سەرچاوەیەکی باڵای ئەمنی عێراق ئاشکرایکردووە، دوای کۆکردنەوەی زانیارییە ھەواڵگرییەکان و ماوەیەکی زۆر چاودێریکردنیان و دەستنیشانکردنی ناسنامەیان کە ناسنامەی عێراقییان پێنەبووە، دەزگای ھەواڵگری نیشتیمانی عێراق، توانیویەتی لە یەکێک لە وڵاتانی دراوسێ، دوو ھاوسەرەکەی و کچەکەی ئەبو بەکر بەغداد کەسی یەکەمی گرووپی تیرۆریستی داعش دەستگیر بکات و بیانگەڕێنێتەوە بۆ عێراق و رادەستی دادگایان بکات بە مەبەستی لێکۆڵینەوە و وەرگرتنی زانیاری لەسەر پاشماوەکانی داعش.

وتیشی، سەرەتا ھەردوو ھاوسەرەکەی و کچەی بەغدادی رەتیانکردووەتەوە ھیچ پەیوەندییەکیان بە بەغدادییەوە ھەبووبێت و وتویانە بە ھەڵە دەستگیرکراون، بەڵام دواتر لە رێگەی پشکنینی دی ئێن ئەیەوە پشتڕاستکراوەتەوە کە ھاوسەر و کچی ئەو گەورە تیرۆریستەن.

ئەنجومەنی باڵای دادوەریی عێراقیش رایگەیاندووە، ھەردوو ھاوسەرەکەی و کچەکەی بەغدادی رادەستی دادگا کراون و لێکۆڵینەوە لەگەڵیاندا بەردەوامە بۆ وەرگرتنی ھەموو زیانیارییەکی پێویست لەسەر داعش بەتایبەتیش سەرچاوەی داریی و پاشماوەکانیان لە عێراق و ناوچەکە.

لە پەراوێزی بەشداریکردنیان لە کۆنفرانسی ئاسایشی میونشن، محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق و کامالا ھاریس جێگری سەرۆکی ئەمریکا کۆبوونەوە و باسیان لە گفتوگۆی لیژنەی باڵای سەربازی بەغداد و واشنتۆن کرد بۆ کۆتاییھێنان بە بوونی ھاوپەیمانان لە عێراق و پەرەپێدانی پەیوەندییە ستراتیژییەکانی ھەردوولا لەبوارەکانی ئابوری و گەشەپێدان.

نوسینگەی سەرۆک وەزیران لەبارەی کۆبوونەوەکە بڵاویکردەوە، سەرۆکوەزیران  ھەڵوێستی نەگۆڕی عێراقی دوپاتکردەوە بۆ پاراستنی سەروەری خاکی وڵات و جەختیکردەوە کە پاراستنی سەروەری عێراق لەژێر ھیچ ھۆکارێک و ھەلومەرجێکدا ناکرێت بە کەم سەیر بکرێت یان پشتگوێ بخرێت.

لەکۆبوونەوەکەدا کامالا ھاریس بەناوی جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکاوە جارێکی تر بانگھێشتی سودانی کرد بۆ ئەوەی سەردانی واشنتۆن بکات و ئاماژەی بەوەشکرد، وڵاتەکەی پێداگرە لەسەر سەرکەوتنی حکومەتی عێراق لەروبەڕوبونەوەی ئاستەنگییەکان، چونکە حکومەتی عێراق توانای خۆی بۆ ھاوبەشییەک سەلماندووە، جەختیشدەکاتەوە بە گرنگییەوە دەڕواننە کۆبوونەوەکانیان لەگەڵ بەغداد لەبارەی کۆتاییھێنان بە بوونی ھێزی ھاوپەیمانان لەسەر خاکی عێراق.

د.لەتیف رەشید، سەرۆککۆماری عێراق لە بەغداد پێشوازی لە دادوەر فایەق زێدان سەرۆکی ئەنجومەنی باڵای دادوەری کرد و ھەردولا پشتیوانی خۆیان بۆ بەھێزکردنی رۆڵی دەسەڵاتی دادوەری لە پاڵپشتیکردنی ھێزی یاسا و بەرقەرارکردنی ئاسایش و سەقامگیری دوپاتکردەوە.

