جیهان

بایدن لە میانی رێوڕەسمێکدا بۆ کۆکردنەوەی کۆمەک لە کالیفۆرنیا رایگەیاند، کەسێکی شێتمان وەک پوتن ھەیە، کە دەبێت ھەمیشە ترسی ھەڵگیرسانی جەنگی ئەتۆمییان ھەبێت. 

پێشتریش بایدن لەچەند بۆنەیەکی جیاوازدا، پوتنی بە خوێنڕێژ و تاوانباری جەنگ وەسف کردووە، بە تایبەت دوای دەستپێکردنی ئۆپراسیۆنەکەی روسیا بۆ سەر ئۆکراین. 

وەزارەتی دەرەوەی روسیاش لە راگەیەندراوێکدا لە ساڵی رابردوو لەسەر ئەو وەسفانەی بایدن رایگەیاندبوو، ئەو لێدوانانە پەیوەندییەکانی ئەمریکا و روسیا دەخاتە سەر لێواری رووخان. کرملینیش وەسفەکانی بایدن بە سوکایەتی بۆ سەر کەسایەتی پوتن ناوبردووە.

 
بەردەوامبە لە خوێندنەوە

بەرەبەیانی ئەمڕۆ چەند ناوچەیەکی باشوری خۆرئاوای خان یونس لەلایەن سوپای ئیسرائیلەوە بە چڕی بۆردومان کراون و دەنگی چەند تەقینەوەیەکیش بیستراون.

ھاوکات ھێزەکانی سوپای ئیسرائیل لە ناوەڕاستی شارەکەدا چەند خانوویەکیان تەقاندووەتەوە و دوکەڵێکی زۆر بەرزبووەتەوە. 

ھەروەھا ھێزەکانی ئیسرائیل دەوروبەری کەمپی نوسەیراتیان بۆردومانکردوە و فڕۆکە ئیسرائیلیەکان بەردەوام بە ئاسمانی ناوچەکەدا دەسوڕێنەوە.

ئاژانسی ھەواڵی فەڵەستینیش بڵاویکردەوە، لەچەند بۆردومانێکی ئیسرائیلدا بۆ سەر چەند ماڵێک لە شاری رەفەح، سێ کەس کوژراون و ژمارەیەکی دیکەش برینداربوون.

 
بەردەوامبە لە خوێندنەوە

تێدرۆس گێبرێسس بەڕێوەبەری رێکخراوی تەندروستی جیھانی بە رۆژنامەنووسانی راگەیاند، ئەوان داوای ئاگربەستێکی مرۆیی بەپەلە و گەیاندنی یارمەتییە مرۆییەکانیان بۆ ھاووڵاتیانی غەززە کردووە، چونکە لەئێستادا غەززە بووەتە ناوچەی مەرگ و بەشێکی زۆری ناوچەکەش وێرانبووە.

ئەوەشی خستووەتەڕوو، زیاتر لە ٢٩ ھەزار مرۆڤ کوژراوە و ژمارەیەکی زۆریش بریندارن، بەدخۆراکیش لە ناوچەکەدا بە خێراییەکی زۆر لە پەرەسەندندایە.

 
بەردەوامبە لە خوێندنەوە

پارتی یەکسانی و دیموکراسی گەلان (دەمپارتی) لەبارەی دۆخی زمانی دایک لە تورکیا نامەیەکی ئاڕاستەی ‏ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەروەردە و زانست و ڕۆشنبیری  (یونسکۆ) کرد و داوایکرد رێکخراوەکە لێکۆڵینەوە لە رێکارەکانی ئەنقەرە دەستپێبکات کە دژی قسەکردن بە زمانی دایک پەیڕەویان دەکات.

