جیهان
وەزارەتی تەندروستی لە کەرتی غەززە رایگەیاندووە، لەماوەی ٢٤ سەعاتدا بەھۆی ھێرش و بۆردومانە بەردەوامەکانی سوپای ئیسرائیل بۆسەر ناوچە جیاجیاکانی کەرتی غەززە ٢١٠ کەس کوژراون و زیاتر لە ٣٠٠ کەسی تریش برینداربوون.
ئاماژەی بەوەشکردوە، لە سەرەتای ھێرشەکانی ئیسرائیلەوە بۆسەر کەرتی غەززە کە ١٠٩ رۆژە بەردەوامە، تائێستا ٢٥ ھەزار و ٧٠٠ کەس کوژران و ٥٣ ھەزار و ٧٤٠ کەسیش برینداربوون کە زۆربەی کوژراو و بریندارەکانیش ژن و منداڵن.
عەبدولفەتاح سیسی سەرۆککۆماری میسر لە وتارێکیدا لە بارەگای وەزارەتی ناوخۆی وڵاتەکەی رایگەیاند، ئەو رەوشە ئاڵۆزەی لە دەریای سوور درووستبووە لە نێوان حوسییەکان و ھێزەکانی ئەمریکا و بەریتانیا کە لێکەوتەی شەڕی غەززەیە، کاریگەری خراپی لەسەر میسر دروستکردووە بەھۆی رێگری لە کەشتییە بازرگانییەکان.
وتیشی، دەروازەی رەفەح بەردەوامی کراوەتەوە و حکومەتی میسریش ھەموو کارئاسانییەک دەکات بۆئەوەی لە کەمترین ماوەدا ھاوکارییە مرۆییەکان بگەیەنرێتە میسر، لەسەرەتای کردنەوەی دەروازەکەشەوە تائێستا ئەگەر ئیسرائیل کێشەی دروست نەکردبێت ھیچ کاروانێکی ھاوکاری ٢٤ سەعات لە ناو خاکی میسر نەماوەتەوە، بەڵام رێکارەکانی ئیسرائیل لە دەروازەی رەفەح بوونەتە رێگر لە بەردەم زوو گەیاندنی ھاوکارییە مرۆییەکان بۆ زیانلێکەوتووان و ئاوارەکانی کەرتی غەززە.
دوای دوجار دواخستنی سەردانەکەی، ئیبراھیم رەئیسی سەرۆککۆماری ئێران سەردانی ئەنقەرەی کرد و لە فڕۆکەخانەی ئەو شارە لەلایەن وەزیری وەرزش و لاوانی تورکیاوە پێشوازی لێکرا و دواتر گەیشتە کۆشکی سەرۆکایەتی ئەو وڵاتە و لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆککۆماری تورکیا کۆبووە.
دوای کۆبوونەوەکەش لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانی ھاوبەشدا سەرۆککۆماری تورکیا رایگەیاند، تەوەری سەرەکی گفتوگۆکانیان لەگەڵ رەئیسی شەڕ غەززە بووە و جەختیانکردووەتەوە لەسەر پێویستی کۆتایھێنان بەو شەڕە.
ئیبراھیم رەئیسی سەرۆک ۆماری ئێرانیش رایگەیاند، زیاتر لە ١٠٠ رۆژە ئیسرائیل ھێرش دەکاتە سەر غەززە و ئەوەی تائێستاش سەرکەوتوو بووە فەڵەستینە نەک ئیسرائیل.
بەپێی میدیاکانی تورکیاش، ئەردۆغان و رەئیسی لەبارەی دۆسیەکانی غەززە و پەیوەندییەکانی ھەردوو وڵات و رەوشی ناوچەکە گفتوگۆیان کردووە و کردنەوەی ژمارەیەک دەروازەی سنوری نوێشیان تاوتوێکردووە، بۆ ئەو مەبەستەش وەفدێکی باڵای بازرگانی ئێران ھاوڕێیەتی رەئیسی دەکەن.
وتەبێژی سوپای ئیسرائیل دوایین ئاماری کوژراو و بریندارانی لە کەرتی غەززە راگەیاند و بەپێی ئەو ئامارە ، لە مانگی تشرینی یەکەمەوە تا ئێستا ، ٢٠٠ سەرباز کوژراون و ٢ ھەزار و ٦٦٥ سەربازیش برینداربوون .