سەرۆکایەتی کۆمار ئاماژەی بەوەداوە، لەکۆبوونەوەکەدا جەختکراوەتەوە لەسەر گرنگی پاراستنی سەربەخۆیی دادوەری و پتەوکردنی بنەماکانی دادپەروەری و یەکسانی لەنێوان ھاووڵاتیاندا.

لەبارەی ھاریکاریی نێوان سەرۆکایەتی کۆمار و ئەنجومەنی باڵای دادوەریش، لە راگەیەنراوەکەدا ھاتووە، ھاریکاریی بەرھەمداری ھەردوو دامەزراوە بەردەوام دەبێت بەشێوەیەک، کە بتوانێت بەھێزیی یەکگرتوویی نێوان دەسەڵاتە دەستورییەکان بەدیبھێنێت لە بواری یاسادانان و بەرەنگاربونەوەی گەندەڵی و یەکلاکردنەوەی دۆسیەی ئەو دەستبەسەرکراوانەی ماوەی سزاکانیان کۆتاییھاتووە.

پەیامنێری کوردسات نیوز رایگەیاند، تەیف سامی، وەزیری دارایی عێراق دەستکاری چەند بڕگەیەکی یاسای بودجەی گشتی کردووە و لە ناو ئەنجومەنی وەزیران دەنگی لەسەر دەدرێت و دواتر رەوانەی ئەنجومەنی نوێنەران دەکرێت.

سەرچاوەیەک بە کوردساتی راگەیاندووە، محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق ترسی ئەوەی ھەیە لە ئەنجومەنی نوێنەران گرفت ھەمواری یاسای بودجە دروست ببێت بۆیە پێشنیازکراوە دەستکاری یاساکە نەکرێت، بەڵام مانگانە وەکو پارێزگاکانی دیکەی عێراق پشکی ھەرێم لە موچە رەوانە بکرێت کە ٦١٨ ملیار دینارە. 

نوسینگەی راگەیاندنی  سەرۆکوەزیرانی عێراق بڵاویکردەوە، سەرلەبەیانی ئەمڕۆ محەمەد شیاع سودانی، سەرۆکوەزیران بەسەردانێکی رەسمی بەغدادی بەرەو ھۆڵندا جێھێشت.

سەرۆکوەزیران رۆژی ٦ی ئەم مانگە بانگھێشتنامەیەکی رەسمی لەلایەن وەزیری دەرەوەی ھۆڵندا رادەستکرا بۆ سەردانیکردنی ئەو وڵاتە و ئەوکات رایگەیاند، لە بوارەکانی ئابوری، ئەمنی، بازرگانی، بەڕێوەبردنی سەرچاوەکانی ئاو و بەندەرەکان دەیانەوێت سود لە ئەزمونی ھۆڵندا وەربگرن.

ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق رایگەیاند، توانیان بنەماڵەی ئەبوبەکر بەغدادی خەلیفەی داعش بگەڕێننەوە عێراق و دەستگیریان بکەن.

ئاماژەی بەوەشکردووە، دادگای تێھەڵچوونەوەی کەرخی یەک، لە چوارچێوەی ھەوڵەکانی بۆ گێڕانەوەی تیرۆریستانی داواکراو لە دەرەوەی وڵات بۆ عێراق، توانیویەتی بنەماڵەی ئەبوبەکر بەغدادی خەلیفەی داعش بگەڕێنێتەوە بۆ عێراق.
ئەوەشی خستەڕوو، بە سەرپەرشتی راستەوخۆی دادوەری تایبەتمەندی دادگای تێھەڵچوونەوەی کەرخ، بنەماڵەی ئەبوبەکر بەغدادی لە عێراق دەستگیرکراون و وتەیان لێوەرگیراوە، ھاوکات لێکۆڵینەوەکانیش لەگەڵیاندا بەردەوامە.