لە نامەکەدا ئاماژە بەوەشکراوە، گەلانی کورد، عەرەب، سریان، ئەرمەن و چەرکەز و لاز لە تورکیا بەشێک نین لە زمانی پەروەردە و فێرکردن و کار بۆ زیاتر لاوازکردنیان دەکرێت، ئەوەش پێچەوانەی بڕگەی سەرەکی نەتەوە یەکگرتووەکان بە مافی خوێندن بە زمانی دایک کە بە یەکێک لە مافە سەرەتاییەکانی مرۆڤ داناوە.

دەمپارتی لەسەر دۆخی زمانەکانیش لە تورکیا، داوای لێکۆڵینەوە و بەدواداچوونی لە یۆنیسکۆ کردووە.

 
بەردەوامبە لە خوێندنەوە

ئاژانسی رۆیتەرز لە زاری رافائیل گروسی بەڕێوەبەری گشتی ئاژانسی نێودەوڵەتی ئەتۆم بڵاویکردووەتەوە، ئێران بەردەوامە لەسەر پیتاندنی یۆرانیۆم بەشێوەیەک کە زۆر زیاتر لە پێداویستییەکانی بۆ مەبەستی بازرگانی یۆرانیۆم دەپیتێنێت و بەنیازیش بووە مانگی داھاتوو بۆ گفتوگۆ لەبارەی پەیوەندییەکانی نێوان تاران و ئاژانسی وزە سەردانی ئێران بکات، بەڵام دەسەڵاتدارانی ئێران رێگەیان پێنەداوە.

لە بەرامبەریشدا محەمەد ئیسلامی سەرۆکی رێکخراوی وزەی ئێران رایگەیاندووە، بەھۆی زۆری کارەکانیان و سەرقاڵییان، نەیانتوانیووە رێگە بدەن بۆ مانگی داھاتوو بەڕێوەبەری گشتی ئاژانسی نێودەوڵەتی ئەتۆم سەردانی تاران بکات، بەڵام بانگھێشتنامەیەکی ئاراستە کراوە بۆ بەشداریکردن لە کۆنفرانسێکی نێودەوڵەتی تایبەت بە وزە کە لە مانگی ئایاری داھاتوودا لە تاران بەڕێوەدەچێت.

 
بەردەوامبە لە خوێندنەوە

ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیەکگرتووەکان کۆبووەوە و ئەمریکا ڤیتۆی لە دژی ڕەشنووسی بڕیارێک بەکارھێنا کە لەلایەن جەزائیرەوە پێشکەشکرابوو داوای ئاگربەستی "بەپەلە"ی لە غەززە دەکرد.

نوێنەری ئەمریکا لە ئەنجومەنی ئاسایش رایگەیاند، ئەو ھەنگاوە ھەڕەشەی تێکدانی دانوستانە بەردەوامەکانی نێوان ئیسرائیل و حەماس دەکات بە نێوەندگیری ئەمریکا و میسر و قەتەر.

لە بەرامبەردا ئەمریکا ڕەشنووسێکی خۆی پێشکەش کرد کە دژی ھێرشی زەمینی چاوەڕوانکراوی ئیسرائیلە لە ڕەفەح و دەڵێت، نابێت لە ھەلومەرجی ئێستادا ئەوە ڕووبدات، بەوپێیەی ھەوڵەکانی ئاگربەست لەباردەبات.

 
بەردەوامبە لە خوێندنەوە

سوپای ئیسرائیل لە راگەیەنراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، لە حەوتی تشرینی یەکەمی ساڵی ٢٠٢٣ەوە تائێستا، ھێزەکانیان ٢٩ ھەزار ھێرشی ئاسمانیان کردووەتەسەر کەرتی غەززە، ھەروەھا دوو ھەزار شوێنیش لە سوریا و لوبنان و کەناری رۆژئاوا کراونەتە ئامانج.

