کوردستان
قوباد تاڵەبانی یەکەمین کۆنفرانسی مید بۆ گەشەپێدانی ھەرێمی کوردستان رادەگەیەنێت
سبەینێ سێشەممە، قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆکی حکومەتی ھەرێمی کوردستان، یەکەمین کۆنفرانسی مید بۆ گەشەپێدانی ھەرێمی کوردستان لە سلێمانییەوە رادەگەیەنێت، کە لەژێر ناونیشانی "دەستپێشخەری شۆڕشی داتا و چارەسەرە زیرەکەکان" بەڕێوەدەچێت و یەکەمین کۆنفرانسە لەو شێوەیە لە ھەرێمی کوردستان و عێراقدا ئەنجامبدرێت.
ئامانجی کۆنفرانسەکە داڕشتنی ستراتیژێکە بۆ کۆکردنەوە و بەردەستخستنی داتا و زانیاری لەسەر بنەمایەکی زانستی و دروست، ھەروەھا بەکارھێنانی چارەسەری زیرەکە بۆ کێشەکانی گەشەپێدانی ھەرێمی کوردستان، کە دەبێتە شۆڕشێک لە بواری داتا لە پارێزگاکانی سلێمانی و ھەڵەبجە، ئەمەش دروستکردنی مۆدێلێکە بۆ ئەوەی لە شار و پارێزگاکانی تر دووبارەبکرێتەوە، ھەروەھا بڕیار وایە قوباد تاڵەبانی دوو پڕۆژەی گرنگ لە کۆنفرانسەکەدا رابگەیەنێت.
مایڵز کاگینز وتەبێژی کۆمپانیا نەوتییەکان لە ھەرێم لە بەرنامەی تا یەکی کوردسات نیوز ئاماژەی بەوەکرد، بەشێوەیەکی راستەوخۆ بەشدارییان لە دانوستانەکانی دەستپێکردنەوەی ھەناردەی نەوت نەکردووە و لە نزیکەوە چاودێری دانوستانەکان دەکەن و چاوەڕوانی ئەنجامەکانی دەکەن.
وتیشی تا شایستە داراییەکانیان پێنەدرێت کارەکانیان نەوت دەستپێناکەنەوە و حکومەتی ھەرێم بڕی ملیارێک دۆلار قەرزاری کۆمپانیا نەوتییەکانە و تا ئێستا ھیچ بەڵێنێکیان پێنەدراوە بۆ پێدانی شایستە داراییەکان.
وتەبێژی کۆمپانیا نەوتییەکان ئاشکراشیکرد، پێشنیاریان بۆ بەغدا کردووە نەوت بفرۆشن بە بەغداد و ئەوان ھەناردەی بکەن بەپێی رێککەوتنێک لە نێوانیاندا و ھەر گۆڕانکارییەکیش لە گرێبەستە نەوتییەکان پێویستی بە گفتوگۆیە.
دەقی پەیامەکەی رێکخراوی پەیامنێران بۆ ماف و گەشەپێدان...
بەداخەوە ئەمڕۆ جارێکی تر لە ئیدارەی سەربەخۆی زاخۆ لە سنووری بادینان رێگری لە ئازادی راگەیاندن کراو ھێزە ئەمنییەکان رێگرییان لە پێنج تیمی راگەیاندن کرد، کە بریتی بوون لە پەیامنێرو وێنەگر و تیمی راگەیاندنی ھەریەکە لە کەناڵەکانی ( رووداو، کوردسات نیوز، ئێن ئاڕتی، کەناڵ ٨، دەزگای ٩٦٤+) کە بە نیازبوون بۆ رووماڵکردنی گردبونەوەی ھاووڵاتیانی یازدە لادێی سنوورەکە لە نزیک کێڵگە نەوتییەکانی تاوکێ لە ئیدارەی سەربەخۆی زاخۆ، دەستیانگرت بەسەر کەلوپەلی رۆژنامەوانی بەشێک لە وێنەگران.
بەناوی رێکخراوی پەیامنێران بۆ ماف و گەشەپێدان، دووبارە سەرکۆنەی ئەم رێگریکردنە دەکەین چونکە خۆپیشاندان و گردبوونەوەی ھاوڵاتیان بە یاسا رێگە پێدراوە و روماڵکردنی یاساییە.
داوا لە پارێزگای دھۆک و ئیدارەی سەربەخۆی زاخۆ و لایەنە پەیوەندیدارەکان دەکەین لێپێچینەوە لە پێشێڵکاری ھێزە ئەمنییەکان بکەن و کەشێکی پڕ لە ئازادی و ئاسووەیی لە ناوچەکەدا فەراھەم بکەن.
