جیهان
کەناڵی سکای نیوز بڵاویکردەوە، لە بۆردومانێکی ئیسرائیلدا لە باشوری غەززە، حازم ھەنیە، کوڕی ئیسماعیل ھەنییە، سەرۆکی مەکتەب سیاسی حەماس کوژراوە.
ھاوکات میدیاکانی لوبنان بڵاویانکردەوە، فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی ئیسرائیل بۆردومانی ئۆتۆمبێلێکی لە بەلدە جەدرا لە باشوری لوبنان کردووە سێ کەس لە بۆردومانەکەدا کوژراون کە یەکێکیان سامر عەبدولحەمیە کە لێپرسراوی حزبوڵای لوبنانیە لەو ناوچەیەدا.
ناوەندی راگەیاندنی ھێزەکانی سووریای دیموکرات"ھەسەدە" راگەیەندراوێکی سەبارەت بە بڵاوکراوەیەکی وەزارەتی بەرگریی دەوڵەتی تورکیا بڵاوکردەوە و رایگەیاند، وەزارەتی بەرگریی دەوڵەتی پڕوپاگەندەی ئەوە دەکات، کە گوایە سێ شەڕڤانی ھەسەدە لە ھێرشێکدا لە رۆژ ٨ی شوبات لە ناوچەکانی ڕۆژھەڵاتی فورات گیانیان لەدەستداوە، بەڵام ئەوە تەنیا پڕِوپاگەندەیە و دوورە لە راستییەوە.
ھاوکات میدیاکانی رۆژئاوای کوردستان بڵاویانکردەوە، رۆژی ھەینی تورکیا ناوچەکانی دەوروبەری منبج و شیراوای لە سنوری عەفرین بۆردومانکردووە.
روانگەی سوریا بۆ مافەکانی مرۆڤ ئاشکرایکرد، شەوی رابردوو دەنگی تەقینەوەی گەورە لە شاری دیمەشقی پایتەختی سوریا بیستراوە و دوای بە دواداچوون و لێکۆڵینەوە دەرکەوتووە ھێرشی سوپای ئیسرائیل بووە بۆسەر ھەردوو ناوچەی دیماس و مەشروع کە دوو ناوچەی نیشتەجێبوونن لە دیمەشقی پایتەخت.
ئاماژەی بەوەشکردووە، بەھۆی ھێرشەکەوە سێ کەس کوژراون کە سوری نین و دیار نییە ئێرانین یان سەر بە حزبوڵای لوبنانن، ھەروەھا زیانێکی ماددی زۆریش بە ھەردوو گەڕەکەکە گەیشتووە.
دوانزەیەمین خولی ھەڵبژاردنی پەرلەمانی پاکستان رۆژی پێنج شەممە بەڕێوەچوو، لە دوای کۆتایھاتنی پڕۆسەکە نەواز شەریف، سەرۆکی وەزیرانی پێشوو و سەرۆکی پارتی یەکێتیی موسڵمانانی پاکستان رایگەیاند زۆرینەی دەنگەکانیان بە دەستھێناوە، ھاوکات عیمران خان، سەرۆکوەزیرانی پێشووی پاکستان لە زیندانەوە سەرکەوتنی لە ھەڵبژاردن راگەیاند.
تا ئێستا ئەنجامی رەسمی دەنگدان رانەگەیەنراوە، بەڵام نەواز شەریف دەڵێت ٥٩ کورسی لەکۆی ٢٦٦ کورسی لە پەرلەمانی فیدراڵی بەدەستھێناوە، ھاوکات عیمران خانیش دەڵێت، ٤٩ کورسی پەرلەمانیان بە دەستھێناوە.
عیمران خان لە تۆمارێکی ڤیدیۆییدا کە لە رێگەی زیرەکی دەستکردەوە ئامادەکراوە بانگەشەکانی نەواز شەریفی رەتکردەوە و داوای لەلایەنگرانی کرد ئاھەنگ بگێڕن.
تیدرۆس ئەدھانۆم بەڕێوەبەری گشتی رێکخراوی تەندروستیی جیھانیی رایگەیاند، بەھۆی ھێرش و بۆردومانەکانی ئیسرائیل زۆربەی نەخۆشخانە سەرەکییەکانی کەرتی غەززە بە تەواوی وێران بوون یان زیانی زۆریان بەرکەوتووە و توانای ئەوەیان نەماوە نەخۆش لەخۆبگرن و تیمەکانی رێکخراوی تەندروستیی جیھانیش بەھۆی چڕی بۆردومانەکانی ئیسرائیلەوە ناتووانن بگەنە بەھەموو ناوچەکان بۆ چارەسەرکردنی نەخۆش و بریندارەکان.