ئەسما محەمەد ھاوسەری ئەبوبەکر بەغدادی لە لێکۆڵینەوەکانیدا دانی بەوەداناوە کە بەغدادی تەنھا لەخەمی ژیانی خۆیدا بووە و ھیچ باکی نەبوو لە کوژران و لە ناوچوونی کەسە نزیکەکانی خۆی. 

ساڵی ٢٠١٤ ئەبوبەکر بەغدادی خۆی وەک خەلیفەی داعش ناساندو لە ساڵی ٢٠١٩ بە بۆردومانی ھێزەکانی ئەمریکا لە سوریا کوژراوە.

موحسین مەندەلاوی جێگری یەکەمی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق و سەرۆکی ئێستای ئەنجومەنەکە بە وەکالەت رایگەیاند، بەپێی ھەموو بەدواداچوون و ھەڵسەنگاندنەکان سوپا و ھێزە ئەمنییەکانی عێراق لە ئاستێکی زۆر بەھێز و پێشکەوتوودان و بۆ پاراستنی ئاسایش و ئارامی و سەقامگیری وڵات پێویستیان بە ھیچ ھێز و لایەنێکی تر نییە، بەو ھۆیشەوە لە ئێستادا عێراق پێویستی بە ھیچ ھێزێکی بیانی نییە بۆ پاراستنی.

وتیشی، ھێرشە بەردەوامەکانی ئەمریکا لە ناو خاکی عێراق و کردنە ئامانجی کەسایەتییەکان پێشێلکردنی یاسا نێودەوڵەتییەکانە و بووەتە ھۆی ئاڵۆزبوونی پەیوەندییەکانی نێوان واشنتۆن و بەغداد، بۆیە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق سوورە لەسەر دەرکردنی ھێزەکانی ئەمریکا و بۆ ئەو مەبەستەش لە چەند ھەفتەی داھاتوودا یاسایەکی نوێ لەسەر ئەو پرسە دەردەکەن.

لە ئەگەری پەسەندکردنی پڕۆژەیاساکەشدا، سەدان ھەزار دۆنم لەو زەویی و موڵکانەی لەلایەن عەرەبی ھاوردەوە لە کەرکوک و چەند ناوچەیەکی دیکە داگیرکراون، بۆ ھاووڵاتیانی کورد و تورکمان دەگەڕێتەوە.

ھەر لە کۆبوونەوەکەدا، خوێندنەوەی یەکەم بۆ پڕۆژەیاسای دەستکەوتنی زانیاری و خوێندنەوەی دووەم بۆ پڕۆژەیاسای تۆمارکردنی لەدایکبووان و مردووان دەکرێت، دوو پڕۆژەیاسای تریش خوێندنەوەی دووەمیان بۆ دەکرێت.

سابرینا سینگ لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، لە چواری ئەم مانگەوە ھێرشنەکراوەتە سەر ھێزەکانی ئەمریکا لە سوریا و عێراق و ئوردن، پێشوازیش لەو ھەنگاوە دەکەن، بەڵام ناتوانن پێشبینی دواتر بکەن. وتیشی، ئەرکی ھێزەکانیان لە عێراق و سوریا بۆ روبەڕوبوونەوەی تیرۆریستانی داعشە. 

سابرینا سینگ ئاماژەی بەوەشدا، ھێزە ئەمنییەکانی عێراق ھاوبەشێکی گرنگن لە روبەڕوبوونەوەی تیرۆریستانی داعش، بێگومان داعش ھەمان مەترسی و ھەڕەشەی ١٠ ساڵ پێش ئێستای نییە، بەڵام ھێشتا لە ناوچەکە بوونیان ھەیە و پەلامار ئەنجام دەدەن.

وتیشی، دانوستانەکانی نێوان عێراق و ئەمریکا بەردەوامە، بەڵام باس لە ھیچ خشتەیەکی زەمەنی نەکراوە بۆ کشانەوەی ھێزەکانیان و ئەو دانوستانە راوێژکارین، جەختیشی کردەوە لەوەی ئەوان لەسەر داواکاری حکومەتی عێراق لەخاکی ئەو وڵاتەن.

