سەرۆك كۆماری ئێران رایگەیاندووە، قسەکردن لەسەر کۆتاییهێنان بە بەرنامە ئەتۆمییەكەی وڵاتەكەی "خەیاڵپڵاو"ییە و دەشڵێت: توانا ئەتۆمییەکانمان لە مێشکی زاناکانماندایە نەک دامەزراوەکان.
مەسعود پزیشكیان سەرۆك كۆماری ئێران رایگەیاندووە، ئامادەن بۆ هەر جوڵەیەکی سەربازی ئیسرائیل و هێزەکانیان دەتوانن لە قوڵایی خاکی ئیسرائیل بدەن.
ئەوەشی خستووەتە روو، ئیسرائیل لە هەوڵيکانی بۆ کۆتاییهێنان بە رژێمی ئێران و ئاژاوەگێڕی شکستی هێنا، هەر ئەوەشی کە داوای کۆتاییهێنان بە جەنگی کرد زۆر شتی ئاشکرا کرد.
روونیشیکردووەتەوە، هەر دانوستانێک لە داهاتوودا دەبێت لەسەر بنەمای سودی هەردوولا بێت و ئێران رازی نابێت بە هیچ مەرجێک کە تایبەت بێت بە بەرنامە ئەتۆمییەکەی و تەنها لە یەکلایەنەوە بسەپێنرێت.
پزشكیان وتووشییەتی: گومانمان لە ئاگربەست لەگەڵ ئیسرائیل هەیە.
وتەكانی پزیشكیان لە كاتێكدایە كە ئەیال زەمیر سەرۆك ئەركانی سوپای ئیسرائیل لە نوێترین لێدوانیدا جەختی لەوە كردووەتەوە، هێرشەکانیان دژ بە ئێران دەست پێدەكەنەوە و لە غەززە و لوبنان و سوریاش هێرشەکانیان بەردەوام دەبێت.
پێگەیەكی ئەمریكی ئاشكرای دەكات روداوەكانی سوریا و كۆبونەوەكانی مەزلوم عەبدی لەگەڵ لێپرسراونی ئەمریكا بوەتە هۆی بەهێزبونی پێگەی هەسەدە.
پێگەی ئەلمۆنیتۆر ئەمریكی بڵاویكردوەتەوە دوای كۆبونەوەی مەزڵوم عەبدی، فەرماندەی هێزەكانی سوریای دیموكرات سوریا لەگەڵ تۆماس باراك، نێردەی تایبەتی ئەمریكا بۆ كاروباری سوریا و دیمەشق روداوەكانی ئەم دواییە لە سوەیدا پێگەی هەسەدە لە ئاستی ناوچەیی و نێودەوڵەتیدا بەهێزتر بوە.
بەپێی راپۆرتی ئەو پێگە ئەمریكییە روداوەكانی سوەیدا دەرفەتێكی نوێیان بۆ هەسەدە رەخساندوە، تا پێگەی خۆی لە گفتوگۆكانی لەگەڵ دەسەڵاتی دیمەشق بەهێزتر بكات هاوكات لە پشتیوانییەكانی ئەمریكا و فەڕەنسا بۆ ئەو هێزە زیاتر بوە.
ئەلمۆنیتۆر رونی كردوەتەوە كە ئەوەی لە سوەیدا ڕوویدا سەلماندویەتی كە دەسەڵاتی دیمەشق توانای زاڵبونی بەسەر روداوەكاندا نییە هێزەكانی دەسەڵاتی سوریا شكستیان هێنا لە كۆنترۆڵكردنی سوەیدا ئەوەش وا دەكات گرنگیی زیاتر بە پێگەی هەسەدە و تواناكانی لە سوریا بدرێت.
هاکان فیدان، وەزیری دەرەوەی تورکیا، لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیی هاوبەشدا لەگەڵ ئەلێکساندرا هیڵ، وەزیری دەرەوەی ئێل سالڤادۆر، ئیسرائیلی بە هەوڵدان بۆ دابەشکردنی سوریا تۆمەتبار کرد و هۆشدارییەکی توندیشی دایە گروپە چەکدارەکانی ناو ئەو وڵاتە.
