عیراق
شانەی ڕاگەیاندنی ئەمنی عێراق لە ڕاگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، بە ئۆپەراسیۆنێکی جۆری پێشوەختە، مەفرەزەکانی بەڕێوەبەرایەتیی ھەواڵگری و ئاسایشی کەرکوکی لە وەزارەتی بەرگری و بە ھەماھەنگی لەگەڵ فەرماندەیی ئۆپەراسیۆنەکانی کەرکوک، توانیان دوو تیرۆریستی داعش لە قەزاکانی حەویجە و ریاز لە پارێزگای کەرکوک دەستگیر بکەن.
ئەوەشی خستووەتەڕوو، ئەو دوو تیرۆریستەی دەستگیرکراون، بەپێی بڕگەکانی مادەی ٤ی یاسای بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر فەرمانی دەستگیرکردنیان ھەیە و ڕەوانەی بەشی لێکۆڵینەوە کراون.
عەون زیاب لە راگەیەنراوێکدا بڵاویکردەوە، سەردانێکی مەیدانی بۆ پڕۆژەی بەنداوی دوبس لە پارێزگای کەرکوک ئەنجامدراوە، بەتایبەت دوای ئەو شەپۆلی بارانبارینەی پارێزگاکانی گرتەوە.
وتیشی، ئەو شەپۆلی بارانبارینەی ئەم دواییە کاریگەری باشی ھەبووە لەسەر یەدەگی ستراتیژی ئاو و ھەروەھا ئاوی پێویست بۆ وەرزی ھاوینی داھاتوو گلدراوەتەوە.
وەزیری سەرچاوەکانی ئاوی عێراق راشیگەیاند، بارانبارینەکە کاریگەری باشی ھەبووە لەسەر سامانی ئاو و پڕکردنەوەی چەم و روبارەکان و ھەوڵدەدەن لە وەرزی گەرمادا سودی لێوەربگرن.
محەمەد ساحب دەڕاجی راوێژکاری ھونەری سەرۆک وەزیرانی عێراق لە چاوپێکەوتنێکی تەلەفزیۆنیدا رایگەیاند، ھەرچەندە ئەمریکا لە رووی دارایی و کەرتی بانکییەوە چەند سزایەکی بەسەر عێراقدا سەپاندووە و پێدانی پارەی کاشی کەمکردووەتەوە، بەڵام حکومەت چەند رێکارێکی پێویستی گرتووەتەبەر بۆ کەمکردنەوەی کاریگەرییەکانی ئەو سزایانە و سەرکەوتووش بووە.
جەختیشیکردەوە، ھیچ مەترسییەک لەسەر مووچەی فەرمانبەران نییە تەنھا لە حاڵەتێکدا نەبێت کە بەھای نەوت زۆر داببەزێت.
راوێژکارەکەی سودانی وتیشی، سەرکەوتنەکانی ئێستای حکومەتی عێراق بەسەرۆکایەتی محەمەد شیاع سودانی بەشێک لەلایەنەکانی ناو چوارچێوەی ھەماھەنگی شیعەکانی بێزارکردووە بەتایبەتیش لایەنە سیاسییە کۆنەکان و ترسیان لەسەرکەوتنی زیاتری حکومەتەکەی سودانی ھەیە و ناوبەناویش ئاستەنگ بۆ کارەکانی دروست دەکەن.
ڤیان دەخیل ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق رایگەیاند، ژنی یەکەمی بەغدادی خۆی وەک کەسێکی باش پیشانداوە، بەڵام لە بەغدادی تاوانبارتر بووە، چونکە دووەمین کەس بووە لە دوای بەغدادی لەناو داعش و ئامادەی سەرجەم کۆبوونەوەکانی دەبوو، ھەموو ئەوانەشی باسی کردوون درۆ بوون و بە ئینگلیزیش لەگەڵ تیرۆریستان قسەی کردووە.
وتیشی، ژنی یەکەمی داعش کە ناوی "ئەسما محەمەد"ە و بە "ئوم خالد" ناودەھێندرا، ھەموو ھەفتەیەک دەچووە زیندانی ئێزدییەکان و ھەڵیدەبژاردن و دەیبردن بۆ ئەوەی دەستدرێژییان بکرێتەسەر.
