراوە کە هێشتا گرێنتی ئەوە نییە کە یانەی ریاڵ مەدرید بەشداری لە "کلاسیکۆ"ی سبەی شەممە بکات. هەر دوو رۆژنامەی ناسراوی "مارکا" و "موندۆ دیپۆرتیڤۆ"ی ئیسپانی جەختیان کردۆتەوە کە بەشداریکردنی ریاڵ مەدرید لە یارییەکە مسۆگەر نییە و یانەکە بیر لە کشانەوە دەکاتەوە.
سەرچاوەکان ئاشکرایان کردووە کە فیدراسیۆنی تۆپی پێی ئیسپانیا بەیاننامەیەکی بڵاوکردۆتەوە و راگەیاندووە کە ریاڵ مەدرید ئاگاداری کردوونەتەوە کە بەشداری لە کۆنگرەی رۆژنامەوانی و هیچ بۆنەیەکی فەرمی پەیوەست بە یارییەکە ناکات.
هۆکاری ئەم ئاڵۆزییانە دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی کە ئەمڕۆ "دێ بۆرگۆس"، ناوبژیوانی دیاریکراو بۆ یارییەکە، لە کۆنگرەی رۆژنامەوانیدا دەستی بە گریان کرد، ئەمەش وای کردووە کە یانەی ریاڵ مەدرید متمانەی پێی نەمێنێت و داوای گۆڕینی بکات. بەڵام فیدراسیۆنی تۆپی پێی ئیسپانیا ئەم داوایەی رەتکردۆتەوە و پێیوایە ناکرێت ناوبژیوانی یارییەکە بگۆڕدرێت.
لە لایەکی دیکەوە، هەواڵەکان ئاماژە بۆ ئەوە دەکەن کە پاسی یانەی ریاڵ مەدرید گەیشتبووە بەردەم یاریگا بۆ مەشقکردن، بەڵام یاریزانەکان گەڕانەوە پاسەکە و مەشقەکان هەڵوەشێنرانەوە، ئەمەش ئاماژەیەکی بەهێزە بۆ ئەگەری کشانەوەی یانەکە لە یارییەکە.
بڕیارە سبەی شەممە کاتژمێر 10.00ی شەو، ریاڵ مەدرید و بارسێلۆنا لە یاریگای لاکارتۆخا لە شاری سێڤییا رووبەڕووی یەکتر ببنەوە لە یاری کۆتایی جامی شای ئیسپانیا.
بە پێی نوێترین راپرسی زۆرینەی ئیسرائیلییەكان متمانەیەكی زۆر كەم یان هیچ متمانەیەكیان بە ناتانیاهۆ نەماوە.
رۆژنامەی مەعارفی ئیسرائیلی نوێترین راپرسی لەبارەی ئاستی جەماوەریی بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئەو وڵاتە بڵاوكردەوە و دەركەوتووە لە 58%ـی ئیسرائیلییەكان متمانەیەكی كەمیان ناتانیاهۆ هەیە و لە 42%شیان هیچ متمانەیەكیان پێی نەماوە.
هەر بە پێی راپرسییەكە دەركەوتووە تەنها 36%ـی ئیسرائیلییەكان متمانەیان بە ناتانیاهۆ ماوە، لەكاتێكدا 6%ـی خەڵكی ئەو وڵاتەش هیچ بۆچوونێكیان نەبووە.
لەدوای دەستپێكردنی شەڕ لەگەڵ بزوتنەوەی حەماس، ئاستی جەماوەریی ناتانیاهۆ و حزبەكەی دابەزیووە و ئەوەش نیگەرانی زۆری ئەندامانی ئەو حزبەی لێكەوتووەتەوە و داوای دۆزینەوەی چارەسەری بنەڕەتی دەكەن بۆ ئەو شەڕە.
