جیهان
ھاوپەیمانی سەربازیی بە سەرۆکایەتی سعودیە لە "یەمەن" بەرپەرچی ١٧ فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی بۆمبڕێژکراوی حوسییەکانیان داوەتەوە، کە حوسییەکان بەرەو باشوری سعودیە ئاڕاستەیان کردبوو.
لەلایەکی ترەوە لە ڕووبەڕووبوونەوەکانی ھێزەکانی حکومەت و حوسییەکان لە شاری "مەئرەب" دەیان کەس کوژران و برینداربوون.
"تۆمسۆن فێری" وتەبێژی پڕۆگرامی خۆراکی جیھانیش دەڵێت، ئەو کەسانەی بەدەست برسیەتییەوە دەناڵێنن ژمارەیان لە بەرزبوونەوەدایە و ئەگەر بە خێرایی ھاوکاری و خۆراکی بە پەلەیان پێنەگەیەنرێت، ئاستی مەترسییەکە زیاتر دەبێت و لە ئێستاشدا زیاتر لە نیو ملیۆن مرۆڤ لە جیھاندا بە دەست برسیەتی قورسەوە دەناڵێنن.
لە ڕاپۆرتەکەی نەتەوە یەکگرتووەکاندا ھاتووە، ژمارەی ئەو کەسانەی لە بەردەم مەترسی برسیەتی قورسدان بۆ ٤١ ملیۆن کەس بەرزبووەتەوە، لە کاتێکدا ساڵی ڕابردوو ئەم ژمارەیە ٣٤ ملیۆن کەس بووە.
"سەڵاحەدین دەمیرتاش" ھاوسەرۆکی پێشووی پارتی دیموکراتی گەلان "ھەدەپە" سەبارەت بە ڕووداوی تەقەکردن و سوتاندنی بارەگای ناوەندی ھەدەپە لە ئیزمیر و کوژرانی ئەندامێکیان لە ناو بارەگاکە ڕایگەیاند، ئازاری بەرخۆدانیان زۆر گەورەیە و ئەوان ئەنجامدەرانی ئەو کارە دەناسن و دەزانن ئامانجیان چییە و ناکەونە بەر ھێرشی ئەوان و ھەرگیز دەست لە خەباتی دیموکراسی و ئاشتیخوازانە ھەڵناگرن.
جەختیشیکردووەتەوە، حسابی ھەموو ئەو کارانە لە بەردەم یاسادا دەکەن و خوازیارن ھەمووان پێکەوە کۆمەڵگەیەکی ئاشتی و ئازاد مسۆگەر بکەن.
ڕۆژی پێنج شەممەی ڕابردوو، لەلایەن چەکدارێکەوە ھێرشکرایە سەر بارەگای ناوەندی ھەدەپە لە شاری ئیزمیر، بەھۆیەوە ئەندامێکی ئەو حزبە بە ناوی دەنیز پۆیزار کوژرا.
(ئەنگێلا مێرکڵ) ڕاوێژکاری ئەڵمانیا لە کۆنفرانسێکی ڕۆژنامەوانی ھاوبەشدا لەگەڵ (ئیمانوێل ماکرۆن) سەرۆکی فەڕەنسا، لە بەرلین ڕایگەیاند، مامەڵەکردن لەگەڵ (تورکیا و ڕووسیا)، گەورەترین ئاستەنگن لە بەردەم یەکێتی ئەوروپا، بەڵام سەقامگیری و ئاسایشی یەکێتییەکە ئەوە دەخوازێت مامەڵە لەگەڵ ڕووسیا بکرێت.
