جیهان
دوێنێ بینینی هیلالی مانگی شەوال وڵاتانی عەرەبی کرد بە دوو بەشەوە و هەندێکیان ئەمڕۆ یەکشەممەیان کرد بە یەکەم رۆی جەژن و لە هەندێکیشیان وتیان، تەواوکەری مانگی رەمەزانە و رۆژی دووشەممە، 31ی مانگ جەژنە. بەڵام روانگەی فەلەکناسیی نێودەوڵەتی رایگەیاند، مانگ بینراوە.
ئەگەرچی ئێوارەی دوێنێ لە بەشێکی ئەو وڵاتانە مانگ نەبینرا، بەڵام لە هەرێمی کوردستان وەزارەتی ئەوقاف رایگەیاند، هیلالی مانگی شەوال لە ئاسماندا بینراوە و یەکشەممە، 30ی 3 یەکەم رۆژی جەژنی رەمەزانە.
بەڵام سەرەڕای ئەوانە بەیانی ئەمڕۆ لە ئاسمانی وڵاتانی عەرەبیشدا هیلالی مانگ بینرا.
لەوبارەیەوە، روانگەی فەلەکناسیی نێودەوڵەتی ئەمڕۆ یەکەم وێنەی هیلالی مانگی شەوالی بڵاوکردەوە و ئاماژەی بەوەکرد، ئەمڕۆ هیلالی مانگی شەوال لە ئاسمانی وڵاتانی عەرەبیدا بینراوە، بەڵام بینینی مانگ ئەوە ناگەیەنێت کە ئەمڕۆ یەکەم رۆژی جەژنە، بەڵکو دەبێت لە کاتەکانی ئێوارەی رۆژی پێشتردا ببینرێت، بۆئەوەی بوترێت رۆژی دواتر سەری مانگە.
عاجل: أول صورة لهلال شهر شوال من العالم العربي والإسلامي
— مركز الفلك الدولي (@AstronomyCenter) March 30, 2025
هلال شهر شوال 1446هـ كما تم تصويره قبل قليل صباح يوم الأحد 30 مارس 2025م من أبوظبي بواسطة مرصد الختم الفلكي، وذلك في الساعة 07:30 صباحا بتوقيت الإمارات. بعد القمر عن الشمس 10.5 درجة.
تصوير: محمد عودة.
فريق المرصد: خلفان… pic.twitter.com/D9RXwlVJWn
سەرۆكی روسیا پیرۆزبایی جەژنی رەمەزانی لە مسوڵمانانی وڵاتەكەی و جیهان كرد، ئەوەش چەند سەعاتێك دوای بڵاوبوونەوەی هەواڵی هەوڵێك بۆ كوشتنی.
ڤلادیمێر پوتن سەرۆكی روسیا لە راگەیەنراوێكدا پیرۆزبایی جەژنی رەمەزانی لە مسوڵمانانی وڵاتەكەی و جیهان كرد و رایگەیاند، مسوڵمانەكان لە مێژووی روسیادا لە هەموو بوارەكاندا شوێن دەستیان دیارە، ئەوەش جێگای رێزلێنانە.
وتیشی، هیوای جەژنێكی خۆش و پڕ لە سەلامەتی بۆ مسوڵمان دەخوازن.
ئەو پیرۆزباییەی سەرۆكی روسیا لە دوای چەندە سەعاتێك هات، لە بڵاوبوونەوەی هەواڵی هەوڵێك بۆ كوشتنی لە رێگای تەقاندنەوەی یەكێك لە ئوتومبێلە لیمۆزینەكانی لە شەقامێكی مۆسكۆ، بەڵام تا ئێستا بەرەسمی حكومەتی روسیا هیچ شتێكی لەو بارەوە بڵاونەكردووەتەوە.
سندوقی نێودەوڵەتیی دراو 400 ملیۆن دۆلار هاوكاری رادەستی ئۆكراین دەكات و سەرۆكی ئەو وڵاتەش دەڵێت ئەمریكا هیچ كارێكی بێ بەرانبەر بۆ ئۆكراین نەكردوە.
