جیهان
وەزارەتەکە بە پشتبەستن بە نوێترین راپۆرتی زانکۆی ستانفۆرد کە لە ناوەڕاستی ئەم مانگە بڵاوکراوەتەوە ئاماژەی بەوەکردووە، ١١ مامۆستای زانکۆی سلێمانی لە ریزبەندی ٢%ی توێژەرانی جیھاندان لە بوارە زانستییەکانی خۆیاندا.
ئەو ریزبەندییە ھەڵسەنگاندن بۆ توێژینەوەی توێژەران لە ماوەی ساڵێک و بە درێژایی ژیانی ئەکادیمییان دەکات، ژمارەی ئەو مامۆستایانەی زانکۆی سلێمانی کە پشت بە زانیارییەکانی یەک ساڵیان بەستراوە چوونەتە ریزبەندییەکەی ئەمساڵەوە بریتییە لە ١١ مامۆستا، ئەوانەشی بە پشت بەستن بە درێژایی ژیانی ئەکادیمییان دەچنە ناو ریزبەندییەکەوە بریتییە لە سێ مامۆستا.
ساڵانە زانکۆی ستانفۆرد بە ھاوبەشی دامەزراوەی ئێڵسڤییەر و بە پشت بەستن بە داتابەیسی سکەوپەس کاریگەرترین ١٠٠ ھەزار توێژەری جیھان دەستنیشان دەکات و پۆڵێنیان دەکات بەسەر ٢٢ بواری سەرەکی و ١٧٤ جۆر بواری لاوەکی زانستیدا.
زانکۆی ستانفۆرد یەکێکە لە زانکۆ بەناوبانگەکانی ئەمریکا و لە ساڵی ١٨٨٥ەوە دامەزراوە، داتابەیسی سکەوپەیس یەکێکە لە بەناوبانگترین داتابەیسەکان، کە باشترین گۆڤارە زانستییەکانی تێدا تۆمارکراوە.
ئەدمیراڵ زەکی ئاکتورک راوێژکاری پەیوەندییەکان و راگەیاندن لە وەزارەتی بەرگری تورکیا رایگەیاند، لە ھەفتەی رابردوودا بەھۆی ئەو ئۆپراسیۆنانەی لە چەند ناوچەیەکی ھەرێمی کوردستان و سوریا ئەنجامدراون، ٥٠ ئەندامی پەکەکە کراونەتە ئامانج. لە سەرەتای ئەمساڵیشەوە تا ئێستا دوو ھەزار و ١٣ ئەندامی پەکەکە کراونەتە ئامانج.
ھاوکات، ناوەندی راگەیاندن و چاپەمەنی ھەپەگە بڵاویکردەوە، ھێزەکانی گەریلا چالاکی بەھێزیان دژی سوپای تورکیا ئەنجامداوە و لانیکەم نۆ سەربازی تورکیا لە ناوچەی زاپ کوژراون.
بارەگای " حەمزە سەید شوھەدای" ھێزی زەمینی سوپای پاسدارانی ئێران بڵاویکردەوە، لەسەر بنەمای زانیاری وردی ھەواڵگری، شەوی رابردوو لە بۆسەیکدا، لەسەر سنووری مەریوان لە کوردستان، توانیویانە ھەوڵێکی دزەکردنی گروپێکی چەکداری بۆ ناو خاکی ئێران شکستپێبھێنن.
ئەوەشی خستەڕوو، لە ئۆپراسیۆنە سەربازییەکەدا، شەڕ و پێکدادان لەنێوان سوپا و ئەو گروپە چەکدارە روویداوە و سەرەنجام ژمارەیەک ئەندامی ئەو گروپە کوژراون و برینداربوون، ھاوکات دەستگیراوە بەسەر چەک و کەلوپەلەکانیاندا.
ئاماژەی بەوەشداوە، ھێزە زەمینییەکانی سوپای پاسداران بەردەوام دەبن لە پارێزگاریکردنی ئاسایشی وڵا.
ساڵح موسلیم ھاوسەرۆکی پەیەدە رایگەیاند، لە ١٠یەمین کۆنگرەی پەیەدەدا کە سبەینێ بەڕێوەدەچێت، پێداچوونەوە بە بڕیارەکانی کۆنگرەی پێشوو دەکرێت و ھەڵە و کەموکورتی و رەخنەکان تاوتوێ دەکرێن.
