بەرنامەی خۆراکی جیهانی داوادەکات ئاسانکاری بۆ گەیشتنی هاوکارییەکان بۆ کەرتی غەززە بکرێت، دەشڵێت، هەوڵەکانمان چردەکەینەوە بۆ ئەوەی خواردن بگەیەنن بە زۆربەی دانیشتوانی غەززە.

بەرنامەی خۆراکی جیهانی رایگەیاند، هیوادارن ئیسرائیل رێگە بە گەیاندنی زیاتری هاوکارییە مرۆییەکان بدات بۆ کەرتی غەززە، بۆ ئەوەی هاوکارییەکان بە زۆربەی ئەو کەسانە بگات کە روبەرووی برسێتی بوونەتەوە.

ئاماژەی بەوەشکرد، بڕێکی زۆری خۆراک و هاوکاریی بۆ ئەو کەرتە ئامادەکراوە و چاوەڕوان دەکەین بەم نزیکانە بینێرینە غەززە.

لەلای خۆشیەوە یاریدەدەری سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کاروباری مرۆیی دووپاتیکردەوە، تیمەکانیان هەوڵەکانیان چڕتر دەکەنەوە بۆ ئەوەی خۆراکی تەواوەتی بگەیەننە ئەو کەسانەی روبەرووی بەدخۆراکی بوونەتەوە.

ئەمەش دوای ئەوە هات کە ئاژانسی رۆیتەرز ئاشکرایکرد، سێ فڕۆکەی ئوردنی و ئیماراتی 25 تۆن هاوکارییان لە کەرتی غەززە خستووەتە خوارەوە.

 كۆبونەوەی سوریا و ئیسرائیل لەپاریس هیچ رێككەوتنێكی لێنكەتوەتەوە و سەرچاوەیەكیش دەڵێت كۆبونەوەكانی ئەو دوو وڵاتە بەردەوام دەبێن

سەرچاوەیەكی دیپلۆماسی سوری رایگەیاندووە، دانوستانی نێوان سوریا و ئیسرائیل بە نێوەندگیری ئەمریكا لە پاریس بەرێوەچووە، بەڵام نەگەیشتونەتە رێككەوتنی كۆتایی بەڵكو تەنها گفتوگۆی سەرەتایی بوە بە ئامانجی كەمكردنەوەی ئالۆزییەكان و دوبارە كردنەوەی كەناڵی پەیوەندی لە نێوان ئەو دوو وڵاتەدا . 

ئەو سەرچاوەیە راشیگەیاندوە، وەفدەكەی سوریا بە سەرۆكایەتی ئەسعەد شەیبانی وەزیری دەرەوە بوە و وەفدەكەی ئیسرائیلیش بە سەرۆكایەتی رۆن دیرمر وەزیری كاروباری ستراتیژی ئیسرائیلی بوە  ،  تۆم باراك نێردەی ئەمریكاش بۆ سوریا نێوەندگیری نێوان هەردوولای كردووە ، چاوەروان دەكرێت لەداهاتووشدا وەفدی سوریا و ئیسرائیل كۆبونەوەی تریان هەبێت. 

لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا لەگەڵ ئیمانوێل ماکرۆن، سەرۆکی فەرەنسا، ئەحمەد شەرع، سەرۆکی سوریا جەختی کردەوە کە هەر هەوڵێکی دەرەکی، بەتایبەتی لەلایەن ئیسرائیلەوە بۆ قۆستنەوەی دۆخی سوریا، بەتەواوی رەتدەکرێتەوە.

شەرع پێزانینی خۆی بۆ هەڵوێستی هاوسەنگی فەرەنسا و پشتیوانیکردنی لە مافەکانی سورییەکان لە ئاسایش و سەروەری و سەقامگیریدا دەربڕی. هەروەها پێشوازی لە هەر دەستپێشخەرییەکی ئابووری و وەبەرهێنانی فەرەنسی کرد کە بەشدار بێت لە ئاوەدانکردنەوەی سوریا و دابینکردنی هەلی کار، بەتایبەتی لەو کەرتە گرنگانەی کە بەهۆی جەنگەوە وێران بوون.

ناوبراو دووپاتیکردەوە کە سوریا کراوەیە بۆ هاوکاری لەگەڵ هەموو ئەوانەی کە هەوڵی پشتیوانیکردنی دەدەن، و ئاماژەی بەوەشکرد کە وەبەرهێنانی نێودەوڵەتی دەبێت دەروازەیەک بێت بۆ بەهێزکردنی ئاشتی نەک ئامرازێک بۆ دەستکەوتی سیاسی.

شەرع باسی لە رووداوەکانی ئەم دواییەی پارێزگای سوەیدای سوریا کرد و وتی: "ئەوەی لەوێ روودەدات، دەرەنجامی راستەوخۆی پشێوییەکی ئەمنییە کە لەلایەن گروپە چەکدارە یاساشکێنەکانەوە سەرکردایەتی دەکرێت، کە لە دژی دەوڵەت یاخیبوون و بەهێزی چەک کێبڕکێی نفوز دەکەن."