وتیشی، نەمانی دەرمان و پێداویستییە پزیکشییەکانیش ھێندەی تر رەوشتی تەندروستی لەکەرتی غەززە سەخترکردووە و گەیشتووەتە ئاستێکی ھێندە مەترسیدار کە پێویستی بەوەیە بە زووترین کات شەڕ رابگیرێت و بەپێچەوانەوەشەوە کارەساتی زۆر خراپ و چاوەڕوان نەکراو روودەدات.
پەیمانگای نێودەوڵەتی بۆ سیستمی وزە رایگەیاند، بەپێی راپرسییەکیان بۆ زیرەکترین شارەکانی جیھان کە لە ١٨٣ شاری ٩٢ وڵات ئەنجامدراوە لەسەر بنەمای تایبەت بە گەشە و زیندوێتی ئابووری و چۆنێتی ژیانی دانیشتووانەکانیان، شاری لەندەن بە پلەی یەکەمی جیھان ھاتووە و لەسەری ئاستی وڵاتانی عەرەبیش ھەرچەندە شاری ئەبو زەبی ئیمارات بە پلەی یەکەم دیاری کراوە، بەڵام لەسەر ئاستی جیھان لە پلەی ١١٦ھەمدایە، شاری دەوحەش لە قەتەر لەسەر ئاستی وڵاتانی عەرەبی لە پلەی دوەوەمدایە و لەسەر ئاستی جیھانیش لە پلەی ١٢٠مدایە.
بەپێی ئەو راپرسییەی پەیمانگای نێودەوڵەتی بۆ سیستمی وزە، لەناو ئەو ١٨٣ زیرەکترین شارەی وڵاتانی جیھان، بەغدادی پایتەختی عێراقی تێدا نییە، لەکاتێکدا چەندین شاری تری عەرەبی وەک ریازی پایتەختی سعودیە و کوەیت و مەنامە و عەمان و قاھیرە بە پلەی جیاواز لە ناو ریزبەندییەکەدا دیاریکراون.
کۆمەڵەی ژنی ڕۆژنامەنووسانی میزۆپۆتامیا راگەیەنراوێکی سەبارەت بە دەستگیرکردنی ھەردوو رۆژنامەنووس "کیبریە ئەڤرێن و سەلامات توران" لە ناحیەی سیزیرێی شرناخ بڵاوکردەوە و رایگەیاند، ناتوانرێت ھیچ فشارێک بخرێتە سەر رۆژنامەنووسانی رۆژنامەوانی ئازاد.
کۆمەڵەکە ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە، ھێرش و گوشارەکان بۆ سەر ڕۆژنامەنووسان لە تورکیا زیاتر دەبێت، بە تایبەتی لەگەڵ نزیکبوونەوەی ھەڵبژاردنی شارەوانییەکان کە بڕیارە لە ٣١ی ئاداری داھاتوو بەڕێوەبچێت.
بەپێی ئەنجامە بەراییەکانی ھەڵبژاردنی پەرلەمانی پاکستان، کە لەلایەن ئەنجوومەنی ھەڵبژاردنەوە راگەیەنراوە، کانددیەکانی سەر بە پارتی بزووتنەوەی ئینساف بە سەرۆکایەتی عیمران خان سەرۆکوەزیرانی پێشووی پاکستان، کە ئێستا لە زینداندایە ٩٨ کورسیان بەدەستھێناوە.
ھەر بەپێی ئەنجامەکان، ھەروەھا و پارتی موسلیم لیگ-نەواز بە سەرۆکایەتی نەواز شەریف سەرۆکی پارتی یەکێتیی موسڵمانانی پاکستان، ٧١ کورسی و پارتی گەل بە سەرۆکایەتی بلاول بوتۆ زەرداری ٥٣ کورسی بەدەست ھێناوە.
جەیمس ئیڵدر وتەبێژی رێکخراوی یونسێف تایبەت بە منداڵان سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکان لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا لە جنێف رایگەیاند، شەڕ و ئاڵۆزییەکانی نێوان سوپا و ھێزەکانی وەڵامدانەوەی خێرا لە سودان کە زیاتر لە ١٠ مانگە بەردەوامە، زیانی زۆری بەھەموو تاک و خێزان و بوارەکانی ئەو وڵاتە گەیاندووە و ژێرخانەی ئەو وڵاتەی بە تەواوی وێران کردووە.