لە ئامارێکی تریشدا سوپای ئیسرائیل ئاشکرایکرد، لە ٢٤ سەعاتی رابردوودا ٢١ سەربازیان لە شەری باشوری غەززە کوژراون، وتەبێژی سوپاکەش رایگەیاندووە، پێویستیان بە ژمارەیەکی زیاتر سەربازی یەدەگ دەبێت بۆ بەشداریکردن لە شەرەکەدا .
پەیمانگای ئەمریکی بۆ جیۆفیزیا بڵاویکردەوە ، بوومەلەرزەکە بە گوری ٧ پلە و بە قوڵایی ٢٧ کیلۆمەتر لەناوچە سنورییەکانی نێوان چین و قرغیزستانی روویداوە و لە نیودلھی پایتەختی ھندستانیش ھەستی پێکراوە، بەڵام تا ئێستا ھیچ زانیارییەک لەبارەی زیانەکانی بوومەلەرزەکەوە بڵاونەکراوەتەوە و پێشبینیش دەکرێت زیانێکی گەورەی لێکەوتبێتەوە .
بەپێی میدیاکانی ئێران محەمەد قوبادلو، تۆمەتباربوو بە کوشتنی پۆلیسێک و برینداربکردنی پێنج پۆلیسی تر، کە لە کاتی خۆپیشاندانەکاندا بە ئۆتۆمبێل ھێرشی کردوەتە سەر ئەو کارمەندانەی پۆلیس.
رێکخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتیش لە راپۆرتێکدا سەبارەت بە سزای لە سێدارەدان لە ئێران رایگەیاندووە، ئەو کەسانە لە پرۆسەی دادگاییکردنی دادپەروەرانە بێبەش کراون، دانپێدانانی زۆرەملێیان وەرگیراوە.
ھاوکات تۆڕی مافەکانی مرۆڤی کوردستان راپۆرتی مانگی رابردووی ئێرانی بڵاوکردوەتەوە، کە لە ٢١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣ تا ٢١ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٤، سزای لە سێدارەکان بە تۆمەتی جیاجیا سزای لە سێدارەدان بەسەر ٣٤ ھاووڵاتیدا سەپێنراوە، بەشێکیان لە زیندانەکانی قزلحەساری کەرەج و کرماشان و ھەمەدان و قەزوێن و ئیلام و سنە و خوڕەمئاوا لە سێدارە دراون.
وەزارەتی بەرگری ئەمریکا "پنتاگۆن" لە راگەیەندراوێکدا ئاشکرایکرد، ئەمریکا و بەریتانیا بە ھاوبەشی ھەشت ھێرشیان دژی حوسییەکانی یەمەن ئەنجامداوە ئەوەش وەک وەڵامێک بۆ ئەو ھێرشانەی ئەو گروپە لە دەریای سوور دژی کەشتیە بازرگانییەکان ئەنجامی دەدات .
ئاماژە بەوەشدراوە کە ئوستراڵیا و بەحرەین و کەنەدا و ھۆڵەنداش بەشداریان لە ئۆپراسیۆنەکەدا کردووە، بۆردومانەکانیش زۆر بە وردی ئەنجامدراون و ئامانج لێیان لەناوبردنی توانای حوسییەکانە لە دروستکردنی ھەرەشە لەسەر بازرگانی جیھانی .
لەلایەکی تریشەوە کۆشکی سپی ئاشکرایکردوە، جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا و ریشی سوناک سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا رەوشی دەریای سوریان تاوتوێکردوە و دووپاتیان کردۆتەوە کە دەبێت ھەوڵە نێودەوڵەتیەکان بەردەوام بێت بۆ لەناوبردنی توانای حوسییەکان .
ئەنجومەنی لۆردانی بەریتانیا کە ژووری دووەمی یاسادانانی وڵاتەکەیە، بە زۆرینەی دەنگ پێشنیازێکی پەسەندکرد کە تیایدا داوای لە حکومەتی وڵاتەکەی کرد دڵنیایی بدات کە رواندا بۆ کۆچبەران پارێزراو دەبێت، ئەو کاتە گفتوگۆ لەسەر پڕۆژەیاسای ناردنی کۆچبەران بۆ رواندا دەکات.
رۆژی ١٧ی ئەم مانگە پەرلەمانی بەریتانیا دەنگی لەسەر پڕۆژەیاسایەکدا کە رێگە بە حکومەت دەدات بەشێک لە کۆچبەرانی نایاسایی رەوانەی رواندا بکات و تا وەرگرتنی مافی پەنابەری، لەو وڵاتەدا دەھێڵدرێنەوە.