بەگوێرەی ئامارەکان، بەھۆی بەردەوامی ھێرشەکانی ئیسرائیلەوە تائێستا زیاتر لە ٢٩ ھەزار کەس لە کەرتی غەززە کوژراون کە نزیکەی نیوەیان منداڵ بوون، ھەروەھا زیاتر لە ٦٩ ھەزار کەسیش برینداربوون، ئەمە جگە لەوەی لەو ماوەیەدا ٦٥٠ ھەزار کەس لە غەززە بێ ماڵوحاڵ بوون و ٩٠٠ ھەزار کەسیش ئاوارە و دەربەدەربوون.

بەردەوامبە لە خوێندنەوە

ستیفانی دوجاریک، وتەبێژی ئەنتۆنیۆ گوتێرێس، سکرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان بە رۆژنامەنووسانی راگەیاند، بەردەوامی ھێرشەکانی سەر غەززە و تێکچوونی زیاتری دۆخی مرۆیی جێگەی نیگەرانییەکی زۆریانە، بە تایبەت کە ئێستا لە غەززە ھەمووان برسین لەنێویشیاندا ٥٠ ھەزار ژنی دوو گیان ھەن.

ئاماژەی بەوەشکردووە، جەزائیر و ئەمریکا دوو پڕۆژەی تایبەتیان بە غەززە ئامادەکردووە و بڕیارە لە رۆژانی داھاتوودا بیخەنە بەردەم ئەنجومەنی ئاسایش، لە پڕۆژە بڕیارەکەی جەزائیریشدا داوای دەستبەجێ راگرتنی ھێرشەکان کراوە.
وتەبێژی سکرتێری گشتیی نەتەوە یەکگرتووەکان وتیشی، ئەوان داوای ڕاگەیاندنی ئاگربەستی بەپەلە و گەیاندنی ھاوکاری مرۆیی و ئازادکردنی بارمتەکان لە غەززە دەکەن و داواشدەکەن ئەنجومەنی ئاسایش بەکۆی دەنگ  بڕیارێکی بەپەلە لەوبارەیەوە بدات.

 
بەردەوامبە لە خوێندنەوە

راگەیاندنی جەنگیی حوسییەکانی یەمەن بڵاویکردەوە، فڕۆکەیەکی ئەمریکیان لە جۆری "ئێم کیو ناین" لە ئاسمانی پارێزگای حەدیدە لەرێی موشەکێکەوە کردووەتە ئامانج و کەوتووەتە خوارەوە، بەڵام ئاماژەی بە زیانەکانی ھێرشەکە نەکردووە.

رۆژی دووشەممەش دوو کەشتی بازرگانی ئەمریکی و کەشتیەکی بەریتانییش لە کەنداوی عەدەن لەلایەن حوسییەکانەوە کرانە ئامانج.

چەند مانگێکە حوسییەکانی یەمەن لەکاردانەوەی ھێرشی ئیسرائیل بۆ سەر غەززە، کەشتیە بازرگانیەکانی ئەمریکا و بەریتانیا لە دەریای سور دەکەنە ئامانج و بۆ وەڵامی ئەو ھێرشانەش ئەمریکا و ھاوپەیمانەکانی ھێزێکی سەربازییان پێکھێناوە کە چەند جارێک حوسییەکانیان کردووەتە ئامانج.


بەردەوامبە لە خوێندنەوە

تید شیبان، جێگری بەڕێوەبەری جێبەجێکاری یونسێف رایگەیاند، لەدوای ٢٠ مانگ لە دەستپێکردنی جەنگ لە کەرتی غەززە، لەئێستادا رەوشێکی مرۆیی زۆر سەخت لە غەززە دروست بووە و بەھۆی کەمیی خۆراک و خێرایی بڵاوبوونەوەی  نەخۆشییەکانەوە، مەترسی ھەیە ژمارەی گیانلەدەستدان لەنێو منداڵاندا زۆر زیاد بکات.

ھەروەھا ئاشکرایکردووە، رێژەی لەسەدا ٩٠ی منداڵانی غەززە کە تەمەنیان لە ٥ ساڵ کەمترە، کاریگەری یەکێک لە نەخۆشییە گواستراوەکانیان لەسەرە.