جەختیشی کردەوە، "دەوڵەتی سوریا رێگە بە بەردەوامبوونی ئەم دۆخە نادات و بەرپرسیارێتی تەواوی خۆی لە سەپاندنی ئاسایش، لێپرسینەوە لە تاوانباران و کاراکردنەوەی دامەزراوەکانی دەوڵەت لە ناوچەکەدا لە ئەستۆ دەگرێت."

هەروەها وتیشی، "هەر هەوڵێکی دەرەکی، بەتایبەتی لەلایەن ئیسرائیلەوە، بۆ قۆستنەوەی ئەم بارودۆخە یان دەستوەردان لە کاروباری ناوخۆی سوریا، بەتەواوی رەتدەکرێتەوە، و سوەیدا بەشێکی دانەبڕاوە لە دەوڵەتی سوریا، و خەڵکەکەشی هاوبەشن لە بنیاتنانی نیشتماندا، نەک ئامرازێک بۆ هیچ ئەجێندایەکی جوداخوازی یان تێکدەرانە."

لەلایەن خۆیەوە، ماکرۆن جەختی لەسەر پابەندبوونی فەرەنسا بە یەکپارچەیی و سەربەخۆیی و سەروەریی سوریا کردەوە، و رایگەیاند کە سەقامگیریی سوریا پێویستییەکی هەرێمی و کارێکی لەپێشینەی مرۆییە.

سوپای ئیسرائیل رایگەیاند کە رێڕەوی ئارام لە کەرتی غەززە دەکرێتەوە و رێگەش دەدرێت بە فڕێدانە خوارەوەی هاوکارییەکان لە رێگەی ئاسمانەوە.

سوپا لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە: "لەسەر بنەمای راسپاردەکانی سەرکردایەتی سیاسی و دوای هەڵسەنگاندنی دۆخەکە کە ئێوارەی رۆژی شەممە ئەنجامدرا، سوپای ئیسرائیل دەستیکردووە بە زنجیرەیەک رێوشوێن لە کەرتی غەززە و بەدرۆخستنەوەی ئەو بانگەشانەی کە باس لە برسیکردنی بەئەنقەست دەکەن لە کەرتەکەدا."

ئەوەش هاتووە: "سوپای ئیسرائیل ئەمشەو (شەممە) دەستدەکاتەوە بە فڕێدانی هاوکارییە مرۆییەکان لە رێگەی ئاسمانەوە، ئەمەش لە چوارچێوەی هەوڵە بەردەوامەکانیەتی بۆ رێگەدان بە چوونەژوورەوە و ئاسانکاری بۆ گەیاندنی هاوکارییەکان بۆ غەززە. کردەی فڕێدانەکان بە هەماهەنگی لەگەڵ رێکخراوە فریاگوزارییە نێودەوڵەتییەکان و سوپای ئیسرائیل بەڕێوەدەچێت، بە سەرپەرشتی هەماهەنگ کاری کاروباری حکومەت لە ناوچەکان و هێزی ئاسمانی ئیسرائیل."

لە درێژەی راگەیەندراوەکەدا هاتووە: "فڕێدانە ئاسمانییەکان حەوت سەکۆی هاوکاری لەخۆدەگرن کە پێکدێن لە ئارد، شەکر و خۆراکی قوتوو، کە لەلایەن رێکخراوە نێودەوڵەتییەکانەوە دابینکراون."

هەر لە هەمانراگەیەندراودا ئاماژە بەوەشکراوە: "سەرباری ئەوەش، بڕیاردراوە بە دروستکردنی رێڕەوی مرۆیی تایبەتمەند بۆ مسۆگەرکردنی جوڵەی سەلامەتی کاروانەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان کە خۆراک و دەرمان بۆ دانیشتووان دەگوازنەوە."

سوپای ئیسرائیل جەختی لەوە کردەوە کە "ئامادەیە بۆ جێبەجێکردنی ئاگربەستی مرۆیی لە ناوچە چڕ دانیشتووانەکان، و بەردەوام دەبێت لە کارکردن بۆ هەڵوەشاندنەوەی ژێرخانی تیرۆر و لەناوبردنی تیرۆریستان لە ناوچەکەدا."

هاوکات جەخت لەوە کراوەتەوە کە: "بەرپرسیارێتی دابەشکردنی خۆراک بەسەر دانیشتووانی غەززەدا دەکەوێتە ئەستۆی نەتەوە یەکگرتووەکان و رێکخراوە فریاگوزارییە نێودەوڵەتییەکان. بۆیە، چاوەڕوان دەکرێت نەتەوە یەکگرتووەکان و رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان کاریگەریی دابەشکردنی هاوکارییەکان باشتر بکەن و دڵنیابن لەوەی ناگاتە دەستی حەماس."

ئەمڕۆ شەممە، هونەرمەندی گەورەی لوبنانی، زیاد رەحبانی، کوڕی هونەرمەندی دیار فەیروز، لە تەمەنی 69 ساڵیدا ماڵئاوایی لە ژیان کرد و جیهانی هونەری لوبنانی و عەرەبی بە جێهێشت، کە تێیدا شوێن پەنجەیەکی دیاری لە دوای خۆی بەجێهێشت.