رێکخراوی پەیامنێران بۆ ماف و گەشەپێدان
١٢ی نۆڤەمبەری ٢٠٢٣
بەشی پێشبینی لە بەڕێوەبەرایەتی گشتی کەشناسی و بومەلەرزەزانی ھەرێم راگەیاند، درێژبوونەوەی نزمە پاڵە پەستۆی لاوازی تورکیا کە کاریگەرییەکەی لە درەنگانی شەوی سێشەممە دەستپێدەکات بۆ ڕۆژی چوارشەممە کاریگەری زیاد دەبێت وباران بارین بەشێوەی نمە باران و بارانی مامناوەند لەسەرجەمی ناوچەکەمان دەبارێت وھەورە بروسکە لەکاتی باران دەبێت پلەکانی گەرما بە نزیکەی (٤-٦) پلەی سیلیزی نزم دەبێتەوە ناوچە شاخاوییەکان ئاستی دابەزینی پلەکانی گەرما زیاتردەبێت.
ڕاشیگەیاند، کاریگەری ئەم شەپۆڵە بە دووقۆناغ دەبێت قۆناغی یەکەم تا ڕۆژی پێنج شەممە دەبێت پاشان لە ڕۆژی ھەینی لە کاتی نەگۆڕانی کەشەکە قۆناغی دووەم دەستپێدەکات پێشبینی دابارین لەم قۆناغە زیاتر دەبێت لەگەڵ نزیکبوونەوە لە ھاتنی شەپۆڵی دووەم پێشبینی لەسەر ئاست و کاریگەری ئەم شەپۆڵە بڵاودەکەینەوە.
حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوتی عێراق لەگەڵ تیمێکی وەزارەتی نەوتی حکومەتی فیدڕاڵی، گەیشتنە ھەرێم و لە فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی ھەولێر پێشوازییان لێکرا.
لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا، حەیان عەبدولغەنی رایگەیاند، ئامانجیان لێکنزیککردنەوەی بیروبۆچوونەکانە سەبارەت بە ھەناردەی نەوت و لێکتێگەیشتنی سەرەتایش ھەیە و لە قۆناغی سەرەتادا دەیانەوێت ھەناردەی نەوت دەستپێبکەنەوە.
ھاوکات وەزیری سامانە سروشتییەکانی ھەرێمیش وتی، کێشەی سەرەکی بەردەم ھەناردەی نەوت تێچووی بەرھەمھێنان و گواستنەوەکەیەتی.
بە وتەی پێشەوا ھەورامانی وتەبێژی حکومەتی ھەرێمی کوردستان، وەزیری نەوتی عێراق و تیمەکەی دوو بۆ سێ رۆژ لە ھەرێمی کوردستان دەمێننەوە و بابەتی سەرەکی کۆبوونەوەکانیان کێشەی تێچووی بەرھەمھێنانی نەوت و رێکارەکانی دووبارە ھەناردەکردنەوەی نەوتی ھەرێمە.
ھەروەھا ئاراس محەمەد ئاغا و وەفدی ھاوڕێی سەردانی خزمانی "البوسیف"_یان کرد لە ناوچەی حەمام عەلی لە پارێزگای نەینەوا و چاوی کەوت بە کەسایەتی و پیاوماقوڵانی "البوسیف"، رۆڵی خزمانی "البوسیف" بەرزنرخاند لە ئاشتەوایی و خزمەتکردن نێو کۆمەڵگا لە دەڤەرەکە.
لای خۆیانەوە خزمانی "البوسیف" ستایشی ھەوڵ و کۆششەکانی یەکێتی و ئاراس محەمەد ئاغا_یان کرد و رایانگەیاند، وەک ھەمیشە لەسەر رێبازەکەی سەرۆک مام جەلال دەبن، یەکێتی بە حزبی خۆیان دەزانن و پشگیری و پشتیوانی خۆیان و خانەوادکەیان بۆ لیستی ھاوپەیمانیی یەکێتی خەڵکی نەینەوا و کاندیدانی دووپاتکردەوە.
سەرچاوەیەک لە پۆلیسی کەرکوک رایگەیاند، لە نزیک گوندی ساڵەیی لە ناحیەی لەیلان، ژنێک بەدەستڕێژی گولە کوژراوە کە لەگەڵ براکەیدا بووە و ئۆتۆمبێلێکی جۆری نیسان رۆگیان پێبووە.