رێكخراوێكی تایبەت بە مافەكانی مرۆڤ دەڵێت، رێكخراوی تیرۆرستی داعش لە سنورەكانی نێوان عیراق و سوریا دەست بە جموجۆڵ دەكات.
روانگەی سوری بۆ مافەكانی مرۆڤ رایگەیاند، داعش راگەیەنراوێكی بڵاوكردوەتەوە و تیایدا هەڕەشەی راستەوخۆ لە حكومەتی سوریا بە سەركردایەتی ئەحمەد شەرع دەكات و بەڵێنی ئەنجامدانی كردەوەی مەیدانی دەدات.
دەشڵێت، داعش دەست دەكاتەوە بە جموجۆڵ و بە نیازە هێرش بكاتەسەر چەند خاڵێكی پشكنین لە سنورەكان بە بەكارهێنانی كەرەستەی سەربازیی پێشكەوتوو و ماتۆڕسكیلیش ئەو كردەوە تیرۆریستییانە ئەنجام دەدات.
لە بەرامبەریشدا وەزارەتی بەرگری سوریا ئامادەیی دەربڕیوە بۆ روبەڕوبونەوە و كۆنتڕۆڵكردنی سنورەكان و رێكخستنەوەی سوپا و ئەنجامدانی چەند راهێنانێك.
ئێران گرێبەستێك بە بەهای چوار ملیار دۆلار لەگەڵ روسیا ئیمزا دەكات بۆ پەرەپێدانی حەوت كێڵگەی نەوت لە وڵاتەكەی.
موحسین پاكنەژاد وەزیری نەوتی ئێران رایگەیاند، گرێبەستێك بە بەهای چوار ملیار دۆلار لەگەڵ كۆمپانیاكانی روسیا ئیمزا دەكەن بە مەبەستی پەرەپێدانی حەوت كێڵگەی نەوت لە ئێران.
وتیشی، ئێران پەیوەندییەكانی لەگەڵ روسیا پەرەپێدەدات بەو پێیەی مۆسكۆ گەورەترین بەرهەمهێنەری غازە لە جیهاندا و تارانیش هەوڵ دەدات غاز لەگەڵ روسیا بەرهەمبهێنێت و ببێتە ناوەندێكی هەرێمیی بۆ وزە، بەتایبەتیش كە 73%ی یەدەگی غاز لەم ناوچەیەدا و لە روسیا هەیە.
دەشڵێت، هاریكاری لەگەڵ وڵاتانی ناوچەكە دەكەن و بە تایبەتیش عیراق رۆڵی دەبێت لە ژێرخانی وزەی ئێران.
ئێران و روسیا و ئێران لەگەڵ بەڕێوەبەری ئاژانسی وزەی ئەتۆم لە بارەی بەرنامە ئەتۆمییەكەی تاران كۆبونەوە.
ئاژانسی شێنخوای چینی رایگەیاند، رۆژی پێنجشەممە نوێنەرانی ئێران و روسیا و چین لەگەڵ رافایل گرۆسی بەڕێوەبەری ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم كۆبوونەوە بە مەبەستی وەرگرتنی رۆڵی ئاژانسەكە بۆ چارەسەكردنی بەرنامە ئەتۆمییەكەی تاران لەگەڵ ئەمریكادا.
دەشڵێت، چین پاڵپشتی دانوستانی ئێران لەگەڵ ئەمریكا و سەرجەم لایەنەكان دەكات و بە گرنگیشی زانیوە كە تاران هەوڵی بەدەستهێنانی چەكی ئەتۆمی نادات و بەرنامە ئەتۆمییەكەی بۆ مەبەستی ئاشتی بەكاردەهێنێت.
سایتی ئەكسیۆسی ئەمریكی رایگەیاند، عەباس عراقچی وەزیری دەرەوەی ئێران داوای رێككەوتنی كاتی كردووە لەگەڵ ئەمریكا، بەڵام ستیڤ ویتكۆف نوێنەری واشنتۆن ئەو داواكارییەكی رەتكردووەتەوە.