لە چوارچێوەی هاوكارییەكانی سندوقی نێودەوڵەتیی دراو بە مەبەستی بوژاندنەوەی ئابوریی ئۆكراین، بڕی 400 ملیۆن دۆلار رادەستی ئەو وڵاتە كرا، بەوەش لە سەرەتای هێرشەكانی روسیاوە تا ئێستا ئەو سندوقە 10 ملیار و 100 ملیۆن دۆلاری رادەستی ئۆكراین كردوە.
سندوقی نێودەوڵەتیی دراو رایگەیاند، گەشەی ئابوری ئۆكراین بەردەوام لە دابەزیندایە و رێگریكردنیش لە زیاتر دابەزینی پێویستی بە هاوكاریكردنی زیاتری ئەو وڵاتەیە، بە تایبەتی كە بەهۆی هێرشەكانی روسیاوە بەشێكی زۆر لە سەرچاوەكانی وزە و كارگەكانی بەرهەمهێنان بە تەواوی لەكاركەوتوون یان زیانی زۆریان پێگەیشتووە.
ڤۆلۆدیمیر زیلینسكی سەرۆكی ئۆكراینیش وتویەتی، ئەگەرچی هاوكارییەكانی ئەمریكا بۆ وڵاتەكەی رانەگیراوە، بەڵام تائێستا ئەمریكا هیچ كارێكی بێ بەرانبەر بۆ ئۆكراین نەكردوە.
لە ئەنجامی بومەلەرزەكانی میانمار زیاتر لە هەزار كەس گیانیان لە دەستداوە، بریندارەكانیش دوو هەزار و 370 كەسی تێپەڕاندوە.
شەوی رابردوو دوو بومەلەرزەی بەهێز بە گوڕی 7.7 و 6.4 پلە بە پێوەری رێختەر میانماریان هەژاند، بەپێی تیمی زانیاری سەر بە دەسەڵاتی سەربازیی میانماریش، تائێستا هەزار و دوو كەس گیانیان لە دەستداوە و دوو هەزار و 376 كەسیش برینداربوون، 30 كەسیش بێسەروشوێنبوون.
ئاماژە بەوەشكراوە، ژمارەیەك باڵەخانە و پرد و بەنداو و رێگاوبانی ئەو وڵاتە داڕوخاون و زیانی ماددی زۆریشی لێكەوتووەتەوە.
وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا، هۆشداری دەدات لە ئەگەری هێرشی چەکداری لە سوریا و داوا لە هاووڵاتیانی دەکات بەزوترین کات ئەو وڵاتە بەجێبهێڵن.
لە راگەیەنراوێکدا وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا بڵاویکردەوە، مەترسییەکانی هێرشی چەکداری بۆ رۆژانی جەژن لەسوریا زیادیکردووە، داواش لە هاوڵاتیانی وڵاتەکەی دەکات گەشت بۆ سوریا نەکەن "بەهۆی زیادبوونی مەترسییە ئەمنییەکان".
ئاماژەی بەوەشکردووە: هێرشی تاکەکەسی، تەقەکردن، یان بەکارهێنانی ئامێری تەقەمەنی، لەو هێرشە پێشبینیکراوانەن لە سوریا ئەگەری هەیە رووبدەن.
وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا راشیگەیاندووە، لەوانەیە باڵیۆزخانەکان و رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان و دامەزراوە گشتییەکانی دیمەشق، بکرێتە ئامانج.
وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا داواش لە هاووڵاتیانی دەکات بە زووترین کات ئەو وڵاتە بەجێبهێڵن لەپێناو سەلامەتی خۆیان.
بە پێی راپۆرتی ئاژانسی هەواڵی فرانس پرێس، دۆناڵد ترامپ سەرۆکی ئەمریکا، ئەمڕۆ هەینی هۆشداری دا، ئەگەر ئێران نەگاتە رێککەوتنی ئەتۆمی، روبەروی "روداوی زۆر خراپ" دەبێتەوە.