لەسەرەتای ڕێوڕەسمی کردنەوەی کۆنفرانسەکەدا، کە ئەمڕۆ سێشەممە ١٣-٢-٢٠٢٤ بەڕێوەچوو، سرودی نیشتمانی لێدرا و دواتر د.کامل دلێمی سەرۆکی دیوانی سەرۆکایەتی کۆمار، بەناوی سەرۆککۆمارەوە وتەیەکی پێشکەشکرد.
لە وتەکەی سەرۆککۆماردا، ئاماژە بەوەکرا، بەڕێوەچوونی کۆنفرانسەکە لەچوارچێوەی زنجیرەیەک چالاکیی دیالۆگی پەیوەست بە واقیعی کۆمەڵایەتی، ئابوری و کولتوری دێت، کە بە ھاریکاری لەگەڵ ژمارەیەک وەزارەت و رێکخراوی پەیوەندیدار و بەپشتیوانی پسپۆڕان و توێژەران رێکخراوە.

لە وتەکەی سەرۆککۆماردا جەختکرایەوە، کە خێزان بناغەی سەرەکیی کۆمەڵگەیە، بە باشی و دروستیی خێزان ھەموو سێکتەرەکانی ژیان باش دەبن، ھەروەک مەترسیدارترین شت کە کاریگەری لەسەر پێکھاتەی خێزان ھەیە، توندوتیژییە لە چوارچێوە جۆراوجۆرەکانیدا، جا لەلایەن پیاوەوە بێت یان ژنەوە بێت، قوربانییەکانیشی ھەموو ئەندامانی خێزانن.

لە وتەکەدا، ئاماژە بەوە کرا کە دادپەروەری و ئازادی بنەمایەکی گرنگن بۆ چەسپاندنی یەکێتیی کۆمەڵگە، ھەروەھا جومگەیەکی پێویستن بۆ بنیاتنانی کۆمەڵگەکان و پێشکەوتنیان و وەبەرھێنان و بەگەڕخستنی ھەموو توانا مرۆییەکان بۆ سودی بونیادنان و پێشکەوتن. جەختیشی لەوە کردەوە، ژنانی عێراق رۆڵی کارا و ھاوبەشیی بەرپرسیارێتی گرنگیان لەگەڵ پیاوان ھەیە. ھەروەھا عێراق ھەر لە زووەوە دەستپێشخەری ھەیە لەنێوان وڵاتانی ناوچەکەدا لەڕووی رەخساندنی دەرفەتی فێربوون بۆ ژنان و کچان و کردنەوەی رێگا بۆ گەیشتن بە پۆستە ئەکادیمییەکان و پۆستە گرنگەکانی دەوڵەت.

پاشان ھانا ئیمانوێل گۆرگیس  بەڕێوبەری گشتی فەرمانگەی کاروباری ژنان وتەیەکی پێشکەشکرد و دووپاتیکردەوە، دیاردەی توندوتیژی خێزانی بەڕوونی لە کۆمەڵگەکەماندا تەشەنەی کردووە، بۆیە ئەمڕۆ رۆشنایی دەخەینەسەر ئەم بابەتە و لە ھەموو لایەنەکانییەوە و لەڕێگەی پسپۆڕانی ئەم بوارە و لایەنە پەیوەندیدارەکانەوە گفتوگۆی لەسەر دەکەین، چونکە توندوتیژی خێزانی کاریگەری نەرێنی لەسەر تاک و کۆمەڵگە ھەیە.

ئاماژەی بەوەشکرد، ئەرکی ئەمڕۆمان روبەڕوبونەوەی ئەم دیاردەیە و بەرزکردنەوەی ئاستی ھۆشیارییە سەبارەت بە مەترسی توندوتیژیی خێزانی و ھاندانی تاکەکان بۆ گەڕان بە دوای یارمەتی و پاڵپشتی، ئەویش لەڕێگەی بەرنامەکانی ھۆشیاری و راھێنان بۆ باشترکردنی تواناکانی خێزان و پەیوەندی کاریگەر، ھەروەھا ھاندانی دەسەڵات بۆ سەپاندنی سزای یاسایی توند دەرھەق بە ئەنجامدەرانی توندوتیژی خێزانی بۆ سنوردانان بۆ ئەو دیاردەیە، کە بوەتە مەترسییەکی ئاشکرای ناو کۆمەڵگە. ھەروەک باسی لە گرنگی روبەڕوبونەوەی ئەم دیاردەیە کرد، کە لەم ساڵانەی دواییدا بە چەند ھۆکارێک، زیادیکردوە و روبەڕوبونەوەی بە توندی و یاسایی و ھۆشیاری و پەروەردەیی، بۆتە پێویستی.

