جیهان
گرووپە چەکدارەکانی ئۆپۆزسیۆنی سوریا بەرەو دیمەشق دەڕۆن و باڵیۆزخانەی روسیاش لە سوریا داوا لە هاووڵاتییانی وڵاتەکەی دەکات دیمەشق و ناوچەکانی دیکەی سووریا جێبهێڵن و بگەڕێنەوە روسیا.
لە راگەیاندراوێکدا باڵیۆزخانەی روسیا لە دیمەشق داوا لە هاوڵاتیانی وڵاتەکەی دەکات کە لەدیمەشق نیشتەجێن، لە رێگەی فرۆکەخانەی دیمەشقەوە بگەڕێنەوە بۆ روسیا.
باڵیۆزخانەی روسیا لە راگەیاندراوەکەدا ئاماژەی بەوەشکردووە، بەهۆی نا سەقامگیری دیمەشق و پێشرەوی گروپە چەکداریە توندڕەوەکانی تەحریر شام بۆ دیمەشق ئەم بڕیارەمان داوە.
دوای رێكەوتن لەگەڵ حكومەتی سوریا، هەسەدە كۆنتڕۆڵكردنی فرۆكەخانەی دێرەزور و چەند گوندێكی رەققەی راگەیاند.
روانگەی سوری بۆ مافەكانی مرۆڤ رایگەیاند، هێزەكانی سوریای دیموكرات، هەسەدە رێككەوتنیان لەگەڵ حكومەتی سوریا ئەنجامداوە، بەپێی رێكەوتنەكەش سوپای سوریا لە فرۆكەخانەی سەربازی دێرەزورو و شەش گوندی رۆژهەڵاتی رەققە كشاوەتەوە و لە جێگەی ئەوان شەڕەڤانانی هەسەدە كۆنترۆڵیان كردووە.
هاوكات، مەزڵوم كۆبانێ فەرماندەی گشتی هێزەكانی سوریای دیموكرات رایگەیاند، رێككەوتنیان لەگەڵ حكومەتەكەی ئەسەد تەنیا بۆ پاراستنی هاوڵاتیانی ئەو سنورانەیە و ئێستا ئەوان بە تەنیا ئەو ناوچانە بەرێوەدەبەن.
پنتاگۆن رایگەیاند، لە سوریا هێزەكانیان خستوەتە حاڵەتی ئامادەباشیەوە تاوەكو داعش رەوشی ئێستای وڵاتەكە نەقۆزێتەوە.
پات رایدەر وتەبێژی وەزارەتی بەرگری ئەمریكا "پنتاگۆن" لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەنوانیدا رایگەیاند، هەست بەو مەترسیانە دەكەن كە ئێستا سوریا و ناوچەكەی پێدا تێدەپەڕێت، بۆیە بەردەوامدەبن لە كاركردن لەگەڵ هاوپەیمانەكانیان لەو ناوچەكە بە تایبەت هەماهەنگی لەگەڵ هێزەكانی سوریای دیموكرات "هەسەدە".
راشیگەیاند، هێزەكانیان خستوەتە حاڵەتی ئامادەباشیەوە بۆئەوەی داعش ئەو رەوشە نەقۆزێتەوە و دەسەڵاتەكانی زیاتر نەكات.
ئاماژەی بەوەشكرد، ئەوەی لە سوریا روودەدات پەیوەندی بەوانەوە نییە، بەڵام ئامادەن بۆ وەڵامدانەی هەر هێرشێك كە بكرێتە سەر هێزەكانیان لە سوریا.
وەزیری دەرەوەی ئێران گەیشتە بەغداد و لەگەڵ هەریەک لە وەزیرانی دەرەوەی عیراق و سوریا، تاوتوێی دوایین پێشهاتەكانی رەوشی سوریا دەكەن.
دوای گەیشتنی وەزیری دەرەوەی ئێران بۆ بەغداد، ئەمڕۆ فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عیراق لەگەڵ عەباس عراقچی وەزیری دەرەوەی ئێران و باسام سەباغ وەزیری دەرەوەی سوریا لە بەغداد كۆدەبێتەوە و تەوەری سەرەكی كۆبوونەوەكەش، رەوشی ناوچەكە و دوایین پێشهاتەكانی سوریا دەبێت.