فیدان ئاماژەی بە پێکدادانەکانی ئەم دواییەی پارێزگای سوەیدا کرد و رایگەیاند: "ئیسرائیل، کە نایەوێت وڵاتێکی سەقامگیر لە دەوروبەری خۆی ببینێت، ئامانجی دابەشکردنی سوریایە."
فیدان وتی؛ کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و ئەکتەرە هەرێمییەکان هەوڵدەدەن سوریا بکەنە شوێنێک کە داڵدەی تیرۆری لێنەدرێت و نەبێتە سەرچاوەی کۆچی نایاسایی، بەڵام "ئیسرائیل دەیەوێت هەموو ئەو هەوڵانە بۆ هێنانەکایەی ئاشتی و سەقامگیری لە سوریا تێکبدات."
لەکۆتاییدا، هاکان فیدان هۆشدارییەکی راستەوخۆی ئاڕاستەی گروپەکانی ناو سوریا کرد و رایگەیاند: "هیچ گروپێک نابێت هەنگاوی دابەشکاری بنێت. زۆر شت هەیە کە دەتوانین لە رێگەی دیپلۆماسییەوە قسەی لەسەر بکەین و لەگەڵ هەموو گروپ و لایەنێکیش قسە کراوە. بەڵام ئەگەر لەوە زیاتر بڕۆن و بە بەکارهێنانی توندوتیژی هەنگاو بەرەو دابەشکردن و ناسەقامگیرکردن بنێن، ئێمە ئەوە وەک هەڕەشەیەکی راستەوخۆ بۆ سەر ئاسایشی نیشتمانیی خۆمان هەژمار دەکەین و دەستوەردان دەکەین. جگە لە دابەشبوون، دەتانەوێت لەسەر چی قسە بکەن بیکەن، هەر داواکارییەکتان هەیە پێشکەشی بکەن و ئێمەش یارمەتیتان دەدەین، بەڵام کاتێک ئەو سنوورە دەبەزێنن، ئێمە خۆمان ناخەینە ژێر هەڕەشەوە."
مەسەدە دەڵێت، ئەوەی لە سوەیدا دەگوزەرێت داڕمانێكی گشتییە و كاریگەری لەسەر پێكهاتەی سیاسی و دامەزراوەیی سوریا هەیە و شكستی دەسەڵاتی دیمەشقە.
ئەنجومەنی سوریای دیموكرات "مەسەدە" راگەیەنراوێكی لەبارەی روداوەكانی سوەیدا بڵاوكردەوە و رایگەیاندووە، بە بەردەوامی بەدواداچوون بۆ پێشهاتە ئەمنییە مەترسیدارەكان و پێكدادانی چەكداریی و كردەوە توندوتیژییەكانی سوەیدا دەكەن، كە ئەو پێشهاتە مەترسیدارانە راستەوخۆ هەڕەشە لە پرەنسیپی یەكگرتوویی و یەكپارچەیی خاكی سوریا دەكەن و خودی یاسای نێودەوڵەتی و مافی هاووڵاتیانی سوریا بۆ ئاسایش، دەخەنە ژێر پرسیارەوە.
ئاماژەی بەوەشكردووە، جەختدەكەنەوە لە پێویستی راگرتنی دەستبەجێی شەڕ و پێكدادانەكان و داوای دەستپێكردنی دیالۆگێكی نەتەوەییش دەكەن بە بەشداری هەموو هێزە نیشتمانییە دیموكراسییەكانی سوریا، بە ئامانجی داڕشتنی پرۆژەیەكی سیاسی نوێ لەسەر بنەمای دادپەروەری راگوزەر و كۆتاییهێنان بە شەڕ.
سەرۆك كۆماری توركیا جەخت لەوەدەكاتەوە، رێگە نادەن هیچ كەسێك هەوڵی لەباربردنی پرۆسەی ئاشتی بدات، پێداگرن لەسەر سەرخستنی پرۆسەكە.
رەجەب تەیب ئەردۆغان، سەرۆک كۆماری توركیا رایگەیاندووە، كۆبونەوەكان بۆ پێكهێنانی كۆمیسیۆنی ئاشتی بەردەوامە، بە هەستیارییەوە هەنگاو دەنێن بۆ سەرخستنی پرۆسەكە، رێگەنادەن هیچ كەسێك هەوڵی لەباربردنی پرۆسەكە بدات و بە هەمووشێوەیەك دژی لەباردنی دەوەستنەوە.
