جیهان
تەنها رۆژێك دوای راگەیاندنی ئاگربەست، ئیسرائیل هێرشی كردە سەر حزبوڵای لوبنانی و وەزارەتی بەرگریش، دەڵێت كۆگایەكی موشەكی حزبوڵایان كردوەتەوە ئەمانج.
ئاژانس هەواڵی فرانس پرێس بڵاویكردەوە ئێوارەی پێنجشەممە ئیسرائیل هێرشی كردوەتە سەر ناوچەیەكی لوبنان و وتەبێژی سوپای ئیسرائیلیش رایگەیاندوە ئامانجی ئەو هێرشە بنكەیەكی موشەكی كورت مەودای حزبوڵا بووە.
سوپای ئیسرائیل رایگەیاندوە پێشتر دانیشتوانی زیاتر شار و شارۆچكەی لوبنانی ئاگادار كردوەتەوە كە تا كاتێكی نادیار نەگەڕێنەوە ماڵەكانیان لەو ناوچانە چونكە مەترسییان بۆ دروست دەبێت.
هێرشەكەی ئیسرائیل لە كاتێكدایە كە ٢٤ كاتژمێر بەسەر راگەیاندنی ئاگربەست لە لوبنان تێدەپەرێت.
جۆ بایدن سەرۆكی ئەمریكا فشار دەخاتە سەر بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆكوەزیرانی ئیسرائیل بۆ گەیشتن بە ڕێكەوتنێك بۆ ئازادكردنی بارمتەكان و ئاگربەستی نیمچەیی لە غەززە.
بەپێی میدیاكانی ئەمریكا، پێشنیارەكەی بایدن بۆ ناتانیاهۆ لە پەیوەندییەكی تەلەفۆنیدا دوای رێككەوتن لەسەر ئاگربەستی لوبنان هاتووە، زانیارییەكان باس لەوەدەكەن تائێستا ١٠١ بارمتە لە غەززە لەلایەن حەماسەوە دەستگیركراون كە حەوت هاووڵاتی ئەمریكییان تێدایە، ئیسرائیل دەڵێت نزیكەی نیوەی ئەو بارمتانە هێشتا زیندوون.
كاربەدەستانی ئیسرائیل و ئەمریكا دەڵێن، ڕێككەوتنی ئاگربەست لە لوبنان چانسی گەیشتن بە ڕێكەوتن لە غەززە زیاد دەكات، تەنانەت ئەگەر تەنها جێبەجێكردنی قۆناغی یەكەمی ڕێكەوتنەكە، ئازادكردنی چەند بارمتەیەك بگرێتەوە.
وەزیرێكی باڵای ئیسرائیلیش وتویەتی، ناتانیاهۆ هەوڵدەدات بۆ گەیشتن بە ڕێككەوتنێكی نیمچەیی لەسەر بارمتەكان بەڵام بەو مەرجەی ناچار نەبێت بە بە كۆتاییهێنان بە شەڕ و كشانەوەی تەواوی هێزەكانی ئیسرائیل لە غەززە.
حەوت وڵاتە زلهێزە پیشەسازییەكەی جیهان رایدەگەیەنن، پابەند دەبن بە فەرمانی دادگای لاهای بۆ دەستگیركردنی بنیامین ناتانیاهۆ وەك تاوانباری جەنگ.
گروپی حەوت وڵاتە پیشەسازییەكەی جیهان كە لە ئەمریكا، كەنەدا، ژاپۆن و ئیتاڵیا و فەڕەنسا و ئەڵمانیا و بەریتانیا پێكدێن، لە راگەیەندراوێكی هاوبەشدا ئاماژەیان بەوە كردووە، ئەركی خۆیان سەبارەت بە فەرمانی دادگای لاهای بۆ دەستگیركردنی ناتانیاهۆ جێبەجێ دەكەن كە رۆژی ٢١ـی ئەم مانگە دەرچووە.
ئەنتۆنی تایانی وەزیری دەرەوەی ئیتاڵیا كە ئەمساڵ وڵاتەكەی سەرۆكایەتی گروپی حەوت بوو، وتی هەموو وڵاتانی گروپی حەوت ئەندامی دادگای تاوانە نێودەوڵەتییەكان نین، بەڵام هەوڵیانداوە هەڵوێستێكی هاوبەشیان هەبێت لەو دۆسیەیەدا.