ئەوەشی خستەڕوو، پێشبیندەکرێت لە کۆنگرەکەدا پێداچوونەوە بە پەیڕەوی ناوخۆی حزب بکرێت و دەستەی سەرۆکایەتی گۆڕانکاریی بەسەردا بێت، ھاوکات پێدەچێت ئەندامانی ئەنجومەنی گشتی کەمبکرێنەوە و ژمارەی نوێنەران لە ھەموو ناوچەکانی رۆژئاوای کوردستان زیادبکات.
ھاوسەرۆکی پەیەدە ئاماژەی بەوەشدا، پەیەدە حزبێکی داینەمیکییە و لەگەڵ پێشھاتەکان گۆڕانکاری بەسەدادێت و سیاسەتی نوێ پەیڕەودەکات، ئەو بڕیارانەشی لە کۆنگرە دەدرێن نەک تەنھا بۆ پەیەدە بەڵکو بۆ ھەموو رۆژئاوای کوردستان گرنگە.
بڕیارە ئەمڕۆ ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی لەسەر تەقینەوەی ئامێرەکانی پەیوەندی بێتەل لە لوبنان کۆببێتەوە و نوێنەری لوبنانیش لە نەتەوەیەکگرتووەکان، لە نامەیەکدا بۆ ئەنجومەنی ئاسایش ئاماژەی بەوەداوە، لە لێکۆڵینەوە سەرەتاییەکانی دەسەڵاتدارانی لوبنان لەبارەی رووداوەکەوە دەرکەوتووە، ئەو ئامێرانەی تەقینەوەتەوە پێش گەیشتنیان بە لوبنان بۆمبڕێژکراون.
ئەوەشی خستووەتەڕوو، لێکۆڵینەوەکان ئاشکرایانکردووە ئەو ئامێرانەی لە لوبنان تەقێنراونەتەوە، لە رێگەی ناردنی پەیامێکی ئەلکترۆنی بۆیان تەقێنراونەتەوە.
ھاوکات سەرچاوەیەکی ھەواڵگری ئەمریکی بە تۆڕی "ئێن بی سی نیوز" ی رایگەیاند، ئیسرائیل دەستی ھەیە لە دروستکردنی ئەو ئامێرانە و پلانی تەقاندنەوەی ئەو ئامێرانە لانی کەم ماوەی ١٥ ساڵ کاری لەسەر کراوە.
رۆژنامەی وۆڵ ستریت جۆرناڵ بڵاویکردەوە، ئەمریکا پێیوایە رێککەوتنی ئاگربەست لە غەززە لەنێوان ئیسرائیل و حەماس بەر لە کۆتایی ویلایەتی جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا لە مانگی کانونی دووەمی ساڵی داھاتوو، بەدینایەت.
ئەو رۆژنامەیە ئەو زانیارییەی لە لێپرسراوانی باڵا لە کۆشکی سپی و وەزارەتی دەرەوە و بەرگری ئەمریکا بڵاوکردووەتەوە، بەبێ ئەوەی ناوی کەسیان بھێنێت.
پێشتر ئەنتۆنی بلینکن وەزیری دەرەوەی ئەمریکا رایگەیاندبوو، ٩٠%ی رێککەوتنی ئاگربەست و ئازادکردنی بارمتەکان لە غەززە تەواو بووە، بەڵام ھێشتا چەندین ئاستەنگ ماون وەک، بوونی ئیسرائیل لە دەروازەی فیلادلفیا لە سنوری نێوان غەززە و میسر و ھەروەھا وردەکاری ئازادکردنی زیندانییەکانی فەڵەستین لای ئیسرائیل.
فیراس ئەبیەز وەزیری تەندروستی لوبنان لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەنوسیدا رایگەیاند، لە تەقیینەوەکانی دوو رۆژی رابردووی لوبناندا بەھۆی ئامێرەکانی پەیوەندیکردن ٣٧ کەس کوژران و دوو ھەزار و ٩٣١ کەسی دیکەش برینداربوون.
راشیگەیاند، لە رۆژی ١٧ ئەیلول بەھۆی تەقینەوەی ئامێری پەیوەندی پەیجەر کە بەدەستی چەکدارانی حزبوڵای لوبنانەوە بووە، ١٢ کەس کوژراون و دوو ھەزار و ٣٢٣ کەسی دیکەش برینداربوون کە لەنێویاندا باڵیۆزی ئێرانی تێدایە، ھەروەھا ١٤ برینداریش لە سوریا ھەبووە، ھەزار و ٣٤٣ برینداریش برینەکانیان سەختە و بۆ چارەسەر رەوانەی ئێران و سوریا کراون.
