جیهان
جۆن کێربی، وتەبێژی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا رایگەیاند، بە دەستپێشخەری جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا، رۆژی ھەینی داھاتوو پاکێجێکی سزای توند بەسەر روسیا دەسەپێنن، بە مەبەستی بەرپرسیارکردنی ڕوسیا لە مردنی سەرکردەی زیندانیکراوی ئۆپۆزسیۆن ئەلێکسی ناڤالنی.
ئەوەشی خستەڕوو، سزاکانی وەڵام و ھەڵوێستوەرگرتنی ئەمریکایە لە بەرامبەر، تەواوی ئەو کردەوانەی روسیا کە بە درێژایی شەڕی ئۆکراین ئەنجامیداوە.
وتەبێژی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریکا جەختیلەوەشکردەوە، ڕوسیا ھەر سیناریۆیەک بۆ مردنی ناڤالنی بۆ جیھان بگێڕێتەوە، پوتن و حکومەتەکەی ڕووداوەکە لە ئەستۆ دەگرن، داواش لە حکومەتی روسیا کرد کە بە تەواوی شەفاف بێت سەبارەت بە چۆنیەتی مردنی ناڤالنی.
رۆژی ١٦ی شوبات، کۆشکی سەرۆکایەتی ڕوسیا، مردنی ئەلێکسی ناڤالنی سەرۆکی ئۆپۆزسیۆنی روسیای ڕاگەیاند، ئەوەش کاردانەوەی زۆری لێکەوتەوە.
ئاژانسی تاسی روسی رایگەیاند، دوای ئەوەی لیندسی گراھام، سیناتۆری ئەمریکا روسیای بە دەوڵەتی ترس و تیرۆر ناوبرد، مۆسکۆ گراھامی خستە لیستی تیرۆر و توندڕەوانەوە و لە لیستی داواکراوەکانە.
پێشتر گراھام لە چاوپێکەوتنێکدا رایگەیاندبوو، کاتێک ناڤالنی گەڕایەوە روسیا دەیزانی کە لەسەر دەستی پوتن دەکوژرێت و ھەر ئەویش ناڤالنی کوشت.
ئاماژەی بەوەشکردووە، بەپێی یاساکانی ئەمریکا روسیا بە دەوڵەتی ترس و تیرۆر دادەنرێت و مۆسکۆ باجی کوشتنی ناڤالنی دەدات و چەند پێشنیازێکیشی ئاشکراکردووە کە ئەمریکا دەتوانێت لەو رێگەیەوە سزای روسیا بدات.
یەحیا سەریع، وتەبژی حوسیەکان رایگەیاند، بە درۆن ھێرشیان کردوەتەسەر سەر چەند کەشتیەکی ئەمریکی لە دەریای سور و عەرەب و ناوچەی ئیلاتی ئیسرائیل و کەشتیەکی ئیسرائیلی لە کەنداوی عەدەنی یەمەن.
لای خۆیەوە، حکومەتی فەڕەنسا رایگەیاند، سوپای فەڕەنسا دوو درۆنیان لە دەریای سور تیکشکاندووە و ئەو کارەشیان لە پێناو ئاسایشی کەناڵی سوێس ئەنجامداوە.
ھاوکات کەناڵی سی ئێن ئێنی ئەمریکی بڵاویکردەوە، درۆنێکی ئەمریکی لە نزیک ناوچەی حوسیەکان لە یەمەن کەوتووەتە خوارەوە و نازانرێت ھۆکاری کەوتنە خوارەوەکەی چییە.
ھێرشی ئەم دواییەی حوسیەکان دوای ئەوە دێت کە رۆژی ١٨ی ئەم مانگە ئەو گروپە چوار ھێرشیان کردسەر کەشتیەکی بەریتانی و بەھۆیەوە ژێر ئاوکەوت.