(ئیمانوێل ماکرۆن)یش ڕایگەیاند، لەسەر پرسی کۆچبەران و شەڕی ناوخۆ لە لیبیا و داھاتووی سوریا، ناکۆکییان لەگەڵ تورکیا زۆرە. وتیشی، دەبێت ھێڵێکی ھاوبەش بدۆزرێتەوە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی مەترسییەکانی ڕووسیا، ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد، دەبێت ئیدارەکەی (جۆو بایدن) لەسەر بنەمای ھاوپەیمان و ھاوبەشێکی ستراتیژی، پەیوەندییە سیاسییەکان لەگەڵ وڵاتانی یەکێتی ئەوروپا بەھێزتر بکاتەوە.
ڕۆژنامەی (وۆڵ ستریت جۆرناڵ) لە زاری سەرچاوەیەکی باڵای ئەمریکا ئاشکرایکردووە، وەزارەتی بەرگری بڕیاریداوە بە کشاندنەوەی ھەشت سیستمی بەرگری مووشەکی (پاتریۆت)، لە (عێراق و کوەیت و سعودیە و ئوردن)، بەم نزیکانەش پڕۆسەکە جێبەجێ دەکرێت.
وەزارەتی بەرگری ئەمریکا زانیارییەکەی پشتڕاستکردووەتەوە و ڕایگەیاند، پڕۆسەکە بە ھەماھەنگی دەبێت لەگەڵ ئەو چوار وڵاتە، بە جۆرێک کاریگەری نابێت لەسەر بەرژەوەندییە ئەمنییەکانی ئەمریکا، دەشڵێت، توانا سەربازییەکانی وڵاتەکەیان لە ناوچەکە لە ئاستێکی باڵادا دەمێنێتەوە.
ڕەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیا لە ھەژمارەکانی خۆی لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان ڤیدیۆی تاقیکردنەوەی موشەکێکی بە ناوی ئاتماجا بڵاوکردەوە و نوسیوویەتی، موشەکەکە بە سەرکەوتوویی تاقیکرایەوە و ئامانجەکەی خۆی پێکاوە. خوڵوسی ئاکار وەزیری بەرگری تورکیا و فەرماندەکانی ھێزی دەریایی و وشکانی و ئاسمانی سەرپەرشتی تاقیکردنەوەکەیان کرد.
موشەکە نوێیەکەی تورکیا لەسەر کەشتییەکی ناو کەنارە ئاوییەکانی شاری سینۆپ تاقیکرایەوە و ئەمەش دواین تاقیکردنەوەی بوو کە بە وردی ئامانجەکەی پێکاوە، بڕیارە لە داھاتوویەتی نزیکدا ڕادەستی ھێزە دەریاییەکانی تورکیا بکرێت.
میدیاکانی ڕۆژئاڤا بڵاویانکردەوە، بە ھەماھەنگی لەگەڵ ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی و لە ڕێکارێکی ئەمنی تونددا، ھێزەکانی سوریای دیموکرات زیندانیانی داعشیان لە گرتووخانەی (سەناعە) لە حەسەکە گواستووەتەوە بۆ شارۆچکەی (شەدادییە)، کە زۆرینەیان عێراقین و لە نێویشیاندا داعشی بە ڕەچەڵەک بیانی تێدایە، کە لە ساڵی ٢٠١٧ەوە و دوای کۆنترۆڵکردنەوەی پارێزگای ڕەققە دەستگیرکراون.
سەرچاوەکە ئاشکرایکردووە، لە گرتووخانەی (سەناعە) نزیکەی پێنچ ھەزار تیرۆریستی داعش زیندانی کراون کە لە نێویاندا دەیان گەورە تیرۆریستی عێراقی و سوری و بیانی ھەیە، ھۆکاری گواستنەوەشیان بۆ شارۆچکەی (شەدادییە) ئەمنییە و پەیوەندی بەو پەلامارانەی ماوەی ڕابردووە ھەیە، کە لەلایەن گروپە چەکدارەکانی ھاوپەیمانی تورکیا ئەنجامدراوە بۆ شکاندنی گرتووخانەکە.
