جیهان
روسیا بۆردوومانی بنكەیەكی هێزەچەكدارەكانی سوریا دەكات و ئاژانسێكی هەواڵی ئەو وڵاتەش دەڵێت، گومان دەكرێت لە بۆردومانەكەدا سەرۆكی تەحریرشام كوژرابێت.
ئاژانسی هەواڵی سپوتنیكی روسیا بڵاویكردەوە بەرەبەیانی ئەمڕۆ فڕۆكە جەنگییەكانی روسیا بارەگای سەرەكی چەكدارانی تەحریر شامیان لە ئیدلیب بۆردوومان كردووە.
ئاماژە بەوەشكراوە، ئەو بارەگایەی بۆردوومانكراوە وەك ناوەندی فەرماندەیی هێزە چەكدارەكان بەكارهێنراوە و ئەبو محەمەد جۆلانی سەركردەی تەحریر شام لەو بارەگایەدا بوەو گومان دەكرێت كوژرابێت.
سپوتنیك باس لەوەدەكات، دوای وێرانبوونی بارەگا چەكدارییەكەی تەحریرشام لە لایەن ئەو هێزەوە پشتێنێكی ئەمنی بە چوار دەوری بارەگاكەدا دروستكراوە و ئەوەش گومانەكانی بۆ كوژرانی جۆلانی زیاتر كردووە.
هەسەدە فڕۆكەخانەی حەلەبی چۆڵكرد و رەتیشیدەكاتەوە، بەشێك بێت لە گرژی و ئاڵۆزییەكانی باكووری رۆژئاوای سوریا، دەشڵێت، پێشڕەوی خێرای گروپە چەكدارەكان لە ناوچەی شەڕ و پێكدادانەكان نالۆژیكییە.
هێزەكانی سوریای دیموكرات فڕۆكەخانەی حەلەبیان بۆ گروپە چەكدارەكان چۆڵكرد، دوای ئەوەش لە راگەیەنداوێكدا بڵاویكردەوە، رێككەوتنێكی سیاسی فرەلایەنە هەیە لەسەر هێرشی گروپە چەكدارەكان لە حەلەب و چەند ناوچەیەكی دیكەی سوریا.
ئاماژەی بەوەشكردوە، بەشێك نین لەو شەڕ و پێكدادانەی لە باكوری رۆژئاوای سوریا روودەدەن، بەڵام رووبەڕووی هەر هێرشێكی گروپە چەكدارەكان دەبنەوە بۆ سەر ناوچەكانی ژێر كۆنترۆڵی هەسەدە.
هەسەدە راشیگەیاندووە، پێشڕەوی خێرای گروپە چەكدارە توندڕەوەكان لە سوریا نالۆژیكییە و داوا لە روسیاش دەكات سنورێك بۆ پێشڕەوی گروپە چەكدارەكان دابنێت.
دوابەدوای كۆنترۆڵكردنی حەلەب، چەكدارانی تەحریر شام پێشڕەوییەكانیان بەردەوامەو چونەتە شاری حەما.
روانگەی سوری بۆ مافی مرۆڤ بڵاویكردەوە، پێشڕەوییەكانی چەكدارانی تەحریر شام لەدوای كۆنترۆڵكردنی حەلەب بە ئاڕاستەی سەنتەری شاری حەما بەردەوامە و چوونەتە ناو گەڕەكەكانی شارەكەوە، هاوكات زیاتر لە ١٦ گوند و شارۆچكەی دەوروبەری حەمایان كۆنترۆڵكردوە.
ئەوەشی خستەڕوو، هێزەكانی سوپای سوریا لە حەما كشاونەتەوە بۆ حومس، بەشێك لە سەربازانی سوپاكەش لە نزیك تلبیسیە هەڵهاتوون و سوپایان جێهێشتووە.
راشیگەیاند، شەڕ و پێكدادانەكان بۆ ناو گەڕەكەكانی دەرعاش پەرەی سەندووە، فەرمانیش بە سوپای سوریا كراوە بەر لە فراوانبوونی گرژییەكان لە دەرعا بكشێنەوە.
