هاتوچۆی سلێمانی هۆشدارییەکی تایبەت بەو شۆفێرانە بڵاوکردووەتەوە کە بەردەوام بە تیژڕەوی شۆفێری دەکەن و چەند راستییەکی زانستی لەو بارەیەوە خستووەتە روو.

هاتوچۆی سلێمانی رایگەیاندووە، ئەگەر شۆفێری لە خێرایی 30 کیلۆمەتر لە سەعاتێکدا بکەیت، ئەوا نزیکەی 9 مەتر دەبڕی لەیەک چرکەدا، هەروەها ئەگەر خێراییەکەت بەرزبکەیتەوە بۆ 100 کیلۆمەتر لە سەعاتێکدا، ئەوا 28 مەتر دەبڕیت لەیەک چرکەدا.

ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەگەر بە خێرایی 70 کیلۆمەتر شۆفێری بکەیت لە سەعاتێکدا، ئەوا مەترسییەکەی بەراورد بە 65 کیلۆمەتر لە سەعاتێکدا چوار هێندەیە، ئەگەرچی نێوانی ئەو دوو ژمارەیەش هێندە زۆر نییە، بەڵام مەترسییەکەی بەشێوەیەکی بەرچاو زیاد دەکات.

هاتوچۆی سلێمانی ئەوەشی خستووەتە روو، ئەگەر لە خێرایی 100 کیلۆمەتر لە سەعاتێکدا توشی روداوی هاتوچۆ ببیت بەبێ پشتێنی سەلامەتی و لە جامی ئۆتۆمبێلەکەتەوە بپەڕیت، ئەوا وەک ئەوە وایە لە باڵيخانەیەکی 13 بۆ 14 نهۆمییەوە بکەویتە خوارەوە، کە گریمانەی گیانلەدەستدان لەو جۆرە روداوانەدا دڵنیاییە.

هاتوچۆی سلێمانی لە کۆتاییدا دەشڵێت، دوو رێگا هەیە بۆ شۆفێریکردن، لەکاتی شۆفێریدا دوو رێگە هەیە یان رێگای نایاسایی و نەپارێزراو، یان رێگای یاسایی و پارێزراو، لەدەست شۆفێراندایە کامیان هەڵبژێرن.

لە سلێمانی نرخی کارەبای موەلیدەی کۆمەڵگەکانی نیشتەجێبوون 'سیتییەکان' بۆ مانگی حەوت دیاری کرا و یەک کیلۆوات بە 239 دینار دیاری کراوە.

بەڕێوەبەرایەتی گشتیی کارەبای سلێمانی رایگەیاند، نرخی کارەبای موەلیدەی کۆمەڵگەکانی نیشتەجێبوون 'سیتییەکان'یان بۆ مانگی حەوت دیاری کردووە و بەگوێرەی نرخی گازوایل لە بازاڕەکاندا، یەک کیلۆوات کارەبا 239 دینارە.

ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەو سیتیانەشی تەنها موەلیدە وەک سەرچاوەی کارەبا بەکاردەهێن، نرخی یەک کیلۆوات بە 223 دینار دانراوە.

کارەبای سلێمانی راشیگەیاندووە، پێویستە سەرجەم ستیيەکانی سنوری پارێزگای سلێمانی پابەندبن بە نرخەکەوە، بە پێچەوانەوە ئەگەر زیاتر لەو نرخە وەربگرن رووبەڕووی رێکاری یاسایی دەکرێنەوە.

نێردەی تایبەتی ئەمریكا بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست رایگەیاند، لە هەوڵدان بۆ دەستپێكردنەوەی دانوستانەكان لەگەڵ بزوتنەوەی حەماس بۆ ئەوەی بگەنە رێككەوتن. 

ستیڤ ویتكۆف نێردەی تایبەتی ئەمریكا بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە فۆكس نیوزی رایگەیاند، هەوڵەكان چڕكراونەتەوە بۆ ئەوەی دەستبكەنەوە بە دانوستانی ئاگربەستی غەززە و ئاڵوگۆڕی بارمتەكان. 