دوای زیاتر لە ساڵێك لە دەستپێكردنی شەڕ لە كەرتی غەززە، دادگای نێودەوڵەتی تاوان فەرمانی دەستگیركردنی لە دژی ناتانیاهۆ و گالانت دەركرد بەتۆمەتی ئەنجامدانی تاوانی دژی مرۆڤایەتی و تاوانی جەنگ لە غەززە.
ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری هێرشەكانی توركیا و تێكدانی ئاسایشی ناوچەكە دەگەیەنێتە یەكێتی ئەوروپا و دەڵێت، پێویستە هێزە نێودەوڵەتییەكان بەرپرسیارێتییەكانیان جێبەجێ بكە.
ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری باكوور و رۆژهەڵاتی سوریا رایگەیاند، وەفدێكیان لەگەڵ بەشێك لە پەرلەمانتارانی ئەوروپا كۆبوونەتەوە و بۆچوونەكانیان لەبارەی بەربەستەكانی بەردەم ئیدارەی خۆبەڕێوەبەریی لە ئاستە سیاسیی، مرۆیی، ئابووریی و ئەمنییەكان و مەترسی داعش خستەوەتەڕوو.
لە كۆبونەوەكەدا باسیان لە هێرشەكانی توركیا بۆسەر ناوچەكانی باكوور و رۆژهەڵاتی سووریا كردووە، كە زیاتر لە ملیۆنێك كەس بەهۆی هێرشەكانەوە بێ كارەبا بوون، سەدان هەزار كەسیش بە بێ ئاو ماونەتەوە و لە دابینكردنی گازیشدا تووشی گرفت بوون، ئەوانەش دەبنە هۆی دەستپێكردنەوەی كۆچ بەرەو ئەوروپا.
راشیگەیاندووە، هێرشەكانی توركیا ئاسایشی ناوچەكە تێكدەدات و دەرفەتێك بۆ داعش دەڕەخسێنێت بۆئەوەی خۆی نوێ بكاتەوە.
جەختیشیانكردووەتەوە، پێویستە هێزە نێودەوڵەتییەكان بەرپرسیارێتییەكانیان جێبەجێ بكەن و پشتگیری ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری بكەن لە هەموو ئاستە سیاسیی، مرۆیی، ئابووریی و سەربازییەكان بۆئەوەی بتوانن لە بەرامبەر مەترسی داعش بوەستنەوە و رێگە لە شەپۆلەكانی كۆچی بە كۆمەڵ بگرن.
ئاگربەستی نێوان ئیسرائیل و حزبوڵا كاردانەوەی نێودەوڵەتی لێكەوتەوە و زۆرینەی وڵاتان بە گەرمی پێشوازییان لێكرد.
بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل دوای راگەیاندنی ئاگربەستەكە رایگەیاند، هەر پێشێلكارییەك لەلایەن حزبوڵاوە وەڵامی توندی دەبێت، وتیشی لەمەودوا سەرنجیان بە تەواوی لەسەر هەڕەشەكانی ئێران دەبێـت.
ئێرانیش بە گەرمی پێشوازی لە ئاگربەستەكە كرد و ئیسماعیل بەقائی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران رایگەیاند، وڵاتەكەی پێشوازی لە وەستاندنی دوژمنكارییەكانی ئیسرائیل دەكات و پشتگیری تەواویش بۆ حكومەت و گەل و بەرەی مقاوەمەی لوبنان دوپاتدەكاتەوە.
لای خۆشیەوە ئیمانوێل ماكرۆن سەرۆكی فەرەنسا رایگەیاند، ئاگربەست دەرفەتێكە بۆ بەدیهێنانی سەقامگیری لە لوبنان و دەبێت رێگە خۆشكەر بێت بۆ راگەیاندنی ئاگربەست لە غەززەش، لوید ئۆستن وەزیری بەرگری ئەمریكاش راگەیاندنی ئاگربەستەكەی بە رۆژێكی مێژوویی ناوبرد و هەریەك لە نەتەوەیەكگرتوەكان و بەریتانیا و یەكێتی ئەوروپا و كەنەدا و ئەڵمانیاش بە گەرمی پێشوازییان لە ئاگربەستەكە كرد.
سوپای ئەمریكا بۆردومانی كۆگایەكی هەڵگرتنی چەكی لە سوریا كرد.
فەرماندەیی ناوەندیی ئەمریكا لە راگەیەندراوێكدا رایگەیاند، هێرشیانكردووەتە سەر دامەزراوەیەكی هەڵگرتنی چەكی گروپە چەكدارەكانی نزیك لەئێران لە سوریا.