ئەوەش لەكاتێكدایە، بەهۆی فراوانبوونی شەڕ و پێكدادانەكانی باكووری رۆژئاوای سوریاوە، كە تێیدا چەكدارانی تەحریر شام حەلەب و ئیدلبیان كۆنترۆڵكرد، بەشار ئەسەد سەرۆكی سوریا لە مۆسكۆوە گەڕایەوە دیمەشق و بڕیارە سبەینێش، عەباس عیراقچی وەزیری دەرەوەی ئێران سەردانی دیمەشق بكات.
سیناتۆرێكی كۆمارییەكان رایدەگەیەنێت، ترەمپ دەیەوێت پێش دەستبەكاربوونی ئاگربەستی جەنگی غەززە رابگەیەنرێت.
لیندسی گراهام، سیناتۆری كۆماریخوازەكانی ئەمریكا رایگەیاند، دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی هەڵبژێردراوی ئەمریكا پێداگریی لەوەكردووە کە دەبێت پێش رێوڕەسمی دەستبەكاربوونی وەك سەرۆكی ویلایەتە یەكگرتووەكان ئاگربەست لە غەززە رابگەیەنرێت.
دەشڵێت، ترەمپ دەیەوێت كۆتایی بە جەنگ لە غەززە بهێنێت، هاوكات چارەنووسی بارمتە ئیسرائیلییەكانی لای حەماسیش یەكلایی بكاتەوە.
لەلایەكی دیكەوە پێگەی ئەكسیۆس بڵاویكردووەتەوە، وەفدێكی حەماس بە ئامانجی وەرگرتنی پێشنیازەكانی میسر بۆ ئاگربەست و ئاڵوگۆڕی بارمتەكان سەردانی قاهیرەی پایتەختی ئەو وڵاتەی كردووە.
تا ئێستا چەندجارێك هەر یەكە لە وڵاتانی میسر، ئیمارات و ئەمریكا هەوڵی ئاگربەستیان بۆ جەنگی غەززە داوە، بەڵام زۆربەی هەوڵەكانیان شكستیان هێناوە.
ئاژانسی رۆیتەرز ئاشكرایدەكات، بۆ هێرشكردنە سەر حەلەب توركیا گڵۆپی سەوزی بۆ گروپە چەكدارییەكان هەڵكردووە.
ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز لە زاری سەرچاوەیەكی نزیك لە دەزگای هەواڵگریی توركیا (میت) بڵاویكردووەتەوە، گروپە چەكدارەكانی سوریا بە ئاگاداریی توركیا هێرشەكانیان لەناو خاكی سوریا دەستپێكردوەتەوە.
جەختی لەوەشكردووەتەوە، توركیا بە گشتی پشتیوانی لە سەرجەم ئەو گروپە چەكدارانە دەكات كە دژی رژێمی سوریان و چەكدارەكانیش بە هەڵكردنی گڵۆپی سەوز لەلایەن ئەنكەرەوە هێرشەكانیان بۆ سەر حەلەب دەستپێكردووە.
بڵاوبوونەوەی هەواڵەكەی ئاژانسی رۆیتەرز لە كاتێكدایە، پێشتر وەزارەتی دەرەوەی توركیا رایگەیاندبوو جەنگ لە باكووری رۆژئاوای سوریا دەبێتە هۆی ناسەقامگیری و ئەنكەرەش خوازیاریی جەنگ نییە لە خاكی سوریا.
دوای كشانەوەی گروپە چەكدارەكان، هەسەدە چەند ناوچەیەكی لەحەلەب كۆنتڕۆڵكرد و هێزەكانی لە فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی شارەكە بڵاوەپێكرد.
روانگەی سوری بۆ مافەكانی مرۆڤ بڵاویكردەوە، هەسەدە لەفڕۆكەخانەی حەلەب و نەبل و زەهرا بڵاوەیان پێكراوە و بازگەكانیان كۆنتڕۆڵ كردووە، دوای ئەوەی گروپە چەكدارەكانی سەر بە ئێران و سوپای سوریا كشاونەتەوە.