ڤیان دەخیل دەشڵێت، ئەو ژنەی بەغدادی لە کچێکی ئێزدی داوە کە ناوی "سیپان" بووە، تەنھا لەبەر ئەوەی لە دەفتەرێکدا زانیارییەکانی سەبارەت بە داعش نوسیوە و ئەبوبەکر بەغدادیشی بانگکردووە بۆ ئەوەی لێیبدات و دەستدرێژی بکاتەسەر.
ھاوکات سیپان خەلیلی کچە ئێزدی لەسەر ئەو چاوپێکەوتنە وتی، سەرەتا مامەڵەی ژنەکەی بەغدادی باش بووە بەڵام ناچاری کردووە ئیشەکانی ناو ماڵ بکات و منداڵەکانی بەخێوبکات، بەڵام کاتێک دەفتەرێکی دۆزیوەتەوە کە زانیارییەکانی سەبارەت بە داعش و سەرکردەکانی دەنوسی رەفتاری گۆڕاوە و چەندین جار لێیداوە و ھەندێک جار لەلایەن خۆی و مێردەکەیەوە لێیدراوە.
وتیشی، ژنەکەی بەغدادی وەک کەسێکی بێتاوان قسەی کردووە، بەڵام ئەو ستەمکار بووە و لەگەڵ بەغدادی کارەکانی رێکخراوەکەیان رێکخستووە و داھاتی خۆشی ھەبووە لەو دەستکەوتانەی ھەیانبوو، لەڕێیەوە ئێزدییەکانی دەکڕی و بازرگانی پێوە دەکردن.
جەختیشدەکاتەوە، قسەکانی ژنەکەی بەغدادی راست نین و سەرسوڕمانی خۆی لە زۆرێک لە وەڵامەکانی پیشانداوە.
ئەحمەد مەزھەر جبوری ئەندامی لیژنەی دارایی بە رۆژنامەی "سەباح"ی راگەیاند، ئەرکی ئەنجومەنی نوێنەرانە کە ھەمواری بودجەی ساڵی ٢٠٢٤ بکات، بەڵام چاوەڕێن حکومەت یاسای بودجەی ھەموارکراویان بۆ بنێرێت، بەڵام تا ئێستا یاساکە و ھیچ خشتەیەکیان لەوبارەیەوە پێنەگەیشتووە.
وتیشی، لیژنەکەیان رای خۆی ھەبووە لەسەر یاسای بودجە بۆ سێ ساڵ و تێبینی خۆشیان نوسیوە لەوبارەیەوە، بەڵام حکومەت ئەو بەرپرسیارێتییەی ھەڵگرت و بودجەی بۆ سێ ساڵ ئامادەکرد.
لای خۆیەوە، باسم جەمیل ئەنتوان پسپۆڕی ئابوری بە رۆژنامەکەی وتووە، بەھۆی کورتھێنانەوە یاسای بودجەی ساڵی ٢٠٢٤ پەسەند نەکراوە، لیژنەی داراییش دەبێت بەدواداچوون بۆ ئەو بابەتە بکات.
ئەمڕۆ لە بەغداد، د. لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عێراق پێشوازی کرد لە عەلی رەزا گونای باڵیۆزی تورکیا لە عێراق و لە دیدادرێکدا سەرۆک کۆمار جەختیکردەوە لەسەر بایەخی پتەوکردنی ھاریکاری و کاری ھاوبەش سەبارەت بە بواری ئەمنی و ئابوری و بازرگانیی.
سەرۆک کۆمار ھەروەھا پێویستی ھەماھەنگی لە دۆسیەی ئاودا دووپاتکردەوە، بەشێوەیەک کە پشکێکی دادپەروەرانە بۆ عێراق مسۆگەر بکات و پێویستییەکانی دابین بکات.
لای خۆیەوە باڵیۆزی تورکیا پاڵپشتی وڵاتەکەی بۆ ئاسایش و سەقامگیریی عێراق دووپاتکردەوە و جاختیکردەوە لەسەر خواستی پتەوکردن و پەرەپێدانی پەیوەندییە دووقۆڵییەکان لە بوارەکانی بەرژەوەندی ھاوبەش و جێبایەخی ھەردوولا.