ترەمپ لە لێدوانێکیدا بۆ ڕۆژنامەنووسان رایگەیاند: "ویستی سەرەکی من ئەوەیە لەگەڵ ئێران رێککەوتنێک بکەم، بەڵام ئەگەر ئەوە رونەدات، شتی خراپ و خراپتر بەسەر ئێراندا دێت"، وتیشی: "ئێران لە ریزی سەرەوەی ئەو شتانەدایە کە چاودێرییان دەکەم."
ئەم قسانەی ترەمپ هاوکاتە لەگەڵ لێدوانی بەرپرسانی ئێران کە باس لە وەڵامدانەوەی نامەکەی ترەمپ دەکەن لە رێگەی عومانەوە.
هەر ئەمڕۆ، محەممەدباقر قالیباف، سەرۆکی پەرلەمانی ئێران، لە مەراسیمی رۆژی قودس، هەڕەشەی وەڵامێکی توندی لە ئەمریکا کرد لە ئەگەری بەردەوامبوونی هەڕەشەکانی بۆ سەر وڵاتەکەی.
قالیباف رایگەیاند؛ ئەگەر ئەمریکا هێرش بکاتە سەر «سەروەریی خاکی ئێران یان بنکە ئەتۆمییەکان»، ئێران هێرش دەکاتە سەر هەموو بنکەکانی ئەمریکا لە ناوچەکە و هەڵیان دەکێشێت لە ئاگر.
سەرۆكی روسیا و توركیا لە پەیوەندییەكی تەلەفۆنیدا رەوشی سوریا و كۆبوونەوەكانی ریاز و رێككەوتنی دەریای رەشیان تاوتوێ كرد.
كۆشكی سەرۆكایەتی روسیا لە راگەیەنراوێكدا بڵاویكردوە، ڤلادیمێر پوتن سەرۆكی روسیا پەیوەندییەكی تەلەفۆنی لەگەڵ هاوتا توركییەكەی رەجەب تەیب ئەردۆغان ئەنجامداوە باسیان لە رەوشی ئێستای سوریا كردوە، جەختیانكردۆتەوە لەسەر پاراستنی سەقامگیری و یەكپارچەیی ئەو وڵاتە و یارمەتیدانی دیمەشق بۆ پێكهێنانی حكومەتێكی نوێ.
بەپێی راگەیەنراوەكەی كرملن هەردوو سەرۆك لە تەوەرێكی دیكەی گفتوگۆكاندا باسیان لە دانوستانەكانی نێوان وەفدی روسیا و ئەمریكا لە ریازی پایتەختی سعودیە كردووە كە رێككەوتنی ئاگربەستی 30 رۆژەی لە ئۆكراین لێكەوتەوە.
هاوكات باسیان لە ئەگەری كاراكردنەوەی رێككەوتنی دەریای رەشی ساڵی 2022 كرد كە بەپێی رێككەوتنەكە رێگە بە تێپەڕینی كەشتییە بازرگانییەكانی ئۆكراین لە دەریای رەش دەدرێت لە بەرانبەر هەڵگرتنی بەشێك لە سزاكانی رۆژئاوا لەسەر روسیا.
پەیمانگەی نیشتمانی میسر بۆ توێژینەوەی فەلەکناسی یەکەم رۆژی جەژنی رەمەزانی دیاری کرد و رایگەیاند، یەکشەممەی داهاتوو 30ـی 3، یەکەم رۆژی جەژنی رەمەزان دەبێت.
تەها رابح سەرۆکی پەیمانگەی نیشتمانی میسر بۆ توێژینەوەی فەلەکناسی رایگەیاند، بەپێی لێکدانەوە فەلەکییەکان، کە ئێستا تەکنەلۆجیا پێشکەوتووە و زیاتر هاوکارە لەگەڵیدا، بەوەش لە پاشنیوەڕۆی رۆژی شەممەدا هیلالی مانگ دەردەکەوێت، بەوەش رۆژی یەکشەممە 30ی ئەم مانگە، یەکەم رۆژی جەژنی رەمەزانە.