رێکخراوی مافی مرۆڤی ھەنگاو بڵاویکردەوە، دوو کۆڵبەر بە ناوەکانی جەلال و ئاکۆ لەلایەن ھێزە حکومەتییەکانی ئێرانەوە لە سنووری ھەنگەژاڵی بانە دەستبەسەرکراون، دوای ئەشکەنجەدان و لێدان، لە پشتەوە تەقەیان لێکرا و لە ئەنجامدا ئەو دوو کۆڵبەرە برینداربوون.
ئاماژەی بەوەشکردووە، کۆڵبەرێکی دیکە بەناوی سەلمان ئەمیری کە خەڵکی مەریوان بەھۆی بەربوونەوە لە بەرزایییەکانی سنووری نەوسوود بەسەختی برینداربوو، بەھۆی ناجێگیری رەوشی تەندروستی لە نەخۆشخانەی پاوە بۆ نەخۆشخانەی تاڵقانی کرماشان گواستراوەتەوە و نەشتەرگەری بۆ کراوە.
بینی غانتس وەزیری ئەنجومەنی جەنگی ئیسرائیل رایگەیاند، دەبێت جیھان و سەردەکانی بزوتنەوەی حەماسیش بزانن ، ئەگەر تا مانگی رەمەزان بارمتەکان نەگەرێنەوە ماڵەکانیان، ئەوا شەر بەردەوام دەبێت و ھێرشە زەمینییەکان شاری رەفەحیش دەگرنەوە .
ئاماژەی بۆ ئەوەشکردوە، ھێرشی زەمیینی بۆ رەفەح بە شێوەیەکی رێکخراو دەبێت و سەرەتا کارئاسانی بۆ گواستنەوەی مەدەنییەکان دەکەن لەو شارە لە رێی دانوستان لەگەڵ ھاوبەشە ئەمریکی و میسرییەکانیانەوە ئەوەش بەو ئامانجەی بەپێی توانا ژمارەی قوربانییە مەدەنییەکان کەمبکەنەوە.
وەزیری ئەنجومەنی جەنگی ئیسرائیل راشیگەیاندوە، دەبێت چەکدارانی حەماس خۆیان رادەست بکەن و بارمتەکانیش ئازاد بکەن، بەو شێوەیش دانیشتوانی غەززە دەتوانن جەژنی رەمەزان بگێڕن .
جۆزێپ بۆرێل رێکخەری سیاسەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا لە کۆنگرەی میونشن بۆ ئاسایش رایگەیاند، رەوشی ئێستای کەناری خۆرئاوا ئاستەنگێکی گەورەیە لەبەردەم بەدیھێنانی ئاشتی لە نێوان ئیسرائیل و فەڵەستین و پێویستە یەکێتی ئەوروپاش پشتیوانی دەستپێشخەری وڵاتانی عەرەبی بکات بۆئەوەی دروستبوونی دەوڵەتی فەڵەستین کەرتی غەززە و کەناری خۆرئاواش بگرێتەوەو لە چوارچێوەی ئەو دەوڵەتەدا بن.
وتیشی، ھێرش و بۆردومانەکانی ئیسرائیل بۆسەر کەناری خۆرئاوا لە فەڵەستین چڕبووەتەوە و رەوشی ئەو ناوچەیەش بەشێوەیەک ھەڕەشە و مەترسی لەسەرە کە ھیچی کەمتر نییە لە مەترسییەکانی سەر غەززە و ئەگەر رێگری لێنەکرێت لە ھەر کاتێکدا بێت زۆر بە خراپی دەتەقێتەوە.
ناسر کەنعانی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران لە کۆنفرانسی رۆژنامەوانی ھەفتانەیدا و لە وەڵامی پرسیاری پەیامنێری کوردسات نیوز لەبارەی پەیوەندییەکانیان لەگەڵ عێراق رایگەیاند، پەیوەندی ئێران و عێراق لە باشترین بارودۆخی خۆیدایە لە بوارەکانی ئابووری و بازرگانی و ھاوکاری ئەمنی و لە بەرەوپیشچوونی بەردەوامدایە.