بەردەوامبە لە خوێندنەوە

جۆزیب بۆریل، لە کۆنفڕانسێکی رۆژنامەوانیدا لە برۆکسل ئاماژەی بۆ ئەوەکرد، ٢٦ وڵاتی ئەندام لە یەکێتی ئەوروپا یەکدەنگن لەسەر راگەیاندنی ئاگربەستێکی مرۆیی بەپەلە لە غەززە کە لە رێیەوە شەڕ رابگیرێت و بەبێ مەرج بارمتەکان ئازادبکرێن و ھاوکاریی مرۆیی بگەیەندرێتە دانیشتوانی شارەکە.

بۆریل ناوی ئەو وڵاتەی ئاشکرانەکردووە کە ئەندامی یەکێتییەکەیە و پشتگیری ئاگربەستی غەززە ناکات، بەڵام بە وتەی دیبلۆماتکاران لەچەند رۆژی رابردوودا ھەنگاریا دژایەتی بڵاوکردنەوەی راگەیەندراوێکی کردووە لەوبارەیەوە.

لەلایەکی دیکەشەوە، یەکێتی ئەوروپا ھۆشداری داوەتە ئیسرائیل لە ئەنجامدانی ھێرشی زەمینی بۆ سەر شاری رەفەح، چونکە کارەساتێکی گەورە بۆ نزیکەی یەک ملیۆن و ٥٠٠ ھەزار ئاوارە دروستدەکات کە روویان لەو شارە کردووە.

 
بەردەوامبە لە خوێندنەوە

ھادی تەحان نەزیف، وتەبێژی ئەنجوومەنی پاسەوانیی دەستووری ئێران بە رۆژنامەنووسانی راگەیاند، دوای سێ مانگ لە ھەڵسەنگاندنی ناوی ئەو کەسانەی داواکارییان پێشکەشکردبوو تا بەشداری لە ھەڵبژاردنی پەرلەمان و ئەنجومەنی شارەزایاندا بکەن، ئەنجومەنەکەیان شیاوبوونی ١٥ ھەزار و ٢٠٠ کاندیدی پەسەندکرد.

ئەوەشی خستووەتەڕوو، بەوپێیەش ٧٥%ـی ئەوانەی ناویان پێشکەشکردبوو شیابوونیان پەسەندکراوە، ئەو ژمارەیەش پێوانەییە لە مێژووی ھەڵبژاردنەکانی ئێراندا.
بڕیارە رۆژی ١ـی ئادار ئەمساڵ ھاووڵاتیانی ئێران بۆ ھەڵبژاردنی ئەندامانی ١٢ھەمین خولی پەرلەمان و شەشەھەمین خولی ئەنجومەنی شارەزایان بچنەسەر سندوقەکانی دەنگدان.


بەردەوامبە لە خوێندنەوە

بەگوێرەی خشتەی کارەکانی دەستەی باڵای ھەڵبژاردنەکانی تورکیا، سەعات ٥:٠٠ـی ئێوارەی ئەمڕۆ کۆتا وادەیە تا پارتە سیاسییەکان لیستی کاندیدانی خۆیان بۆ پۆستی سەرۆکی شارەوانی و ئەندامی ئەنجومەنی شارەوانی و پارێزگاکان پێشکەشی دەستەکە بکەن.

بۆ ھەڵبژاردنەکەی ٣١ـی ئادار، ٣٥ پارتی سیاسی ناوی خۆیان تۆمارکردووە و رۆژی ٣ـی ئاداریش ناوی کاندیدە پەسەندکراوەکان بڵاودەکرێتەوە، ٢١ـی ئاداریش بە رەسمی بانگەشەی ھەڵبژاردن دەستپێدەکات و نۆ رۆژ دەخایەنێت.