لە مانگی ئایاری ٢٠٢٢، دوای لەشکرکێشی رووسیا بۆ سەر ئۆکرانیا، سوید نیازی خۆی بۆ ئەندامێتی لە ناتۆ پێشکەش کرد، بەڵام تورکیا ئاستەنگی بۆ دروستکرد لە بەرامبەر چەند مەرجێکی خۆیدا.
بەپێی میدیاکانی تورکیا، پەرلەمانی تورکیا لەم ھەفتەیەدا دەنگ لەسەر پەیوەستبوونی سوید بە ناتۆ دەدات.
ئەودەنگدانە کۆتایی بە دواکەوتنی زیاتر لە ساڵێک چاوەڕوانی سوید دەھێنێت بۆ بەئەندام بوونی لە ھاوپەیمانی ناتۆ.
پەرلەمانی تورکیا، رۆژی سێ شەممە بە دەنگی ٢٨٧ پەرلەمانتار پڕۆژە یاسای تایبەت بە خواستی ئەندامێتی سوید لە ناتۆ دا لە بەرامبەر ٥٥ دەنگی نەخێر.
لە مانگی ئایاری ٢٠٢٢، دوای لەشکرکێشی رووسیا بۆ سەر ئۆکرانیا، سوید نیازی خۆی بۆ ئەندامێتی لە ناتۆ پێشکەش کرد، بەڵام تورکیا ئاستەنگی بۆ دروستکرد لە بەرامبەر چەند مەرجێکی خۆیدا.
ریشی سوناک، سەرۆکوەزیرانی بەریتانیا لە وتارێکیدا لە پەرلەمانی بەریتانیا رایگەیاند، وڵاتەکەی نایەوێت تێکەڵی ململانێ و گرژی ئاڵۆزییەکانی دەریای سوور ببێت، بەڵام ئەگەر پێویست بکات، کەمتەرخەم نابێت لە پاراستنی خۆی و وەڵامدانەوەی ھێرشی گروپە چەکدارەکان.
ئەوەشی خستەڕوو، ناتوانن بێ ھەڵوێست بن بەرامبەر ھێرشی حوسییەکان و نابێت ئەو ھێرشانەی دەریای سوور بێ وەڵام بمێننەوە.
سەرۆکوەزیرانی بەڕیتانیا وتیشی، لە چەند ڕۆژی داھاتوودا، بە ھاریکاری ئەمریکا چەند سزایەکی نوێ بۆ نەھێشتنی سەرچاوە داراییەکانی حوسییەکان رادەگەیەنن و بەڵێنیشدا، ھەر ڕێوشوێنێک پێویستبێت بۆ وەستاندنی ھێرشی حوسییەکان دەیگرنەبەر.
روانگەی سوری بۆ مافەکانی مرۆڤ بڵاویکردەوە، لەماوەی چەند سەعاتی ڕابردوودا، دوو فڕۆکەی بارھەڵگری سەربازی لە بنکەی ئاسمانی خەرب جیر لە باکوری حەسەکە نیشتوونەتەوە کە یەکێکیان لەناو خاکی عێراقەوە ھەڵفڕیوە.
ناردنی ھێز و کەرەستەی سەربازی ھاوپەیمانان بۆ بنکەکانی لە رۆژئاوای کوردستان ھاوکاتە لەگەڵ بەردەوامی ئۆپراسیۆنەکان شان بەشانی ھەسەدە بۆ رووبەڕووبوونەوەی دژی داعش.
روانگەی سووری ئاماژەی بەوە کردووە، لەماوەی مانگێکدا نزیکەی ١٣٠ بارھەڵگر و ئۆتۆمبێلی ھاوپەیمانان گەیشتوونەتە رۆژئاوای کوردستان، کە سەرجەمیان کەلوپەلی لۆجستی و سەربازییان پێبووە.
دەشڵێت، لە ڕۆژانی ٣ ، ١٦، ١٧ و ٢٢ی ئەم مانگەدا چوار کاروانی سەربازی لە ھەرێمی کوردستانەوە بەرەو بنکەکانی ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی لە حەسەکە و دێرەزۆر لە ناوچەی باکووری ڕۆژھەڵاتی سوریا رەوانەکراون، ھەر لەو مانگەدا نزیکەی ١٠ فڕۆکەی بارھەڵگری ھاوپەیمانان لە بنکەکانیان لە حەسەکە و دێرەزۆر نیشتوونەتەوە.