وتیشی کاردەکەن بۆ جێبەجێکردنی ھەموو بەشەکانی رێککەوتنی ئەمنی لەگەڵ عێراق، بۆ رێگریکردن لە گروپە چەکدارەکان تا نەبنە مەترسی لەسەر ئاسایشی سنورەکان.
لەبارەی پرسی دەرکردنی ھێزە بیانییەکان لە عێراق، کەنعانی دەڵێت بوونی ھێزە بیانییەکان لە عێراق یارمەتیدەر نابێت بۆ سەقامگیربوونی ئاسایش و دەبێت حکومەت و گەلی عێراق بڕیار لەسەر ھێزە بیانییەکان بدەن.
باسی لەوەشکرد، پشتیوانی لە بڕیارەکەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق دەکەن بۆ دەرکردنی ھێزە بیانییەکان و ھیزە عێراقییەکان توانای پاراستنی ئاسایشی وڵاتەکەیان ھەیە.
مایک تێرنەر سەرۆکی لیژنەی ھەواڵگری لە ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریکا رایگەیاند، بەپێی زانیارییە ھەواڵگرییەکان روسیا سیستمێکی بەرگری مووشەکیی دژە مانگی دەستکردی گەشەپێداوە کە جۆرێکە لە چەکی ئەتۆمی و ئەوەش ھەڕەشە و مەترسییەکی جددییە لە بواری ئاسمانی و گەردوونیدا بۆسەرجەم ئەو وڵاتانەی مانگی دەستکرد رەوانەی بۆشایی ئاسمان دەکەن بە ئەمریکاشەوە.
وتیشی، لەئێستادا ئیدارەی ئەمریکا بەسەرپەرشتی جەیک سۆلیڤان راوێژکاری ئاسایشی نەتەوەیی سەرقاڵی داڕشتنی پلانێکە بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەو سیستمەی روسیا و لە چەند رۆژی داھاتووشدا بە مەبەستی گفتوگۆی زیاتر لەسەر ئەو پلانە لەگەل لێپرسراوانی کۆنگرێسی ئەمریکا کۆدەبێتەوە.
لە بەرامبەریشدا سێرگی ریابکۆڤ جێگری وەزیری دەرەوەی روسیا ئەو زانیارییانەی ئەمریکای رەتکردووەتەوە کە وڵاتەکەی بە نیازیی جێگیرکردنی چەکی ئەتۆمی دژە مانگی دەستکرد بێت لە گەردووندا.
یەحیا سەریع وتەبێژی سەربازی حوسییەکان لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، کەشتییەکی بارھەڵگری بەریتانیان بە ناوی "روبیمار" لە کەنداوی عەدەن بە چەند مووشەکێک کردووەتە ئامانج و بەھۆی ئەو زیانە گەورەیەی بەریکەوتووە، مەترسی نقومبوونی لەسەرە، بەڵام تیمی کەشتییەکە بە سەلامەتی چونەتە دەرەوە.
وتیشی، حوسییەکان ھەروەھا فڕۆکەیەکی بێفڕۆکەوانی ئەمریکایان لە حودەیدە خستووەتە خوارەوە.
کۆمپانیای ئمبری بەریتانیش بۆ ئاسایشی دەریایی رایگەیاند، ئەو کەشتییە ئاڵای "بیلیز"ی لەسەرە و لە بەریتانیا تۆمارکراوە و لوبنان بەڕێوەی دەبات، لە گەرووی بابولمەندەب دووچاری ئەو ھێرشە بووە، بەڵام تیمەکەی سەلامەتن.