راشیگەیاند، ئەو بۆردوومانە وەك كاردانەوەیەكە بۆ هێرشەكەی رۆژی پێشتری گروپە چەكدارەكانی نزیك لە ئێران كە دژی هێزەكانی ئەمریكا لە سوریا ئەنجامدرا.
ئاماژەیبەوەشكرد، ئامانج لە بۆردوومانەكەیان بۆ سەر دامەزراوەیەكی هەڵگرتنی چەك بۆ كەمكردنەوەی توانای پلاندانان و دەستپێكردنی هێرشەكانی داهاتووی ئەو گروپانەیە بۆ سەر هێزەكانی ئەمریكا و هاوپەیمانان لە ناوچەكەدا، بۆ پشتیوانیكردن لەو ئۆپراسیۆنەی كە دژی تیرۆرستانی داعش لە ناوچەكە ئەنجامدەدرێت.
ئاگربەستی نێوان ئیسرائیل و حزبوڵا لە لوبنان چووە بواری جێبەجێكردنەوە .
ئاگربەستەكە لە سەعات چواری بەیانی ئەمرۆوە چووەتە بواری جێبەجێكردن و بەپێی بەندەكانی ئاگربەستەكەش، سوپای ئیسرائیل لە ماوەی ٦٠ رۆژدا بە چەند قۆناغێك لە لوبنان دەكشێتەوە و حزبوڵاش لە ناوچەكانی لوبنان دەكشێتەوە بۆ باكوری روباری لیتانی، هاوكات سوپای لوبنان و هێزە ئەمنییەكانی لوبنان دەست بەسەر ئەو ناوچانەدا دەگرن كە ئێستا لە ژێر كۆنترۆڵی سوپای ئیسرائیل و حزبوڵادان.
هەر بەپێی ئاگربەستەكە هەریەك لە لوبنان و ئیسرائیل بەپێی یاسا نێودەوڵەتییەكان مافی بەرگریكردن لە خۆیان هەیە .
ئیسرائیل رەزامەندی لەسەر راگەیاندنی ئاگربەست لە لوبنان دەربڕی و ناتەنیاهۆش دەڵێت، توانا موشەكییەكانی حزبوڵایان لەناوبردووە و ئەو گروپە چەكدارەیان بۆ چەندین ساڵ پێش ئێستا گەڕاندووەتەوە.
ئاژانسی رۆیتەرز بڵاویكردەوە، ئەنجومەنی جەنگی ئیسرائیل لە دوایین كۆبوونەوەیەكدا بە سەرۆكایەتی بنیامین ناتەنیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئەو وڵاتە، رەزامەندی لەسەر راگەیاندنی ئاگربەست لە لوبنان دەربڕیووە.
هاوكات، بنیامین ناتەنیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل لە وتارێكی ڤیدۆییدا رایگەیاند، تەنها بە گەڕانەوەی ئاوارەبووانی باكووری ئیسرائیل بۆ شوێنی خۆیان شەڕ كۆتایی دێت، دەشڵێت توانا موشەكییەكانی حزبوڵایان لەناوبردووە و ئەو گروپە چەكدارەیان بۆ چەندین ساڵ پێش ئێستا گەڕاندووەتەوە، ئەگەر لە داهاتووشدا هێرشەكانیان بۆ سەر ئیسرائیل دەستپێبكەنەوە، ئەوا سوپای ئیسرائیل بە تەواوی دەستكراوە دەبێت لە هەر ئۆپراسیۆنێكی سەربازی لە لوبنان.
ناتەنیاهۆ ئەوەشی خستەڕوو، لەنێو ئامانجەكانی ئاگربەستی لوبنان، پەرتكردنی گۆڕەپانی جەنگ و دابڕاندنی حەماس هەیە. وتیشی، رێگرییانكردووە لە هێرشی گروپە چەكدارەكانی عیراق و سوریا بۆ سەر ئیسرائیل.
بەریتانیا كاروانێكی تری مووشەكی دوورمەودای بۆ ئۆكراین دابین كرد، فەرماندەیەكی ڕوسیش دەڵێت، چەكە ئەتۆمییەكانیان خراونەتە حاڵەتی ئامادەباشییەوە.
حكومەتی بەریتانیا دەیان مووشەكی دوور مەودای جۆری ستۆرم شادۆی بۆ كیێڤ ڕەوانە كرد كە یەكەمین مووشەكی دوورمەودابوو سوپای ئۆكراین لەم مانگەدا قوڵایی خاكی روسیای پێ بۆردومان كرد.