كۆبوونەوەی سێ قۆڵی وەزیرانی دەرەوەی عیراق، سوریا، ئێران لە بەغداد لە كاتێكدایە، لە ٢٧ـی مانگی رابردووەوە گروپە چەكدارییەكانی "تەحریر شام" هێرشەكانیان بۆ سەر چەندین شار و شارۆچكەی باكووری سوریا دەستپێكردووە، سوپای سوریاش دەیەوێت رێگری لە پێشڕەوییەكانیان بكات.
سەرۆكی فەرەنسا رەتیدەكاتەوە دەستلەكاربكێشێتەوە و دەڵێت، لە چەند رۆژی داهاتوودا ناوی سەرۆك وەزیرانی نوێی فەڕەنسا رادەگەیەنێت.
كەناڵی فرانس ٢٤ بڵاویكردەوە، ئیمانوێل ماکرۆن سەرۆكی فەڕەنسا، نیازی خۆی بۆ دانانی سەرۆك وەزیرانی نوێ راگەیاندووە، ئەوەش پاش ئەوەی میشێل بارنیە دەستیلەكاركێشایەوە دوای ئەوەی پەرلەمانی وڵاتەکە متمانەی لێوەرگرتەوە.
دەشڵێت، ماكرۆن مانەوەی خۆی لەپۆستەكەی تا ساڵی ٢٠٢٧ دووپاتكردەوە و هێرشیكردە سەر راستڕەوەكان و چەپە رادیكاڵەكان و بەهۆكاری دروستكردنی قەیرانەكانی ئەم دواییەی فەرەنسای دانان، تۆمەتباریشكردن بە پێكهێنانی بەرەیەك بۆ روخاندنی حكومەت.
دوای ئەوەی پەرلەمانی فەرەنسا متمانەی لە حكومەتەكەی وەرگرتەوە، میشێل بارنیە بە رەسمی دەستلەكاركێشانەوەی پێشكەش بە ماكرۆن كرد.
روسیا هەر یەكە لە ئەمریكا، بەریتانیا، ئیسرائیل تۆمەتباردەكات بە تێكچونی رەوشی سوریا و دەڵێت، ئەوەی لەو وڵاتە رودەدات بۆئەوەیە سەرنجی جیهان لەسەر غەززە دووربخرێتەوە.
سێرگی لاڤرۆڤ وەزیری دەرەوەی روسیا لە چاوپێكەوتنێكی تەلەفزیۆنیدا رایگەیاند، بەڵگەی پێویستیان لەبەردەستدایە كە هەر یەك لە ئەمریكا، بەریتانیا و ئیسرائیل هەوڵی تێكدانی رەوشی سوریا دەدەن.
دەشڵێت، ئەو سێ وڵاتە ئاماجیانە لەو رێگەوە چاوی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لەسەر پێشێلكاریەكانی ئیسرائیل لە غەززە دووربخەنەوە.
وەزیری دەرەوەی روسیا وتیشی، چەندین سیناریۆ هەیە لەبەردەم وڵاتەكەی بۆی رێگری بكات لە بەرەوپێشچوونی زیاتری ئەو گروپە چەكدارانە لە سوریا، لەوانەش وشككردنی سەرچاوەی دارایی گروپەكان.
هەسەدە هۆشداری دەدات لە زیادبوونی جموجۆڵی چەكدارانی داعش و دەڵێت، بۆ ئەوەی دۆخی هاوشێوەی ٢٠١٤ دووبارە نەبێتەوە ئامادەكاریی دەكەن بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش لە سوریا.
ناوەندنی راگەیاندنی هێزەكانی سوریای دیموكرات هەسەدە رایگەیاند، چەكدارانی داعش هێرشیانكردووەتەوە سەر چەند ناوچەیەكی ستراتیژیی ژێر دەستی حكومەتی سوریا لە دێرەزوور و حومس و كۆنترۆڵیان كردووە، ئەوەش مەترسی بۆ سەر خەڵكی ناوچەكە دروستكردووە، بۆیە پێویستە بەرەنگاری ئەو چەكدارانە ببنەوە.
راشیگەیاند، بۆ رێگری لە دووباربوونەوەی سیناریۆ و دۆخی ساڵی ٢٠١٤ كە داعش هێرشی بەفراوانی كردە سەر رۆژئاوای كوردستان و سوریا ، پلانیان هەیە بۆ روبەڕوبوونەوەی چەكدارانی ئەو رێكخراوە.