کۆمپانیای ئێمپری بەریتانی رایگەیاند، کەشتیەک کە خاوەنەکەی ئەمریکییە و ئاڵای یۆنانی ھەڵکردووە دووجار لە رۆژھەڵاتی عەدەنی یەمەن لە ماوەی دوو سەعاتدا ھێرشکراوەتەسەری، بەڵام تیمی ناو کەشتیەکە ھیچ زیانێکی گیانیان پێنەگەیشتووە.
مدیایەکی نزیک لە حوسییەکان رایگەیاند، ئەمریکا و بەریتانیا بۆردومانی چەند پێگەیەکی حوسییەکانیان لە شاری حودەیدیەی یەمەن کردووە.
میدیایەکی بەریتانیاش ئاماژەی بەوەکردووە، کەشتیەکی وڵاتەکەیان لە نزیک عەدەن ھێرشکراوەتەسەری و موشەکەکان لە نزیک چەند مەترێک لە کەشتیەکە کەوتوونەتە خوارەوە.
ھاوکات، یەحیا سەریع وتەبێژی سەربازی حوسییەکان لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، کەشتییەکی بارھەڵگری بەریتانیان بەناوی "روبیمار" لە کەنداوی عەدەن بەچەند مووشەکێک کردووەتە ئامانج و بەھۆی ئەو زیانە گەورەیەی بەریکەوتووە، مەترسی نقومبوونی لەسەرە، بەڵام تیمی کەشتییەکە بە سەلامەتی چونەتە دەرەوە.
یولیا ناڤالنایا ھاوسەری ئەلێکسی ناڤالنی، سەرکردەی دیاری ئۆپۆزسیۆنی روسیا رایگەیاند، پوتن ناڤالنی ھاوسەری و باوکی منداڵەکانی کوشت و ئەو دەیەوێت بەو کارەی ھیوا و ئازادی و داھاتوویان بکوژێت.
دەشڵێت، ناڤالنی لە زیندان دووچاری مامەڵەی خراپ بووەوە و کۆشەگیرکرابوو، دەسەڵاتدارانی روسیا دەستەوەستان بوون لە راگرتنی، بۆیە پوتن کوشتی.
ئاماژەی بەوەشکردووە، درێژە بە کارەکانی ھاوسەرەکەی دەدات و بەردەوام دەبێت لەپێناو وڵات و ھاووڵاتیان و روسیا و داوای یەکڕیزی دەنگی ئۆپۆزسیۆن دەکات و لە دژی پوتن و دەستەکەی دەجەنگێت کە دەیانەوێت وڵاتەکە وێرانبکەن، داوای سزادانی پوتنیش دەکات.
سیسی لە میانی کۆنفرانسی نێودەوڵەتی نەوتی میسر وتی، ڕێڕەوی کەشتیوانی کە ساڵانە نزیکەی ١٠ ملیار دۆلار داھاتی ھەیە، لە سەرەتای ئەمساڵەوە بەڕێژەی ٤٠ بۆ ٥٠٪ دابەزیووە.
ئاماژەی بەوەشکرد، ئابووری میسر بەھۆی کۆرۆنا و شەڕی رووسیا و ئۆکرانیا و ناسەقامگیری سنوورەکانی لیبیا و سودان و کەرتی غەززە و دووچاری قەیران بووە.
لای خۆیەوە، لیوا ئوسامە ڕەبیع سەرۆکی دەستەی نۆکەندی سوێس ڕایگەیاند، داھاتی ھێڵی کەشتیوانی نێودەوڵەتی لە ٨٠٤ ملیۆن دۆلارەوە کە لە مانگی یەکی ساڵی ڕابردوودا تۆمارکرابوو بۆ ٤٢٨ ملیۆن دۆلار لە ماوەی ھەمان مانگی ئەمساڵدا دابەزیووە.
روانگەی سوریا بۆ مافەکانی مرۆڤ بڵاویکردەوە، ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی کاروانێکی ھاوکاری سەربازییان رەوانەی بنکەیەکیان لە "خراب جبیر" لە ریفی رمێڵان لە باکوری حەسەکە کردووە، کە لە ١٧ بارھەڵگر پێکھاتبوو.
