د.لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق، ئەمڕۆ پێنجشەممە 15ـی 5ـی 2025 لە کۆشکی سەلام، پێشوازی لە وەفدێکی رەسمی راگەیاندکارانی کۆمکاری وڵاتانی عەرەبی  کرد.

سەرۆک کۆمار جەختی لەوە کردەوە کە میوانداریکردنی بەغداد بۆ لووتکەی عەرەبی دەگەڕێتەوە بۆ ڕۆڵی سەرەکی و هەوڵە جەمسەرییەکانی بۆ پتەوکردنی کاری هاوبەش بۆ روبەڕوبونەوەی ئەو ئاڵنگاریانەی روبەڕوی ناوچەکە دەبنەوە و پەرەپێدانی هاوکاری و هەماهەنگی نێوان برایان بەشێوەیەک کە بەرژەوەندیی گەلەکانمان بپارێزێت ودوپاتیشی کردەوە کە لوتکەی عەرەبی باس لەپرسە چارەنووسسازەکان دەکات و پەسەندکردنی ئەو بڕیارانەی کەیارمەتیدەربن لەگەیشتن بەئاشتی و سەقامگیری بۆ گەلانی ناوچەکە.

هەروەها سەرۆک کۆمار ئاماژەی بەڕۆڵی سەرەکی میدیا کرد لەبەدیهێنانی پەیوەندی نێوان جەماوەر و داڕێژەرانی سیاسەت و ئاگادارکردنەوەی رای گشتی لەو پلان وستراتیژە خوازراوانەی کەئامانجەکانی گەشەپێدانی بەردەوام و خواستی وڵاتان و گەلانی ناوچەکە بۆ خۆشگوزەرانی .

سەرۆک کۆمار پشتیوانی عیراقی بۆ گەلی فەلەستین و مافی ڕەوای چارەنووس و دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆیانی دووپاتکردەوە.

سەبارەت بەپرسی سوریا، سەرۆک کۆمار جەختی لە گرنگی رێزگرتن لە ئیرادەی گەلی سوریا بە هەموو پێکهاتەکانیەوە کردەوە و ئاماژەی بە گرنگی پتەوکردنی پەیوەندییەکانی نێوان هەردوو وڵات لەسەر بنەمای رێزگرتنی یەکتر بە شێوەیەک کەخزمەت بە بەرژەوەندییە هاوبەشەکان بکات، هەروەها هیوای سەرکەوتنی بۆ دانوستانە بەردەوامەکانی نێوان کۆماری ئیسلامی ئێران و ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا خواست.

سەرۆک کۆمار ئاماژەی بە پێویستی کۆتایی هێنان بە ململانێکانی سودان و یەمەن کرد و دوپاتی لەوە کردەوە کە عیراق پشتیوانی لە سەقامگیری هەردوو وڵات و ئاشتی لە ناوچەکەدا دەکات.

سەرۆک کۆمار تیشکی خستە سەر ئەو سەقامگیرییە ئەمنی و ئابووری و سیاسیەی کە ئێستا لە عیراق بەرقەرارە لەگەڵ پەرەپێدانی پەیوەندییەکانی لەگەڵ وڵاتانی ناوچەکە وجیهان .

سەرۆک کۆمار داوای لە میدیاکاران کرد وێنایەکی راستەقینەی سەقامگیری ئەمنی لە عیراق و پێکەوەژیانی نێوان هەموو پێکهاتەکانی کۆمەڵگەی عیراقی بگەیەنن و جیهانیش ئاگاداربکەنەوە لەو هەنگاوە گەورانەی کەلەبواری چەسپاندنی سیستمی دیموکراسی و پاراستنی مافەکانی مرۆڤدا بەدەستهاتون.

لەلای خۆیانەوە ئەندامانی وەفدەکە سوپاس و پێزانینی خۆیان بۆ سەرۆک کۆمار دەربڕی و پەرۆشییان بۆ پتەوکردنی پەیوەندییەکانی برایەتی و هاوکاری نێوان گەلان لەڕێگەی کاری میدیاییەکانیانەوە بەمەبەستی گەیاندنی راستی روداوەکان بە هەموو جیهان دووپات کردەوە.

هەروەها وەفدەکە هیوای سەرکەوتنیان بۆ لووتکەی بەغداد و بەدیهێنانی ئامانج  و خواستەکانی گەلان بۆ ئاشتی  و خۆشگوزەرانی دەربڕی و سوپاسی هەوڵەکانی عیراقیان لەبەستنی کۆنگرەکە و میوانداریکردنی براکانی کرد.

دەسەڵاتی بەڕێوەبردنی کارەسات و فریاگوزاری تورکیا (ئافاد) بڵاویکردەوە، بوومەلەرزەیەک بە گوڕی 5.2 پلە شاری قۆنیای هەژاند و لە ئەنقەرە هەستی پێکرا، ئەمە لە کاتێکدایە کە هەردوو وەفدی دانوستانکاری تورکیا و روسیا لە تورکیان بۆ گفتوگۆکردن لەبارەی راگرتنی شەڕەوە.