راشیگەیاند، رووداوەكانی ناوچەكە دەرخەری ئەو راستییە بوون، ئەو هەنگاوەی ناویانە دروستە و لە جێی خۆیدایە.
جەختی لەوەشكردوەتەوە، ئۆجەلان بە هەموو جۆرێك پشتیوانی لە سەرخستنی ئاشتی كردوو، ئەوەش بۆ پرۆسكە ئێجگار گرنگە.
لە چوارچێوەی هەنگاوەكانی پرۆسەی ئاشتیدا و لە ماوەی 72 کاتژمێری رابردوودا زیاتر لە 200 زیندانیكراوی پەكەكە لە توركیا ئازادكراون.
رۆژنامەی سۆزجوی توركیا بڵاویكردەوە، لەژێر رۆشنایی بڕیارێكی دادگای باڵای توركیا، لە 72 کاتژمێری رابردوودا دادگای تاوانەكانی ئامەد بڕیاری ئازادكردنی بۆ زیاتر لە 200 زیندانیكراوی پەكەكەی دەركردووە.
ئەوەشی خستووەتەڕوو، بڕیارەكەی دادگای باڵای توركیا لەدوای هەنگاوە مێژووییەكی پەكەكە دێت بۆ لەناوبردنی چەكی ژمارەیەك گەریلا لە ئەشكەوتی جاسەنەی سلێمانی.
ئەوەش لەكاتێكدایە، لەناوخۆی توركیا هەوڵەكان بۆ بەرەوپێشبردنی پرۆسەی ئاشتی چڕكراونەتەوە و زۆرینەی هێز و لایەنە سیاسییەكانیش پێشوازییەكی فراوانیان لە پرۆسەكە كردووە.
ئێران جەختدەکاتەوە، تا ئێستا هیچ پلانێکیان نییە گفتوگۆکانیان لە بارەی بەرنامەی ئەتۆمی لەگەڵ ئەمریکا دەستپێبکەنەوە.
ئیسماعیل بەقائی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران رایگەیاند، سبەی سێشەممە لە تاران کۆبوونەوەی سێ قۆڵی سەبارەت بە پرسی ئەتۆمی ئێران و روسیا و چین لە ئاستی وەزارەتەکانی دەرەوە بەڕێوەدەچێت.
بەقائی وتیشی، لەم بارودۆخەی ئێستادا هیچ پلانێکیان نییە لەگەڵ ئەمریکا گفتوگۆکانمان دەستپێبکەنەوە.
ئاماژەی بەوەشکرد، کاتێک گەیشتنە ئەو بڕوایەی کە دەتوانرێت دانوستان بۆ بەدیهێنانی مافەکان و زامنکردنی بەرژەوەندییە نەتەوەییەکانی گەلی ئێران کەڵکی هەبێت، بەدڵنیاییەوە درێغی ناکەن و گفتوگۆکان دەستپێدەکەنەوە.
نێردەی تایبەتی ئەمریکا بۆ کاروباری سوریا رایگەیاند، پێویستە حکومەتی سوریا هەماهەنگی لەگەڵ پێکهاتە جیاوازەکانی گەلەکەیدا هەبێت.
تۆم باراک نێردەی تایبەتی ئەمریکا بۆ کاروباری سوریا لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەنووسیدا رایگەیاند، پێویستە لێپرسینەوە لە حکومەتی سوریا بکرێت. وتیشی، دەبێت حکومەتی ئەو وڵاتە هەماهەنگی لەگەڵ سەرجەم پێکهاتەکانی وڵاتەکەدا هەبێت.
لەبارەی دۆخی لوبنانەوە باسی لەوەکرد، باباتی چەکدانانی حزبوڵا پرسێکی ناوخۆی لوبنانە، واشنتن پێی وایە ئەوان گروپێکی تیرۆرستین و ئامادە نییە گفتوگۆی لەگەڵدا بکات.
ئاماژەی بەوەشکرد، هەوڵدەدەین هاوکاریی لوبنانیەکان بکەین بۆ گەیشتن بە ئاشتی بەڵام چارەسەر لەدەست حکومەتی لوبنان خۆیدایە.