دوای گەیشتنی ئەو ھاوکارییانەش، ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی و ھێزەکانی سوریای دیموکرات "ھەسەدە"، مەشقی سەربازی ھاوبەشیان دەستپێکردووە، مەشقەکە لە بنکەی ھاوپەیمانان بووە لە تل بیدر لە باکوری حەسەکە.
ماجد ئەنساری وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی قەتەر ڕەخنەی لە لێدوانەکانی بنیامین ناتانیاھۆ سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل گرت کە تیایدا داوای لە قەتەر کردبوو فشاربخاتەسەر حەماس بۆ ئازادکردنی بارمتەکان، جگە لە ھەوڵێکی نوێی خۆی بۆ درێژکردنەوەی شەڕ ھیچی دیکە نییە.
ئەنساری باسی لەوەشکردووە، لەیەکەم رۆژی ھەڵگیرسانی شەڕەوە قەتەر ھەوڵی نێوەندگیری داوە و بە پێویستی زانیوە بارمتەکان ئازادبکرێن.
ھاوکات رۆژنامەیەکی ئیسرائیلییش لەسەر زاری ناتانیاھۆوە بڵاویکردەوە، جگە لە قەتەر کەس ناتوانێت فشار لە حەماس بکات بۆ ئازادکردنی بارمتە ئیسرائیلییەکان، بەوتەی رۆژنامەکە، قەتەر میوانداری سەرکردەکانی حەماس دەکات و لە ڕووی داراییەوە ھاوکاری دەکات.
ناتانیاھۆ لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، سوپای ئیسرائیل دەبێت ئۆپراسیۆنەکەی بۆ سەر شاری رەفەح ئەنجامبدات و بچێتە ئەو شارەوە، چونکە ئەگەر ئەوە نەکەن بە مانای دۆڕاندنی جەنگ دێت لەبەرامبەر بزووتنەوەی حەماس، بۆیە تەنانەت ئەگەر رێککەوتن لەسەر رزگرکردنی ئەو بارمتانە بکرێت کە لە غەززە ماون، دەبێت ئەو ئۆپراسیۆنە بکرێت.
ناتانیاھۆ بەڵێنیشیدا بە لەناوبردنی تەواوەتی بزووتنەوەی حەماس، چونکە ٧ی ئۆکتۆبەری ساڵی رابردوو ئەو ئۆپراسیۆنەیان دژی ئیسرائیل ئەنجامداوە.
ئەو لێدوانەی ناتانیاھۆ لەکاتێکدایە پلانی ئیسرائیل بۆ ھێرشکردنە سەر رەفەح نیگەرانی نێودەوڵەتی لێکەوتووەتەوە، ئەمریکاش داوای لێکردووە ئەو ئۆپراسیۆنە ئەنجام نەدات.
وەزیرانی دەرەوەی گروپی حەوت راگەیەندراوێکی ھاوبەشیان لە پەراوێزی کۆنفرانسی میونشن بڵاوکردەوە و پشتیوانیان بۆ ئۆکراین دووپاتکردەوە.
ئەو وڵاتانە کە لە ئەمریکا و کەنەدا و ژاپۆن و فەڕەنسا و ئەڵمانیا و بەریتانیا و ئیتاڵیا پێکھاتوون رایانگەیاند، دەبێت ئێران ناردنی پارچەکانی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و چەک بە روسیا رابگرێت، چونکە روسیا بە درۆنی ئێرانی ھاووڵاتی مەدەنی کوشتووە و بۆردوومانی ناوچەکانی نیشتەجێبوونی ئۆکراینی کردووە.
ھاوکات جەختیان کردەوە لەوەی، دەبێت رێگەنەدرێت ئێران دەستی بە چەکی ئەتۆم بگات، چونکە مەترسییە بۆ سەر ئاسایشی جیھان.