هەمان سەرچاوە ئاماژەی بەوەشداوە که دانیشتووانی ئەنقەرە چەند خولەکێک لەمەوبەر بە رونی هەستیان بە بومەلەرزەکە کردووە و بەوتەی میدیا ناوخۆییەکانی ئەو وڵاتە؛ لەناو ماڵەکاندا هەست بە بەهێزی بومەلەرزەکە کراوە.

بەپێی داتاکانی دەسەڵاتی بەڕێوەبردنی فریاگوزاری دەوڵەت، بومەلەرزەکە لە شاری قۆنیا (200 کیلۆمەتر لە باشووری ئەنقەرە) تۆمارکراوە، و دوای بوومەلەرزەکانی گەیشتووەتە پایتەخت.

لە درێژەی سەردانەکەیدا بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، دۆناڵد ترەمپی سەرۆکی ئەمریکا گەیشتە ئەبوزەبی پایتەختی ئیمارات.

دوای هەریەک لە سعودیە و قەتەر، دۆناڵد ترەمپ گەیشتە ئەبوزەبی و لەلایەن محەمەد بن زایدی سەرۆکی ئیماراتەوە پێشوازی لێکرا.

نوێ دەکرێتەوە..

مەحمود عەباس سەرۆكی فەلەستین رایگەیاند ، ئامادەن بۆ بەرێوەبردنی كەرتی غەززە  و جەختیش لە كۆتایی هاتنی جەنگ  لەو كەرتە دەكاتەوە.

سەرۆكی فەلەستین ئاماژەی بۆ ئەوە كردوە ، تەنها دەوڵەتی فەلەستین دەتوانێت حوكمی غەززە بكات و لە ئێستاشدا ئامادەن بۆ ئەوەی بە زوترین كات دۆسیەی بەرێوەبردنی كەرتەكە بەڕێوەبەرن . 

راشیگەیاندوە ، تواناكانی فەلەستین بۆ كاری سیاسی و دیپلۆماسی و ئارامگرتن و بەرگەگرتن لە ئاستێكی بەرزدایە ، بەڵام توانای شەڕو جەنگیان نییە و هەر لایەنێكیش ئەو راستیە نەڵێت ، ئەوا دەیەوێت وڵاتەكە لەناو بەرێت . دوپاتیشیكردەوە كە دەبێت جەنگی غەززە كۆتایی پێبێت .

راوێژکاری خامنەیی رایگەیاندووە، ئامادەن دەستبەرداری پیتاندنی یۆرانیۆم لە ئاستێکی بەرزدا ببن ئەگەر سزاکانی سەر ئێران لاببرێت. 

عەلی شەمخانی راوێژکاری ئەتۆمی عەلی خامنەیی رابەری باڵای ئیران لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ ماڵپەڕی ئێن بی سی نیوز باسی لەوەکردووە، ئێران ئامادەیە هەرگیز چەکی ئەتۆمی دروست نەکات، هەروەها دەستبەرداری پیتاندنی یۆرانیۆم ببێت بە رێژەیەکی بەرز، بەڵکو تەنها لەو ئاستەدا یۆرانیۆم بپیتێنێت کە تەنها بۆ بەکارهێنانی ئاسایی و مەدەنی دەبێت.

ئاماژەی بەوەشکردووە، "رێگە بە پشکنەرە نێودەوڵەتییەکانیش دەدەین کە چاودێری و سەرپەرشتی پرۆسەکە بکەن، بەو مەرجەی ئەگەر بە زوویی سەرجەم سزاکانی سەر ئێران هەڵبگیرێت".

وتیشی، "ئەگەر ئەو مەرجەکان جێبەجێبکرێن، ئەوا هەر ئەمڕۆ ئامادەین رێککەوتن ئیمزا بکەین".

ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەگەر ئەمریکییەکان وەک ئەوە رەفتار بکەن کە دەیڵێن، ئەوا هێشتا دەکرێت. بۆیە دەکرێت پەیوەندییەکی باشترمان هەبێت، دەکرێت لە داهاتوویەکی نزیکیشدا باشتر ببێت.

ئێمە تەنها دڕکوداڵ لە ترەمپ دەبینین

دوای ئەوەی دوێنێ دۆناڵد ترەمپ ئاماژەی بەوەکرد، ئەگەر لەگەڵ ئێراندا رێکنەکەون سزای ئابوری و قورستر دەخەنە سەر ئەو وڵاتە، شەمخانی وتی، ئەو هەمیشە هەڕەشە دەکات، باسی چڵی زەیتون دەکات، کە ئێمە نایبینین، هەمووی دڕک و داڵە".