دەشڵێت، ژنەکە تەمەنی ٢٨ ساڵە و دانیشتووی گەڕەکی پەنجاعەلیی شاری کەرکوکە، ساڵێک لەمەوبەریش ھاوسەرەکەی کوژراوە.
سەرچاوەکە راشیگەیاند، ئەوانەی ئەو ژنەیان کوشتووە، دوو کەسی خزمی ژنەکەن و بە دەمانچە و کڵاشینکۆف تەقەیان لێکردووە و ١٥ قەوانی فیشەک لە شوێنی رووداوەکە دۆزراوەتەوە.
ئاشکراشیکرد، ھۆکاری کوشتنی ئەو ژنە کێشەیەکی کۆمەڵایەتییە و بکوژەکانیش ناسراون و فەرمانی دەستگیرکردنیان بۆ دەرچووە.
پێشەوا ھەورامانی وتەبێژی حکومەتی ھەرێمی کوردستان لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکرد، رۆژی یەکشەممە حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوت و تیمێکی وەزارەتی نەوتی فیدڕاڵی سەردانی ھەرێمی کوردستان دەکەن، سەردانەکەش لەسەر رێککەوتنی ھەردوو سەرۆکوەزیران بووە.
وتیشی، وەزیری نەوتی عێراق و تیمەکەی دوو بۆ سێ رۆژ لە ھەرێمی کوردستان دەمێننەوە و لەگەڵ وەزارەتی سامانە سروشتیەکانی ھەرێمی کوردستان کۆدەبنەوە، بابەتی سەرەکی کۆبوونەوەکانیش کێشەی تێچووی بەرھەمھێنانی نەوت و رێکارەکانی دووبارە ھەناردەکردنەوەی نەوتی ھەرێمە، تاکو دۆسیەی نەوتی ھەرێم و کێشەکانی پێکەوە چارەسەر بکەن.
د. لەتیف رەشید سەرۆککۆماری عێراق لە پەراوێزی کارەکانی کۆنگرەی لوتکەی عەرەبی لە شاری ریاز، لەگەڵ بەشار ئەسەد سەرۆک کۆماری سوریا کۆبوەوە، لە دیدارێکدا پەیوەندییەکانی نێوان ھەردوولا و چۆنییەتی پەرەپێدانیان و دوایین پێشھاتەکان لەسەرئاستی ناوچەیی و نێودەوڵەتی و رەوشی فەلەستین و تاووتوێ کران.
لە دیدارەکەدا د. لەتیف رەشید جەختیکردەوە لەسەر پەیوەندییە مێژووییەکانی نێوان عێراق و سوریا و پێویستی پەرەپێدانی ھاریکاری لە ھەموو بوارەکاندا بە شێوەیەک، خزمەت بە بەرژەوەندی ھاوبەشی ھەردوو گەلی برا بکات، ھەروەھا گرنگی بەردەوامبوونی پێکەوە کارکردنی بۆ بەرەنگاربونەوەی تیرۆر و توندڕەوی، دوپاتکردەوە.
ھاوکات ھەڵوێستی عیراقی لە پشتیوانیکردنی گەلی فەلەستین بۆ بەدەستھێنانی مافە رەواکانی و دامەزراندنی دەوڵەتێکی سەربەخۆی فەلەستین، دوپاتکردەوە.
سەرۆککۆماری عێراق و سەرۆکی سوریا بە توندی ئیدانەی دەستدرێژییەکانیان کرد بۆسەر غەززە، کە خەڵکی مەدەنی و نەخۆشخانەکان دەکرێنە ئامانج، جەختیانکردەوە لەسەر پێویستی دەستبەجێ راگرتنی بۆردومانەکان و پاراستنی خەڵکی مەدەنی و دڵنیابوون لە گەیشتنی یارمەتییە مرۆییەکان بە خێزانە گەمارۆدراوەکان و دابینکردنی ڕێڕەوی ئارام بۆیان.
تیدرۆس ئەدھانۆم بەڕێوەبەری گشتی رێکخراوی تەندروستی جیھانی رایگەیاند، رەوشی کەرتی تەندروستی و پێشکەشکردنی خزمەتگوزارییە تەندروستییەکان لە غەززە بە رەو داڕوخانی یەکجاری دەچێت و زیاتر لە نیوەی نەخۆشخانە سەرەکییەکانی ئەو شارە بەھۆی ھێرش و بۆردوومانەکانی ئیسرائیلەوە وێران بوون لە کارکردن وەستاون و ناتوانن نەخۆش و بریندارەکان چارەسەر بکەن.