راشیگەیاند، واشنتن بیر لەوە ناکاتەوە سزا بەسەر لوبناندا بسەپێنێت، لەبارەی ئیسرائیلیشەوە، نایەوێت ناچاری بکات لە ئێستادا هیچ کارێک ئەنجام بدات.
دوای 52 ساڵ، سەرۆک کۆماری تورکیا کۆتایی بە رێککەوتنێکی تایبەت بە بواری نەوت لەنێوان وڵاتەکەی و عیراق هێنا.
میدیاکانی تورکیا بڵاویانکردەوە، رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆک کۆماری تورکیا بڕیارێکی تایبەت بووە بە راگرتنی بۆری نەوتی خاو لەنێوان تورکیا و عیراق ئیمزا کردووە، کە لە ساڵی 1973وە کار بەو رێککەوتنە دەکرێت.
رێککەوتنەکە 52 ساڵەییەکە، یەکێکە لە دیارترین لێکتێگەیشتنە ئابورییەکانی نێوان تورکیا و عیراق.
بەپێی هەواڵی میدیاکان، رێککەوتنەکە بە رەسمی لە رۆژی 27ی مانگی تەمموزی ساڵی داهاتوودا کۆتایی پێدەهات، بەڵام ئەردۆغان ئیزامی هەڵوەشاندنەوەی کردووە و لە رۆژنامەی رەسمی تورکیاشدا بڵاوکراوەتەوە.
ئەو رێککەوتنەی ئەردۆغان هەڵی وەشاندووەتەوە، بۆ یەکەمجار لە ساڵی 1973 لە نێوان تورکیا و عیراقدا ئیمزاکرا کە تایبەت بوو بە دەستەبەرکردنی هەناردەی نەوتی خاو لە عیراقەوە بۆ بەندەری جەیهانی تورکیا.
لەماوەی ساڵانی رابردوودا چەندین جار رێککەوتننامەکە نوێ کراوەتەوە، کە دوایین جار لە ساڵی 2010دا نوێ کرایەوە.
وەک میدیاکان باسی دەکەن، هەڵوەشاندنەوەی ئەو رێککەوتنە گۆڕانکارییەکی گەورە لە پەیوەندییە ستراتیژییەکانی نێوان عێراق و تورکیادا دێنێتە ئاراوە.
پێگەی ئەكسیۆسی ئەمریكی ئاشكرایكرد ، تا ئێستا نێوەندگیرەكان وەڵامی بزوتنەوەی حەماسیان سەبارەت بە پێشنیازی نوێی ئاگربەستی غەززە پێنەگەیشتوە .
پێگەی ئەكسیۆس بلاویكردەوە، نێوەندگیرەكان لە دەوحە تا ئێستا چاوەروانی حەماس دەكەن بۆ نوێترین پێشنیازی ئاگربەست و بەپێی زانیارییەكانیش لێپرسراوانی حەماس لە دەوحە تا رادەیەكی زۆر پشتیوانی پێشنیازەكە دەكەن ، بەڵام باڵی سەربازی حەماس تا ئێستا وەڵامێكی رونی لەبارەی ئەو پێشنیازەوە نیە .
كەناڵی 13 ی ئیسرائیلیش لە زاری لیپَرسراوێكی ئیسرائیلییەوە ئاشكرایكردوە ، وەفدەكەی ئیسرائیل لە دەوحە دەمێنێـتەوە بۆ پێشخستنی دانوستانەكان .
پێشنیازی نوێی ئاگربەستی غەززە ، ئازادكردنی 28 بارمتەی ئیسرائیلی لە خۆ دەگرێت لەلایەن بزوتنەوەی حەماسەوە و لە بەرامبەریشدا ئیسرائیل ژمارەیەكی زۆر لە دەستگیركراوانی فەلەستینی ئازاد دەكات و بە چەند قۆناغێك دەست بە كشانەوە دەكات لە زۆرینەی ناوچەكانی غەززە بەڵام هێزەكانی بە درێژایی 1.2 كیلۆمەتر لە باكوری میحوەری فیلادیلفیا و 1.1 كیلۆمەتر لە باكور و رۆژهەڵاتی غەززە دەهێڵێتەوە .