ناتانیاهۆ گفتوگۆکان بە لاڕێدا دەبات

لەبارەی رۆڵی ئیسرائیلیشەوە لە گفتوگۆکانی نێوان ئێران و ئەمریکا باسی لەوەکرد، بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل، هەمیشە لە پشتی پەردەوە دەتوانێت هەوڵ بۆ بەلاڕێدابردنی پرۆسەکە بدات، بۆیە ئەگەر ئەمریکییەکان کاریگەریی ئەو لەسەر گفتوگۆکان نەهێڵن، ئەوان بە ئاسانی دەتوانن بگەنە رێککەوتن.

دوای حەوت ساڵ لە کشانەوەی ئەمریکا لە رێککەوتنی ئەتۆمی ئێران، دانوستانەکانی نێوان ئەمریکا و ئێران لەبارەی بەرنامەی ئەتۆمی ئێرانەوە دەستی پێ کردووەتەوە و ئێران دان بەوەدا دەنێت بەردەوامە لە پیتاندنی یۆرانیۆم و نزیکە لەوەی بەشی شەش بۆمبی ئەتۆمی یۆرانیۆمی پیتێنراوی هەبێت. ئەمریکاش سورە لەسەر ئەوەی نابێت ئێران ببێتە خاوەنی چەکی ئەتۆمی.

ئێستاش، ترەمپ دوای تەنها چوار مانگ لە بوونەوە بە سەرۆکی ئەمریکا، دەستی بە دانوستانەکان لەسەر ئەو پرسە کردووەتەوە و بەدەر لەوەش، تاوەکو ئێستا چەندین بڕیاری گەورەی داوە کە کاریگەریی لەسەر ئابوری و پەیوەندییەکان و پرسە سەربازی و ئەمنییەکان دروست کردووە.

کەشناسیی هەرێم پێشبینییەکانی کەشوهەوای ئەمڕۆ و سبەینێی بڵاوکردەوە و ئاماژە بەوە دەکات، ئەمڕۆش تاوەباران و هەورەتریشقە بەردەوام دەبێت و لە کاتەکانی ئێوارەوە کەش سەقامگیر دەبێتەوە.

کەشناسیی هەرێم رایگەیاند، ئەمڕۆ پێنجشەممە، ئاسمان بە گشتی لەنێوان نیمچەهەور و هەوری تەواودا دەبێت، بەهۆی بارینی تاوەباران و بروسکەی پچڕپچڕ لە زۆربەی ناوچەکانی هەرێم و بەشێوەیەکی زیاتر لە ناوچە شاخاوییەکان، ناجیگیری کەش بەردەوام دەبێت. هەروەها بۆ کاتەکانی ئێوارە کەش سەقامگیر دەبێتەوە و ئاسمان بەرەو ساماڵ دەگۆڕێت.

باسی لەوەشکردووە، ئەمڕۆ خێرایی با لەسەرخۆ و مامناوەند دەبێت، هەندێک کاتیش خێراییەکەی زیاد دەکات و دەگاتە سەروو 25 کیلۆمەتر لە سەعاتێکدا. پلەکانی گەرماش 3 بۆ 6 پلە نزمتر دەبنەوە بەراورد بە پلەکانی گەرما لە دوێنێدا.

ئەوەش هاتووە، سبەینێ هەینی، کەش جێگیر دەبێتەوە و ئاسمان ساماڵ و پەڵەهەور دەبێت. هەروەها پلەکانی گەرما 3 بۆ 4 پلەی سیلیزی بەرز دەبنەوە.

بەرزترین پلەکانی گەرمای پێشبینیکراو بە پلەی سیلیزی بەم جۆرە دەبن:

هەولێر : 30  پلەی سیلیزی

سلێمانی : 28 پلەی سیلیزی

دهۆک : 27  پلەی سیلیزی

کەرکوک : 32 پلەی سیلیزی 

زاخۆ  : 26 پلەی سیلیزی

هەڵەبجە : 26 پلەی سیلیزی

سۆران : 26 پلەی سیلیزی

حاجی ئۆمەران : 16 پلەی سیلیزی

گەرمیان :33 پلەی سیلیزی

دوای نزیکەی 50 رۆژ، دوێنێ دەست بە دابەشکردنی موچەی مانگی چوار کرا و بەپێی لیستی موچە بە سێ رۆژ موچەی سەرجەم موچەخۆران دابەش دەکرێت.

دوای تێپەڕینی نزیکەی 50 رۆژ بەسەر دابەشکردنی موچەی مانگی 3دا، دوێنێ چوارشەممە، دەست بە دابەشکردنی موچەی مانگی چواری موچەخۆران کرا و رۆژی یەکشەممە 18ی مانگ کۆتایی بە دابەشکردنی موچە دێت.

یەکەم شوێن موچەی، خانەنشینی شارستانی، خاوەنپێداویستی تایبەت، زیندانییە سیاسییەکان، بەرکەوتووانی چەکی کیمیایی و کەسوکاری شەهیدان و ئەنفالکراوان دابەش کرا.