وەزیری دەرەوەی عیراق گەیشتە ئەمریكا بۆ تاوتوێكردنی پەیوەندی دوو قۆڵی بەغداد و واشنتۆن.
وەزارەتی دەرەوەی عیراق لە راگەیەنراوێكدا ئاماژەی بەوەكردووە، فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی وڵات بە سەردانێكی رەسمی گەیشتە واشنتۆنی پایتەختی ئەمریكا زنجیرە دیدارێك ئەنجام دەدات.
دەشڵێت، ئەم سەردانە لە چوارچێوەی پتەوكردنی پەیوەندییە دووقۆڵییەكانی نێوان عیراق و ئەمریكا دێت، هەروەها بۆ پەرەپێدانی هاریكاری هاوبەش لە بوارەكانی سیاسی و ئەمنی و ئابوری و لە سەردانەكە تاوتوێی پرسە ناوچەیی و نێودەوڵەتییەكان دەكرێت.
وتیشی، بڕیارە فوئاد حسێن لە سەردانەكەیدا لەگەڵ ژمارەیەك لێپرسراوی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا كۆببێتەوە لە دیارترینیان ماركۆ روبیۆ وەزیری دەرەوە.
ئەوەش لەكاتێكدایە، رۆژی سێشەممە سایتی ئەلعەرەبیە رایگەیاند، فوئاد حسێن لەگەڵ ئەمریكا باس لە گروپە چەكدارەكانی عیراق و مانەوەی هێزەكانی هاوپەیمانان و رەوشی ناوچەكە دەكات.
وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی هۆڵەندا ئەمڕۆ پێنجشەممە رایگەیاند، ئەمستردام باڵیۆزی ئێرانی بانگهێشت کردووە، دوای ئەوەی دەزگای هەواڵگری هۆڵەندا جەختیکردەوە گومانی ئەوەی هەیە تاران لە پشت دوو هەوڵی تیرۆرکردنەوە بێت لە ئەوروپا.
دەزگای هەواڵگری گشتی هۆڵەندا لە راپۆرتی ساڵانەی خۆیدا کە ئەمڕۆ پێنجشەممە بڵاویکردەوە، ئاشکرای کرد کە لە مانگی (حوزەیران/6)ی ساڵی 2024 لە شاری هارلمی هۆڵەندا دوو کەس دوای هەوڵدان بۆ تیرۆرکردن و بە ئامانجگرتنی هاووڵاتییەکی ئێرانی کە نیشتەجێی ئەو وڵاتەیە، دەستگیرکراون.
راپۆرتەکە ئاماژەی بەوەشکردووە، یەکێک لەو دوو کەسە دەستگیرکراوە، گومانی ئەوەی لێدەکرێت کە دەستی هەبووبێت لە هەوڵی تیرۆرکردنی سیاسەتمەدار و رەخنەگری ئێرانی-ئیسپانی ئەلیخۆ ڤیدال کوادراس لە مەدرید لە مانگی (تشرینی دووەم/11)ی 2024.
تا ئێستا لایەنی ئێرانی هیچ لێدوانێکی فەرمی سەبارەت بەم بانگهێشتکردنە نەداوە.
دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا، رۆژی پێنجشەممە رایگەیاند کە روسیا "سازشێکی گەورە و گرنگی" پێشکەش کردووە بۆ کۆتایی هێنان بە شەڕی ئۆکراین، ئەویش بە وەستاندنی هەوڵەکانی بۆ داگیرکردنی تەواوی خاکی ئەو وڵاتە.
ترەمپ جەختی کردەوە: "روسیا لەمپەر نییە لە بەردەم رێککەوتنی ئاگربەست لە ئۆکراین"، هەروەها ئاماژەی بەوەکرد کە چاوەڕوان دەکات مۆسکۆ و کیێڤ و برۆکسل مەرجەکانی چارەسەرکردنی قەیرانی ئۆکراین پەسەند بکەن.