رەحبانی نووسەر، ئاوازدانەر، مۆسیقاژەن و شانۆکارێک بوو کە عاشقی هونەر بوو.  بە رەخنە تەنزئامێزەکانی زۆر جار بینەرانی دەهێنایە پێکەنین، بەڵام لە هەمان کاتدا واقیعی تاڵی لوبنانی دەخستەڕوو، کە بریتی بوو لە دابەشبوونی تائیفی، دەمارگیری و دابونەریت. تەنانەت لە ساڵانی سەرەتای دەستپێکی هونەرییدا، رەخنەی لە هونەری تەقلیدی و فۆلکلۆری دایک و باوکی دەگرت.

زیاد رەحبانی کێیە؟

هونەرمەند، ئاوازدانەر، شانۆکار و نووسەرێکی لوبنانییە کە بە مۆسیقا هاوچەرخەکەی و شانۆگەرییە سیاسییە رەخنەگرانەکانییەوە ناسراوە.  ستایلی زیاد رەحبانی بە تەنز و قووڵی لە چارەسەرکردنی بابەتەکاندا جیادەکرێتەوە و بە دامەزرێنەری قوتابخانەیەکی نوێ لە مۆسیقای عەرەبی و شانۆی هاوچەرخی عەرەبیدا دادەنرێت.

زیاد لە 1ی کانوونی دووەمی 1956 لەدایکبووە. دایکی، نەهاد حەداد، ناسراو بە فەیروز، گۆرانیبێژێکی جیهانییە و باوکیشی، عاسی رەحبانی، یەکێک بوو لە دوو برا رەحبانییە پێشەنگەکە لە بواری مۆسیقا و شانۆی لوبنانیدا.

لە ساڵی 1973 و لە تەمەنی 17 ساڵیدا، یەکەم ئاوازی بۆ دایکی، فەیروز، دانا کاتێک باوکی لە نەخۆشخانە بوو.. ئەمەش بۆ گۆرانییە بەناوبانگەکەی "سألوني الناس" بوو کە سەرکەوتنێکی گەورەی بەدەستهێنا. دواتر، چەندین کاری دیکەی پێشکەش بە فەیروز کرد، لەوانە: "أنا عندي حنين"، "البوسطة"، "عندي ثقة فيك"، و چەندانی تر.

یەکەم دەرکەوتنی زیاد لەسەر شانۆ لە شانۆگەریی "المحطة" بوو، هەروەها لە "ميس الريم"یشدا دەرکەوت. دواتر، یەکەم شانۆگەری خۆی بە ناوی "سهرية" نووسی و پاشان چەندین شانۆگەری دیکەی بەناوبانگی نووسی وەک "فيلم أميركي طويل"، "شي فاشل"، و "بالنسبة لبكرا شو".

ئەمڕۆ زیاد، بە ڤایرۆسی جگەر، کۆچی دوایی کرد و جیهانی هونەری لوبنانی جێهێشت.

فەیرز، کە لە تەواوی جیهاندا بە "چۆلەکەی خۆرهەڵات" بەناوبانگە، دایکی رەحبانی دەکات و جیهانی هونەری لوبنان و میدیا عەرەبیەکان وەک هاوبەشی لە خەمی فەیروزدا نووسیویانە، ئەمڕۆ لوبنان لەگەڵ "چۆلەکەی خۆرهەڵات" غەمگینە.

ئاژانسی نەتەوە یەکگرتووەکان (ئۆنروا) رایگەیاند کە لە هەر5 منداڵێک لە شاری غەززە، یەکێکیان تووشی بەدخۆراکی بووە، و ئاماژەی بەوەشکرد کە حاڵەتەکان رۆژ بە رۆژ لە زیادبووندان.

فیلیپ لازارینی، کۆمسیاری گشتیی ئۆنروا، شایەتحاڵیی یەکێک لە کارمەندانی ئۆنروا لە غەززە دەگوازێتەوە کە وتوویەتی "خەڵکی غەززە نە مردوون و نە زیندوون، ئەوان بوونەتە لاشەی جوڵاو."

لازارینی وتیشی، "کاتێک بەدخۆراکی لەناو منداڵاندا خراپتر دەبێت، میکانیزمەکانی خۆگونجاندن شکست دەهێنن، و دەستگەیشتن بە خۆراک و چاودێری نامێنێت، برسێتی بە بێدەنگی دەست بە بڵاوبوونەوە دەکات."

ناوبراو ئاماژەی بەوەشکرد کە "زۆربەی ئەو منداڵانەی پێشوازییان لێدەکرێت لەلایەن تیمەکانمانەوە، بەدەست لاوازی و بێهێزییەوە دەناڵێنن و ئەگەر بەپەلە ئەو چارەسەرەی پێویستیانە پێیان نەگات، مەترسیی گیانلەدەستدانیان زۆرە."

لازارینی بە چەند خاڵێک دۆخی غەززە و هاووڵاتیانی روونکردووەتەوە:

• راپۆرتەکان ئاماژە بە گیانلەدەستدانی زیاتر لە 100 کەس دەکەن بەهۆی برسێتییەوە، کە زۆربەیان منداڵن.