لە شەوی ڕابردووەوە ناوچەكانی نەبل و زەهرا جموجۆڵێكی گەورەی ئاوارەبوونی بەخۆوە بینیوە و خەڵكی ئەو ناوچانە، بەرەو گوندەكانی ڕۆژهەڵاتی حەلەب و ناوچەكانی دیكەی دەرەوەی پارێزگاكە، وەك حەمس و حەما و گەڕەكی ئەشرەفیە لە حەلەب دەڕۆن.
بەگوێرەی سەرچاوە خۆجێییەكانی ناوچەكەش ژمارەی ئاوارەكان بە زیاتر لە ٥٠ هەزار كەس دەخەمڵێنرێت، ئەوانەی لەناوچەكه ماونەتەوه و توانای دەرچونیان نیە، داوایان له دەسەڵاتدارانی ئایینی عیراق كردووه هاوكاریان بۆ دابین بكەن.
هاوكات لەگەڵ گۆڕانكارییە ئەمنییەكانی ناوچەكەدا، خێزانەكان لە شاری تەل ڕەفعەت و ناوچەكانی باكوری حەلەب بەرەو گەڕەكی شێخ مەقسود ئاوارە بوون كە تائێستاش لە ژێردەستی هێزەكانی هەسەدەدان.
لێپرسراوانی باڵای ئەمریكا دەڵێن، دۆخی ئێستای سوریا بۆ بایدن جێگەی سەرسوڕمانە و پێشبینی نەكراو بووە و ئەمریكا لەو پرسە تێوەنەگلاوە.
پێگەی ئەكسیۆسی ئەمریكی لە زاری چەند لێپرسراوێكی باڵای ئەمریكاوە گواستییەوە، پێشڕەوی گروپە چەكدارەكانی ئۆپۆزسیۆنی سوریا بۆ حەلەب پێشبینی نەكراو بووە سەبارەت بە ئیدارەی بایدن و ئەمریكا لەو پرسە تێوەنەگلاوە.
دەشڵێت، گروپی تەحریرشام لەلایەن توركیاوە پاڵپشتی دەكرێت و ئەمریكا گروپەكەی خستووەتە لیستی تیرۆرەوە و هێرشی چەكدارانی تەحریرشام لەكاتێكدا بووە كە ئەسەد لە مۆسكۆیە و بڕیارە لەگەڵ ڤلادیمیر پوتن سەرۆكی روسیا كۆبێتەوە.
داواكاری گشتی دادگای تاوانی نێودەوڵەتی رایگەیاند، لە هیچ بارودۆخێكدا گۆڕانكاری لە بڕیاری دەستگیركردنی سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیلدا ناكرێت.
كەریم خان داواكاری گشتی دادگای تاوانی نێودەوڵەتی لە راگەیەنراوێكدا ئاماژەی بەوەكردووە، تانەی ئیسرائیل بۆ پێداچوونەوە بە بڕیاری دەستگیركردنی بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆك وەزیران و یواڤ گالانت وەزیری بەرگری ئیسرائیل گۆڕانكاری بەسەر بڕیارەكەدا ناكات.
دەشڵێت، ئەو تانەیەی پێشكەشی كردووە وەستێنراوە و رەتكراوەتەوە، دوای ئەوەی ناتانیاهۆ دەستگیردەكرێت رێكارە یاساییەكان جێبەجێدەكرێن دەتوانرێت وەكو تانە و سكاڵا مامەڵەی لەگەڵدا بكرێت.
كەریم خان وتیشی، ئیسرائیل بە هیچ جۆرێك ناتوانێت بە ڕوی ئەو بڕیارەدا بوەستێت بەپێی ماددەی 58ی دادگا كە دەسەڵاتی بەسەر هەموو وڵات و هەرێمەكاندا هەیە و پێویستە جێبەجێ بكرێت.