بەپێی لیستی موچە، رۆژی هەینی و شەممە موچە دابەشناکرێت، تەنها ئەمڕۆ پێنجشەممە لەگەڵ یەکشەممەی هەفتەی داهاتوو موچە دابەشدەکرێت کە لیستەکە بەم جۆرەیە:

ئەمڕۆ 15ی مانگ 23 دەستە و وەزارەت موچە وەردەگرن:

"کاروباری شەهیدان و ئەنفالکراوان، پەروەردە، خانەنشینی پێشمەرگە، دارایی و ئابوری، دەستەی دەستپاکی، دەستەی وەبەرهێنان، دەستەی ژینگە، دەزگای مین، ناوچەکانی دەرەوەی هەرێم، کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکان، دیوانی چاودێری دارایی، مافی مرۆڤ، ئاوەدانکردنەوە و نیشتەجێکردن، تەندروستی، ناوخۆ، داد، ئەنجومەنی دادوەریی، پلاندانان، بازرگانی و پیشەسازی، سامانە سروشتییەکان، گواستنەوە و گەیاندن، کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاو، شارەوانی و گەشتوگوزار".

رۆژی یەکشەممە 18ی 5، ئەم شوێنانە موچە وەردەگرن:

"کار و کاروباری کۆمەڵایەتی، رۆشنبیری و لاوان، کارەبا، ئەوقاف و کاروباری ئایینی، خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستی، سەرۆکایەتی پەرلەمان، سەرۆکایەتی ئەنجومەنی وەزیران، سەرۆکایەتی هەرێم، پێشمەرگە 'دیوان، لیواکان'، یەکەی 70 و 80، ب. پۆلیسی دامودەزگا نەوتییەکان، ئەنجومەنی ئاسایش و دەزگای ئاسایش، هێزی زێرەڤانی و فەرماندەیی بەرگریی فریاکەوتن".

ئەمەش دوای ئەوەدێت، دوێنێ بەغدا بڕیاریدا بە خەرجکردنی موچەی مانگی چواری موچەخۆرانی هەرێم و راستەوخۆ دوای بڕیارەکەش پارەی موچە خرایە سەر هەژماریی بانکیی وەزارەتی دارایی هەرێم.

محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عیراق رایگەیاند، بوونی چەك لە دەرەوەی دەسەڵاتی دەوڵەت رەتدەكەنەوە و هەوڵەكانیان بەردەوامە بۆ ئەوەی چەك تەنها لە دەستی دەوڵەتدا بێت .

سودانی لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ كەناڵی سكای نیوزی عەرەبی رایگەیاندووە ، حكومەتەكەی بەردەوامە لە هەوڵەكانی بۆ ئەوەی چەك تەنها لە دەستی دەوڵەتدا بێت، چونكە بونیی چەك لە دەرەوەی دەسەڵاتی دەوڵەت ، خزمەت بە دەوڵەت ناكات .

هەروەها رایگەیاندووە عیراق ماوەی دوو دەیەیە روبەروی تیرۆر بۆتەوە، لە ئێستاشدا كار بۆ پتەوكردنی دەزگا ئەمنییەكان دەكەن ئەوەش لە رێی نەخشە رێگای یاسایی و سیاسی و ئەمنی كە كار بۆ ئەوە دەكەن چەك تەنها لە دەستی دەوڵەتدا بێت 

لەلایەكی ترەوە سودانی لەو چاوپێكەوتنەدا باسی لە هەڵوێستی عیراق بەرامبەر ئیسرائیل كردوە و دوپاتیكردۆتەوە كە عیراق هیچ نیازێكی نیە دان بە دەوڵەتی ئیسرائیلدا بنێت و بەڵێننامەی ئاشتی لەگەڵدا ئیمزا بكات .

ئێران رایگەیاند، ئامادەیە رێككەوتنی ئەتۆمی ئەنجامبدات لە بەرامبەر هەڵگرتنی سزاكانی سەر وڵاتەكەی.

عەلی شەمخانی، راوێژكاری عەلی خامنەیی، رابەری باڵای شۆڕشی ئیسلامیی ئێران لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ كەناڵی ئێن بی سی نیوز رایگەیاند، وڵاتەكەی لە بەرامبەر هەڵگرتنی دەستبەجێیسزاكانی سەری ئامادەیە رێككەوتنێك لەگەڵ ئەمریكا سەبارەت بە بەرنامە ئەتۆمییەكەی ئەنجام بدات.
راشیگەیاند، ئێران بەڵێندەدات هەرگیز چەكی ئەتۆمی دروست نەكات و ئەو كۆگاكایانەی بە خێرای یۆرانیۆمی تیدا دەپینرێت دابخات و تەنها  بە ئاستێكی پێویست لە پیتاندنی بەردەوامدەبێت ئەوەش لە ژێر چاودێری پشكنەرە نێودەوڵەتییەكان دەبێت.