بەردەوامبە لە خوێندنەوە

ئاژانسی تاسی روسی رایگەیاند، دوای ئەوەی لیندسی گراھام، سیناتۆری ئەمریکا روسیای بە دەوڵەتی ترس و تیرۆر ناوبرد، مۆسکۆ گراھامی خستە لیستی تیرۆر و توندڕەوانەوە و لە لیستی داواکراوەکانە.

پێشتر گراھام لە چاوپێکەوتنێکدا رایگەیاندبوو، کاتێک ناڤالنی گەڕایەوە روسیا دەیزانی کە لەسەر دەستی پوتن دەکوژرێت و ھەر ئەویش ناڤالنی کوشت. 

ئاماژەی بەوەشکردووە، بەپێی یاساکانی ئەمریکا روسیا بە دەوڵەتی ترس و تیرۆر دادەنرێت و مۆسکۆ باجی کوشتنی ناڤالنی دەدات و چەند پێشنیازێکیشی ئاشکراکردووە کە ئەمریکا دەتوانێت لەو رێگەیەوە سزای روسیا بدات. 

 
بەردەوامبە لە خوێندنەوە

جۆن کێربی، وتەبێژی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا رایگەیاند، بە دەستپێشخەری جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا، رۆژی ھەینی داھاتوو پاکێجێکی سزای توند بەسەر روسیا دەسەپێنن، بە مەبەستی بەرپرسیارکردنی ڕوسیا لە مردنی سەرکردەی زیندانیکراوی ئۆپۆزسیۆن ئەلێکسی ناڤالنی.

ئەوەشی خستەڕوو، سزاکانی وەڵام و ھەڵوێستوەرگرتنی ئەمریکایە لە بەرامبەر، تەواوی ئەو کردەوانەی روسیا کە بە درێژایی شەڕی ئۆکراین ئەنجامیداوە.

وتەبێژی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا جەختیلەوەشکردەوە، ڕوسیا ھەر سیناریۆیەک بۆ مردنی ناڤالنی بۆ جیھان بگێڕێتەوە، پوتن و حکومەتەکەی ڕووداوەکە لە ئەستۆ دەگرن، داواش لە حکومەتی روسیا کرد کە بە تەواوی شەفاف بێت سەبارەت بە چۆنیەتی مردنی ناڤالنی.

رۆژی ١٦ی شوبات، کۆشکی سەرۆکایەتی ڕوسیا، مردنی ئەلێکسی ناڤالنی سەرۆکی ئۆپۆزسیۆنی روسیای ڕاگەیاند، ئەوەش کاردانەوەی زۆری لێکەوتەوە.

 
بەردەوامبە لە خوێندنەوە

پێگەی " ئەکسیۆس"ی ئەمریکی بڵاویکردووەتەوە، لەم ھەفتەیەدا برێت مەکگۆرگ راوێژکاری باڵای سەرۆکی ئەمریکا بۆ کاروباری رۆژھەڵاتی ناوەڕاست، سەردانی ئیسرائیل و میسڕ دەکات، بۆ درێژەدان بە گفتوگۆ و دانووستانەکان لەبارەی شەڕی غەززە، لەگەڵ دەسەڵاتدارانی ئەو وڵاتە.

ئەوەشی خستووەتەڕوو، دوو تەوەری سەرەکی گفتوگۆکانی مەکگۆرگ، لەگەڵ دەسەڵاتدارانی ئیسرائیل و میسڕ، ئۆپراسیۆنە سەربازییە چاوەڕوانکراوەکەی ئیسرائیل بۆ سەر رەفەح و ئازادکردنی بارمتەکانی غەززە دەبێت.

سەردانەکەی مەکگۆرگ  بۆ رۆژھەڵاتی ناوەڕاست چەند رۆژێک دەخایەنێت و تیایدا لەگەڵ ھەریەک لە بنیامین نەتانیاھۆ سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل و عەباس کامیل، بەڕێوەبەری ھەواڵگری میسڕ کۆدەبێتەوە. 

 
بەردەوامبە لە خوێندنەوە
1...142143144145146...513