• ئەم قەیرانە قوڵە هەمووانی گرتۆتەوە، تەنانەت ئەوانەش کە هەوڵی رزگارکردنی گیانی خەڵک دەدەن لە کەرتی غەززە.

• کارمەندانی تەندروستی لە هێڵەکانی پێشەوەی ئۆنروا بە یەک ژەمە خۆراکی بچووک دەژین، کە زۆرجار تەنها نیسکە. زۆرێکیان لەبەر برسێتی لەکاتی کارکردندا لەهۆش خۆیان دەچن.

• کاتێک چاودێرەکان ناتوانن شتێک بۆ خواردن بدۆزنەوە، تەواوی سیستمی مرۆیی دەست بە داڕمان دەکات.

• باوکان ئەوەندە برسین کە ناتوانن چاودێری منداڵەکانیان بکەن.

• ئەوانەی دەگەنە کلینیکەکانی ئۆنروا، وزە و خۆراک و توانای پەیڕەوکردنی ئامۆژگارییە پزیشکییەکانیان نییە.

• خێزانەکان چیتر ناتوانن خۆیان بگرن، ئەوان لەیەک هەڵدەوەشێنەوە و توانای مانەوەیان نییە.

• مانەوەی خودی ئەوان کەوتۆتە مەترسییەوە.

 

لە هەفتەکانی دوای کەوتنی دیمەشق بە دەستی تەحریر شام، درەنگانی شەو بازرگانێکی دیار پەیوەندییەکی تەلەفۆنی پێگەیشت بۆ ئەوەی بڕوات و "شـێـخ" ببینێت.

ناونیشانەکە بۆ بازرگانەکە ئاشنا بوو، باڵەخانەیەک بوو کە تێیدا ناوبەناو پارە لێسەندنی زۆرەملێ لە بازرگانانی وەک ئەو رووی دەدا لە ژێر ئیمپراتۆریەتە ئابوورییەکەی بەشار ئەسەددا.

بەڵام ئەمجارە گەورەیەکی نوێ لە شارەکەدا دەرکەوتووە...

شێخەکە، بە ریشێکی درێژی رەش و دەمانچەیەک لە کەمەریدا، تەنها نازناوێکی جەنگیی دایە دەستەوە، "ئەبو مەریەم". ئێستا ئەو سەرۆکی لیژنەیەکە کە ئابووری سوریا دادەڕێژێتەوە، پرسیارەکانی بە رێزەوە دەکرد و کەمێک شێوەزاری ئوسترالی پێوە دیاربوو.

بازرگانەکە وتی: "پرسیاری دەربارەی کارەکەم لێکردم، کە چەند پارەمان قازانج دەکرد". "من هەر تەماشای دەمانچەکەم دەکرد."

لێکۆڵینەوەیەکی رۆیتەرز دەریخستووە کە سەرکردایەتی نوێی سوریا بە نهێنی خەریکی داڕشتنەوەی ئابوورییەکەین کە بەهۆی گەندەڵی و ساڵانێک لە سزا لە دژی حکومەتەکەی ئەسەد داڕماوە، ئەمەش لە ژێر سەرپەرشتی گرووپێک پیاودا کە ناسنامەیان تا ئێستا لە ژێر نازناوی نهێنیدا شاردراوەتەوە. ئەرکی لیژنەکە: شیکردنەوەی میراتی ئابووری سەردەمی ئەسەد، پاشان بڕیاردان لەسەر ئەوەی چی لەناوببرێت و چی بهێڵرێتەوە.

دوور لە چاوی گشتی، لیژنەکە دەستی بەسەر سامانێکدا گرتووە کە بەهای زیاترە لە1.6 ملیار دۆلار. ئەو ژمارەیە لەسەر بنەمای گێڕانەوەی ئەو کەسانەیە کە ئاگاداری مامەڵەکانی بوون بۆ بەدەستهێنانی پشکی بازرگانی و دەستبەسەرداگرتنی پارەی کاش، کە بەلایەنی کەمەوە 1.5 ملیار دۆلار سامانی سێ بازرگانی لەخۆدەگرت، هەروەها کۆمپانیاکانی ناو کۆمەڵەیەکی گەورەی بازرگانی (conglomerate) کە جاران لەلایەن بازنە نزیکەکەی ئەسەدەوە کۆنترۆڵکرابوو، وەک کۆمپانیای سەرەکی پەیوەندییەکانی وڵات، کە بەهای بەلایەنی کەمەوە 130 ملیۆن دۆلارە.

رۆیتەرز بۆی دەرکەوتووە ئەو پیاوەی سەرپەرشتی داڕشتنەوەی ئابووری سوریا دەکات، حازم شەرعە، برای گەورەی سەرۆکی نوێ، ئەحمەد شەرع. هەروەها سەرۆکی لیژنەکە، ئەبو مەریەم ئوسترالی، بریتییە لە ئەبراهام سوکاریە، ئوستورالییەک بە ڕەچەڵەک لوبنانی کە ناوی لە لیستی سزادراوانی وڵاتەکەیدایە بەهۆی تۆمەتی پاڵپشتی دارایی تیرۆرەوە. ئەو لەسەر ئینتەرنێت خۆی وەک بازرگانێک وەسفدەکات؛ کە حەزی لە کریکێت و شاورمەیە.