ئەنجومەنی باڵای دادوەری عێراق لە راگەیەندراوێکدا ئاماری ھاوسەرگیری و جیابوونەوەی لەمانگی رابردوودا بڵاوکردووەتەوە و ئاماژەی بەوەکردووە، لەمانگی کانوونی دووەمی رابردوودا ٣٠ ھەزار و ٨٩٥ گرێبەستی ھاوسەرگیری لەسەرجەم دادگاکانی عێراق تۆمارکراون لەگەڵ حەوت ھەزار و ٤٥٣ حاڵەتی جیابوونەوەی ھاوسەران.
راشیگەیاندووە، بەپێی ئامارەکان لە مانگی رابردوودا تێکڕای رۆژانە ٢٤٨ حاڵەتی جیابوونەوەی ھاوسەران تۆمارکراوە کە دەکاتە ١٠ حاڵەتی جیابوونەوە لە ھەر سەعاتێکدا لەسەرجەم پارێزگاکانی عێراق و زۆرترین جیابوونەوەی ھاوسەرانیش لە مانگی رابردوودا لە پارێزگای بەغداد تۆمارکراوە.
جومانە غەلای وتەبێژی کۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی ھەڵبژاردنەکانی عێراق بە کوردسات نیوزی راگەیاند، پڕۆسەی نوێکردنەوە و دەرھێنانی کارتی بایۆمەتری دەنگدان تا کۆتایی ئەم مانگە لە ھەرێمی کوردستاندا درێژکراوەتەوە.
دەشڵێت، ژمارەی دەنگدەران لە ھەرێم سێ ملیۆن و ٧٨٩ ھەزار و ٤٠٥ دەنگدەرە و مافی بەشداریکردنیان لە ھەڵبژاردن پەرلەمانی کوردستاندا ھەیە، بەڵام ئەوانەی کارتی بایۆمەتری دەنگدانیان ھەیە لە ھەرێمی کوردستان ژمارەیان زیاتر لە دوو ملیۆن و ٣٥٠ ھەزار کەسن.
وتیشی، لە سەرەتای ئەم مانگەوە کە نوێکردنەوەی کارتی بایۆمەتری دەستیپێکردووە لەسەرجەم پارێزگاکانی عێراق بە ھەرێمی کوردستانیشەوە، ژمارەی ئەو دەنگدەرانەی لە ھەرێم سەردانی ناوەندەکانی تۆماری بایۆمەترییان کردووە تا ١٥ ئەم مانگە گەیشتووە ٣١ ھەزار و ٨٨٩ کەس.
وەزارەتی بازرگانی عێراق لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، کۆمپانیای گشتی بازرگانی ماددە خۆراکییەکان لە بەغداد و پارێزگاکانی دیکە ئامادەکارییەکانی بۆ دابەشکردنی بەشەخۆراکی مانگانە تەواوکردووە و بڕی پێویستی خۆراکی لە کۆگاکاندا دانراوە.
داواشی لە ھاووڵاتییان کرد، سەردانی بریکارەکانی خۆراک بکەن بەمەبەستی وەرگرتنی بەشەخۆراکی مانگانە و لەکاتی بوونی ھەر سەرپێچیەکدا پەیوەندی بە وەزارەتەوە بکەن.
رۆژی یەکشەممە وەزارەتی بازرگانی رایگەیاندبوو، بڕی ٤٠ ھەزار تۆن برنجی تایلەندی گەیشتووەتە بەندەری ئوم قەسر و لەچوارچێوەی بەشەخۆراکی مانگانەدا بەسەر ھاووڵاتییاندا دابەشی دەکەن.
سامر حەبیب بەڕێوەبەری گشتی ڤێتێرنەری سەربە وەزارەتی بازرگانی عێراق رایگەیاند، بەرزبوونەوەی نرخی گۆشتی سور لە ناوخۆی عێراق دەگەڕێتەوە بۆ قۆرخکاری بازرگانەکان، ھەروەھا بۆ بەرزبوونەوەی نرخی ئالیکی ئاژەڵ.