هاوكات ئەفسەرێكێ پێشوو لە هێزە ئەتۆمییەكانی ڕووسیا ڕایگەیاندووە: لە هەفتەكانی سەرەتای جەنگ لەگەڵ ئۆكراین، خراونەتە حاڵەتی ئامادەباشییەوە بۆ ئەنجامدانی هێرشێكی ئەتۆمی.
ئەو ئەفسەرە بە "بی بی سی" وتووە، مۆسكۆ ئامادە بووە هێرشی ئەتۆمی ئەنجام بدات و لەوكاتەشەوە كە جەنگ دەستیپێكردووە، چەكە ئەتۆمییەكانی روسیا خراونەتە حاڵەتی ئامادەباشی تەواوەوە.
لە چەند رۆژی رابردوو ڤلادمیر پۆتن سەرۆكی روسیا ئیمزای لەسەر یاسای مافی بەكارهێنانی چەكی ئەتۆم كرد دژی ئەو وڵاتانەی بە مووشەكی دوورمەودا هێرش دەكەنەسەر روسیا.
.لە خۆپیشاندانەكانی ٢٥ی نۆڤەمبەر ١٥٠ ژن لە ئیستەنبوڵ دەستبەسەركران
بە پێی میدیاكانی توركیا، هەرچەندە پارێزگاری ئیستەنبوڵ هەموو جۆرە خۆپیشاندان و گردبونەوەیەكی قەدەغە كردبوو، بەڵام لە ٢٥ی نۆڤەمبەر ژنان گەمارۆكانی پۆلیسیان تێپەڕاندو خۆپیشاندانیان ئەنجامدا.
ژنانی ئیستەنبوڵ سەرەڕای هەموو ئاستەنگەكان لە كاراكۆی چالاكیان ئەنجامدا و دووپاتیان كردەوە ڕێگە بە توندوتیژی نادەن، لە ئەنجامدا لەلایەن پۆلیس و هێزە ئەمنییەكانەوە، بەیانوی بەرزكردنەوەی دروشمی رێگەپێنەدراو، ١٥٠ ژن دەستبەسەركران.
لەلایەكی ترەوە سەرەڕایی قەدەغەی گردبوونەوە و رێپێوان، ژنانی ئامەد لە چوارچێوەی چالاكییەكانی ٢٥ی نۆڤەمبەر، لە گۆڕەپانی شێخ شەعید خۆپیشاندانیان ئەنجامدا، كە هەریەك لە هاوسەرۆكی دەبەپە و پەرلەمانتاران و هاوسەرۆكانی شارەوانی بەشدارییان لە خۆپیشاندانەكان كرد.
گروپە چەكدارەكانی نزیك لە ئێران ژمارەیەك بارەگای نوێیان لە سنوری دێرەزوور لە رۆژهەڵاتی سوریا دروستكردووە.
ئاژانسی نۆرس پرێس بڵاویكردەوە، گروپە چەكدارەكانی نزیك لە ئێران چوار بارەگای نوێیان لە دەوروبەری پارێزگای دێرەزوور دروستكردووە، كە سەرجەمیان دەكەونە سەر رووباری فورات و لە گوندی دوێڕە و مەیادیین و سەبیخان و قوریە.
هاوكات، سەرچاوەیەك لە سوپای پاسداران دەڵێت، گروپی چەكداری لیوای باقڕ، دوو بارەگای نوێیان لە شارۆچكەی عەشاڕەی رۆژهەڵاتی دێرەزوور دامەزراندووە، هەروەها گروپی چەكداری "لیوای فاتمیون"ـی بارەگایان لە بیابانی مەیادین دامەزراندووە.
دەشڵێت، لەئێستادا سەرقاڵی یەكخستنەوەی هێزەكانیانن لە دێرەزوور، دوای ئەوەی بەهۆی بۆردومانەكانی ئەم دواییانەی ئیسرائیلەوە بۆ سەر دێرەزوور لە ناوچەكە لاوازبوون.
لە چەند مانگی رابردوودا، بەهۆی چڕبوونەوەی شەڕی نێوان حزبوڵا و ئیسرائیل، گروپە چەكدارەكانی نزیك لە ئێران بەشێكی زۆری بارەگانیان چۆڵكرد و بەشێكیشیان كشانەوە سەر سنووری نێوان سوریا و لوبنان بۆ پشتیوانیكردنی حزبوڵا دژی ئیسرائیل.