ئەوەشی خستووەتە روو، حەوت لیژنە بەشداری دەکەن لە بینینی هیلالی مانگدا، بۆئەوەی بە تەواوی دڵنیایی بدەن لە دیاریکرنی یەکەم رۆژی جەژن.
ئەوەش هاتووە، پێشبینی دەکرێت هیلالی مانگ لە ئاسمانی قاهیرەدا بۆماوەی 11 خولەک ببینرێت، لە شارەکانی دیکە بۆ ماوەی 9 بۆ 12 خولەک لەکاتی نوێژی تەراویحدا دەبینرێت.
سوپای سودان رایگەیاند، دوای هەفتەیەکی بەردەوام لە شەڕ، توانی بە تەواوی خەرتومی پایتەخت کۆنتڕۆڵ بکاتەوە.
نەبیل عەبدوڵا وتەبێژی سوپای سودان رایگەیاندووە، "هێزەکانی پشتیوانی خێرا، رۆژی پێنجشەممە، توانیان دوایین خاڵەکان لە گروپی چەکداریی ئال دگلۆ لە ناو خەرتووم پاک بکەنەوە".
مستەفا محەمەد ئیبراهیم راوێژکاری هێزەکانی پشتیوانی خێرا بۆ سکای نیوز ئەوەی خستووەتە روو، کشانەوەی هێزەکان لە خەرتووم پلانێکی خۆیان بوو بۆ دووبارە رێکخستنەوەی هێزەکان و ئامادەکاریی بۆ هێرشی خێراتر.
وتیشی، دەستبەسەرداگرتنەوەی کۆشکی کۆماری گرنگییەکی وای نەمابوو بۆ دۆخی ئێستا، چونکە کۆشکەکە گۆڕابوو بۆ خۆڵەمێش، نەک تەنها کۆشكی کۆماری بەڵکو فڕۆکەخانە و چەندین شوێنی کەش بەهەمان شێوە.
بومەلەرزەیەک بە گوڕی 7.7 پلە ناوەڕاستی میانماری هەژاندووە و لە چەند وڵاتێکی دەوروپشتی هەستی پێکراوە، لە تایلەند بەجۆرێک هەستی پێکراوە گوڕەکەی گەیشتووەتە 6.9 پلە.
ناوەندی روپێوی جیۆلۆجی ئەمریکی رایگەیاندووە، بومەلەرزەکە دووەم گەورەترین شاری میانماری هەژاندووە و گوڕەکەی 7.7 پلە بووە بە پێوەری رێختەر، لە قوڵایی 10 کیلۆمەتر و دووری 16 کیلۆمەتر لە باکوری رۆژئاوای شاری ساگاینگ.
بومەلەرزەکە ئەوەندی بەهێز بووە لە هەریەک لە بەنگلادیش، هیندستان، تایلەند و چین هەستی پێکراوە.
لە تایلەند بە جۆرێک هەستی پێ کراوە، کە گوڕەکەی گەیشتووەتە 6.9 پلە بە پێوەری رێختەر و بەهۆیەوە سەرۆکوەزیرانی تایلەند راستەوخۆ کۆبوونەوەی نائاسایی حکومەتی ئەنجامداوە.
بەپێی ئاماری ناوەندی رووپێوی جیۆلۆجی ئەمریکیی، دوای 12 خولەک لە بومەلەرزەکەی میانمار، پاشەلەرزەیەک بە گوڕی 6.8 پلە روویداوە.
بەپێی ئەوەی لە میدیاکاندا بڵاودەکرێتەوە، بومەلەرزەکە بووەتە هۆی رووخانی باڵەخانە و پرد و شەقبردنی شەقامەکان، بەڵام تاوەکو ئێستا هیچ لێدوانێکی رەسمیی لەبارەی زیانی گیانییەوە نەدراوە.