بزوتنەوەی تاڵیبان ڕایگەیاند، دژ بە مانەوەی ھەر ھێزێکی بیانین لە دوای کشانەوەی ھێزەکانی ئەمریکا و ناتۆ لە ئەفغانستان، ئاماژەی بەوەشکرد، تورکیا بیەوێت بە ناوی ئاسایشی فڕۆکەخانەوە ھێزی سەربازیی لێرە بھێڵنەوە، ئەفغانییەکان ڕێگە بەمە نادەن و وەک داگیرکەر سەیری دەکرێن.
(عومەر خان) سەرۆک وەزیرانی پاکستانیش ڕایگەیاند، دوای کشانەوەیان لە ئەفغانستان، ڕێگە بە ئەمریکا نادەن ھیچ بنکەیەکی سەربازیی لە پاکستان بەکاربھێنێت.
ڕۆژی پێنجشەممە، (جەیک سولیڤان) ڕاوێژکاری ئاسایشی نیشتمانی کۆشکی سپی ئاشکرایکرد، لە پەراوێزی کۆبوونەوەی لوتکەی ناتۆ، (بایدن و ئەردۆغان) ڕێککەوتوون لەسەر ئەوەی دوای کشانەوەی ھێزەکانی ئەمریکا و ناتۆ، تورکیا ئەرکی ئەمنی فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی کابوڵی پایتەختی ئەفغانستان بگرێتە ئەستۆ.
میدیاکانی ئیسڕائیل ڕایانگەیاندووە، تا ئێستا بینامین ناتانیاھۆ ئامادە نییە ئەو خانووە چۆڵ بکات کە تایبەتە بە سەرۆک وەزیرانی ئیسڕائیل و ڕادەستی نەفتالی بێنێت سەرۆک وەزیرانی نوێی وڵاتەکەی ناکات.
خانووەکە لە شەقامی بفلۆرە لە قودسی خۆرھەڵات و بینێتیش بە ناتانیاھۆی وتووە پێویستە لە ماوەی ١٤ ڕۆژدا چۆڵی بکات و ڕادەستی بکات، چاودێرانیش دەڵێن ئەم ھەنگاوەی ناتانیاھۆ بۆ دروستکردنی ڕێگرییە لە بەردەم کابینەی نوێدا.
تا ئێستا ھیچ یاسایەک نییە سەرۆک وەزیرانی پێشوو ناچار بکات لە ماوەیەکی دیاریکراودا نووسینگە و خانوەکەی ڕادەستی سەرۆک وەزیری نوێ بکات، بۆیە ھاوپەیمانییەکەی بێنێت بە نیازە پڕۆژەیاسایەک بدەنە پەرلەمان تا سەرۆک وەزیران ناچار بکەن لە ماوەیەکی دیاریکراودا باڵەخانە و خانووی تایبەت بە سەرۆکایەتی چۆڵ بکات.
سەرۆکی ئەمریکا لە کۆنفرانسێکی ڕۆژنامەوانیدا لە کۆشکی سپی وتی، لە ماوەی ١٥٠ ڕۆژی سەرۆکایەتییەکەیدا ٣٠٠ ملیۆن ژەمە ڤاکسینیان بە ئەمریکییەکان داوە و ئەمەش بە ھەنگاوێکی گرنگ ناو دەبات.
وتیشی، ئەم ھەنگاوە پەیوەندی بە دەرفەت و چانسەوە نییە، بەڵکو ئەنجامی ھەوڵ و ماندووبوونی زانایان و کۆمپانیاکان و حکومەت و دەسەڵاتە خۆجێییەکانی ئەمریکایە.
بایدن ئاماژەی بەوەشکرد، تا ئێستا لە واشنتۆن و ٢٦ ویلایەتی دیکەدا زیاتر لە ٥٠٪ی ئەمریکییەکان کوتراون و نزیکن لەوەی بە ئامانجەکەیان بگەن کە پێدانی ڤاکسینە بە ٧٠٪ی دانیشتووان.