بەهۆی هێرشەكانی روسیاوە ئۆكراین نزیكەی نیوەی خاكی ناوچەیەك لەدەست دەدات و مۆسكۆش دەستگیركردنی سەربازێكی بەریتانی ئۆكراین رادەگەیەنێت.
ئاژانسی هەواڵی فرانس پرێس بڵاوی كردوەتەوە ئۆكرای ٤٠٪ی ناوچەكانی كورسك-ی روسیای لەدەستداوە و لە سەرەتای دەستبەسەرداگرتنی ئەو ناوچەیەوە تا ئێستا ١٠٠ هەزار كەس لە دانیشتوانەكەی ئاوارە بوون.
ئوكراین نزیكەی دوو ساڵ و نیو بەتەواویئەو ناوچەیەی روسیای كۆنتڕۆڵ كردبوو، لەئێستاشدا لانیكەم ٨٠٠ كیلۆمەتر د جا لە خاكی كورسك لە لایەن سوپای روسیاوە كۆنتڕۆڵ كراوەتەوە.
هوكات كەناڵی بی بی سی بڵاوی كردوەتەوە سەربازێكی پێشوی سوپای بەریتانیا بە ناوی سكۆت ئەندرسۆن لە لایەن سوپای روسیاوە لە ناوچەی كورسك بە تۆمەتی ئەندام بوون لە سوپای ئۆكراین دەستگیر كراوە.
سبەینێ حكومەتی ئیسرائیل ڕێككەوتنی ئاگربەست لە لوبنان دەخاتە دەنگدانەوە، ئۆپۆزسیۆنیش داوا لە ناتانیاهۆ دەكات وردەكاری ڕێككەوتنی ئاگربەست بڵاوبكاتەوە.
دەیڤید مینسەر وتەبێژی حكومەتی ئیسرائیل ئاشكرایكرد، حكومەت بەرەو ڕێككەوتن هەنگاو دەنێت و سبەینێش بۆ دەنگدان لەسەر ئەو پرسە كۆدەبێتەوە، بەڵام هەندێك پرس هەن كە هێشتا هەڵپەسێردراون و پێویستە چارەسەر بكرێن، بەبێ ئەوەی وردەكاری زیاتر بخاتەڕوو.
لای خۆیەوە ئیتامار بن گڤیر وەزیری ئاسایشی نیشتمانی ئیسرائیل دژایەتی خۆی بۆ ڕێككەوتنەكە دەربڕی و بە هەڵەیەكی مێژوویی دانا، لە بەرانبەردا بێنی گانتز سەرۆكی ئۆپۆزسیۆنی ئیسرائیل داوای لە ناتانیاهۆ كرد وردەكاری ڕێككەوتنی ئاگربەست لەگەڵ حزبوڵا بۆ ڕای گشتی بڵاوبكاتەوە.
سەرچاوەیەكی ئاگادار لە دانوستانەكان ڕایگەیاندووە، ناتانیاهۆ لە میانی ڕاوێژكارییە ئەمنییەكان لەگەڵ بەرپرسانی ئیسرائیل، بەو ڕێككەوتنە ڕازی بووە، ئاماژەی بەوەش كردووە، پێدەچێت دانوستانەكان بە شێوەیەكی ئەرێنی بەرەو ڕێككەوتن هەنگاو بنێن، هاوكات ئیدارەی جۆ بایدن، بەرپرسانی لوبنانی ئاگاداركردووەتەوە كە لەماوەی چەند سەعاتی داهاتوودا ئاگربەست ڕادەگەیەنرێت.
دادگای نێودەوڵەتی تاوانەكان داوا لە وڵاتانی ئەندامی لەدادگاكە دەكات، هاوكاریان بن لە دەستگیركردنی ناتانیاهۆ و گالانت و دەشڵێت، هەر كام لەو وڵاتانە هاوكاریان نەبێت لێپرسینەوەی لەگەڵدا دەكەن.
فادی عەبدوڵا، وتەبێژی دادگای نێودەوڵەتی تاوانەكان لە لێدوانێكی رۆژنامەوانیدا ئاماژەی بەوەدا، داوایان لە وڵاتانی ئەندامی پەیڕەوی ناوخۆی رۆما كردووە، پابەندی بڕیارەكانی دادگای نێودەوڵەتی تاوانەكان بن لەبارەی دەستگیركردنی بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل و یواف غالانت وەزیری بەرگری پێشووی ئەو وڵاتە.