لە دوای ستبەكاربوونی لە مانگی دووەمەوە، ئیدارەی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆكی ئەمریكا سیاسەتی زۆرترین فشاری دژی ئێران گرتەبەر و سزای نوێی بەسەر ئێراندا سەپاند، لەگەڵ ئەوەشدا لەگەڵ بەرپرسانی ئێرانیش دانوستان دەكات كە دەیانەوێت ئەو سزایانە هەڵبگرن، كە ئابووری وڵاتەكەیان بەرەوە دارماندنبردووە.

بەچاودێری قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆکی ئەنجومەنی وەزیران، و بەسەرپەرشتی وەزارەتی دەرەوەی یۆنان، ڕۆژانی ١٨ و ١٩ ئایار، کۆڕبەندی دێڵفی - سلێمانی بەڕێوەدەچێت. 

کۆڕبەندی ئابوری دێڵفی, کۆڕبەندێکی ستراتیژییە بۆ گفتوگۆ و هەماهەنگی و گەشەپێدانی هەرێمایەتی، کەتێیدا تاوتوێی بوارەکانی ئاسایش، وزەی بەردەوام، هەمەچەشنیی ئابوری و دواپێشهاتەکان، لەگەڵ جەختکردنەوە لەسەر دەرفەتەکانی وەبەرهێنان. 

کۆڕبەندی دێلفی – سلێمانی، دەستپێشخەرییەکی نوێیە بۆ دیالۆگ لەسەر ئاستی جیهان و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە تایبەت، کە یەکەمجارە لەشاری سلێمانی دەبەسترێت.

لەکۆڕبەندەکەدا چەندین کەسایەتی عێراق و یۆنان و جیهان و گەورە بازرگانان و خاوەن سەرمایەکانی جیهان بەشداردەبن بۆ داڕشتنی سیاسەت و ستراتیژی بازرگانی و هێنانەکایەی هەماهەنگی لە ناوچەکەدا.

کۆڕبەندەکە بە هەماهەنگیی لەگەڵ حکومەتی هەرێمی کوردستان و بە سەرپەرشتیی سکرتاریەتی گشتیی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان و دێسکی دەرەوەی وەزارەتی دەرەوەی یۆنان و ئاژانسی یۆنانی (ئیتەرپرایس گریس)، بەڕێوەدەچێت.

کۆڕبەندی دێلفی – سلێمانی  دەبێتە سەکۆیەکی نێودەوڵەتی پێشەنگ بۆ داڕشتنی سیاسەت و ستراتیژی بازرگانی و هاوکاری لە ناوچەی فراوانتردا و سلێمانیش پردێک لە نێوان ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوا لە ساتێکدا کە هەماهەنگیی جیهانی لە هەموو کاتێک پێویستترە.

 ئاژانسی هەواڵی رۆیتەرز لە زاری سەرچاوەکانەوە بڵاویکردەوە، دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا بۆ بەشداریکردن لە دانوستانەکانی نێوان روسیا و ئۆکراین گەشت بۆ تورکیە ناکات.

لە نوێترین وتاریدا، کەمێک پێش ئێستا، ئەحمەد شەرع سەرۆکی سوریا دەستکەوتە دیپلۆماسییەکانی وڵاتەکەی خستەڕوو و رایگەیاند کە سوریا توانیویەتی گەمارۆکانی سەر وڵاتەکەی هەڵبگرێت.

گرنگترین بەشەکانی وتارەکەی سەرۆکی سوریا دەخەینەڕوو:

شەرع رایگەیاند: "گەلی سوریا لە مێژووی نوێیدا، بەهۆی رژێمی روخاوەوە، بە قۆناغێکی تراژیدیدا تێپەڕی، کە تێیدا خەڵک کوژران، ئاوارە بوون و لە بەندیخانە تاریکەکان ونکران، دەنگی ئازارەکان بەرز بوونەوە".

سەرۆکی سوریا ئاماژەی بەوەدا کە "تواناکانی دەوڵەت وێران کران و لەلایەن دز و بکوژەکانەوە تاڵان کران، سوریا بووە ژینگەیەکی دوورخەرەوە بۆ خەڵک و دراوسێکانی و ناوچەکە و جیهان، سوریا رەتکرایەوە و لە برا و رۆڵەکانی و دراوسێکانی دوورکەوتەوە".

سەرۆک شەرع جەختی لەوە کردەوە کە "لە شەش مانگی رابردوودا، پێشینەکانی چارەسەرمان دانا بۆ ئەو واقیعە تاڵەی کە سوریا تێیدا دەژیا و شەو و رۆژمان خستە سەر یەک. لە پاراستنی یەکێتی ناوخۆیی و ئاشتی کۆمەڵایەتی، سەپاندنی ئاسایش و قەدەغەکردنی چەک، تا پێکهێنانی حکومەت و لیژنەی هەڵبژاردن".