راشیگەیاند، بەپێی ئەو پلانانەی دایانناوە، لە دوو رۆژی رابردوودا بڕێکی زۆری گۆلک بەمەبەستی سەربڕین ھاوردەکراون، ئەوەش کاریگەری دەبێت لەسەر کەمبوونەوەی نرخی گۆشتی سور لە بازاڕەکانی عێراق.
وەزارەتی ناوخۆی عێراق بڵاویکردەوە، کەسانێک لە دەرەوەی یاسا ھاوڵاتییەکیان لەبەردەم ماڵەکەی خۆیدا لە قەزای "ئەبی غەرق" لە شاری حلە رفاندووە و بۆ شوێنێکی نادیاریان بردووە، بەیانی ئەمڕۆش تەرمی ئەو کەسە دۆزراوەتەوە کە لەسەر رێگەیەکی خێرا بووە لە ناوچەی "جبلە".
وەزارەتی ناوخۆی عێراق راشیگەیاند، تیمە ئەمنییەکانیان گەیشتوونەتە سەرەداوی گرنگ سەبارەت بە تۆمەتباران و جەختی کردەوە لەوەی لە سزا دەربازیان نابێت و رادەستی دادگا دەکرێن.
پێشتریش سەرچاوەیەکی ئەمنی بڵاویکردەوە، ئەو کەسەی تیرۆر کراوە ناوی "ئەیسەر خەفاجی"یە کە لە بابل رفێندراوە و چالاکوانێکی سەدرییەکان بووە.
لەسەر ئەو رووداوەش، د.لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عێراق ئیدانەی تیرۆرکردنی ئەو چالاکوانەی کرد و رایگەیاند، تیرۆرکردن ھەڕەشەیە بۆ سەر ئەمنیەت و سەقامگیری و پێکەوەژیانی ئاشتییانە و پێشێلکارییە بۆ سەر سەروەری یاسا و ھەژموونی دەوڵەت، داواشی لەسەرجەم لایەنە پەیوەندیدارەکان کرد کە وردەکارییەکانی رووداوەکە ئاشکرا بکەن و ھێزە ئەمنییەکانیش رێکارەکان بۆ پاراستنی سەلامەتی ھاووڵاتیان توند بکەن.
تەیف سامی وەزیری دارایی عێراق لە میانی کۆبوونەوەی لەگەڵ وێنستۆن کۆڵ بەڕێوەبەری پڕۆژەی فەرمانگەی دارایی لە بانکی نێودەوڵەتی جەختی لەوەکردەوە، حکومەتی عێراق سورە بۆ بەردەوامبوون لە بەرنامەی چاکسازی لە سیاسەتی دارایی و نەختینەیی و زیادکردنی رۆڵی کەرتی تایبەت لە گەشەپێداندا.
لە بەرامبەردا وێنستۆن کۆڵ رایگەیاند، بانکی نێودەوڵەتی ھیواخوارە پەیوەندییە جیاوازەکان لەگەڵ عێراق بەرەوپێش ببات و پشتیوانی چاکسازییە ئابوورییەکانی عێراق دەکات و بانکی نێودەوڵەتی گرنگی بە بەشداریپێکردنی کەرتی تایبەت دەدات.
سەرچاوە تەندروستییەکان بە میدیاکانی عێراقیان راگەیاندووە، ھێشتا ئەسەدوڵا راشدی بریکاری وەزیری وزەی ئێران لە نەخۆشخانەی یەرموکە و رەوشی تەندروستی ناجێگرە و لە دۆخی بێ ئاگایدایە.
ئەو لێپرسراوەی ئێران شەوی رابردوو لە رێگەی خێرای "غەزالیە" لە بەغداد تووشی رووداوێکی ھاتووچۆ بووە و ئۆتۆمبێلەکەی خۆی کێشاوە بە کۆنکرێتێکدا.
سەرچاوەیەکی ئەمنیش بڵاویکردووەتەوە، شۆفێری ئەو لێپرسراوە ئێرانییە ھەر لەو رووداوەدا گیانیلەدەستداوە، کە ناسنامەکەی عێراقی بووە.