وتیشی، بەپێی دواین ئامارەکان کە لەماوەی سێ مانگی رابردوودا کۆکراونەتەوە، لە ئێستادا زیاتر لە لە ٧٠٠ ھەزار منداڵ لە سودان مەترسیدارترین ھەڕەشەی نەبوونی خۆراک و برسێتی و نەخۆشی جۆراوجۆریان لەسەرە و ئەگەر رێگەچارەی گونجاو نەدۆزرێتەوە بۆ کۆتایی ھێنان بەشەڕ لە سودان، کارەساتی گەورەی مرۆیی لەناو ومنداڵانی ئەو وڵاتە دروستدەبێت.
مەڕاڵ دانیش بێشتاش، کاندیدی پارتی یەکسانی و دیموکراسی گەلان (دەمپارتی) بۆ ھاوسەرۆکایەتی گەورە شارەوانی ئیستانبوڵ یەکەمین پەیامی خۆی بڵاوکردەوە و ئەوەی خستوەتەڕوو، پلانی پارتەکەی ئەوەیە ئیستانبوڵ بکاتە شاری یەکسانی و ئومێد و ئاشتی.
باسی لەوەشکرد، بە ئیرادەی ژنان و بە جۆشوخرۆشی گەنجان و پشتیوانی گەل ھەڵمەتی ھەڵبژاردن دەستپێدەکەن و لەڕوی جەماوەرییەوە گەشەی زیاتر دەکەن.
بەگوێرەی نوێترین ئامار کە دەستەی ئاماری تورکیا بڵاویکردووەتەوە نزیکەی ٣٣٪ـی دەنگدەرانی ئیستانبوڵ لە بنەڕەتدا خەڵکی پارێزگاکانی باکوری کوردستانن و دەنگی ئەوان لە ھەڵبژاردنەکەی ٣١ی ئازاردا یەکلاییکەرەوە دەبێت.
رێکخراوی مافی مرۆڤی ھەنگاو راپۆرتی ساڵی ٢٠٢٣ی تایبەت بە رەوشی کۆڵبەرانی رۆژھەڵاتی کوردستان بڵاوکردەوە و ئەوەی خستووەتەڕوو، زۆرترین ئاماری کۆڵبەرانی کوژراو و بریندار لە سنوورەکانی پارێزگای سنە تۆمارکراوە کە ٢٨ کۆڵبەر کوژراون و ١٥٣ی تریش برینداربوون.
باسی لەوەشکردووە، سەرەڕای کوژرانی سەدان کۆڵبەر لە چەند ساڵی رابردودا کە ٨٥٪ـی ھۆکارەکان بە دەستڕێژی گولـلەی ھێزەکانی پاسەوانی سنور بوون، بەڵام ھیچکام لە تاوانبارانی کوژرانی کۆڵبەرانی کورد لەلایەن دەزگای دادی ئێرانەوە لێپرسینەوەیان لەگەڵدا نەکراوە.
بەگوێرەی راپۆرتی ھەمان رێکخراو ساڵی ٢٠٢٢ لە رۆژھەڵاتی کوردستان ٤٦ کۆڵبەر گیانیانلەدەستدابوو، ٢٤٤ تریش برینداربوو بوون.
بە گوێرەی راپرسییەکی رۆژنامەی وۆڵ ستریت جۆرناڵی ئەمریکی، ژمارەیەکی زۆری خەڵکی ئەمریکا چیتر متمانەیان بە تواناکانی جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا نەماوە بۆ سەرۆکایەتیکردنی وڵاتەکەیان لە چوار ساڵی داھاتوودا.
ئەمریکییەکان ھۆکاری نەمانی متمانەیان بە بایدن بۆ لاوازی بیرەوەی دەگێڕنەوە، بە تایبەتی دوای ئەوەی لە چەند رۆژی رابردوودا، زیاتر لە جارێک لەکاتی وتارەکانیدا ھەڵەی کردووە.
بەپێی ڕاپرسییەکە بایدن شکستی ھێناوە لە دروستکردنی پەیوەندیەکی دۆستانە لەگەڵ دەنگدەرانیدا، ئەوەش وایکردووە بەشێک لە دەنگدەرانی متمانەیان پێی نەمێنێت.