هەروەها ئاماژەی بەوەدا "راگەیاندنی دەستووری و بەستنی کۆنگرەی نیشتیمانی، هەڵوەشاندنەوەی یاسا توندوتیژەکان، ئازادکردنی بازاڕ، هەڵسەنگاندنی واقیعی دامەزراوەیی، دەستنیشانکردنی کەموکوڕی و رێگاکانی چارەسەرکردنی، هاوکات لەگەڵ هەموو ئەمانەدا گەشتە دیپلۆماسییەکان بۆ ناساندنی هەقیقەتی سوریای نوێ".

شەرع باسی لە سەردانەکانی دەرەوەی کرد و وتی: "سەردانی ریاز و شازادە محەمەد بن سەلمانم کرد کە بەڵێنی دا هەموو هەوڵێک بدات بۆ لابردنی گەمارۆکان لەسەر سوریا، پاشان سەردانی سەرۆک رەجەب تەیب ئەردۆغانم کرد کە لەگەڵ گەلی سوریا وەستا".

سەبارەت بە پەیوەندی لەگەڵ قەتەر، سەرۆکی سوریا وتی: "شێخ تەمیم بن حەمەد (میری قەتەر) سەردانی کردم کە لە ساتی ئازادبوونی سوریاوە بە هەڵوێستە مێژووییەکانی لەگەڵ گەلی سوریا لە تەنیشتمانەوە وەستابوو".

سەبارەت بە پەیوەندییەکانی لەگەڵ رۆژئاوا، سەرۆکی سوریا باسی لە "دیدارەکەی لەگەڵ سەرۆک ماکرۆن کرد کە زوو ئامادەیی نیشاندا بۆ هەڵگرتنی گەمارۆکان لەسەر سوریا، لەگەڵ گرنگترین وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا وەک ئەڵمانیا، ئیتاڵیا و ئیسپانیا، هەروەها بەریتانیاش خێرا گەمارۆکانی لەسەر سوریا هەڵگرت".

لە کۆتایی وتارەکەیدا، شەرع جەختی لەوە کردەوە کە "رێگا هێشتا درێژە لەبەردەممان، ئەمڕۆ کاری جدی دەستی پێکردووە و لەگەڵیدا ژیانەوەی سوریای مۆدێرن دەستی پێکردووە، با پێکەوە سوریا بەرەو پێشکەوتن و گەشەسەندن و زانست و کار بنیات بنێین".

سەرۆکی ئەمریکا لە میانەی گەشتەکەی بۆ کەنداو رایگەیاند کە هاوتا روسیەکەی ئامادەیە بۆ سەردانی تورکیا. هاوکات سەرۆکی
ئۆکراینیاش ئامادەیی خۆی دەربڕی بۆ "هەر جۆرە گفتوگۆیەک" بۆ کۆتایی هێنان بە شەڕ.

لە میانەی گەشتەکەی بۆ کەنداو، دۆناڵد ترەمپ وتی: "پوتین دەیەوێت لەوێ ئامادە بێت، و رەنگە ئەمەش روو بدات".

سەرۆکی ئەمریکا لەبارەی پوتینەوە درێژەی بە قسەکانی دا و وتی: "نازانم ئایا ئامادە دەبێت یان نا. بەڵام دەزانم کە دەیەوێت من لەوێ بم. ئەمە ئەگەرێکە... من بیرم لێکردووەتەوە".

ترەمپ جەختی کردەوە کە وەزیری دەرەوەی ئەمریکا مارکۆ رۆبیۆ ستیڤ ویتکۆڤ و کیس کیلۆگ بە دڵنیاییەوە لە تورکیا ئامادە دەبن.

لە لایەکی دیکەوە، زیلینسکی ئەمڕۆ چوارشەممە رایگەیاند کە ئامادەیە بۆ "هەر جۆرە گفتوگۆیەک" بۆ کۆتایی هێنان بە شەڕ لەگەڵ روسیا، و ئاماژەی بەوەش کرد کە بڕیار لەسەر "هەنگاوەکانی داهاتوو" دەدات دوای ئەوەی رون دەبێتەوە کێ نوێنەرایەتی مۆسکۆ دەکات لە گفتوگۆکانی رۆژی پێنجشەممە لە ئیستەنبوڵ.

زیلینسکی وتیشی: "چاوەڕێ دەکەم بزانم کێ لە لایەن روسیاوە ئامادە دەبێت. دوای ئەوە، بڕیار دەدەم لەسەر ئەو هەنگاوانەی کە ئۆکراین دەیاننێت"، هەروەها وتیشی کیێڤ "ئامادەیە بۆ هەر جۆرە گفتوگۆیەک و ترسمان لە کۆبوونەوەکان نییە".

بڕیارە گفتوگۆکان سەبارەت بە کۆتایی هێنانی شەڕ لە ئۆکراین رۆژی پێنجشەممە لە تورکیا بەڕێوەبچێت. بەڵام لە چەند رۆژی رابردوودا پرسیاری ئەوەی کە کێ لەسەر مێزی گفتوگۆکان دادەنیشێت دوبارە گومانی خستەوە سەر گفتوگۆکان و کرملینیش تا ئێستا بە دڵنیایی ئاماژەی بە ئامادەبوونی پوتن نەکردووە.