ژمارەیەك فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی نەناسراو چەند بارەگایەكی گرووپەكانی سەر بەئێران لەسەر سنورەكانی نێوان سوریا و عیراق بۆردومان دەكەن.
روانگەی سوری بۆ مافەكانی مرۆڤ بڵاویكردەوە، بەرەبەیانی ئەمڕۆ ژمارەیەك فڕۆكەی بێفڕۆكەوانی جەنگیی نەناسراو، چەند بنكەی و بارەگایەكی گرووپە چەكدارەكانی هاوپەیمانی ئێرانیان لە ناوچەیەكی سەر بە ئەلبوكەمال لە سنوری پارێزگای دێرەزوور لەسەر سنورەكانی نێوان سوریا و عیراق بۆردومانكردووە.
ئاماژەی بەوەشكردووە، تائێستا نەزانراوە ئەو فڕۆكانە لە كوێ رەوانەكراون بۆ ئەو بۆردوومانە و زیانەكانیش تائێستا ئاشكرا نەكراون.
هاوسەرۆكی شارەوانی دێرسیم لە ماڵەكەی خۆیدا دەستبەسەرە و دەڵێت، بیانبەن بۆ زیندان یان بە بارمتەیان بگرن یخود لە ماڵەكانیان بیانهێڵنەوە لە خەبات بەردەوام دەبن.
بیرسن ئۆرهان هاوسەرۆكی شارەوانی دێرسیم،كە لە ٢٢ی ئەم مانگە دەرخرایەوە و قەیوم لە شوێنەكەی دانرا، لە ئێستادا لە ماڵەكەی خۆیدا دەستبەسەرە و لە ژێر چاودێریدایە رایگەیاند، لە ٢٠ی ئەم مانگە، جموجۆڵێكی نائاسایی لە دێرسیم دەستیپێكردووە و ڕێوشوێنی ئەمنی لە دۆسیەی جەودەت كۆناك هاوسەرۆكی شارەوانی دێرسیم و مستەفا ساریگول هاوسەرۆكی شارەوانی پولور گیراوەتەبەرلە ٢٢ی مانگیش لەناكاو گەمارۆدراون.
راشیگەیاندوە، بە بیانووی دژایەتی دژی یاسای خۆپیشاندان و ڕێپێوان و بەرخۆدان لە دژی پۆلیس دەستبەسەركراوە، جەختی لەوەشكردوەتەوە ئەگەر لە ماڵەكانی خۆیاندا بیانهێڵنەوە، یان بیاننێرن بۆ زیندانەكان، یاخود بە بارمتیمان بگرن، مەیدانی خەبات چۆڵناكات و لە خەبا بەردەوام دەبێت.
گروپە چەكدارەكانی ئۆپۆزسیۆنی سوریا، دەستیان بەسەر فڕۆكەخانەی سەربازی ئەبو زههور لە ڕۆژهەڵاتی ئیدلب دا گرتووە و لە ٧٥٪ی گەڕەكەكانی حەلەبیان كۆنترۆڵ كردووە، هەروەها قەدەغەی هاتوچۆیان لەكاتەكانی شەودا لەناو گەڕەكەكاندا ڕاگەیاند.
لە ٢٧ی ئەم مانگەوە چەكدارەكانی تەحریر شام، بەردەوامن لە پێشڕەوی بە ئاراستەی شاری حەلەب، بەبێ بەرهەڵستكاری هێزەكانی حكومەتی سوریا لە ٧٥٪ی شارەكە كەوتووەتە ژێر دەستی چەكدارەكان، دوای دەستبەسەرداگرتنی فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتی حەلەبیش سەرجەم گەشتە ئاسمانییەكان ڕاگیراون.
ژمارەی كوژراوانی سەربازی و مەدەنی بەهۆی شەڕەكەوە كە چوار ڕۆژە لە ناوچەكانی ئیدلب و حەلەب بەردەوامە، گەیشتووەتە ٣٠١ كەس و برینداربووی دەیانی دیكە.