لە میانەی کۆبوونەوەیەکدا لەگەڵ سەرۆک وەزیرانی نەرویج لە کۆشکی سپی، سەرۆکی ئەمریکا لە وەڵامی پرسیارێکدا سەبارەت بەوەی کە ئایا روسیا و ئۆکراین و ئەوروپا مەرجەکانی رێککەوتنەکە قبوڵ دەکەن، وتی: "من پێم وایە بەڵێ. پێم وایە ئەوان ئەوە دەکەن. بڕوام وایە بەم زووانە ئێمە ئەم پرسە کۆتایی پێ دەهێنین."
ترەمپ هەروەها دووپاتی کردەوە کە "بۆ کیێڤ زەحمەت دەبێت نیمچەدوورگەی قەرەم بگەڕێنێتەوە" کە بەبێ تەقاندنی تەنها یەک گوللەش رادەستی روسیا کراوە.
وەزارەتی دەرەوەی هیندستان دوابەدوای ئەو هێرشە چەکداریەی کە تیایدا 26 هاووڵاتی کوژرا، دەسەڵاتدارانی پاکستانی تۆمەتبارکرد بە ئەنجامدانی هێرشەکە و رایگەیاند: داوا لە هەموو پاکستانیەکانی نیشتەجێی ناو وڵاتەکەمان دەکەین تا 29ـی مانگ، وڵاتەکە جێبهێڵن.
دوێنێ سێشەممە، بەهۆی هێرشێکەوە بۆسەر گەشتیاران لە کشمیری ژێر دەسەڵاتی هیندستان، جارێکی دیکە هەردوو وڵاتی هیندستان و پاکستان گرژی کەوتەوە نێوانیان و لە نوێترین کاردانەوەشیاندا بەرانبەر یەک، پەیوەندییە دبلۆماسیەکانیان بۆ نزمترین ئاست دابەزاند و سەرەکیترین خاڵە سنورییەکانیان بە روی یەکدا داخست و ڤیزایان بۆ هاووڵاتیانی یەکترهەڵوەشاندەوە.
دەسەڵاتدارانی پاکستان، نکوڵیان لەوە کردووە کە لە پشت هێرشەکەی سێشەممەوە بووبێتن کە تێیدا 26 کەس کوژران و وەزارەتی دەرەوەی هیندستانیش دەڵێت: چەکدارانی سەر بە پاکستان هێرشەکەیان ئەنجامداوە.
مێژووی ناکۆکیەکانی نێوان هیندستان و پاکستان؟
پەیوەندی نێوان هیندستان و پاکستان لەسەر ململانێ، دیبلۆماسیەکی توند و گومانی زۆر لەیەکتری داڕێژراوە، بەتایبەتی داواکاریان لەسەر ناوچەی کشمیر و دواهەمین هێرشی چەکداری کە تێیدا 26کەس بوونە قوربانی و تاوانبارکردنی پاکستان لەلایەن دەسەڵآتدارانی هیندستانەوە ئەوەندەی تر گرژییەکانی زیاترکرد.
چەکدارانی کشمیر بۆ دەیان ساڵە بەرەنگاری نیو دەهلی دەبنەوە، زۆربەی موسڵمانانی کشمیر پشتگیری لە ئامانجی یاخیبووان دەکەن بۆ یەکگرتنەوەی ناوچەکە لەگەڵ پاکستان، یان بوونی بە هەرێمێکی سەربەخۆ،
لە وەڵامدا دەسەڵاتدارانی هیندستان پاکستان تۆمەتبار دەکات بە دروستکردن و هاندانی هاووڵاتیان بۆ توندوتیژی، تۆمەتێک کە ئیسلام ئاباد ڕەتی دەکاتەوە و تیایدا دەیان هەزار هاووڵاتی یاخیبوو و هێزی حکومی لە ماوەی چەندین ساڵدا کوژراون.