Breaking News:
— Abdullah (@Abdulla_AH7) March 28, 2025
An earthquake occured in Myanmar and thailand at around 1:20 Pm today which brought huge destruction in the country. This is the strongest earthquake ever recorded in Myanmar !
Video : Facebook pic.twitter.com/mvaqa0VOGN
7.7 magnitude earthquake hits Southeast Asia, mainly impacting Myanmar and Thailand.
— Pop Base (@PopBase) March 28, 2025
pic.twitter.com/hIEgS2w712
7.3 Earthquake from Myanmar felt in Chiang Mai, Thailand. RimPing Super Market in Mae Rim. #earthquake #chiangmai #thailand #แผ่นดินไหว pic.twitter.com/tPqX9Agxs2
— Will Langston 📷 (@heylangston) March 28, 2025
Bangkok earthquake right now #bangkok #earthquake #bkknews #bkk #แผ่นดินไหว #deprem #myanmar
Myanmar'da 7.7 şiddetinde deprem meydana geldi... pic.twitter.com/9TtEGNutfg
— bahisşikayet (@Bahis_sikayetim) March 28, 2025
#BREAKING A 7.9-magnitude earthquake struck Myanmar, according to the China Earthquake Networks Center.
— 鳳凰資訊 PhoenixTV News (@PhoenixTV_News) March 28, 2025
Neighboring regions, including Thailand and China's Yunnan Province, felt significant tremors. #Myanmar #earthquake pic.twitter.com/qgRHQ7ltjl
First images from Myanmar from 7.7 Earthquake, many buldings are destroyed. #sismo #temblor #terremoto #tremor pic.twitter.com/p9HgTLt6Cu
— Disasters Daily (@DisastersAndI) March 28, 2025
سەرۆكی روسیا بۆ كۆتاییهێنان بە شەڕ، پێشنیازی پێكهێنانی ئیدارەیەكی كاتی لە ئۆكراین دەكات لە ژێر چاودێری ئەمریكادا.
ڤلادیمێر پوتن سەرۆكی روسیا رایگەیاند، دەكرێت ئیدارەیەكی كاتی لە ئۆكراین پێكبهێنرێت لە ژێر چاودێری ئەمریكا یان نەتەوە یەكگرتووەكان بێت، بۆ ئەوەی سەرپەرشتی ئەنجامدانی هەڵبژاردن بكات و حكومەتێكی نوێ لەو پێكبهێنرێت كە جێگەی متمانەی گەلی ئۆكراین بێت.
وتیشی، پێشتر لە تەیموری رۆژهەڵات و گینیا و بەشێكی یوگسلاڤیا لە ژێر چاودێری نەتەوە یەكگرتووەكان ئیدارەی كاتی پێكهێنراوە و ئەو بابەتە ئەزمونكراوە، بۆیە ئەو دەستپێشخەرییە وەكو بژاردەیەك بۆ چارەسەری كێشەی ئۆكراین دەخەنەڕوو.
وتیشی، ئەمریكا بە جددی دەیەوێت جەنگی ئۆكراین كۆتایی بێت و لە هەوڵەكانی بۆ ئەو مەبەستە بەردەوامە.
لەبەرانبەریشدا وتەبێژی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكا رایگەیاند، دەستور و گەلی ئۆكراین بڕیار لەسەر چارەنوسی فەرمانڕەوایی وڵاتەكە دەدەن.
ئەندامێكی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق رایگەیاند، ئەمریكا بەڵگەنامەی قاچاخچێتی نەوتی ئێرانی بە بەڵگەنامەی عیراقییەوە رادەستی بەغداد كردووە.
هەیبەت حەلبوسی، ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق لە چاوپێكەوتنێكی تەلەفزیۆنیدا رایگەیاند، ئەمریكا بە حكومەتی عیراقی وتووە سزا بەسەر كۆمپانیای سۆمۆدا دەسەپێنێت ئەگەر بەردەوام بێت لە قاچاخچێتی نەوتی ئێران لە رێگەی كۆمپانیاكەوە.