تیشی ھەندێکجار بریندار و ئەوانەی پێویستییان بە نەشتەرگەرییە بەبێ سڕکردن چارەسەریان بۆ دەکرێت کە ئەوەش لە بواری تەندروستیدا زۆر مەترسیدارە بەڵام ناچارن بەو شێوەیە کار بکەن.
تیدرۆس ئەدھانۆم باسی لەوەشکردووە، رەوشی منداڵانی غەززە لە زۆربەی چین و توێژەکانی تر مەترسیدارترە و بەپێی بەڵگە و ئەو ئامارە رەسمی و باوەڕپێکراوانەی کۆیان کردوونەتەوە، بەھۆی ھێرش و بۆردومانەکانی ئیسرائیلەوە لە ھەر ١٠ دەقەیەکدا لە غەززە منداڵێک دەکوژرێت.
بەپێی زانیارییەکانی پەیامنێری کوردسات نیوز، نیوەڕۆی ئەمڕۆ دەنگی تەقینەوەیەکی بە ھێز لە فڕۆکەخانەی ھەریر بیستراوە و دوکەڵێکی زۆر لە فڕۆکەخانەکە بەرزبوەتەوە، سەرچاوەیەکی ئەمنیش ھەواڵەکەی بۆ کوردسات نیوز پشتڕاستکردوەتەوە، کە درۆنێک لەناو فڕۆکەخانەکە کەوتووەتەخوارەوە و تائێستا زیانەکانی نەزانراوە.
ئەوەش لە کاتێکدایە رۆژی پێنج شەممەش بە درۆنی بۆمبڕێژکراو ھێرشکرایەسەر فڕۆکەخانەی ھەریر و ئاگر لە کۆگای فڕۆکەخانەکە کەوتەوە، مقاوەمەی ئیسلامیش بەرپرسیارێتی خۆی لە ھێرشەکە راگەیاند.
ھەروەھا بەپێی راگەیەندراوێکی مقاوەمەی ئیسلامی ئەمڕۆ شەممە لە رێگەی دوو درۆنەوە ھێرشیان کردوەتە سەر بنکەی سەربازی ئەمریکا لە رمێلان لە سوریا، راستەوخۆ ئامانجەکانیان پێکاوە.
ھاوکات بەپێی ئامارەکانی وەزارەتی بەرگری ئەمریکا، لە رۆژی ١٧ی تشرینی یەکەمی ئەمساڵەوە تائێستا، ٤٨ جار لەلایەن گروپە چەکدارەکانی نزیک لە ئێرانەوە ھێرشکراوەتە سەر ھێزەکانیان لە عێراق و سوریا و لەئاکامی ئەو ھێرشانەش ٥٦ ئەمریکی برینداربوون.
شارەوانی سلێمانی لە راگەیەنراویکدا ئاماژەی بۆ ئەوەکردووە، بەپێی یاسای قەدەغەکردنی زیادەڕەوی دروستکردنی خانووی لە سنووری گوندەکانی ناو ماستەرپلانی شاری سلێمانیدا راگرتووە، چونکە فراوانکردنی سنووری ئەو گوندانە تەنیا رێکاری ئەندازەییان بۆ کراوە، ھێشتا رێکارە یاساییەکانیان تەواونەکراوە.
راشیگەیاندووە، بڕیارەکەی ئەنجومەنی پارێزگای سلێمانی بۆ فراوانکردنی حەرەمی ٢٩ گوند، ھێشتا پەسەند نەکراوە، بۆیە لە رووی یاساییەوە ئەو سنوورە فراوانکراوانە بە سنووری حەرەمی گوند دانانرێن و بەر یاسای تاپۆکردنی خانووە زیادەڕۆکان دەکەون، نەوەک یاسای تاپۆکردنی حەرەمی گوندەکان.
جەختی لەوەشکردوەتەوە، یەکێک لە مەرجەکانی تاپۆکردنی خانووی زیادەڕۆ ئەوەیە کە خانووەکە پێش ٣١/١٢/٢٠٢٠ دروستکرابێت، لەبەرئەوە شارەوانی ناتوانێت رێگەپێدان بدات بە دروستکردنی خانوو لەو سنوورە فراوانکراوانەدا ھەتا فەرمانیان بۆ دەردەچێت بە ئەژمارکردنیان بە سنووری حەرەمی گوند.
شارەوانی سلێمانی دەشڵێت، پێویستە موختاری ئەو گوندانە رێگە نەدەن بە کاریی نایاسایی لە گوندەکانیان و شارەوانی چاوەڕوانی پەسەندکردنی بڕیاری ئەنجومەنی پارێزگایە لەو بارەیەوە.