پەیامنێری كوردسات نیوز رایگەیاند، تا ئێستا هەردوو گەڕەكی كوردنشینی "شێخ مەقسود و ئەشرەفییە" كە دەكەونە بەشی باكوری حەلەبەوە لەژێر كۆنتڕۆڵی هەسەدەدان و شەڕڤانان لە ئامادەباشی تەواودان بۆ روبەڕووبونەوەی هەر هێرشێك كە بكرێتە سەر ئەو دوو گەڕەكە.
ئەمینداری حزبوڵا دەڵێت بەهیچ شێوەیەك لەگەڵ شەڕدا نین، بەڵام ئەگەر بەسەریاندا بسەپێنرێت ئامادەن بۆ شەڕ لە دژی دوژمنەكانیان.
نەعیم قاسم ئەمینداری گشتی حزبوڵای لوبنان رایگەیاند، لەسەرەتای هێرشەكانی ئیسرائیلیەوە بۆسەر كەرتی غەززە لە فەلەستین، حزبوڵا وەك هاوكاری و پشتیوانیكردنی كەرتی غەززە، هێرشەكانی بۆسەر ئیسرائیل دەستپێكرد و لەو ماوەیەشدا هەرچەندە ژمارەیەك سەركردەیان كوژران بە حەسەن نەسروڵاشەوە، بەڵام سەركەوتنی گەورەیان بەدەستهێناوە و بەپێی ئامارەكانیش ٦٢%ی ئیسرائیلییەكان دەڵێن وڵاتەكەیان لەشەڕی لوبنان و غەززە شكستی هێناوە.
وتیشی، لە رابردوو و ئێستادا و داهاتووشدا هیچ كاتێك لەگەڵ شەڕ و ئاڵۆزیدا نەبوون، بەڵام ناكرێت بێدەنگی هەڵبیژێن لە بەرامبەر ئەو هەموو كۆمەڵكوژییەی لە غەززە ئەنجامی دەدات، بۆیە ئەگەر شەڕیان بەسەردا بسەپێنرێت ئامادەن و بەرگی دەكەن و شوێنی سەرجەم سەركردە كوژراوەكانیشیانه پڕكراوەتەوە و ئێستا ریزەكانی حزبوڵا لە هەموو كاتێك بەهێزترە.
كۆریای باكور و روسیا رێككەوتنێكی نوێ بۆ زیاتر فراوانكردن و گەشەپێدانی پەیوەندییە سەربازییەكانی نێوانیان ئیمزا دەكەن.
میدیاكانی كۆریای باكوور بڵاویانكردووەتەوە، كیم جۆنگ ئون سەرۆكی وڵاتەكەیان لەگەڵ ئەندیە بیلۆسۆڤ وەزیری بەرگری روسیا كۆبووەتەوە و رایگەیاندووە، روسیا توانیویەتی لە چوارچێوەی مافی بەرگری لەخۆكردندا نەیارەكانی والێبكات باجێكی قورس بدەن لەسەر دژایەتیكردنی مۆسكۆ، بۆیە كۆریای باكوریش بەهەموو شێوەیەك پشتیوانی لە روسیا و سەروەری خاكەكەی دەكات.
ئاماژە بەوەشكراوە، لەو كۆبوونەوەیەدا سەرۆكی كۆریای باكوور و وەزیری بەرگری روسیا رێككەوتنێكی نوێیان ئیمزاكردووە بۆ زیاتر فراوانكردن و گەشەپێدانی پەیوەندییە سەربازییەكانی نێوانیان و هاوبەشییە ستراتیژییەكانیان كە زیاتر كەرتی بەرگری و پاراستنی سەروەری و ئاسایش دەگرێتەوە.
كڕینی كتێبێكی دژە ئیسرائیل لەلایەن جۆ بایدن سەرۆكی ئەمریكاوە كاردانەوەی زۆری بەدوای خۆیدا هێناوە.