ھەروەھا وەزیری تەندروستی لوبنان ئاماژەی بەوەشکرد، لە تەقیینەوەکانی رۆژی ١٨ ئەیلول کە لەرێگای ئامێری پەیوەندی بێتەلەوە بوو، ٢٥ کەس کوژراون کە دووانیان منداڵبوون، ھەروەھا ٦٠٨ کەسی دیکەش برینداربوون.
کۆمپانیا ژاپۆنییەکە لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، ئامێری پەیوەندی بێتەل لە جۆری "ئەی سی ڤی ٨٢" لە ساڵانی ٢٠٠٤ بۆ ٢٠١٤ دروستدەکرا و ھەناردەی رۆژھەڵاتی ناوەڕاست دەکرا، بەڵام نزیکەی ١٠ ساڵە بەرھەمھێنانی ئەو ئامێرانە راگیراون و لەلایەن کۆمپانیاکەیانەوە بۆ ھیچ وڵاتێک نەنێردراون.
ئاماژە بەوەشکراوە، تەنانەت بەرھەمھێنانی پاتری ئەو جۆرە ئامێرانە راگیراوە و ھەر بەرھەمێکیان کە لە بازاڕەکاندا دەفرۆشرێن لەژێر رێکاری ئەمنی و بازرگانیدایە.
روونکردنەوەی کۆمپانیای ئایکۆمی ژاپۆنی دوای ئەوەھات کە لە دووەم تەقینەوەی ئامێرەکانی پەیوەندی بێتەل لە لوبنان، راپۆرتە ھەواڵییەکان باسیان لەوەدەکرد کە ئامێرەکان ھێمای بازرگانی ئەو کۆمپانیا ژاپۆنییەیان ھەڵگرتووە، کە بەھۆیەوە ٢٠ کەس کوژران و زیاتر لە ٤٥٠ کەسی دیکەش برینداربوون.
وەزارەتی دەرەوەی تورکیا لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، بە سەرۆکایەتی "نوح یەڵماز" جێگری وەزیری دەرەوەی تورکیا و "جۆن باس" بریکاری وەزیری دەرەوەی ئەمریکا، ھەردوو وەفدی تورکیا و ئەمریکا لە واشنتۆن کۆبوونەتەوە و لە کۆبوونەوەکەدا دوایین پێشھاتەکانی سوریا تاوتوێکراون.
چەند سەرچاوەیەکی تورکیاش بە رۆژنامەی شەرقلئەوسەتیان راگەیاندووە، لە کۆبوونەوەکەدا پشتگیرییەکانی ئەمریکا بۆ ھەسەدە و مەترسییەکانی ئەو بابەتە لەسەر ئاسایشی تورکیا تاوتوێکراوە.
ھەروەھا باس لە رەوشی ناوچەکانی باکور و خۆرھەڵاتی سوریا کراوە لە ئەگەری کشانەوەی ئەمریکادا و ھەوڵەکانی تورکیاش بۆ ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی لەگەڵ دیمەشق و ھەڵوێستی ئەمریکا لەو بارەیەوە باسیان لێوەکراوە.
بڕیارنامەکە بە ١٢٤ دەنگی بەڵی بەرامبەر ١٤ دەنگی نەخێر پەسەندکرا و ٤٣ وڵاتیش خۆیان لە دەنگدان بەدوور گرت.
ھەریەک لە ئیسرائیل و ئەمریکا و ئەرژەنتین و چیک و ھەنگاریا بە نەخێر دەنگیاندا.
کۆمەڵەکە داوای لە ئیسرائیل کرد بێ دواکەوتن کۆتایی بە داگیرکاری نایاسایی خۆی لە ناوچە داگیرکراوەکانی فەلەستین بھێنێت لە کەناری رۆژئاوا و قودسی رۆژھەڵات بەجۆرێک لە ١٢ مانگ زیاتر نەبێت.
داواش دەکات ئیسرائیل زەوی و موڵک و ماڵی فەلەستینیەکان بگەڕێنێتەوە کە لە ساڵی ١٩٦٧ داگیری کردوون.