پەیامنێری کوردسات نیوز رایگەیاند، فڕۆکەجەنگییەکانی تورکیا شەوی رابردوو گوندەکانی "گەڵی ڕەش، کەمکۆڕان، تالستا و خنێرە و لۆلان"یان لە سنوری برادۆست بە چڕی بۆردومانکرد.
وتیشی، بەھۆی بۆردومانەکەوە زیانێکی زۆر بە سروشت و ژینگەی ناوچەکە گەیشتووە، ھاوکات بۆردومانەکە ترس و دڵەراوکێی لە نێو ھاوڵاتیان و جوتیارانی ناوچەکە دروستکردووە، کە بەھۆی ئاژەڵدارییەوە ھاتوچۆی ئەو گوندانە دەکەن.
ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد، دوای بۆردومانەکە بۆ ماوەیەکی زۆر فڕۆکە جەنگییەکان بە نزمی بە ئاسمانی سنووری برادۆستدا سوڕاونەتەوە.
کاروان یاروەیس، ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە فراکسیۆنی یەکێتی بە کوردسات نیوزی راگەیاند، پێوییستە ئەنجومەنی نوێنەران دانیشتنێکی تایبەت بە درێژکردنەوەی تەمەنی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی ھەڵبژاردنەکانی عێراق ئەنجامبدات، پێش دەستپێکی پشووی وەرزی یاسادانان لە ئەنجومەنی نوێنەران.
ئەوەشی خستەڕوو، ٧ی کانوونی دووەمی ساڵی داھاتوو، تەمەنی یاسایی کۆمیسیۆنی ھەڵبژاردنەکانی عێراق کۆتایی دێت و ئەنجومەنی نوێنەرانیش سێ رۆژ دوای ئەوەی پشووی وەرزی یاسادانانی کۆتایی پێدێت، بۆیە پێویستە پێش پشووی وەرزی یاسادانان تەمەنی کۆمسیۆنەکە درێژبکرێتەوە.
ئەو ئەندامەی ئەنجومەنی نوێنەران وتیشی، ئەگەر تەمەنی کۆمسیۆن درێژ نەکرێتەوە، ئەوا دوای ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکان، کاتی لەبەردەست نامێنێت بۆ ئامادەکارییەکانی بۆ ھەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان.
بەڕێوەبەرایەتی پەروەردەی کەرکوک لەماوەی رابردوودا نووسراوێکی ئاڕاستەی خوێندنگاکانی سنووری بەڕێوەبەرایەتییەکەی کردبوو تیایدا داوایکردبوو چەند پیتێکی زمانی کوردی لەلیستی ناوی خوێندکارانی پۆلی شەشی سەرەتایی بەکارنەھێندرێت و لەجیاتی ئەو پیتانە ھاوتا عەرەبیەکانیان بەکاربھێنێت.
بڕیارەکەی پەروەردەی کەرکوک ناڕەزایەتی زۆری لێکەوتەوە، دواتر بە ھەوڵی سامان مەجید یاریدەدەری بەڕێوەبەری پەروەردەی کەرکوک و سەباح حەبیب نوێنەری کەرکوک لە ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق توانرا ئەو بڕیاڕە ھەڵبوەشێندرێتەوە و کاری پێنەکرێت.
بەپێی خشتەی دانیشتنەکانی دادگای فیدراڵی، رۆژی یەکشەممەی داھاتوو رێکەوتی ١٢ی تشرینی دووەم، دادگای فیدراڵی لەسەر سکاڵایەک کە دژی محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق تۆمارکراوە کۆدەبێتەوە، تایبەت بەو ٢ ترلیۆن و ١٠٠ ملیار دینارەی کە بڕیاریداوە بە قەرز بدرێتە حکومەتی ھەرێم بۆ دابینکردنی مووچەی سێ مانگی فەرمانبەرانی ھەرێم.
سکاڵاکە، لەلایەن مستەفا سەنەد ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانەوە تۆمارکراوە و تیادا داوایکردووە، دادگای فیدراڵی بڕیاری ناردنی قەرز بۆ حکومەتی ھەرێم بە نادەستووری لەقەڵەم بدات.
تائێستا لەو دوو ترلیۆن و ١٠٠ ملیار دینارەی سەرۆکوەزیرانی عێراق بڕیاریداوە بە قەرز بدرێتە حکومەتی ھەرێم، بڕی ترلیۆنێک و ٤٠٠ ملیاری دراوەتە حکومەتی ھەرێم بۆ دابینکردنی مووچەی دوو مانگی فەرمانبەرانی ھەرێم و تەنھا بڕی ٧٠٠ ملیار ماوە بنێردرێت.