پوتین خۆی پێشنیاری ئەنجامدانی کۆبوونەوەکەی کردبوو، بەڵام ئاشکرای نەکردووە ئایا خۆی ئامادەی ئەم کۆبوونەوەیە دەبێت یان نا.

بنیامین نەتەنیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل ئەمڕۆ چوارشەممە بە توندی هێرشی کردە سەر ئیمانوێل ماکرۆن سەرۆكی فڕەنسا، لە دوای ئەوەی سەرۆکی فڕەنسا رەخنەی لە سیاسەتەکانی ئیسرائیل گرت لە کەرتی غەززە.

نەتەنیاهۆ لە لێدوانێکدا وتی: "ماکرۆن هەڵیبژاردوە کە لەگەڵ رێكخراوێكی تیرۆریستی بکوژدا بوەستێت و پڕوپاگەندەی درۆ دوبارە بکاتەوە و تۆمەتی خوێناوی لە دژی ئیسرائیل دروست بکات".

هەروەها نەتەنیاهۆ رەتیکردەوە کە خەڵکی غەززە برسی بکات و گوتی: "لەبری ئەوەی پشتیوانی لە ئۆردوگای دیموكراسی رۆژئاوا بکات، داوای ئەوە دەکات کە ئێمە خۆمان رادەست بکەین و پاداشتی تیرۆر بدەینەوە".

ئەم لێدوانانەی نەتەنیاهۆ دوای ئەوە هات کە ئیمانوێل ماکرۆن سەرۆكی فڕەنسا رۆژی سێشەممە رێگریکردن لە گەیاندنی یارمەتییەکان بۆ کەرتی غەززە لەلایەن بنیامین نەتەنیاهۆوە بە "شەرمەزارکەر" وەسف کرد.

ماکرۆن لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند: "ئەوەی حکومەتی بنیامین نەتەنیاهۆ لە غەززە دەیکات قبوڵ نەکراو و جێگەی شەرمەزارییە"، جەختیشیكردەوە کە ئەوەی لە کەرتی غەززە رودەدات کارەساتێکی مرۆیی قبوڵنەکراو و ترسناکە و دەبێت رابگیرێت.

لە لایەکی ترەوە، کابینەی ئاسایشی ئیسرائیل پلانێکی بۆ فراوانکردنی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکان لە کەرتی غەززە پەسەند کرد، کە لەنێو شتەکانی دیکەدا "داگیرکردنی کەرتی غەززە و مانەوە لەوێ" لەخۆدەگرێت.

نەتەوە یەکگرتوەکان پلانێکی ئیسرائیلی بۆ رێکخستنی هاتنی یارمەتییەکان بۆ غەززە رەتکردەوە و بە پێشێلکردنی بنەماکانی کردەوەی مرۆیی و بێلایەنی و سەربەخۆیی زانی.

رێکخراوە نێودەوڵەتییەکە هەروەها رایگەیاندوە کە ئیسرائیل بە شێوەیەکی سیستماتیکی رێگری لە یارمەتییەکان دەکات، ئەمەش وایکردوە کە نەتوانرێت فریاگوزاری بگەیەنێتە ناوچەی جەنگ. داوای کردنەوەی هەمیشەیی دەروازەکان بۆ یارمەتییەکان و رێزگرتن لە یاسای مرۆیی و کۆتاییهێنان بە گەمارۆکە دەکات بۆ رزگارکردنی گیانی خەڵکی سڤیل لە غەززە.

دوای کۆبوونەوەی سەرۆکی هەردوو وڵات و ئیمزاکردنی رێککەوتنێکی مێژووی لە نێوان هەردولادا، کۆشکی سپی رایگەیاند؛ ئەمریکا، رێککەوتنێکی مێژووی ئیمزاکرد.

میر تەمیم دوای رێوڕەسمی ئیمزاکردنی رێککەوتنەکە لەگەڵ دۆناڵد ترەمپی سەرۆکی ئەمریکا، وتی: "لە کۆبوونەوەیەکی تایبەتمەند دا گفتوگۆمان لەسەر پەیوەندییە دووقۆڵییەکان و بارودۆخی ناوچەکە و جیهانکرد."

لای خۆیەوە، ترەمپ رایگەیاند: "دوو کاتژمێرمان بەسەر برد لە گفتوگۆکردن لەسەر پرسەکانی جیهان، لەوانە روسیا و ئۆکراین و هەروەها دۆسیەی ئێرانیشمان تاوتوێ کرد."

سەبارەت بە رێککەوتننامە ئیمزاکراوەکانی نێوانیشمان، ترەمپ ئاماژەی بەوە کرد کە "کۆمپانیای بۆینگ گەورەترین فرۆشتنی لە مێژووی خۆیدا بەدەست هێناوە و ژمارەی گشتی دەگاتە 160 فڕۆکە."