پاکستان چۆن بەرەنگاری هەڕەشەکانی هیندستان دەبێتەوە؟
رۆژی سێشەممە، لە پاش هێرشەکە راستەوخۆ دەسەڵاتدارانی نیو دەهلی پاکستانیان تۆمەتبارکرد و گرتنەبەری چەند رێوشوێنێکیان راگەیاند، لە هەمووشی توند تر، هەڵوەشاندنەوەی رێککەوتنی ئاوی نێوانیانە، کە ساڵانێکە لە نێوان هەردولادا ئەنجامدراوە.
پاکستان کردارەکانی هیندستانی بە "نابەرپرسیارانە" وەسف کرد و ڤیزای هاوڵاتیانی هیندی هەڵوەشاندەوە، هەموو بازرگانیەکانی لەگەڵ هیندستان راگرت - تەنانەت لە رێگەی وڵاتانی سێیەمیشەوە - و گەشتە ئاسمانیەکانی خۆشی بە روی فڕۆکە هیندییەکاندا داخست.
پاکستان ڕۆژی پێنجشەممە هۆشداریدا کە هەر هەوڵێکی هیند بۆ راگرتن یان لادانی جۆگە ئاویەکانی نێوانیان، بە "کردەیەکی جەنگی" دادەنرێت.
رێككەوتنی ئاوی سندوس، کە لە ساڵی 1960 لەلایەن بانکی جیهانییەوە نێوەندگیری کرا، رێگە دەدات بە هاوبەشیکردنی سیستەمی ئاوی روبار کە لەنێوان هەردوو وڵاتدایە و بەهێڵی ژیان ناو دەبرێت، تایبەت بۆ کشتوکاڵی پاکستان. رێککەوتنەکە دوو شەڕی نێوان ساڵانی 1965 و 1971، و پێکدادانێکی گەورەی سنووری لە ساڵی 1999 بینیوە و ئەمە یەکەمجارە باس لە هەڵوەشاندنەوەی دەکات.
بەگوێرەی رێککەوتنەکە، هیندستان کۆنترۆڵی روبارە رۆژهەڵاتییەکانی ڕاڤی، سوتلەج و بیاس دەکات، و پاکستانیش کۆنترۆڵی روبارە رۆژئاواییەکانی جیلوم، چیناب و سندوس دەکات کە بە ناوچەی کشمیردا تێدەپەڕن.
هێرشە بەردەوامەکانی چەکداران هەوڵەکانی ئاشتی لەباردەبەن:
سەرەڕای ئاڵۆزەییەکانی نێوانیان، دراوسێکان ناوبەناو هەوڵیان داوە بۆ ئاشتی. بەڵام، گرژییە بەردەوامەکانی سنوورەکان و هێرشی چەکداری لە کەشمیر و هیندستان هەوڵەکانی ئاشتی شێواندووە چونکە دەڵهی نوێ سیاسەتێکی توندی بەرامبەر ئیسلام ئاباد گرتووەتە بەر و تۆمەتی "تیرۆریزم"ی دەخاتە پاڵ.
لە ساڵی 1999، ئەو یاخیبوانەی کە لەلایەن سەربازانی پاکستانەوە پشتگیریدەکران هێرشیانکردە سەر بنکە سەربازییەکانی هیند لە بەرزاییە سەهۆڵاوییەکانی ناوچەی کارگیل. هێزەکانی هیندستان بەرپەرچیان دانەوە و لە پاش ململانێیەکی 10هەفتەیی کە بووە هۆی کوژرانی لانیکەم 1000 شەڕکەری هەردوولا. شەڕەکە بە دەست تێوەردانی ئەمریکا دوای راگیرا.