ئەوەشی خستەڕوو، هەر وڵاتێكی ئەندام پابەندی بڕیارەكانی دادگای نێودەوڵەتی تاوانەكان نەبێت، پێشێلی پەیڕەوی ناوخۆی كردووە و بە كۆی دەنگی وڵاتانی ئەندام رێوشوێنی پێویستی بەرانبەر دەگیرێتەبەر.
دادگای نێودەوڵەتی تاوانەكان دەشڵێت، دەركردنی فەرمانی دەستگیركردن بۆ ناتانیاهۆ و گالانت تەنها سەرەتایە لە دۆسییەی ئیسرائیل و غەززەدا.
رۆژی پێنجشەممەی رابردوو، دادگای نێودەوڵەتی تاوانەكان بە تۆمەتی "تاوانی جەنگ و تاوانی دژی مرۆڤایەتی لە غەززە" فەرمانی دەستگیركردنی بۆ ناتانیاهۆ و گالانت دەركرد.
بەهۆی دابەزینی بەهای تمەن، بەهای شتومەك لە ئێران زیاتر بەرزبووەتەوە و حكومەتیش دەڵێت موچە بەرز دەكاتەوە.
ئاژانسی هەواڵی كاری ئێران (ئیلنا) بڵاوی كردوەتەوە نرخی كارەبا و گۆشت و هێلكە و كرێی خانو لە چوار مانگی رابردودا بە رێژەی زیاتر لە ٤٠٪ بەرز بوەتەوە و ئەوەش ژیانی خەڵكی وڵاتەكەی قورستر كردوە.
ئاژانسەكە رونی كردوەتەوە لەمساڵدا كرێی خانو لە ئێران ٤٢٪ و زۆربەی پێدواویستییە خۆراكییەكانیش ٤٠٪ بەرز بونەتەوە و هەڵاوسان گەیشتوەتە زیاتر لە ٤٠٪ ، ئەوەش بەرزترین رێژەی هەڵاوسانە لە مێژوی ئێراندا.
موحسین زەنگەنە، ئەندامی پەرلەمانی ئێران رایگەیاند؛ بڕیارە ساڵی داهاتوو موچە لە وڵاتەكەدا بەڕێژەی لەسەدا ٢٠٪ بەرز بكرێتەوە و ئەوانەشی كەمترین ئاستی موچەیان هەیە بە رێژەی ٣٠٪ موچەكەیان بەرز دەكرێتەوە.
دابەزینی بەهای تمەن بەرامبەر دۆلار كاریگەریی زۆری لەسەر ئابوریی ئێران داناوە و ناكۆكییەكانی ئەو وڵاتەش لەگەڵ وڵاتانی رۆژئاوا بە تایبەت ئەمریكا وای كردوە بەهای یەك دۆلار بۆ زیاتر لە ٧٠ هەزار تمەن بەرز ببێتەوە.
تەنها لە یەك مانگدا نزیكەی ٥٠ ژن لە توركیا كوژراون، لە ئێرانیش لەماوەی ٦ مانگدا نزیكەی ٨٠ ژن كوژراون.
"پلاتفۆرمی كوشتنی ژنان رادەگرین" لە نوێترین ئاماریدا ئاشكرای دەكات كە تەنها لە مانگی رابردودا ٤٨ ژن لە توركیا كوژراون و لە ماوەی ١٦ ساڵیشدا لانیكەم پێنج هەزار و ٥١ ژن كوژراون.
ئەو دامەزراوەیە ئاماژەی بەوە كردوە لە ئەمساڵدا ٤٠٦ حاڵەتی ژن كوشتن لە توركیا تۆمار كراوە و بەهۆی ئەوەی سزاكان دژی كوشتنی ژنان جێبەجێ ناكرێن یان كاریگەرییان نییە، كوژرانی ژنان لە وڵاتەكەدا زیادی كردوە.
لە لایەكی دیكەوە رۆژنامەی ئیعتیمادی ئێرانی بڵاوی كردوەتەوە كە لە شەش مانگی ئەمساڵدا ٧٨ ژن لە وڵاتەكەدا كوژران كە زۆربەیان لە لایەن كەسوكاری خۆیانەوە بوە.
رۆژنامەكە ئاماژەی بەوەشكردوە لە ماوەی سێ مانگدا ١٥ هەزار و ٧٦٤ حاڵەتی ئازاردانی جەستەیی ژنان لە ئێران تۆمار كراوە.