وتیشی، كەشتییە بچوكەكانی ئێران نەوتی عیراق و ئێران تێكەڵ دەكەن و دواتر بەڵگەنامەی عیراق بەكاردەهێنن بۆ فرۆشتنی.
ئەوەش لەكاتێكدایە، چەند رۆژێك لەمەوبەر حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوتی عیراق رایگەیاند، هێزەكانی ئەمریكا دەستیان بەسەر بارهەڵگری ئێرانیدا گرتووە كە بەڵگەنامەی ساختەی عیراقی پێبووە و واپێشانیانداوە كە نەوتەكە عیراقییە.
لە بەرانبەردا محەمەد موسەوی جێگری وەزیری نەوتی ئێران رایگەیاند، تاران پابەندە بە رێكارە جیهانیەكان لە بابەتی بازرگانیكردن بە نەوتەوە و لێدوانەكەی حەیان عەبدولغەنی رەتدەكاتەوە.
لووتکەیەکی نێودەوڵەتی گرنگ ئەمڕۆ لە کۆشکی ئەلیزێی فەرەنسا بەڕێوەچوو، کە تیایدا نزیکەی 30 سەرکردە و سەرۆکی وڵات بەشدار بوون.
لووتکەکە تەرخان کرابوو بۆ تاوتوێکردنی دۆخی ئۆکراین و چۆنیەتی بەردەوامیدان بە پشتیوانیی سەربازیی و سیاسیی ئەو وڵاتە.
سەرۆکی فەرەنسا، ئیمانوێل ماکرۆن، لە وتارێکیدا جەختی لەوە کردەوە کە فەرەنسا بەردەوام دەبێت لە ناردنی هاوکارییە سەربازییەکانی بۆ کیێڤ. هاوکات ئاماژەی بەوەدا، کە لێکۆڵینەوە دەکرێت لەسەر شێوازەکانی چاودێریکردنی ئاگربەست لە نێوان ڕووسیا و ئۆکراین.
ماکرۆن ئاماژەی بەوەش کرد کە هەڵگرتنی سزاکان لەم قۆناغەدا کارەساتێکی گەورەی دیپلۆماسی دەبێت. ئەو باسی لەوەش کرد کە پارە بلۆککراوەکانی روسیا نزیکەی 248 ملیار دۆلارن و دەبێت لە داهاتوودا بۆ ئاوەدانکردنەوەی ناوچەکە بەکار بهێندرێن.
لەلایەکی دیکەوە، ڤۆلۆدیمیر زێلێنسکی، سەرۆکی ئۆکراین، هۆشداری دا کە روسیا ئامانجی درێژکردنەوەی جەنگەکەیە بۆ داگیرکردنی زیاتری خاکی ئۆکراین. زێلێنسکی جەختی کردەوە کە روسیا هیچ ئارەزوویەک بۆ ئاشتی نیشان نادات.
هەڵوێستەکانی دیکەی سەرکردایەتیی وڵاتان جیاواز بوون. ئۆلاف شۆڵز، راوێژکاری ئەڵمانیا، هەڵگرتنی سزاکانی سەر روسیا بە هەڵەیەکی گەورە لەم قۆناغەدا وەسف کرد. هەروەها کییەر ستارمەر، سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا، رایگەیاند کە هێشتا زووە بۆ هەڵگرتنی سزاکان.
پیت هێگسەس، وەزیری بەرگری ئەمریکا بەهۆی تاتۆ نوێیەکەیەوە جارێکیتر بوەتەوە جێگەی سەرنجی میدیاکان و لە پلاتفۆڕمە جیاوازەکاندا لەبارەیەوە دەنووسرێت.
پیت هێگسەس لە وێنەیەکیدا تاتۆیەک دەردەکەوێت کە بەزمانی عەرەبی لەسەر قۆڵی نوسیوێتی ("کافیر" – بە واتای بێباوەڕ یان کافر)دێت.