دەشڵێت، نێوەندگیرەكانیش لەسەر هێڵن بۆ ئەوەی فشار بخەنەسەر حەماس و رازی ببێت بە ئاگربەستی غەززە. 
وتیشی، ئامانجی ترەمپ ئەوەیە ئاشتی هەمیشەیی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەدیبێت و رەوشەكە ئاسایی بێتەوە و شەڕ نەمێنێت، چونكە ئەوەدەبێت بە دەستكەوتێكی گەورە بۆ دۆناڵد ترەمپ. 

 كۆبونەوەی سوریا و ئیسرائیل لەپاریس هیچ رێككەوتنێكی لێنكەتوەتەوە و سەرچاوەیەكیش دەڵێت كۆبونەوەكانی ئەو دوو وڵاتە بەردەوام دەبێن

سەرچاوەیەكی دیپلۆماسی سوری رایگەیاندووە، دانوستانی نێوان سوریا و ئیسرائیل بە نێوەندگیری ئەمریكا لە پاریس بەرێوەچووە، بەڵام نەگەیشتونەتە رێككەوتنی كۆتایی بەڵكو تەنها گفتوگۆی سەرەتایی بوە بە ئامانجی كەمكردنەوەی ئالۆزییەكان و دوبارە كردنەوەی كەناڵی پەیوەندی لە نێوان ئەو دوو وڵاتەدا . 

ئەو سەرچاوەیە راشیگەیاندوە، وەفدەكەی سوریا بە سەرۆكایەتی ئەسعەد شەیبانی وەزیری دەرەوە بوە و وەفدەكەی ئیسرائیلیش بە سەرۆكایەتی رۆن دیرمر وەزیری كاروباری ستراتیژی ئیسرائیلی بوە  ،  تۆم باراك نێردەی ئەمریكاش بۆ سوریا نێوەندگیری نێوان هەردوولای كردووە ، چاوەروان دەكرێت لەداهاتووشدا وەفدی سوریا و ئیسرائیل كۆبونەوەی تریان هەبێت. 

لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا لەگەڵ ئیمانوێل ماکرۆن، سەرۆکی فەرەنسا، ئەحمەد شەرع، سەرۆکی سوریا جەختی کردەوە کە هەر هەوڵێکی دەرەکی، بەتایبەتی لەلایەن ئیسرائیلەوە بۆ قۆستنەوەی دۆخی سوریا، بەتەواوی رەتدەکرێتەوە.

شەرع پێزانینی خۆی بۆ هەڵوێستی هاوسەنگی فەرەنسا و پشتیوانیکردنی لە مافەکانی سورییەکان لە ئاسایش و سەروەری و سەقامگیریدا دەربڕی. هەروەها پێشوازی لە هەر دەستپێشخەرییەکی ئابووری و وەبەرهێنانی فەرەنسی کرد کە بەشدار بێت لە ئاوەدانکردنەوەی سوریا و دابینکردنی هەلی کار، بەتایبەتی لەو کەرتە گرنگانەی کە بەهۆی جەنگەوە وێران بوون.

ناوبراو دووپاتیکردەوە کە سوریا کراوەیە بۆ هاوکاری لەگەڵ هەموو ئەوانەی کە هەوڵی پشتیوانیکردنی دەدەن، و ئاماژەی بەوەشکرد کە وەبەرهێنانی نێودەوڵەتی دەبێت دەروازەیەک بێت بۆ بەهێزکردنی ئاشتی نەک ئامرازێک بۆ دەستکەوتی سیاسی.

شەرع باسی لە رووداوەکانی ئەم دواییەی پارێزگای سوەیدای سوریا کرد و وتی: "ئەوەی لەوێ روودەدات، دەرەنجامی راستەوخۆی پشێوییەکی ئەمنییە کە لەلایەن گروپە چەکدارە یاساشکێنەکانەوە سەرکردایەتی دەکرێت، کە لە دژی دەوڵەت یاخیبوون و بەهێزی چەک کێبڕکێی نفوز دەکەن."

جەختیشی کردەوە، "دەوڵەتی سوریا رێگە بە بەردەوامبوونی ئەم دۆخە نادات و بەرپرسیارێتی تەواوی خۆی لە سەپاندنی ئاسایش، لێپرسینەوە لە تاوانباران و کاراکردنەوەی دامەزراوەکانی دەوڵەت لە ناوچەکەدا لە ئەستۆ دەگرێت."