ئەمریکا لەسەر ئاستی جیھان زۆرترین تووشبووی کۆرۆنای تۆمارکردووە و تا ئێستا ٣٧ ملیۆن و ٣٩٣ ھەزار کەس لەو وڵاتە تووشی کۆرۆنا بوون و لەو ژمارەیەش ٦١٧ ھەزار کەس گیانیان لە دەستداوە.
پارتی دیموکراتی گەلان (ھەدەپە) رایگەیاند، ھەزار و ٦٠٥ دەستگیرکراوی سیاسی و ئەندامی ھێزەکانی ئۆپۆزسیۆن، لە زیندانەکانی تورکیا بەھۆی توشبوونیان بە نەخۆشی درێژخایەن و کوشندەوە ژیانیان لە مەترسیدایە، کە لەو ژمارەیە ٦٠٤ زیندانییان باری تەندروستیان زۆر خراپە و پێویستیان بە چاودێری وردی پزیشکی ھەیە.
ھەدەپە داوای لە پەرلەمانی تورکیا کردووە پرۆژەیەک گەلاڵە بکات، بۆ دەرکردنی بڕیاری لێبوردن، بۆ ئەو زیندانیانەی گیرۆدەی نەخۆشی کوشندە بوون.
بەپێی ئامارێکی رێکخراوە نێودەوڵەتییەکانی مافی مرۆڤیش، لە ئیستادا زیندانەکانی تورکیا زیاتر لە ٢٦٠ ھەزار بەندکراوی تێدایە، کە لە زۆری ژمارەی بەندکراوان ئەو وڵاتە لەسەر ئاستی جیھان لە پلەی دووەمدایە.
(نید پریس) وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا رایگەیاند: لە دانوستانەکانی ڤێیەننا لەگەڵ ئێران چەند ئامانجێک بە دەستھاتوون، بەڵام ئاستەنگ لەبەردەم بەشێک لە ھەنگاوەکاندا ھەیە، ھیچ وادەیەکیش بۆ کۆتایی ھاتنی خولی شەشەمی دانوستانەکانی ڤێیەننا دیاری نەکراوە.
لایخۆشییەوە (عەباس عێراقچی) گەورە دانوستکاری ئێران لە کۆبوونەوەکانی ڤێیەننا گەشبینی خۆی نیشاندا بە گەیشتن لەسەر رێککەوتنە ئەتۆمی و پابەندبوونی لایەنەکان، بەو خاڵانەی کە لە رابردوو لەسەر ئەو دۆسێیە ئیمزاکرابوون.
(عەباس عێراقچی) وتی" ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئێران، کاریگەری لەسەر تیمی دانوستانی تاران و رەوتی گفتوگۆکانی ڤێیەننا نابێت.
(کیم جون ئون) سەرۆکی کۆریای باکور لەمیانەی کۆبوونەوەی پارتی کرێکارانی رایگەیاند: چۆن خۆیان بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەمەریکا ئامادەکردووە، بەھەمان شێوەش بۆ پاراستنی ئاسایشی نیشتیمانی وڵاتەکەی و گەشەیەکی ئابوری سەربەخۆ، ئامادەی گفتوگۆ و دانوستانن لەگەڵ ئیدارەکەی( جۆبایدن)، دانی بەوەشدانا کە ولاتـەکەی بە قەیرانی قورسی ئابوریدا تێپەڕدەبێت، بەڵام تا ئێستا ھیچ سەرچاوەیەکی رەسمی لە واشنتۆنەوە وەڵامی بۆ ئەو لێدوانەی "کیم" نەبووە.
بەڵام میدیاکانی کۆریای باشور، ئەو لێدوانەی،(کیم جون ئون) سەرۆکی کۆریای باکوریان بە پلانێکی تاکتیکی ناوبردووە بۆ مامەڵە کردن لەگەڵ ئیدارەی نوێی کۆشکی سپی.