هەسەدە، جەختی لەوەشكردووەتەوە كە داعش بە بەردەوامی هێرشەكانی لە سوریا زیاتر كردووە، بۆیە بەشێوازی خۆیان بەرەنگاری ئەو چەكدارانە دەبنەوە لەپێناوە ئەوەی زیان بە خەڵكی ناوچەكانی رۆژئاوای كوردستان نەگات.
رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان رایگەیاند، بەهۆی هێرشی گروپە چەكدارەكانی سوریاوە نزیكەی ٣٠٠ هەزار كەس ئاوارەی ناوخۆی وڵاتەكە بوون.
بەرنامەی جیهانی خۆراكی سەر بە نەتەوە یەكگرتووەكان رایگەیاند، بەهۆی هێرش و شەڕ و پێكدادانەكانی نێوان گروپە چەكدارەكان و سوپای سوریا لانیكەم 270 هەزار كەس لە باكوری رۆژئاوای سوریا ئاوارەبوون و پێویستیان بە هاوكاری هەیە.
ئاماژەی بەوەشكردووە، ژمارەی ئاوارەكانی سوریا بەشێوەیەكی بەرچاو زیادیانكردوو كە بۆ گەیاندنی هاوكاریی بۆ ئاوارەكان سەرقاڵی دانوستانن لەنێوان لایەنەكانی جەنگی سوریا.
نەتەوە یەكگرتووەكان جەختی لەوەشكردووەتەوە، ئەو ٢٧٠ هەزار كەسە تەنها لەماوەی چەند رۆژێكی كەمدا و لە باكوری رۆژئاوای سوریا ئاوارەبوون و پێویستیان بە بەهاناوچونی خێرا هەیە و دەبێت خۆراكیان بۆ دابینبكرێت.
وەزیری بەرگری سوریا رایگەیاند، كشانەوەی سوپای وڵاتەكەی لە شاری حەما كشانەوەیەكی كاتی و تاكتیكی بووە و خۆیان بۆ شەڕێكی قورس لەگەڵ گروپە چەكدارەكان ئامادە دەكەن.
عەلی مەحمود عەباس وەزیری بەرگری سوریا رایگەیاند، كشانەوەی هێزەكانی سوریا لە شاری حەما تەنیا پلانێك بووە و بەكاتی كشاونەتەوە ئەویش بۆ رێكخستنەوە و كۆكردنەوەی هێزەكانیان و یەكگرتووییان بۆ ئەوەی بەشێوەیەكی بەهێز بجەنگن لەپێناو پاراستنی هاووڵاتییان.
وتیشی، لە دەوروبەری شاری حەما هێزەكانیان بڵاوكردووەتەوە بۆ پاراستنی هاووڵاتیانی مەدەنی و سوپا ئامادەیە بەرگری لە خاك و سەروەری و سەقامگیری تەواوی وڵات بكات لەگەڵ گروپە چەكدارەكان، بۆیە دۆخی هێزەكانیان زۆرباشە و لە چوارچێوەی پلانێكی تۆكمەدا روبەروی گروپە چەكدارەكان دەبنەوە.
سەرۆك كۆماری توركیا داوا لە بەشار ئەسەد سەرۆكی سوریا دەكات بەپەلە چارەسەرێكی سیاسی گشتگیر بۆ دۆخی ناوخۆی وڵاتەكەی بدۆزێتەوە.
سەرۆكایەتی كۆماری توركیا لە راگەیەنراوێكدا ئاماژەی بەوەكردووە، رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری وڵاتەكە بە تەلەفۆن لەگەڵ ئەنتۆنیۆ گۆتیرێس سكرتێری گشتی نەتەوە یەكگرتووەكان تاوتوێی دۆخی سوریایان كردووە.
ئاماژەی بەوەشكردووە، ئەردۆغان لەو پەیوەندییە تەلەفۆنیەدا بە گۆتیرێسی وتووە، لە سوریا قۆناغێكی نوێ هاتووەتە ئاراوە، بەڵام بۆ كەمكردنەوەی ئاڵۆزیی و گرژییەكان پێویستی بە كرانەوەی سیاسی هەیە و توركیاش لە هەوڵەكانی بۆ كەمكردنەوە گرژییەكان و پاراستنی هاووڵاتیانی مەدەنی و ڕێگەخۆشكردن بۆ پڕۆسەی سیاسی بەردەوام دەبێت.