دەنگدانەکەش دوای ئەوە دێت دادگای لاھای کە بەرزترین دادگای نەتەوە یەکگرتووەکانە لە مانگی تەموزی رابردودا داوای لە ئیسرائیل کرد کۆتایی بە داگیرکاری دەیان ساڵەی خۆی بھێنێت لە فەلەستین.
ئەمیر سەعید، نوێنەری ھەمیشەیی ئێران لە نەتەوەیەکگرتووەکان، لە نامەیەکدا بۆ ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس سکرتێری گشتی نەتەوەیەکگرتووەکان ئاماژەی بەوەداوە، ئێران بە توندی ئیدانەی ھێرشەکەی ئیسرائیل بۆ سەر لوبنان دەکات، کە پێشێلکردنی یاسا نێودەوڵەتییەکان و ھەڕەشەیە بۆ سەر ئاسایش و ئاشتی ناوچەکە.
ئەوەشی خستووەتەڕوو، ئەمریکا بەھۆی پاڵپشتیکردنی ئیسرائیلەوە، بەرپرسیارە لە ھێرشەکانی ئیسرائیل.
ئاماژەی بەوەشداوە، بەپێی یاسا نێودەوڵەتییەکان، ئێران بە مافی خۆی دەزانێت رێوشوێنی پێویست بگرێتەبەر بۆ وەڵامدانەوەی ھێرشەکەی ئیسرائیل بۆ سەر لوبنان، کە بەھۆیەوە موجتەبا ئەمانی باڵیۆزی ئێران لە بەیروت برینداربوو.
ھاکان فیدان، وەزیری دەرەوەی تورکیا لەمیانی چاوپێکەوتنێکی رۆژنامەوانیدا لەگەڵ ئاژانسی ئەنادۆڵ ئاماژەی بەوەدا، رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیا ئامادەیە لەگەڵ ھاوتا سورییەکەی بەشار ئەسەد کۆببێتەوە و بڕیاریداوە، کۆبوونەوەکە لە ئایندەیەکی نزیکدا بکرێت، بۆ ئەو مەبەستەش ماوەیەکە گفتوگۆ و دانوستانەکانی ئەنقەرە و دیمەشق، بەشێوەیەکی ناڕاستەوخۆ لەسەر ئاستی ھەواڵگری و سەربازی بەردەوامە.
ئەوەشی خستەڕوو، لە ئەنجامی ئەو رێککەوتنە سەربازییەی تورکیا لەگەڵ روسیا ئەنجامیداوە، لەساڵی ٢٠١٧ـەوە جەنگی سارد لە سوریا دەستیپێکردووە و گرژییەکانی ناوچەکە بەرەو ھێوربونەوە رۆیشتووە، بەبێ چارەسەربوونی ریشەیی بۆ دۆخی ئەو وڵاتە.
وەزیری دەرەوەی تورکیا ئاماژەی بەوەشدا، تورکیا دەیەوێت چارەسەرێکی ریشەیی بۆ دۆخی سوریا بەدی بێنێت.
پێشتریش چەندجارێک ئەردۆغان ئامادەیی خۆی بۆ ئەو کۆبونەوەیە دەبڕیووە، بەڵام سەرۆک و لێپرسراوانی تری سوریا کشانەوەی ھێزەکانی تورکیا و گروپەکانی نزیک لەو وڵاتەیان لە خاکی سوریا کردە مەرج بۆ ئەنجامدانی کۆبونەوەکە.
ناوەندی فەڵەستینی بۆ لێکۆڵینەوە لە سیاسەت و راپرسی، راپرسییەکی لەسەر ئاستی جەماوەری حەماس لە کەرتی غەززە و کەناری رۆژئاوا ئەنجامدا و بەگوێرەی ئەنجامی راپرسییەکەش، ئاستی جەماوەری حەماس لە کەرتی غەززە و کەناری رۆژئاوا دوای ھێرشەکەی ٧ـی ئۆکتۆبەر بە رێژەیەکی بەرچاو دابەزیووە.
راپرسییەکە ئاشکرایکردووە، زۆرینەی ھاوڵاتیانی مەدەنی کەرتی غەززە رایانوایە ھێرشەکەی ٧ـی ئۆکتۆبەری حەماس بۆ سەر ئیسرائیل ھەڵەبووە و بەھۆیەوە کوژرانی زیاتر لە ٤١ ھەزار ھاوڵاتی فەڵەستینی و برینداربوونی دەیان ھەزاری دیکەی لێکەوتووەتەوە.