بڕیارە رۆژی هەینی، دانوستانەكانی ئێران لەگەڵ ئەوروپا سەبارەت بە پڕۆگرامی ئەتۆمی لە ئیستەنبوڵ دەستپێبكاتەوە.
لە دوای ئەوەی تەلەفزیۆنی ئێرانی بڵاویكردەوە، كە هەینی داهاتوو لە ئیستەنبوڵ دانوستانی ئەتۆمی لەنێوان ئێران و وڵاتانی ترویكای ئەوروپی كە بریتین لە بەریتانیا و فەرەنسا و ئەڵمانیا دەستپێدەكاتەوە.
عەباس عراقچی وەزیری دەرەوەی ئێران لە پەراوێزی كۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیراندا رایگەیاند، ئەمجارە لە دانوستانەكاندا توندتر و بەهێزتر دەبن، دەبێت ئەوروپییەكان هەڵوێستی ئێران بزانن، لەو كۆبوونەوەیەشدا كاری زۆر هەیە كە پێكەوە بیكەن.
جەختیشی كردەوە لەوەی، لە دوای ئەو جەنگەی رویدا، ئێران لە جاران زیاتر هەوڵی بەدەستهێنانی مافەكانی دەدات.
رۆژی هەینی رابردوو، عراقچی پەیوەندی تەلەفۆنی لەگەڵ هاوتا بەریتانی و فەرەنسی و ئەڵمانییەكەی و "كایا كالاس" لێپرسراوی سیاسەتی دەرەوەی یەكێتی ئەوروپا ئەنجامدا، لەو پەیوەندییەشدا ئەوروپییەكان هۆشدارییاندا لەوەی، ئەگەر ئێران بەمنزیكانە نەگەڕێتەوە دانوستانەكان، رێكارێكی خێرا دەگرنەبەر بۆ سەپاندنەوەی سزاكان بەسەریدا.
ئێران رایگەیاند، سەرقاڵی تاوتوێكردنی چۆنیەتی دەستپێكردنەوەی دانوستانە ئەتۆمییەكانە لەگەڵ ئەوروپا و سكای نیوزیش زانیاریی نوێ ئاشكرا دەكات.
تەلەفیزیۆنی سكای نیوز لە زاری ژمارەیەك لێپرسراوی ئەوروپاوە بڵاویكردەوە: بڕیاردراوە رۆژی پێنجشەممەی داهاتوو دانوستانەكانی ئێران و ئەوروپا دەست پێبكەنەوە و ئێرانیش دەیەوێت لە ئاستی جێگری وەزیری دەرەوەدا بەشداریی لەو دانوستانانەدا بكات.
پێشتر ئەوروپا هۆشداریی دابوە تاران كە ئەگەر ئامادە نەبێت دەست بە دانوستان لەگەڵ بەریتانیا و فەرەنسا وئەڵمانیا بكاتەوە ئەوا سەرجەم سزا نێودەوڵەتییەكان دژی ئێران چالاك دەكرێتەوە.
رێككەوتنی ئەتۆمیی ئێران و وڵاتانی 5+1 دوای 10 ساڵ لە مانگی نۆی ئەمساڵ كۆتایی دێت و ئەگەر رێككەوتنی نوێی ئەتۆمی لەگەڵ ئێران نەكرێت سەرجەم سزا نێودەوڵەتییەكان دژی ئێران چالاك دەكرێتەوە.
پێشتر عەباس عراقچی، وەزیری دەرەوەی ئێران رایگەیاندبوو كە ئەوروپا بەشێك نابێت لە رێككەوتنی ئەتۆمیی چونكە زیانی زۆری بە وڵاتەكەیان گەیاندووە.
نوسینگەی سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل ئاشکرایکرد، بنیامین ناتانیاهۆ توشی هەوکردنی ریخۆڵە بووە و بۆ ماوەی سێ رۆژ لە ماڵەوە ئەرکەکانی ئەنجامدەدات.
نووسینگەی بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل رایگەیاند، ناتانیاهۆ بە هۆی خواردنی پیس و ژەهراوییەوە توشی نەخۆشی ریخۆڵە و وشبوونەوەی لەش بووە.