میدیاکانی عێراق باسیان لەوەشکردووە، ئەو لێپرسراوە بە ناسنامەی ھاووڵاتی ئێرانی ھاتووەتە عێراق و خۆی وەک بەرپرسی حکومی نەناساندووە و لە ئۆتۆمبێلێکی مەدەنیدا بووە.
بەپێی راگەیەندراوێکی نووسینگەکەی، محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عێراق لە پەراوێزی کۆنگرەی میونشن بۆ ئاسایش لە ئەڵمانیا، لەگەڵ لیزا مۆناکۆ جێگری داواکاری گشتی ئەمریکا کۆبووەتەوە و جەختیانکردووەتەوە لەسەر پەرەپێدانی ھاوکارییە یاساییە و دادوەرییەکان لە نێوان بەغداد و واشنتۆن.
سودانی ئاماژەی بەوە کردووە، حکومەتی عێراق چەندین رێکاری گرتووەتەبەر بۆ بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی ھەموو ئەو کەسانەی زیانیان بە سامانی گشتی گەیاندووە لە ھەر ئاست و پێگەیەکدا بێت، لەو چوارچێوەیەشدا لەئێستا بەدواوە پەیوەندییەکانی عێراق لەگەڵ وڵاتان لەسەر بنەمای ھاوکاری ئەو وڵاتانە دیاری دەکرێت لە بواری رادەستکردنەوەی داواکراوانی یاسا و تۆمەتبارانی گەندەڵی و ئەو پارانەی بە نایاسایی براونەتە دەرەوەی عێراق.
مەزھەر محەمەد راوێژکاری سەرۆکوەزیرانی عێراق بۆ کاروباری دارایی لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا ئاماژەی بەوەدا، عێراق پێی ناوەتە سەردەمێکی نوێی گەشەکردنەوە بۆ ھەمەجۆرکردنی سەرچاوەکانی داھات، ئەوەش بە رێگەی وەبەرھێنان لە سامانی جۆراوجۆر و سەرچاوە سروشتی و مرۆییەکان، ھاوکات پشتگیرکردن لە بەرەوپێشبردنی کەرتی کشتوکاڵی بەدیھاتووە.
ئەوەشی خستەڕوو، کەرتی تایبەت لە عێراق لەپێشینەی کارەکانیدایە بۆ وەبەرھێنان بەگوێرەی ستانداردە جیھانییەکان و ھاوکات پاڵپشتیکردن و بەرەو پێشبردنی ئابووری عێراق.
سەرچاوەیەکی باڵای ئەمنی عێراق ئاشکرایکردووە، دوای کۆکردنەوەی زانیارییە ھەواڵگرییەکان و ماوەیەکی زۆر چاودێریکردنیان و دەستنیشانکردنی ناسنامەیان کە ناسنامەی عێراقییان پێنەبووە، دەزگای ھەواڵگری نیشتیمانی عێراق، توانیویەتی لە یەکێک لە وڵاتانی دراوسێ، دوو ھاوسەرەکەی و کچەکەی ئەبو بەکر بەغداد کەسی یەکەمی گرووپی تیرۆریستی داعش دەستگیر بکات و بیانگەڕێنێتەوە بۆ عێراق و رادەستی دادگایان بکات بە مەبەستی لێکۆڵینەوە و وەرگرتنی زانیاری لەسەر پاشماوەکانی داعش.
وتیشی، سەرەتا ھەردوو ھاوسەرەکەی و کچەی بەغدادی رەتیانکردووەتەوە ھیچ پەیوەندییەکیان بە بەغدادییەوە ھەبووبێت و وتویانە بە ھەڵە دەستگیرکراون، بەڵام دواتر لە رێگەی پشکنینی دی ئێن ئەیەوە پشتڕاستکراوەتەوە کە ھاوسەر و کچی ئەو گەورە تیرۆریستەن.
ئەنجومەنی باڵای دادوەریی عێراقیش رایگەیاندووە، ھەردوو ھاوسەرەکەی و کچەکەی بەغدادی رادەستی دادگا کراون و لێکۆڵینەوە لەگەڵیاندا بەردەوامە بۆ وەرگرتنی ھەموو زیانیارییەکی پێویست لەسەر داعش بەتایبەتیش سەرچاوەی داریی و پاشماوەکانیان لە عێراق و ناوچەکە.