هەروەها وتیشی، "هەر هەوڵێکی دەرەکی، بەتایبەتی لەلایەن ئیسرائیلەوە، بۆ قۆستنەوەی ئەم بارودۆخە یان دەستوەردان لە کاروباری ناوخۆی سوریا، بەتەواوی رەتدەکرێتەوە، و سوەیدا بەشێکی دانەبڕاوە لە دەوڵەتی سوریا، و خەڵکەکەشی هاوبەشن لە بنیاتنانی نیشتماندا، نەک ئامرازێک بۆ هیچ ئەجێندایەکی جوداخوازی یان تێکدەرانە."

لەلایەن خۆیەوە، ماکرۆن جەختی لەسەر پابەندبوونی فەرەنسا بە یەکپارچەیی و سەربەخۆیی و سەروەریی سوریا کردەوە، و رایگەیاند کە سەقامگیریی سوریا پێویستییەکی هەرێمی و کارێکی لەپێشینەی مرۆییە.

خواردنەوەی قاوە لەوانەیە ببێتە هۆی بەرزبوونەوە یان دابەزینی ئاستی شەکری خوێن، و کاریگەریی ئەم خواردنەوەیە بەپێی سروشتی زیندەچالاکیی (میتابۆلیزم)ی کەسەکان، بڕی کافایینی بەکارهاتوو، و ئەوەی کە ئایا قاوەکە لەسەر گەدەی بەتاڵ یان لەگەڵ خواردندا دەخورێتەوە، جیاوازە.

بەپێی وتەی پسپۆڕان، کافایینی ناو قاوە دەتوانێت ببێتە هۆی بەرزبوونەوەیەکی کاتیی شەکری خوێن، بەتایبەتی لەو کەسانەی کە بەرگریی ئینسۆلینیان هەیە یان لە قۆناغی پێش شەکرە یان نەخۆشیی شەکرەی جۆری دووەمدان.

پێدەچێت کافایین هۆکاری سەرەکیی پشت ئەم کاریگەرییە بێت، چونکە هانی دەردانی هۆرمۆنەکانی سترێس دەدات وەک ئەدرنالین، کە لەوانەیە رێگری لە کاری ئینسۆلین بکەن. هەروەها کافایین دەتوانێت جگەر هان بدات بۆ ئازادکردنی گلوکۆزی پاشەکەوتکراو، کە وا دەکات خانەکان بە زەحمەت بتوانن ئەم شەکرە لە خوێنەوە هەڵبمژن.

کاندیس بامپەر، پسپۆڕی خۆراک لە ناوەندی پزیشکیی وێکسنەر لە زانکۆی ویلایەتی ئۆهایۆ، ئاماژە بەوە دەکات کە "هەڵمژینی کافایین خێراترە کاتێک لەسەر گەدەی بەتاڵ دەخورێتەوە،" ئەمەش لەوانەیە ببێتە هۆی بەرزبوونەوەی زیاتری شەکری خوێن، بەتایبەتی ئەگەر قاوەکە شەکر یان سپیکەرەوەی شیرینکراوی تێدابێت. لەگەڵ ئەوەشدا، ئەم کاریگەرییانە زۆربەی کات کاتین.

ئامۆژگاری بۆ کەمکردنەوەی کاریگەریی قاوە لەسەر شەکری خوێن

ئەگەر نیگەرانی کاریگەریی قاوەیت لەسەر ئاستی شەکری خوێنت، ئەوا ئەم چەند ڕاسپاردەیە لەبەرچاو بگرە کە لە رووی زانستییەوە پشتڕاستکراونەتەوە:

• قاوە لەگەڵ خواردن یان دوای خواردن بخۆرەوە: ئەمە یارمەتیدەرە لە هێواشکردنەوەی هەڵمژینی کافایین و بەرزبوونەوەی شەکری خوێن سنووردار دەکات.

• هەڵبژاردەی بێ شەکر یان بە شێوەی سروشتی شیرینکراو هەڵبژێرە: شیرینکەری سروشتی  بەکاربهێنە.