ئەوەش لەکاتێکدایە، راپۆرتە پزیشکییەکانی دەریانخستووە، بایدن بەھۆی زۆری تەمەنییەوە بەڕێژەیەکی زۆر دووچاری لەدەستدانی بیرەوەری بووەتەوە.
روانگەی سوری بۆ مافی مرۆڤ رایگەیاند، لەلایەن گروپە چەکدارەکانی نزیک لە ئێرانەوە، بە درۆن و مووشەک ھێرشکراوەتە سەر ھێزەکانی ئەمریکا لە کێڵگەی نەوتی ئەلعومەر و سەرەتا ٢٠ موشەک ئاڕاستەی ھێزەکانی ئەمریکا کراوە، دواتریش بە درۆن بۆردومانکراون.
ئەوەشی خستەڕوو، بەھۆی بۆردومانەکەوە لەنێو ھێزە سەربازییەکانی کێڵگەی نەوتی ئەلعومەر بریندار ھەیە.
راشیگەیاندووە، دوای بۆردومانکردنی کێڵگەی نەوتی ئەلعومەر، ھێزەکانی ئەمریکا لە کێڵگەی غازی کۆنیکۆش کراونەتە ئامانج و بە درۆن و مووشەک ھێرشکراوەتەسەریان، بەڵام تائێستا زیانەکان دیارنین.
پارێزگای شرناخ لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، لە چیای گابار بۆ ماوەی ١٥ رۆژی دیکە قەدەغەی ھاتوچۆ جێبەجێدەکرێت.
پێشتر سێ جار دەسەڵاتدارانی تورکیا قەدەغەی ھاتوچۆیان لە چیای گابار جێبەجێکردووە، بەوھۆیەشەوە دانیشتوانی گوندەکانی ناوچەی باسا لە سنووری پارێزگای شرنەخ لە کاری کشتوکاڵی و ئاژەڵداری دابڕاون.
سەرچاوەیەکی سەربازی بە ئاژانسی نۆرس پرێسی راگەیاندووە، ئەو کەسانە دوای زنجیرە ھێرشەکانی ئەمریکا بۆسەر پێگەی گروپە چەکدارییەکانی نزیک لە ئێران دەستگیرکراون، بەھۆی ئەوەی گومان دەکرێت لەبارەی جوڵەی ھێزەکانی ئێران زانیارییان دابێتە ئەمریکا.
باسی لەوەشکردوە، ھەڵمەتەکە لەنێوان دێرەزور و شارۆچکەی مەیادین ئەنجامدراوە، ھاوکات چەند رۆژێکیشە ھێزەکانی حکومەت ھەڵمەتێکی گەڕان و پشکنینیان بەھەمان ھۆکار لە رۆژھەڵاتی دێرەزور دەستپێکردووە.
لە حەوتی تشرینی یەکەمی ساڵی رابردوەوە، ژمارەیەک لە دیارترین سەرکردەکانی سوپای پاسداران لە سوریا لەلایەن ئیسرائیلەوە بەئامانج گیراون، ئەمریکاش چەندینجار کۆگای گروپە چەکدارییەکانی نزیک لەئێرانی لەو وڵاتەدا بۆردومانکردووە.
ئەمیر عەبدوڵاھیان، وەزیری دەرەوەی ئێران لە بەیروت لەگەڵ نەجیب میکاتی سەرۆکوەزیرانی لوبنان کۆبووەوە و دواتر لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، پێویستە چارەسەرێکی سیاسی بۆ شەڕی غەززە بدۆزرێتەوە، ئاماژەی بەوەشدا، ئیسرائیل جەنگ بە تاکە چارەسەر دەزانێت بۆ یەکلاییکردنەوەی پرسەکە.
وتیشی، لەسەر پرسی فەڵەستین گفتوگۆ لەگەڵ سعودیە دەکەن و شەڕ چارەسەر نییەو پشتیوانی لە ھەر دەستپێشخەرییەک دەکەن بۆ کۆتاییھێنان بە شەڕی غەززە، جەختیلەوەشکردەوە ھێرشی ئیسرائیل بۆ سەر لوبنان دەبێتە رۆژی کۆتایی بنیامین ناتانیاھۆ.
عەبدوڵاھیان وتیشی، لوبنان بەرەی پێشەوەی میحوەری بەرگرییە و ھێرشی ئیسرائیل بۆ سەر لوبنان دەبێتە رۆژی کۆتایی بنیامین ناتانیاھۆ.