ئەردۆغان راشیگەیاندووە، توركیا نایەوێت ئاسایش و سەقامگیریی سوریا گرژیی زیاتر بەخۆیەوە ببینێت و پێویستە بە دانبەخۆداگرتن ناكۆكییەكانی ناو وڵاتەكە چارەسەربكرێت بۆ ئەوەی زیانی زیاتر بە خەڵكی وڵاتەكە نەگات.
لە شاری وانی باكوری كوردستان خۆپیشاندان دژی هێرشی گروپەكان بۆ سەر رۆژئاوای كوردستان بەڕێوەچوو، پەرلەمانتارێكیش دەڵێت، بە سنورە دەستكردەكان كورد لە یەكتر دانابڕێت.
زولكوف ئوچار پەرلەمانتاری پارتی یەكسانی و دیموكراسی دەمپارتی، لە ناو خۆپیشاندانەكاندا رایگەیاند؛ ئەوانەی ئەمڕۆ هێرش دەكەنە سەر باكور و رژهەڵاتی سوریا ئامانجیان ئەوەیە كورد لە یەكتر دابڕن و هێرشیان بكەنەسەر.
وتیشی، ئەو چەكدارانەی هێرشدەكەنە سەر كورد، درێژكراوەی داعشن، بۆیە كورد لە وان و ئامەد و سەرجەم ناوچەكانی باكوری كوردستان پشتیوانی لە رۆژئاوا دەكەن و ئەگەر پێویستیش بكات بۆ بەرگریی لە برا و خوشكەكانیان دژی ئەو گروپانە راپەڕین دەكەن.
ماڵپەڕی بی بی سی بەریتانی بڵاویكردەوە، ناوی محەمەد لە ئینگلتەرا و وێڵز بەربڵاوترین ناوە و پێش ناوی نوح كەوتووە.
ماڵپەڕی بی بی سی ئاماژەی بەوەكردووە، بەپێی زانیارییەكانی نوسینگەی ئاماری نیشتمانی، ناوی محەمەد یەكێكە لە ١٠ بەربڵاوترین ناوی كوڕان لە ساڵی 2016ەوە و لەئێستادا لە پێش ناوی نوحەوەیە.
دەشڵێت، ناوی محەمەد لەبەرئەوەی شێوازی نوسینەكەی جیاوازە، وایكردووە لە ئامارەكە گۆڕانكاری بەسەردا بێت و كاریگەری لەسەر ریزبەندیەكەی هەبێت.
وتیشی، ناوی منداڵان لە بەریتانیا گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە و ناوی هونەرمەندان زۆر بەربڵاوە و دایكان و باوكان، ناوی رۆژەكانی هەفتەش بۆ منداڵەكانیان هەڵدەبژێرن.
سەرۆكی دەستەی تەحریری شام داوا لە سەرۆك وەزیرانی عیراق دەكات رێگە بە ئەندامانی حەشدی شەعبی نەدات سنورەكانی سوریا ببەزێنن.
ئەبو محەمەد جۆلانی سەرۆكی دەستەی تەحریری شام لە پەیامێكی ڤیدیۆییدا دەڵێت، ئەوان نابنە هەڕەشە بۆ سەر عێراق، بەڵكو شەڕی ئەوان بۆ رووخاندنی حكومەتەكەی بەشار ئەسەدە و لە دوای رووخاندنی و دروستكردنی سوریای نوێ، دەیانەوێت پەیوەندییان لەگەڵ عێراقدا هەبێت، بۆیە پێویست ناكات، هیچ هێزێكی دەرەوەی سوریا دەستبخانە ناو دۆخی ناوخۆیی ئەو وڵاتەوە.
جۆلانی داوا لە محەمەد شیاع سودانیش دەكات خۆی لە ململانێ و ئاڵۆزییەكانی سوریا بەدووربگرێت و رێگە بە حەشدی شەعبی نەدا بچنە ناو خاكی سوریاوە و ئەو گرژییەی لەوێ هەیە یەخەی عیراق ناگرێتەوە.
هەسەدە رایگەیاند، گروپە چەكدارەكانی سوریا زیاتر لە ١٥ هەزار ئاوارەی عەفرینیان دەستبەسەركردووە و تائێستا چارەنووسیان نادیارە كە دەیانویست خۆیان بگەیەننە رۆژئاوای كوردستان.