رۆژنامەی نیویۆرك تایمزی ئەمریكی بڵاویكردەوە، جۆ بایدن سەرۆكی ئەمریكا دوێنێ لە رۆژی بلاك فڕایدەی كتێبێكی كڕیوە كە ئیسرائیل بە داگیركەر ناودەبات و باس لە مقاوەمەی فەڵەستین و دروستكردنی ئیسرائیل دەكات لە ساڵانی ١٩١٧ بۆ ٢٠١٧ .
دەشڵێت، كتێبەكە لەلایەن رەشید خالیدی پرۆفیسیۆر لە زانكۆی كۆڵۆمبیا نوسراوە و ئاماژە بە سیاسەتەكانی ئیسرائیل دەكات بەرامبەر فەڵەستینیەكان و نازانرێت ئەوكتێبەی بایدن كڕیویەتی خۆی هەڵیگرتووە یان یەكێك لە ئەندامانی خێزانەكەی كڕیویەتی.
فەرماندەی هێزی تایبەتی ئەمریكا گەیشتە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆ چاودێریكردنی جێبەجێكردنی ئاگربەستی نێوان لوبنان و ئیسرائیل.
فەرماندەی ناوەندی ئەمریكا ناسراو بە "سێنتكۆم" رایگەیاند، جاسپەر جێفەرز فەرماندەی هێزی تایبەتی ئەمریكا گەیشتوەتە رۆژەهەڵاتی ناوەڕاست و لەگەڵ جۆسێف عەون فەرماندەی سوپای لوبنان كۆبووەتەوە بۆ تاوتوێ كردنی دۆخی ئێستای باشوری لوبنان.
دەشڵێت، جێفەرز لەگەڵ ئاموس هۆكستاین راوێژكاری سەرۆكی ئەمریكا كاردەكات بۆ چاودێریكردنی میكانیزمی جێبەجێكردنی ئاگربەستی نێوان ئیسرائیل و لوبنان.
، ئەمریكا سەرۆكایەتی لیژنەیەكی هاوبەش دەكات بۆ چاودێریكردنی دۆخەكە، لیژنەكە لە سوپای لوبنان و ئیسرائیل و هێزی ئاشتی پارێز و فەڕەنسا پێكدێت.
بەڕێوەبەری روانگەی سوری بۆ مافەكانی مرۆڤ دەڵێت، پێشبینی دەكرێت رووداوەكانی حەلەب رێككەوتنێكی نێودەوڵەتی بێت بۆ دەركردنی گرووپە چەكدارەكانی هاوپەیمانی ئێران لە سوریا.
رامی عەبدولڕەحمان بەڕێوەبەری روانگەی سوری بۆ مافەكانی مرۆڤ رایگەیاند، ئەگەر گرووپە چەكدارەكان لە حەلەب بەم شێوەیەی ئێستا بەردەوام بن لە پێشڕەویكردن و كۆنترۆڵكردنی حەلەب و دەوروبەری بەبێ شەڕ و كشانەوەی سوپای سوریا، لە داهاتوویەكی نزیكدا سەرجەم ئەو ناوچانە لە حەلەب و ئیدلب و حەما كۆنترۆڵ دەكەنەوە كە ساڵی ٢٠١٦ لە ژێر دەسەڵاتیاندا بوون و تێستاش بەهۆی شەڕ و پێكدادانەكانەوە زیاتر لە 300 سەرباز و چەكدار و خەڵكی مەدەنی كوژراون.
وتیشی، لەماوەی ٧٢ سەعاتی رابردوودا گروپە چەكدارەكان توانیویانە ٦٥ شار و شارۆچكە و گوند كۆنترۆڵ بكەنەوە و گرنگترینیان شاری سەراقبە.
رامی عەبدولڕەحمان پێشبینی دەكات روداوەكانی حەلەب رێككەوتنێكی نێودەوڵەتی بێت بۆ دەركردنی گرووپە چەكدارەكانی هاوپەیمانی ئێران لە سوریا.