ترەمپ سوپاسی شێخ تەمیمی کرد و "دۆستایەتیەکەیانی بە دێرین"، و وتیشی: "شانازییەکی گەورەیە کە لێرەم، لەم شوێنە جوانەدا."

لە میانی کۆبوونەوەیەکدا، پێش ئیمزاکردنی رێککەوتننامە هاوبەشەکان، میر تەمیم بە ترەمپی گوت: "هەموومان دەمانەوێت ئاشتی لە ناوچەکەدا بەرقەرار بێت و هیوادارین ئەمجارە ئەوە بێتە دی."

سەرۆکی قەتەر وتیشی: "دەزانم تۆ پیاوی ئاشتیت و دەتەوێت ئاشتی لە ناوچەکەدا بێتە ئاراوە"، ئاماژەشی بەوە کرد کە دەوحە و واشنتۆن دەتوانن بەردەوام بن لە کارکردن پێکەوە بۆ بەرقەرارکردنی ئاشتی.

لە بەرامبەردا، ترەمپ بە میر تەمیمی وت: "ئێمە یەکترمان خۆش ویستووە و پێکەوە کارمان کردووە لە بەرزترین ئاستدا بۆ بەرقەرارکردنی ئاشتی لەم ناوچەیەدا و لە سەرانسەری جیهاندا."

ترەمپ وتیشی: "ئێوە یارمەتیمان دەدەن بۆ بەرقەرارکردنی ئاشتی لە چەندین ناوچەدا وەک روسیا و ئۆکراین و پێشکەوتن لەم دۆسیەیەدا دەبینین".

بڕیارە ترەمپ سبەی بەرەو ئیمارات بڕوات و ئەوەش دواهەمین وێستگەی گەشتەکەی دەبێت.

ئاژانسی هەواڵی قەتەر "قنا" رایگەیاند کە سەردانی ترەمپ دووەم سەردانی سەرۆکێکی ئەمریکایە بۆ دەوڵەتی قەتەر دوای سەردانی جۆرج دەبلیو بوشی سەرۆکی پێشووی ئەمریکا لە ساڵی 2003.

وەزیری دەرەوەی تورکیا، هاکان فیدان، رایگەیاند کە دانوستانەکانی نێوان روسیا و ئۆکراین سبەینێ بە ئامادەیی نوێنەری هەردوو وڵات لە ئیستەنبوڵ ئەنجام دەدرێت.

لە چاوپێکەوتنێکی تایبەتدا لەگەڵ کەناڵی TRT ی تورکی، هاکان فیدان وتی: "دانوستانەکان لە نێوان روسیا و ئۆکراین لەسەر ئاستی شاند و نوێنەرایەتی دەبێت و لە ئیستەنبوڵ بەڕێوە دەچێت... بەڵام تا ئێستا شێوازی دانیشتنەکان رون نەبووەتەوە و پەیوەندی دیپلۆماسی چڕ لەم بارەیەوە بەردەوامە".

وەزیری دەرەوەی تورکیا لە چاوپێکەوتنەکەدا ئاماژەی بەوەدا: "وەفدی روسیا و ئەمریکا دێنە ئیستەنبوڵ... سەبارەت بە وەفدی ئۆکراینیش، دوای کۆبوونەوەی ئەمڕۆ، قسە لەگەڵ وەزیری دەرەوەی ئۆکراین دەکەم بۆ باسکردنی وردەکارییەکان".

لە لایەکی ترەوە، کرملین رایگەیاند، کە وەفدی روسیا سبەینێ پێنجشەممە، چاوەڕوانی دیداری وەفدی ئۆکراینە لە ئیستەنبوڵ بۆ ئەنجامدانی دانوستانەکان، بەڵام پێکهاتەی وەفدی روسیا کە بەشداری لە دانوستانەکاندا دەکات، رانەگەیەندراوە.

رۆژی یەکشەممەی رابردوو، پوتین لە راگەیاندنەکانەوە، داوای لە ئۆکراین کرد دانوستانە راستەوخۆکان بەبێ مەرجی پێشوەخت، لە ئیستەنبوڵ لە 15ـی ئایاری ئەمساڵ دەست پێبکاتەوە و جەختی کردەوە کە بەدووری نازانێت ئاگربەستێکی راستەقینە بهێنرێتە ئاراوە کە کییڤ پێوەی پابەند بێت.

لە لای خۆیەوە، دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا،  داوای لە دەسەڵاتدارانی کییڤ کرد کە "دەستبەجێ" رەزامەندی لەسەر پێشنیازی پوتین بۆ ئەنجامدانی دانوستان لە تورکیا دەرببڕن. ترامپ وتی کە ئەم دانوستانانە "لانیکەم دیاری دەکات ئایا گەیشتن بە رێککەوتن ئەستەمە یان نا".