میدیاکان ئاماژە بەوە دەکەن کە ئەو تاتۆکەی دوای بوون بە وەزیری بەرگری دروستکردووەو پێشتر نەبینراوە.
لە چەند رۆژی پێشوشدا هێگسەس بە ئادکردنی رۆژنامەنووسێک بۆ گروپ چاتی سیگنالی بەرپرسانی ئەمریکا پێش ئەنجامدانی هێرشەکەیان بۆ سەر حوسییەکان بووە جێگەی سەرنجی میدیاکان جارێکیتر.
لە ناحیەی مەنسێهرا لە پارێزگای خەیبەرپختونخوا لە پاکستان گوندێک هەیە کە پەیوەندی پتەوی نێوان شوێنکەوتووانی مەزهەبی سونە و شیعە لەخۆدەگرێت.
ئەم راپۆرتە لە بی بی سی وەرگیراوە
ئەم مزگەوتە کۆکەرەوەی دوو مەزهەبی دژبەیەکی ئیسلامە کە 'سونە' و 'شیعە'ـن، لەبەرئەوەی هەردوو مەزهەبەکە ئەو مزگەوتە بۆ پەرستش بەکاردەهێنن.
پەرستشەکان بەجۆرێکە، گروپێک پەرستش ئەنجام دەدات و گروپی دوای 15 خولەک دێن پەرستشی خۆیان ئەنجام دەدەن؛ لە بنەڕەتدا مزگەوتەکە تایبەتە بە شیعەکان، بەڵام پارەی کارەبا و پێداویستییەکانی دیکە پێکەوەدەدەن.
بانگ لە مزگەوتەکەدا بەپێی نوێژەکان دابەشکراوە، شیعەکان بۆ نوێژی بەیانی و نیوەڕۆ و عەسر بانگ دەدەن، سونەکانیش بۆ نوێژی ئێوارە و خەوتنان بانگ دەدەن.
لە مانگی رەمەزاندا سونەکان چەند خولەکێک پێش شیعەکان بەرنابگ دەکەنەوە، لە گوندی 'پیرا' مزگەوتی دیکە هەیە، بەڵام مزگەوتی ناوەندی گەورەترینە.
گوندەکە پێنج هەزار کەسی تێدایە، مەزهەبیان جیاوازە و پێکەوە بە ئاشتی دەژین، لە شادی و ناخۆشی یەکدیدا پێکەوەن، گۆڕستانەکەیان هاوبەشە و هاوسەرگیریش لەنێوان پەیڕەوانی دوو مەزهەبەکەدا ئەنجام دەدرێت.
محەمەد سدیق خۆی سونەیە و هاوسەرەکەی شیعەیە، دەڵێت، "بەویستی خۆم لەگەڵ کچێکی شیعەدا هاوسەرگیریم کرد، بەڵام بۆ رازیکردنیان زۆر هەوڵمدا، هەوڵدانەکەشم بەهۆی جیاوازی مەزهەبییەوە نەبوو، بەڵکو رازیکردنی بنەماڵەکان بۆ هاوسەرگیرییەکی عاشقانە کارێکی ئاسان نییە".
ئاماژەی بەوەشداوە، "18 ساڵ بەسەر هاوسەرگیریەکەماندا تێدەپەڕێت، بەڵام لەگەڵ هاوسەرەکەمدا بە جیا پەرستشی خۆمان ئەنجام دەدەین".
ئەمجەد حسێن شاهـ دانیشتویەکی دیکەی گوندەکەیە، دەڵێت، "هەدنێک دایک و باوک هەن لە گوندەکەدا کە پەیڕەوی مەزهەبێکن بەڵام منداڵەکانیان پەیڕەوی مەزهەبێکی دیکەن، چونکە خەڵکی ئێرە دەزانن بابەتی مەزهەب شتێکە پەیوەندی بە تاکەکانەوە هەیە".