هێزەكانی سوریای دیموكراتی هەسەدە لە بەیاننامەیەكدا ئاماژەی بەوەكردووە، ئەمڕۆ چەكدارانی سوریا دەستیانگرتووە بەسەر ١٢٠ ئۆتۆمبێلی ئاوارەكانی عەفرین و شەهبا كە سەدان كەسیان تێدابووە كە بەو هۆیەوە زیاتر لە ١٥ هەزار كوردی رۆژئاوای كوردستان بێسەرشوێن و چارەنووسیان نادیارە.
هەسەدە ئاماژەی بەوەشكردووە، ئەو چەكدارانە لە ناوچەی شێخ نەجار گەمارۆی ئاوارەكانیانداوە و بوونەتە هۆی برسیكردنیان و ئامانجیان لەو كارەش دیلكردنی ئاوارەكانە بۆ ئەوەی شەڕڤانانی هەسەدە لە گەڕەكە كوردییەكانی حەلەب بكشێتەوە و لە بەرمبەر ئەوەدا ئازادبكرێن.
هاوكات خۆبەڕێوبەری باكور و رۆژهەڵاتی سوریا رایگەیاندووە، سەرەڕای دۆخی قورسی ئابوریی، ئامادەكارییان كردوە بۆ جێگیركردنی نزیكەی ٢٠٠ هەزار ئاوارەی عەفرین كە لە ناوچەكانی شەهبا بوون و تائێستاش ١٠٠ هەزار ئاوارە لە رۆژئاوای كوردستان جێگیركراون.
گروپە چەكدارەكانی سوریا كۆنترۆڵكردنی شاری حەمایان راگەیاند، جۆلانیش داوادەكات تۆڵە لە لایەنگرانی حكومەتی سوریا نەكرێتەوە.
دەستەی تەحریر شام رایگەیاند چوونەتە ناو شاری حەما و دەستیانگرتووە بەسەر فڕۆكەخانەی سەربازی و زیندانی شارەكەدا، ئەبو محەمەد جۆلانی سەرۆكی تەحریر شام لە پەیامێكی ڤیدیۆیدا دوای كۆنتڕۆڵكردنی حەما داوای لە چەكدارەكانی كرد تۆڵە لە كەسانی مەدەنی و لایەنگری حكومەتی بەشار ئەسەد نەكەنەوە و ژیانی خەڵكی مەدەنی بپارێزێرێت.
هاوكات سوپای سوریاش لە بەیاننامەیەكدا كشانەوەی خۆی لەناو شاری حەما راگەیاند و دەڵێت، ئەو كشانەوەیە بۆ پاراستنی ژیانی هاووڵاتیان بووە و هێزەكانیان لە دەوروبەری ئەو شارە ماونەتەوە. دەشڵێت، چەكدارانی تەحریر شام لەدوای دەستبەسەرداگرتنی حەما زۆربەی زیندانیەكانیان ئازاد كردووە.
شاری حەما خاڵی سەرەكی بەیەكەوە گرێدانی باكور و باشوری وڵاتەكەیە، بە كۆنترۆڵكردنی ئەو شارەش لەلایەن گروپە چەكدارەكان لە ناوەندی وڵاتەكە نزیكبوونەتەوە و بونەتە هەڕەشەیەكی جدی لەسەر حكومەتی سوریا.
رێكخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی، ئیسرائیل بە ئەنجامدانی جینۆساید دژی فەلەستینییەكان لە غەززە تۆمەتبار دەكات.
رێكخراوی لێبوردنی نێودەوڵەتی كە ڕێكخراوێكی بواری مافی مرۆڤە و بنكەكەی لە لەندەنە لە ڕاپۆرتێكدا دەڵێت، دوای چەند مانگێك لە شیكردنەوەی راستییەكان و لێدوانەكانی لێپرسراوانی ئیسرائیل گەیشتوونەتە ئەو ئەنجامەی كە ئیسرائیل تۆمەتبار كراوە بە ئەنجامدانی جینۆساید دژی فەلەستینییەكان لە شەڕی غەززە، بەڵام سەركردەكانی ئیسرائیل تۆمەتەكە رەتدەكەنەوە.
راشیگەیاند، ئەو كردەوانەی ئیسرائیل لە جەنگی غەززە ئەنجامیداوە دژی مەدەنیەكان زۆرینەی بە مەبەست بووە.