حکومەتی نوێی سوریا دەزگا ئەمنییە زۆر ترسناکەکانی ئەسەدی هەڵوەشاندۆتەوە، و خەڵک دەتوانن ئازادانەتر لە دەیان ساڵی رابردوو قسە بکەن. بەڵام ئەو تێکەڵەیە لە بنەماڵە و پیاوانێک کە تەنها بە نازناوی جەنگی ناسراون، ئێستا ئابووری سوریا بەڕێوەدەبەن، بووەتە جێی نیگەرانی زۆرێک لە بازرگانان، دیپلۆماتکاران و شیکاران، کە دەڵێن؛ دەترسن ئەوەی رۆشت، یەکێکی تری هاو سیفەت جێی بگیرێتەوە.

لێکۆڵینەوەکەی رۆیتەرز پشتی بەستووە بە چاوپێکەوتن لەگەڵ زیاتر لە 100 بازرگان، نێوەندگیر، سیاسەتمەدار، دیپلۆماتکار و توێژەر، هەروەها کۆمەڵێکی زۆر بەڵگەنامە کە تۆماری دارایی، ئیمەیڵ، کۆنووسی کۆبوونەوە و تۆماری کۆمپانیای نوێی لەخۆگرتووە.

کاری لیژنەکە، و تەنانەت بوونیشی، هەرگیز لەلایەن حکومەتەوە رانەگەیەندراوە و لای خەڵکی سوریا نەزانراوە. تەنها ئەوانەی مامەڵەی راستەوخۆیان لەگەڵیدا هەیە ئاگاداری ئەرک و دەسەڵاتەکانی (mandate)ن، کە توانای ئەوەی هەیە کاریگەری لەسەر ژیان و گوزەرانی هەموو سورییەکان و تەنانەت زیاتریش هەبێت، لە کاتێکدا کە وڵاتەکە هەوڵدەدات جارێکی تر تێکەڵ بە ئابووری جیهانی ببێتەوە.

یەکێک لە ئەندامانی لیژنەکە بە رۆیتەرزی وتووە کە قەبارەی گەندەڵی لە سەردەمی ئەسەددا، کە لەسەر بنەمای پێکهاتەی کۆمپانیاکان بنیاتنرابوو کە هێندەی بۆ دزینی سەروەت و سامان داڕێژرابوون هێندە بۆ پارە پەیداکردن نەبوون، بژاردەی کەمی بۆ چاکسازی ئابووری هێشتۆتەوە. لیژنەکە دەیتوانی ئەو بازرگانانەی گومانیان لێدەکرێت بە شێوەی نایاسایی دەوڵەمەند بووبن بیانباتە دادگا وەک چۆن زۆرێک لە سورییەکان داوای دەکەن، یان راستەوخۆ دەست بەسەر کۆمپانیاکاندا بگرێت، یان مامەڵەی تایبەت لەگەڵ کەسایەتییەکانی سەردەمی ئەسەددا بکات کە هێشتا لەژێر سزای نێودەوڵەتیدان.

هەموو ئەم رێگایانە مەترسی ئەوەیان هەڵگرتبوو کە سورییەکان زیاتر لە دژی یەکتر هانبدەن – دەوڵەمەند لە دژی هەژار، و ئەوانەی لە سەردەمی ئەسەددا دەوڵەمەند بوون لە دژی ئەوانەی ئازاریان چەشت. لەبری ئەوەی ئەو بازرگانانەی لە سەردەمی ئەسەددا قازانجیان کردبوو بیانباتە دادگا یان دەست بەسەر کۆمپانیاکانیاندا بگرێت، لیژنەکە بڕیاریدا دانوستان بکات بۆ وەرگرتنەوەی ئەو پارە کاشەی کە زۆر پێویستە و کۆنترۆڵی جومگە سەرەکییەکانی ئابوری بکات، بە جۆرێک کە رێگە بدات بەبێ پچڕان کار بکات.

رۆیتەرز، لە کۆتایی راپۆرتەکەیدا دەڵێت: حکومەتی سوریا، حازم ئەلشەرع و سوکاریە وەڵامی داواکارییە دووبارەکانیان بۆ لێدوان نەدایەوە و وەڵامی پرسیارەکانیان بۆ ئەم چیرۆکە نەدایەوە. نووسینگەی سەرۆک پرسیارەکانی ئاراستەی وەزارەتی راگەیاندن کرد. رۆیتەرز دەرەنجامەکانی ئەم راپۆرتەی لە میانی کۆبوونەوەیەکی رووبەڕوودا لە هەفتەی رابردوودا لەگەڵ وەزیری راگەیاندن خستەڕوو و وردەکارییەکانی روون کردەوە و پرسیارەکانی بە نووسراو ئاراستەی وەزارەت کرد. وەزارەتەکە پێش بڵاوکردنەوەی راپۆرتەکە وەڵامی نەدایەوە.