سەید مەزهەر عەلی پەیرەوی مەزهەبی شیعەیە دەڵێت، "خێزانی زۆر هەیە لە گوندەکەدا کە ژنەکە سونەیە و پیاوەکە شیعەیە، هەندێک خێزانی دیکە هەن بە پێچەوانەوە، هەروەها هەندێک خێزان هەن کوڕێکیان سونەیە و براکەی شیعەیە، لە هەندێک خێزانی دیکەدا باوک سونەیە و کوڕەکانی شیعەن".
لە جەژنی قورباندا بنەماڵە شیعە و سونەکان پێکەوە ئاژەڵەکان دەکڕن و قوربانی دەکەن، سەید سەجاد حسێن کازمی، بانگخوازی سوننەیە و دەڵێت: کاتێک یادی لەدایک بوونی محەمەد پێغەمبەری ئیسلام (د.خ) دەکەن، شوێنکەوتوانی شیعەش بەشداری دەکەن، هەروەها لە مانگی موحەڕەمدا سونەکان بەشداری لە مەراسیمی ماتەمینی شیعەکان دەکەن.
نزیکەی 100 ساڵ پێش ئێستا، زۆرینەی دانیشتوانی گوندی پیرە سونە بون و حەزێکی بەهێزیان بۆ سۆفیگەری هەبوو، هەموویان نەوەی دامەزرێنەری گوندەکە بوون کە ناوی 'سەید شا محەمەد' بوون، بەڵام نەوەکانی دواتری سەید محەمەد شا، بوونە شیعە و لەئێستادا بنەماڵەکە هەموویان شیعەن.
ناوەندی ئەمریکیی بۆ توێژینەوە لە تەندروستیی گشتی رایگەیاندووە، توێژینەوەکان ئەوەیان دەرخستووە، دوای دوو ساڵ لە جەنگی سودان کە بەهۆیەوە نزیکەی 150 هەزار کەس مردوون، زۆرینەیان بەهۆی توشبوون بە نەخۆشییە دەروونییەکانەوە گیانیان لەدەستداوە، لەناویشیاندا شۆک بوون یان توشبوون بە دڵەڕاوکێی توند و بێئومێدی.
ناوەندی ئەمریکیی بۆ توێژینەوە لە تەندروستیی گشتی توێژینەوەیەکی لەبارەی دۆخی ئەو کەسانە ئەنجام داوە کە لە سودان بەرکەوتەی جەنگن و ئاماژەی بەوە کردووە، رێژەی 62٪ی ئەو کەسانەی کە ماوەی زیاتر لە 30 رۆژ لەو ناوچانەی سوداندا ماونەتەوە کە جەنگی تێدایە، رووبەڕووی گرفت و نەخۆشی دەروونی بوونەتەوە، کە هەریەکێکیان جۆری گرفت یان نەخۆشییەکەی و رێژەکەی جیاوازە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، زۆرینەیان توشی خەمۆکی، دڵەڕاوکێ، ترس، کەمخەوی و ئالودەبوون بوون.
توێژینەوەکە دەشڵێت، لەماوەی دوو ساڵی جەنگی سوداندا نزیکەی 150 هەزار کەس گیانیان لەدەستداوە، کە رێژەی زۆرینەی گیانلەدەستدانەکان پەیوەست بوون بە نەخۆشییە دەروونییەکانەوە، لەناویشیاندا دڵەڕاوکێی توند و وەسوەسە و نائومێدی. ئەوە جگە لەو هستریا گشتییەی لە وڵاتەکەدا هەیە.
توێژینەوەکە باس لەوەش دەکات، جگە لەوەی خەڵکێکی زۆر بەدەست نەخۆشییە دەروونییەکانەوە دەناڵێنن، توانای بەرگەگرتنی کەسەکانیش بۆ ئەو نەخۆشییانە جیاوازە، بە جۆرێک نەخۆشەکان بەرێژەیەکی زیاتر ژن و منداڵ و خوێندکارانی زانکۆن.