ئەوەشھاتووە، راپرسیەکە دەریخستووە رێژەی پەسەندکردنی حکومڕانی حەماس لە کەرتی غەززە کەمبووەتەوە و ھاوڵاتییان دوای کۆتاییھاتنی قۆناغی شەڕ حکومڕانیکردنی فەڵەستینیان پێ پەسەندترە نەک حەماس.
رێکخراوی مافی مرۆڤ عەفرین بڵاویکردەوە، لە بەردەوامی داگیرکاری و تاوانکارییەکانی تورکیا بەرامبەر خەڵکی عەفرین، گروپە چەکدارەکانی نزیک لە تورکیا لە چەند ھەفتەی رابردودا، ١٠ ھاوڵاتیی مەدەنیان لە سنووری شارۆچکەکانی عەفرین رفاندووە.
ئەوەشی خستووەتەڕوو، گروپە چەکدارەکان بەشێک لەو ھاوڵاتییە مەدەنیانەیان گواستووەتەوە بۆ زیندانی مەراتە لە سەنتەری شاری عەفرین و بەشێکیشیان بێسەروشوێنن، لە بەرامبەر ئازادکردنیشیان داوای دوو ھەزار دۆلار لە کەسوکاری ئەو ھاوڵاتییانە دەکەن.
ئاماژەی بەوەشداوە، گروپە چەکدارەکانی تورکیا لە عەفرین بەردەوامن لە سەپاندنی باج و ھێرشکردنە سەر موڵکی تایبەتی ھاوڵاتیان و رفاندنیان، بە ئامانجی ئاوارەکردنی دانیشتوانی رەسەنی شارەکە و گۆڕینی دیموگرافیای ناوچەکە.
سەعید تەوەکولی بەڕێوەبەری جێبەجێکاری کۆمپانیای نیشتمانیی غازی ئێران پشتڕاستی کردەوە، عیراق پارەی ھاوردەکردنی غازی ئێرانی بە شێوەیەکی ڕێک و پێک دەدات.
جەختی لەوەشکردەوە، عیراق ھیچ قەرزێکی غازی لانییەو بە کاش پارەی خۆی دەدات و یەکێکە لە کڕیارە باشەکانیان.
لە مانگی ئازاری ساڵی ٢٠٢٤ عیراق ڕێککەوتنێکی لەگەڵ ئێران ئیمزا کرد کە لە ماوەی ٥ ساڵدا ڕۆژانە ٥٠ ملیۆن مەتر سێجا غاز ھاوردە دەکات، لەکاتێکدا عیراق بە یەکێک لە وڵاتە دەوڵەمەندەکان ھەژمار دەکرێت لە یەدەکی غازدا.
لە چەند رۆژی رابردودا باسم محەمەد بریکاری وەزارەتی نەوتی عیراق رایگەیاندبوو، لەماوەی پێنج ساڵی داھاتوودا عیراق دەگاتە ئاستی خودبژێوی لە بەرھەمھێنانی غاز و کۆتایی بە ھاوردەکردنی دەھێنێت.
کۆمپانیای ستارلینک خستنەبازاڕی ئینتەرنێتی مانگی دەستکردی لە یەمەن ڕاگەیاند، بەمەش دەبێتە یەکەم وڵات لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست کە ئەم خزمەتگوزارییە بەدەستبھێنێت.
رۆژی ٦ی ئەم مانگە حکومەتی یەمەن رەزامەندی دەربڕی لەسەر دەستپێکردنی ئەو خزمەتگوزارییە کە لەڕێیی بریکارەکانی ستارلینکەوە بە ھاوڵاتیان دەفرۆشرێت بەنرخیکی گونجاو.
لەوبارەیەوە باڵیۆزخانەی ئەمریکا پیرۆزبایی لە یەمەن کرد بۆ بەدەستھێنانی ئەو خزمەتگوزارییە پێشکەوتووە، لە بەرامبەریشدا حوسیەکان ئەم ھەنگاوەیان بە مەترسی بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی وڵاتەکە لەقەڵەمداو ھۆشداریشیاندا لە بەکارھێنانی.
مانگی دەستکردی ستارلینک ڕێگە بە دابینکردنی ئینتەرنێتی خێرا دەدات لە ناوچە دوورەدەستەکان یان ئەو شوێنانەی کە ژێرخانی پەیوەندییەکانی بەھۆی شەڕ یان کارەساتەکانەوە تێکچووە.