سەرچاوەیەکی ئەمنی رایگەیاند، بە دوو درۆن ھێرشکراوەتەسەر بنکەی ئاسمانی عەین ئەسەد لە رۆژئاوای عێراق، یەکێک لە فڕۆکەکان لەلایەن بەرگری ئاسمانی ئەمریکاوە تێکشکێنراوە کە ویستوویەتی ناوەندی بنکە ئاسمانییە سەربازییەکەی ئەمریکا بکاتە ئامانج.
رۆژی شەممەی رابردوو بە ھەمانشێوە بنکە سەربازییەکە بە مووشەک ھێرشیکرایەسەر، کە بەوتەی یەحیا رەسوڵ وتەبێژی فەرماندەی گشتی ھێزە چەکدارەکانی عێراق، ھێرشەکان زیانی گیانی و مادییان ھەبووە.
لە ١٧ی ئۆکتۆبەری رابردووەو تا ئێستا زیاتر لە ١٠٠ ھێرشکراوەتەسەر ھێزەکانی ئەمریکا لە عێراق و سوریا.
سەلاحەددین دەمیرتاش ھاوسەرۆکی پێشووی ھەدەپە لە ڕێگەی پارێزەرەکانییەوە داوای کردبوو رێگەی پێبدرێت سەردانی سەعدیەی دایکی بکات لە نەخۆشخانە، دواتر لە زیندانی ئەدیرنەوە بە فڕۆکەیەکی تایبەت گەیەندرایە ئامەد و بە یاوەری پارێزەرانی سەردانی دایکی کرد.
پێشتر سەلاحەدین دەمیرتاش بۆ سەردانی باوکی بەھەمانشێوە سەردانی نەخۆشخانەی کرد، کە لە رۆژی ٣١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢٣، لە نەخۆشخانەی گشتی ئامەد کۆچیدوایی کرد، بەڵام دەمیرتاش بەشداری لە پرسەکەی نەکرد.
فەرماندەیی ناوەندی ئەمریکا ئاشکرایکرد، لە دوای ١٠ رۆژ لە گەڕانی بەردەوام ، نەیانتوانیوە دوان لە سەربازەکانیان لە ھێزی دەریاوانی سەر بە سوپای ئەمریکا بدۆزنەوە کە رۆژی ١١ ی ئەم مانگە لە دەریای عەرەب لەکاتی ھەڵکوتانە سەر کەشتییەک کە چەکی پێشکەوتوی ئێرانیی بۆ حوسییەکانی یەمەن دەگواستەوە بێسەروشوێن بون، ھەربۆیە حاڵەتەکەیان لە بێ سەرو شوێنەوە دەگۆردێت بۆ گیانلەدەستدان.
دەشڵێت، لە ئۆپراسیۆنێکی فراواندا کە بەھاوبەشی لە نێوان ھێزە دەریاییەکانی ئەمریکا و ژاپۆن و ئیسپانیادا بەرێوەچووە، دەیان ھەزار کیلۆمەتریان بڕیوە بۆ دیاریکردنی شوێنی ئەو دوو سەربازە بەڵام لە ھەوڵەکانیان سەرکەوتوونەبوون.
ناتانیاھۆ لە گرتەیەکی ڤیدیۆییدا دەڵێت، حەماس لە بەرامبەر ئازادکردنی بارمتەکان داوای وەستانی جەنگ و کشانەوەی ھێزەکانیان لە غەززە دەکات، ھەروەھا دەیەوێت سەرجەم بکوژەکان ئازاد بکەن، ئەگەر بەو مەرجانە رازی بن ئەوا ناتوانین گرەنتی ئاسایشی ھاووڵاتیان بکەن، بۆیە بە تەواوی ئەو مەرجانەی حەماس بۆ راگەیاندنی ئاگربەست و ئازادکردنی بارمتەکان رەتدەکاتەوە.
بڕیاریشە ئەمڕۆ لە برۆکسل وەزیرانی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا لەگەڵ ھاوتا ئیسرائیلی و لێپرسراوانی دسەەڵاتی فەڵەستین و ژمارەیەک وڵاتی عەرەبی دیکە کۆببنەوە، بۆ تاوتوێکردنی جەنگی غەززە، کە بە کۆبوونەوەیەکی گرنگ دادەنرێت.