ئێوارەی رۆژی شەممە، ئیمانوێل ماکرۆن، سەرۆکی فەرەنسا، رایگەیاند کە پەیوەندییەکی تەلەفۆنی لەگەڵ ئەحمەد شەرع، سەرۆکی سوریا، ئەنجامداوە.

سەرۆکی فەرەنسا لە پەیامێکدا لە پلاتفۆرمی "ئێکس" بە زمانی عەرەبی نووسیویەتی، "توندوتیژییەکانی ئەم دواییەی سوریا، ناسکیی قۆناغی گواستنەوەمان بیردەخاتەوە،" و جەختی لەسەر پێویستیی پاراستنی هاوڵاتیانی مەدەنی کردەوە.

ماکرۆن ئاماژەی بەوەشداوە، "پێویستە بە پەلە رێگری بکرێت لە دووبارەبوونەوەی دیمەنەکانی توندوتیژی و لێپرسینەوە لە بەرپرسانی بکرێت."هەروەها ئاماژەی بەوەدا کە چاوەڕوان دەکرێت رێکاری یاسایی دەست پێبکات بە پشتبەستن بە راپۆرتی لیژنەی سەربەخۆ.

سەرۆکی فەرەنسا رونیکردەوە، ئاگربەستی سوەیدا ئاماژەیەکی ئەرێنییە و پێویستە ئێستا دیالۆگێکی هێمنانە رێگە خۆشبکات بۆ گەیشتن بە ئامانجی یەکخستنی سوریا بە شێوەیەک کە مافی هەموو هاووڵاتیانی بپارێزرێت.

ماکرۆن رایگەیاند کە لەگەڵ سەرۆکی سوریا گفتوگۆی کردووە دەربارەی پێویستیی گەیشتن بە چارەسەرێکی سیاسی بە هاوکاریی لایەنە ناوخۆییەکان، لە چوارچێوەیەکی نیشتمانیدا کە حوکمڕانیی باش و ئاسایش مسۆگەر بکات.

لە هەمان چوارچێوەدا، ماکرۆن ئاماژەی بەوەدا کە پێویستە، دانوستانەکان لەنێوان هێزەکانی سوریای دیموکرات و حکومەتی سوریا بە نیازپاکی بەڕێوەبچن، وتیشی، "گفتوگۆ سێقۆڵییەکانی رۆژی هەینی رێگەیان خۆشکرد بۆ دیاریکردنی هەنگاوەکانی داهاتوو."

سەرۆکی فەرەنسا جەختی لەوە کردەوە کە بۆ شەرعی دووپاتکردۆتەوە کە پاریس پابەندە بە سەروەری و یەکپارچەیی خاکی سوریاوە.
لە راگەیەندراوەکەدا، هەردوو لا باسیان لە پەیوەندییەکان لەگەڵ ئیسرائیل کردووە و پێکەوە پشتیوانیی خۆیان بۆ هاریکاری لەپێناو سەقامگیرکردنی سنوورەکانی سوریا و لوبنان دووپاتکردەوە. ماکرۆن ئاماژەی بەوەشکرد کە فەرەنسا ئامادەیە هاوکاریی ئەم هەوڵانە بکات.

 

سەرۆك كۆماری ئێران دڵنیایی دەداتە ئەو هاووڵاتییە ئێرانییانەی كە وڵاتیان جێهێشتووە بەبێ ترس و دوودڵی بگەڕێنەوە وڵاتەكەی خۆیان.

مەسعود پزیشكیان، سەرۆك كۆماری ئێران رایگەیاند، پێویستە چوارچێوەیەكی یاسایی بۆ هاووڵاتییانیان لە دەرەوەی وڵات دروست بكەن بۆ ئەوەی بە ئاسانی و بەبێ ترس بگەڕێنەوە، هەروەها فەرشی سوریان بۆ رادەخرێت و هیچ كەسێك كاری بەسەریانەوە نابێت.

جەختیشی كردەوە، كۆتایی بە نیگەرانی هاووڵاتییانیان دەهێنن كە ساڵانێكە ناتوانن بگەڕینەوە و ترسیان هەیە، بۆ ئەو مەبەستەش پێویستیان بە هەماهەنگی فراوان هەیە لەگەڵ دەسەڵاتی دادوەری و هەواڵگریی.

پێشتریش پزیشكیان پەیامێكی ئاڕاستەی ئێرانییەكانی دەرەوەی وڵات كرد و دووپاتیكردەوە، دەبێت بەیەكەوە كاربكەن بۆ شكۆمەندی وڵاتەكەیان.

ئەمڕۆ بەهۆی بۆردومانی ئیسرائیلەوە لە غەززە 20 كەس كوژراون و نەتەوە یەكگرتووەكانیش دەڵێت، لە یەك مانگدا زیاتر لە هەزار كەس لە كاتی وەرگرتنی هاوكاری لە غەززە كوژراون.

ئاژانسی هەواڵی فەلەستینی رایگەیاند، بەرەبەیانی ئەمڕۆ لە ئەنجامی بەردەوامی هێرش و بۆردومانەكانی ئیسرائیل، لە چەند ناوچەیەكی كەرتی غەززە 20 كەس كوژران كە ژمارەیەكیان ژن و منداڵن.

 رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكانیش رایگەیاند، لەماوەی تەنها یەك مانگدا زیاتر لە هەزار كەس لە كاتی وەرگرتنی هاوكارییە مرۆییەكان لە كەرتی غەزە كوژراون، دەشڵێت، ئیسرائیل بەچڕی ناوچە مەدەنییەكان و باڵەخانەكانی نیشتەجێبوون بۆردومان دەكات و بە هۆیەوە كوژرانی منداڵ زیاتربووە.

وەزارەتی تەندروستیش لە كەرتی غەززە رایگەیاند، تائێستا 122 كەس بەهۆی برسیەتییەوە لە كەرتی غەززە گیانیان لەدەستداوە كە 83یان منداڵن.

بەپێی ئامارەكانیش لە سەرەتای شەڕی غەززەوە تائێستا 59 هەزار و 676 كەس بەهۆی بۆردومانی ئیسرائیلەوە كوژراون و 143 هەزار و 965 كەسیش برینداربوون.

میدیاکانی ئێران ئاشکرایانکرد، بەیانی ئەمڕۆ لە هێرشێکی چەکداریدا بۆ سەر دادگای زاهیدان هەشت کوژراوی لێکەوتەوە.

میدیاکانی ئێران رایانگەیاندووە، لەهێرشێکی چەکداریدا بۆ سەر دادگای زاهیدان کوژرا و برینداری لێکەوتوەتەوە، ئاماژەیان بەوەشکردووە، پێنج کەس کوژراون و سێ لە کوژراوەکانیش لە ئەنجامدەری هێرشەکە بوون، هاوکات 13 کەسی دیکەش برینداربوون.

ئەوەشیان خستەڕوو، چەکدارەکان چونەتە باڵەخانەی دادگای زاهیدانە و پێکدادان لە نێوان چەکدارەکان و هێزە ئەمنییەکان دروستبووە.

هاوکات گروپی چەکداری جەیش ئەلعەدل بەرپسیارێتی لە هێرشەکە راگەیاند، جەیش ئەلعەدل گروپێکی چەکداری بەلووچەکانە لە ئێران.

لێپرسراوێكی رۆژئاوای كوردستان دەڵێت: سوریا لە قۆناغێكی هەستیاردایە و نابێت هەموو دەسەڵاتەكان لە دیمەشق بێت، دەشڵێت ئامانجی سوپای سوریا ناڕونە و روداوەكانی سوەیداش سەلمێنەری پەرتەوازەیی دەسەڵاتی سوریایە.

ئیلهام ئەحمەد لێپرسراوی پەیوەندییەكانی دەرەوەی خۆسەری باكور و رۆژهەڵاتی سوریا رایگەیاند، لە ئێستادا سوریا لە هەستیارترین قۆناغدایە و پێویستە بۆ دەربازبوون لە قەیرانەكان مافی سەرجەم پێكهاتەكان رەچاو بكرێت، خۆسەریش پشتیوانی لە حكومەتێكی نا ناوەندیی دەكات كە هەموو دەسەڵاتەكان تەنها لە دیمەشق نەبێت.

وتیشی، گفتوگۆكان بۆ بەشداری هەسەدە لە سوپای سوریا بەردەوامە، بەڵام ئامانج و پێكهاتەی ئەو سوپایە ناڕونە و پێویستە ناسنامە و ئەركەكانی رون بێت.

ئیلهام ئەحمەد ئاماژەی بەوەشكرد، دەبێت هەمو چین و توێژ و كەمینەكانی سوریا هەست بە ئاسایش و سەقامگیریی لە سایەی سوپادا بكەن، چونكە روداوەكانی سوەیدا و چەند ناوچەیەكی تر ئاماژەن بە ناوڕونیی ئامانجی سوپا و هێزە ئەمنییەكانی سوریا.

راشیگەیاند، ئەمریكا رۆڵی گرنگی لە سوریا هەیە و هەوڵیش دەدەن پەیوەندییەكی باشیان لەسەر بنەمای لێكتێگەیشتن لەگەڵ توركیا هەبێت.

زیندانییەكی ئیمراڵی بەناوی وەیسی ئاكتاش كە 31 ساڵ و سێ‌ مانگە زیندانییە ئازادكرا.

بەپێی میدیای باكوری كوردستان، وەیسی ئاكتاش یەكێك لە زیندانییەكانی ئیمراڵی كە ماوەی 31 ساڵ و سێ‌ مانگە زیندانیكراوە، ماوەی 10 ساڵی زیندانییەكەی لە زیندانی ئاسایشی جۆری ئێف لە ئیمراڵی زیندانی بووە، ئازادكرا.

وەیسی ئاكتاش لە 28ی نیسانی 2024 بە پێی یاسای جێبەجێكردن ماوەی زیندانیكردنی تەواوكردبوو، بەڵام بە بەبڕیاری دەستەی بەڕێوەبەری و چاودێری زیندانی ئیمراڵی ئازادكردنەكەی بۆ ساڵێك دواخرا.