دواتر، گفتوگۆی بەرفراوان لەسەر تەوەرەکانی دانیشتنەکە سەبارەت بە توندوتیژیی خێزانی لە لایەنی داتا و خۆپارێزی و رێککارەکانەوە کرا و لیوا عەدنان حەممود سەلمان بەڕێوەبەری روبەڕوبونەوەی توندوتیژیی خێزانی لە وەزارەتی ناوخۆ. پێشکەشیکرد، ھەروەھا تەوەری ھۆکارەکانی دروستبونی توندوتیژیی خێزانی لەلایەن عەمید نیبراس محەمەد عەلی رەشید بەڕێوەبەری پۆلیسی کۆمەڵگەیی پێشکەشکرا.

ھەروەھا میدیاکار عەلی عەزاب چەند چیرۆکێکی لەبارەی توندوتیژیی خێزانی خستەڕو، لیوا بەسمە مەزعەل ھاشم بەڕێوەبەری بەشی ژنان لە پۆلیسی کۆمەڵگەیی-ش ھەندێک نمونەی لە دیاردەی توندوتیژیی خێزانی و ئامرازەکانی کەمکردنەوەی لەڕێگەی پەروەردە و رێنماییەوە، باس کرد.

لە راگەیەندراوێکدا ھێزی دژە تیرۆری عیراق دەڵێت، بە پشت بەستن بە زانیاری وردی ھەواڵگری، توانیویانە لێپرسراوی دارایی داعش لە عیراق دەستگیر بکەن، دوای ئەوەی لە ڕێگەی بەکارھێنانی ناسنامەو بەڵگەنامەی ساختەوە ھاتووە عێراق و ویستوێتی چالاکییە تیرۆرستییەکانیان لە نێو خاکی عیراق دەستپێبکەنەوە.

دژە تیرۆری عیراق ئاماژە بەوە دەکات، لە ھەوڵەکانیان بەردەوام دەبن بۆ ڕاوەدونانی تیرۆرستان و پوچەڵکردنەوەی پلانەکانیان و لە ناوبردنیان.

ئەمڕۆ سێشەممە د. لەتیف رەشید، سەرۆککۆماری عێراق، مەرسوومی کۆماریی بۆ دانانی ژمارەیەک پارێزگار دەرکرد، ئەوەش دوای تەواوکردنی ڕێکارەکانی وردبینی لەلایەن بەشی یاساییەوە.

مەرسومەکە تایبەتە بە پارێزگارەکانی بەغداد، بەسرە، نەینەوا، بابل، کەربەلا، واست، زیقار، نەجەف، ئەنبار، موسەنا و میسان و دیوانیەیە.

نوسینگەی سەرۆککۆماری عێراق دەڵێت، رێکارەکانی دانان و دەرکردنی فەرمان بۆ تەواوی پارێزگارەکانی دیکەش تەواودەکرێت.

رۆژی ١٨ی کانوونی یەکەمی ساڵی ڕابردوو، ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانی عێراق جگە لە ھەێمی کوردستان ئەنجامدرا، لە ئێستاشدا زۆرێک لە پارێزگارەکان لەلایەن ئەنجومەنی پارێزگاکانەوە ھەڵبژێردراون.

محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق پێشوازیکرد لە پاتریک دوریل باڵیۆزی فەڕەنسا لە عێراق و پەیوەندییەکانی نێوان بەغداد و پاریس تاوتوێکران. 