نووسینگەکەی ئاماژەی بەوەشکردووە، بەپێی رێنماییەکانی پزیشکەکان، سەرۆک وەزیران بۆ ماوەی سێ ڕۆژی داهاتوو لە ماڵەوە پشوو دەدات و لەوێشەوە کاروباری دەوڵەت بەڕێوەدەبات".
جێگەی ئاماژەیە ناتانیاهۆ لە مانگی کانوونی دووەمی ساڵی رابردوودا نەشتەرگەری لابردنی پرۆستات بۆ کرا، دوای ئەوەی تووشی هەوکردنی بۆری میز ببوو.
هۆزەكانی سوریا كشانەوەی چەكدارەكانیان لە سوەیدا راگەیاند، وەزیری دەرەوەی ئەمریكا دەڵێت پێویستە دەسەڵاتدارانی سوریا دەستبەجێ كوشتنی كەسانی بێتاوان لەو پارێزگایە رابگرن.
نورەدین بابا، وتەبێژی وەزارەتی ناوخۆی سوریا رایگەیاند، دوای هەوڵە چڕەكانی وەزارەتەكەیان بۆ جێبەجێكردنی رێككەوتنی ئاگربەست، لە ئێستادا سەرجەم چەكدارانی هۆزەكان لە پارێزگای سوەیدا كشاونەتەوە.
هەروەها ئەنجومەنی هۆزە عەرەبەكانی ئەو ناوچەیەش كشانەوەی سەرجەم چەكدارەكانیان راگەیاند و ئاماژەیان بۆ ئەوەكرد، بۆ پابەندبوون بەو رێككەوتنەی كە لەگەڵ حكومەتی سوریا ئەنجامیانداوە هێزەكانیان كشاندۆتەوە.
هاوكات، سەرۆكایەتی سوریا لە راگەیەنراوێكدا هۆشداریدا لە پێشێلكاریی رێككەوتنەكە و رایگەیاند، هەر پێشێلكارییەك بە تێكدانی سەروەری نیشتمانی هەژمار دەكرێت.
ماركۆ روبیۆ، وەزیری دەرەوەی ئەمریكاش رایگەیاند، پێویستە دەسەڵاتدارانی سوریا دەستبەجێ دەستدرێژی و كوشتنی كەسانی بێتاوان رابگرن، هۆشداریشیدا لەوەی بەردەوامبوونی ئەو پێشێلكارییانە هەموو چانسێك بۆ داهاتووی سوریای یەكگرتوو و ئارام تێكدەدات.
جەختیشی لەوە شكردەوە، ئەگەر دیمەشق جدییە لە پاراستنی هەر هیوایەك بۆ بنیاتنانی سوریایەكی دوور لە داعش و وڵاتان، دەبێت هەنگاوی بەپەلە بنێت.
وتیشی، پێویستە لێپرسینەوە لە هەموو ئەو كەسانە بكرێت كە دەستیان هەبووە لەسەر هەڵدانی ئاڵۆزییەكان و كوشتنی خەڵكی بێتاوان.
مەزڵوم کۆبانێ و تۆماس باراک نێردراوی تایبەتی ئەمریکا بۆ سوریا کۆبوونەوە، لە کۆبوونەوەکەدا بارودۆخی ئێستای سوریا و گەڕانەوەی ئارامی و سەقامگیری گفتوگۆی لەبارەوە کرا.
وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا بڵاویکردەوە، لە کۆبوونەوەی نێوان مەزڵوم کۆبانێ و تۆماس دوایین پێشهاتەكانی سوریا تاووتوێكراوە و جەختیشکراوەتەوە هەنگاوی بەپەلە بنرێت بۆ گەڕانەوەی ئارامی بۆ سوریا.
ئاماژەی بەوەشکرد، مەزڵوم عەبدی و تۆم باراك تاووتوێی هەنگاوە كردەییەكانیان كردووە بۆ تێكەڵبوون لەگەڵ دامەزراوەكان لەچوارچێوەی سوریای یەكگرتوودا.
هەر لەکۆبوونەوەکەدا تۆماس باراك سوپاسی مەزڵوم کۆبانێ و رۆڵی هەسەدە کرد لە شەڕی دژی داعش.