لە ساڵی 2008، کۆمەڵێک گروپی چەکداری لەشکەری "تەیبە" کە بنکەیان لە پاکستانە، هێرشێکیان ئەنجامدا بۆ مومبای هیندستان و بووە هۆی کوشتنی 166 کەس. هەر دوای هێرشەکە "دەسەڵاتدارانی هیندستان" دەزگای هەواڵگری پاکستانی بە هێرشەکە تۆمەتبارکرد و دەسەڵاتدارانی ئەو وڵاتەش رەتیانکردەوە کە دەستیان لەو هێرشەدا هەبێت.
لە ساڵی 2019، تەقینەوەیەکی خۆکوژی لە کشمیر، کوژرانی 40 سەربازی هیندی لێکەوتەوە و جارێکیتر پەیوەندییەکانی نێوان هەردوو وڵاتەکەی بردەوە بۆ خاڵی سفر و لە وەڵامدا هیندستان هێرشی کردە سەر کەمپێکی راهێنانی چەکداران لەناو پاکستان. پاکستانیش بە هێرشی ئاسمانی وەڵامی دایەوە، فڕۆکەیەکی سەربازی هیندی خستە خوارەوە و فڕۆکەوانێکی هیندی دەستگیر کرد، کە دواتر ئازاد کرا.
چەند مانگ دوای ئەو روداوە، حکومەتی نارێندرا مۆدی، سەرۆک وەزیرانی هیندستان، نیمچە-خۆبەڕێوەبەری کشمیری هەڵوەشاندەوە و چەندین رێوشوێنی ئەمنی توندی لەو ناوچەیە گرتە بەر. لەو کاتەوە، هیندستان ئارامی لە هەرێمەکەدا پاراستووە بە هێزێکی ئەمنی گەورە و بە توندی کۆتوبەندی خستووەتە سەر هەر ناڕەزایەتیەک و میدیاکانی نێوی.
ترس لە شەڕی ناوخۆ:
هیندستان و پاکستان لە ماوەی ساڵانی رابردودا لە روی سوپا و چەکەوە پەرەیان بەخۆ داوە هەردولا لە ڕوی چەک و سوپاوە تا دێت زیاتر بەرەوپێش دەچن، ئێستا پرسیار و ئەگەرەکان بەو ئاڕاستەیەدا دەڕۆن، کە ئایا چی رودەدات؟ هیندستان لە وەڵامدا هێرشدەکات و پاکستان وەڵامدەداتەوە و جیهان دەبێت بە بینەری گەڕێکیتری جەنگەکانی نێوانیان، یاخود وەک ساڵانی پێشو، بە نێوەندگیری وڵاتان دەگەنەوە رێککەوتن و چارەسەرێک دەدۆزنەوە.
ئەڵمانیا زیاتر لە چوار هەزار و 500 دۆلار دەداتە هەر خێزانێكی پەنابەری سوری كە بیانەوێت ئەڵمانیا جێبهێڵن و بگەڕێنەوە زێدی خۆیان.
فەرمانگەی فیدراڵی كۆچ و كۆچبەرانی ئەڵمانیا لە راگەیەندراوێكدا پشتڕاستی كردەوە، وەك هاندانێك بۆ گەڕانەوەی پەنابەرە سورییەكانی ئەڵمانیا بۆ وڵاتی خۆیان، چوار هەزار و 555 دۆلار دەدرێتە هەر خێزانیك لە بەرانبەر جێهێشتنی ئەڵمانیا.
راشیگەیاند تاكو ئێستا 464 كەس بە ویستی خۆیان گەڕاونەتەوە سوریا و چاوەڕوان دەكرێت رێژەكە بەرزتر ببێتەوە.
رونیشی كردەوە، بەرنامەكە تێچووی گواستنەوە و دەستەبەری تەندروستی لەخۆ دەگرێت و تا ژمارەی ئەندامانی خێزانەكە زیاتر بێت پارەكەش زیاتر دەبێت.
ئەوەش دوای ئەو پیشهاتە گەورانەدا دێت كە لە چەند مانگی رابردوودا سوریا پیایدا تێپەڕی و دوای روخانی رژێمی ئەسەد حكومەتێكی نوێی راگوزەر پێكهێنرا.