وەیسی ئاكتاش خەڵکی شاری ماردینە و گەریلای پەكەكە بووە، یەكێكە لەو زیندانیانەی لە 9/7/2025 لەكاتی وتەكانی عەبدوڵا ئۆجەلان لە تەنیشت ئۆجەلانەوە دەركەوتبوو.

ئۆجەلان لەناوبردنی چەك لەلایەن پەكەكەوە بە ئیرادەیەكی بەهێز بۆ ئاشتی وەسف دەكات و دەشڵێت، پێكهێنانی كۆمیسیۆنی ئاشتی، پرۆسەی ئاشتی بەهێزتر دەكات.

وەفدی ئیمراڵی دەم پارتی راگەیەنراوێكی لەبارەی سەردانی بۆ لای ئۆجەلان بڵاوكردەوە و ئاماژەی بەوە كردووە، كۆبوونەوەكەیان لەگەڵ عەبدوڵا ئۆجەلان رێبەری زیندانیكراوی "پەكەكە" لە ئیمراڵی سێ‌ سەعات و نیوی خایاندوە و بیروڕایان لەسەر هەموو ئەو كۆبوونەوانە ئاڵوگۆڕكردوە كە وەفدی ئیمراڵی لە ماوەكانی رابردوودا لەگەڵ لایەنەكانی توركیا ئەنجامی داوە، بەتایبەتی كۆبوونەوە لەگەڵ رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا و وەزیری داد و سەركردەی لایەنە سیاسییەكانی ئەو وڵاتە.

راشیگەیاندووە، لەگەڵ ئۆجەلان باسیان لە بەڕێوەچوونی رێورەسمی لەنابردنی چەك كردووە و ئۆجەلانیش بەڕێوەبردنی ڕێورەسمەكەی بە ئیرادەیەكی بەهێز بۆ ئاشتی نابردووە.

ئاماژە بەوەشكراوە، لە بەشێكی تری كۆبوونەوەكەدا باس لە پێكهێنانی كۆمیسیۆنی ئاشتی كراوە و ئۆجەلان جەختیكردووەتەوە، پێكهێنانی ئەو كۆمیسیۆنە بەشدارییەكی بەرچاوی دەبێت لەسەر خستنی پرۆسەی ئاشتی و دیموكراسی.

 

وەزارەتی دەرەوەی سوریا رایگەیاند، تا ئێستا هەنگاوێك نەنراوە بۆ جێبەجێكردنی رێككەوتنی نێوانیان لەگەڵ هێزەكانی سوریای دیموكرات.

قوتەیبە ئیدلیبی بەڕێوەبەری كاروباری ئەمریكا لە وەزارەتی دەرەوەی سوریا رایگەیاند، ئەو رێككەوتنەی لە مانگی ئادار لەگەڵ هێزەكانی سوریای دیمورات (هەسەدە) كراوە، تائێستا هەنگاوی پێویست نەنراوە بۆ جێبەجێكردنی.

دەشڵێت، ئەمریكا بە بەردەوامی لەسەر هێڵە لەگەڵ حكومەتی سوریا لە بوارە جیاوازەكاندا و دانوستان بەردەوامە بۆ ئەوەی ئەو رێككەوتنە جێبەجێبكرێت و ببنە بەشێك لە سوپای سوریا و فەڕەنساش ئامادەیی هەماهەنگی لەسەر ئەو بابەتە دەربڕیوە.

ئاماژەی بەوەشكردووە، ئەمریكا و فەڕەنسا جەخت لە یەكپارچەیی خاكی سوریا دەكەنەوە و دەیانەوێت بەربەستەكانی بەردەم حكومەتی سوریا لاببەرن.

وەزیری دەرەوەی توركیا دەڵێت، نابێت لە سوریا چەك لە دەستی هیچ هێزێكی دەرەوەی دەوڵەت بێت و داوادەكات هەسەدە هەنگاو بنێت بۆ جێبەجێكردنی رێككەوتنی 10ی ئازار، دەشڵێت، دەبێت ماف ناسنامە و كولتووری كورد لە سووریا بپارێزرێت.

هاكان فیدان وەزیری دەرەوەی توركیا لە چاوپێكەوتنێكی تەلەفیزۆنیدا لەگەڵ كەناڵی " ئێن تی ڤی"  توركیا رایگەیاند، سەقامگیری ویەكپارچەیی سوریا بۆ ئاسایشی نەتەوەیی توركیا گرنگە، بەڵام هەندێك وڵات و گروپی چەكداری بەرژەوەندییان لە دابەشی خاكی سوریادا هەیە.

ئەوەشی خستەڕو، پێویستە هەسەدە هەنگاوبنێت بۆ جێبەجێكردنی بڕگەكانی رێككەوتنی10ی ئازار و چیتر چەك لە دەستی هێزی دەرەوەی دەوڵەتی سوریا نەمێنێت.

وەزیری دەرەوەی توركیا جەختیلەوەشكردەوە، دەبێت ماف و ناسنامە و كولتووری كورد لە سووریا بپارێزرێت.