ھەروەھا باڵیۆزی فەڕەنسا رایگەیاند، ماکرۆن بە زووترین کات سەردانی عێراق دەکات، سەردانەکەشی لەپێناو رێکخستنی کاری راوێژکارانی فەڕەنسییە لە ئەرکەکانیاندا بۆ ھاوکاریکردنی ھێزە عێراقییەکان.

سودانیش، تەئکیدیکردەوە لە ھەڵوێستی عێراق سەبارەت بە ھێزەکانی ھاوپەیمانان لە خاکی وڵاتەکە و وتیشی، عێراق دەیەوێت بچنە قۆناغی پەیوەندی دوو لایەنەوە لەگەڵ وڵاتانی ئەندام لە ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی.

دەسەڵاتی دادوەری ئێران رایگەیاند، غولام حسێن موحسینی بە یاوەری وەفدێکی باڵا لەسەر داواکاری فایەق زێدان سەرۆکی ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق، سەردانی بەغداد دەکات. 

وتیشی، ئامانج لە سەردانەکە بۆ پتەوکردنی پەیوەندییە یاسایی و دادوەرییەکانی نێوان ھەردوو وڵاتە. 

ئاژانسی ھەواڵی "میھر"یش بڵاویکردووەتەوە، بڕیارە سەرۆکی دەسەڵاتی دادوەری ئێران لەگەڵ د.لەتیف رەشید سەرۆک کۆمار و محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق کۆببێتەوە و ھەروەھا چاوی بە رەوەندی ئێرانی بکەوێت کە لە عێراق دەژین، ھەماھەنگییەکانیش بۆ روبەڕوبوونەوەی تیرۆریستان تاوتوێ دەکرێن.

وەزارەتی بەرگری ئەمریکا "پنتاگۆن" رایگەیاند، لە ١٨ی ئۆکتۆبەری ساڵی رابردووەوە تائێستا، ژمارەی ئەو ئەمریکییانەی لە عێراق و سوریا و ئوردن برینداربوون، گەیشتووەتە ١٨٦ کەس. 

وتیشی، ھەڵسەنگاندن بۆ رەوشی زیاتر لە ١٣٠ برینداریان کراوە و دەرکەوتووە دووچاری کێشە بوون لە مێشکیاندا، واتە لە ٧٠%ی بریندارەکان زیان بە مێشکیان کەوتووە. 

لەو کاتەوەی سوپای ئیسرائیل ھێرشەکانی بۆ سەر کەرتی غەززە دەستپێکردووە، بنکە سەربازییەکانی ئەمریکا لە سوریا و عێراق  و ئوردن بە مووشەک و درۆن کرانە ئامانج، بەھۆیەوە سەربازانی ئەمریکی برینداربوون. 
 

فەرمانگەی راگەیاندنی سەرۆكایەتی كۆمار روونكردنەوەیەكی بڵاوكردەوە و رایگەیاند، لە بەرنامەیەكی كەناڵی شەرقییە زانیاری چەواشەكارانە بڵاوكراوەتەوە كە بەهیچ شێوەیەك راستی تێدا نییە، كە گوایە سەرۆككۆمار داوایكردووە سەردانی واشنتۆن بكات. 

سەرۆكایەتی كۆمار رایگەیاند، د.لەتیف رەشید هیچ داواكارییەكی بۆ سەردانكردنی ئەمریكا پێشكەش نەكردووە، سەرۆكایەتی كۆماریش لە هەڵوێستەكانی سەبارەت بەو رووداوانەی لە ناوچەكە روودەدەن بە تایبەت دۆزی فەڵەستین و پەیوندی لەگەڵ ئەمریكا سوورە. 

راشیگەیاند، سەرۆكایەتی كۆمار بە مافی خۆی دەزانێت رێگای یاسایی بگرێتەبەر بۆ روبەڕوبوونەوەی ئەو پڕوپاگەندە و تۆمەتانە، داواش لە پێشكەشكاری بەرنامەكە دەكەن بەڵگە یاخود نوسراوێك بخاتەڕوو، كە بانگەشە چەواشەكارییەكانی پشتڕاست بكاتەوە.