خوێندکارێک لە قوتابخانەیەکی ئامادەیی لە شاری نانتی رۆژئاوای فەرەنسا، ئەمڕۆ پێنجشەممە بەچەقۆ هێرشی کردە سەر چوار خوێندکار، کە بووە هۆی کوشتنی یەکێکیان و برینداربوونی سێ کەسی دیکە.
بەپێی زانیارییەکانی پۆلیسی فەرەنسا، روداوەکە لە خوێندنگەی تایبەتی "نۆتردام-دو-تووت-ئەید" لە ناوچەی دولۆن، نزیک شاری نانت لە کەناری ئەتڵەسی فەرەنسا رویداوە. تۆمەتبار دوای هێرشەکە، لەلایەن مامۆستاکانیەوە و پێش گەیشتنی پۆلیس، دەستگیر کراوە.
هۆکارەکانی ئەم هێرشە هێشتا بە تەواوی ڕوون نەبوونەتەوە و لێکۆڵینەوە بەردەوامە.
وەزیری ناوخۆی ئوردن رێکخراوی ئیخوان موسلیمینی قەدەغي کرد و رایگەیاند، لەمڕۆوە رێکخراوێکی نایاسایی و هەڵوەشاوەیە.
وەزیری ناوخۆی ئوردن راشیگەیاند، "پەیوەست بوون بە ئیخوان موسلیمینەوە بەپێی یاسا قەدەغەیە و لیژنەیەکمان بۆ هەڵوەشاندنەوە و دەستبەسەرداگرتنی سامانی رێکخراوەکە راسپاردووە".
نوێ دەکرێتەوە..
میدیاکانی تورکیا بڵاویانکردەوە، بومەلەرزەیەک بە گوڕی 6.2 پلە بە پێوەری رێختەر، ئیستانبوڵی هەژاند.
دەسەڵاتی بەڕێوەبردنی کارەسات و فریاگوزاری تورکیا "ئافاد" رایگەیاند، بومەلەرزەیەک بە گوڕی 6.2 پلە بە پێوەری رێختەر ئیستانبوڵی هەژاندووە، کە چەقی بومەلەرزەکە دورگەی مارمارا دەنیزی بووە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، بومەلەرزەکە بە دیاریکراوی لە سەعات 12: 49 خولەکدا، بە قوڵی 6.92 کیلۆمەتر لە ئیستانبوڵ رویداوە.
İstanbul'da meydana gelen 6.2 büyüklüğündeki deprem anı Marmara Denizi'nde böyle kaydedildi. pic.twitter.com/4eQilGahQx
— Onedio (@onediocom) April 23, 2025
دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا رایگەیاند، پێشكەوتنی گەورە لە دۆسیەی غەززەدا هەیە و رێگە نادەن حەماس حوكمی كەرتەكە بكات.
ترەمپ بە رۆژنامەنوسانی وتووە، لە دۆسیی غەززەدا پێشكەوتنی گەورەیان تۆماركردوە و جارێكی تریش دوپاتیكردۆتەوە كە ئەگەر خۆی سەرۆك بوایە رێگەی نەدەدا هێرشەكەی7ی ئۆكتۆبەر روبدات .
لە وەڵامی پرسیارێكی رۆژنامەنوسانیش سەبارەت بەوەی رێگە دەدەن بزوتنەوەی حەماس رۆڵی لە بەرێوەبردنی غەززە هەبێت دوای جەنگ، ترەمپ رایگەیاندوە، رێگە نادەن حەماس حوكمی غەززە بكات.
ئەوە لەكاتێكدایە بزوتنەوەی حەماس پێشنیازێكی نوێی خستۆتەروو بۆ گەیشتن بە رێكەوتن و بەپێی ئەو پێشنیازە ، حەماس واز لە بەرێوەبردنی غەززە دەهێنێت بەرامبەر بەوەی كە چەك دانەنێت.