• بڕی کافایین کەم بکەرەوە: دەتوانیت قاوەی بێ کافایین هەڵبژێریت یان ئەگەر هەستیاریت بە کافایین هەیە، قاوەی ئاسایی لەگەڵ قاوەی بێ کافایین تێکەڵ بکەیت.

 

سوپای ئیسرائیل رایگەیاند کە رێڕەوی ئارام لە کەرتی غەززە دەکرێتەوە و رێگەش دەدرێت بە فڕێدانە خوارەوەی هاوکارییەکان لە رێگەی ئاسمانەوە.

سوپا لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە: "لەسەر بنەمای راسپاردەکانی سەرکردایەتی سیاسی و دوای هەڵسەنگاندنی دۆخەکە کە ئێوارەی رۆژی شەممە ئەنجامدرا، سوپای ئیسرائیل دەستیکردووە بە زنجیرەیەک رێوشوێن لە کەرتی غەززە و بەدرۆخستنەوەی ئەو بانگەشانەی کە باس لە برسیکردنی بەئەنقەست دەکەن لە کەرتەکەدا."

ئەوەش هاتووە: "سوپای ئیسرائیل ئەمشەو (شەممە) دەستدەکاتەوە بە فڕێدانی هاوکارییە مرۆییەکان لە رێگەی ئاسمانەوە، ئەمەش لە چوارچێوەی هەوڵە بەردەوامەکانیەتی بۆ رێگەدان بە چوونەژوورەوە و ئاسانکاری بۆ گەیاندنی هاوکارییەکان بۆ غەززە. کردەی فڕێدانەکان بە هەماهەنگی لەگەڵ رێکخراوە فریاگوزارییە نێودەوڵەتییەکان و سوپای ئیسرائیل بەڕێوەدەچێت، بە سەرپەرشتی هەماهەنگ کاری کاروباری حکومەت لە ناوچەکان و هێزی ئاسمانی ئیسرائیل."

لە درێژەی راگەیەندراوەکەدا هاتووە: "فڕێدانە ئاسمانییەکان حەوت سەکۆی هاوکاری لەخۆدەگرن کە پێکدێن لە ئارد، شەکر و خۆراکی قوتوو، کە لەلایەن رێکخراوە نێودەوڵەتییەکانەوە دابینکراون."

هەر لە هەمانراگەیەندراودا ئاماژە بەوەشکراوە: "سەرباری ئەوەش، بڕیاردراوە بە دروستکردنی رێڕەوی مرۆیی تایبەتمەند بۆ مسۆگەرکردنی جوڵەی سەلامەتی کاروانەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان کە خۆراک و دەرمان بۆ دانیشتووان دەگوازنەوە."

سوپای ئیسرائیل جەختی لەوە کردەوە کە "ئامادەیە بۆ جێبەجێکردنی ئاگربەستی مرۆیی لە ناوچە چڕ دانیشتووانەکان، و بەردەوام دەبێت لە کارکردن بۆ هەڵوەشاندنەوەی ژێرخانی تیرۆر و لەناوبردنی تیرۆریستان لە ناوچەکەدا."

هاوکات جەخت لەوە کراوەتەوە کە: "بەرپرسیارێتی دابەشکردنی خۆراک بەسەر دانیشتووانی غەززەدا دەکەوێتە ئەستۆی نەتەوە یەکگرتووەکان و رێکخراوە فریاگوزارییە نێودەوڵەتییەکان. بۆیە، چاوەڕوان دەکرێت نەتەوە یەکگرتووەکان و رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان کاریگەریی دابەشکردنی هاوکارییەکان باشتر بکەن و دڵنیابن لەوەی ناگاتە دەستی حەماس."

ئەمڕۆ شەممە، هونەرمەندی گەورەی لوبنانی، زیاد رەحبانی، کوڕی هونەرمەندی دیار فەیروز، لە تەمەنی 69 ساڵیدا ماڵئاوایی لە ژیان کرد و جیهانی هونەری لوبنانی و عەرەبی بە جێهێشت، کە تێیدا شوێن پەنجەیەکی دیاری لە دوای خۆی بەجێهێشت.

رەحبانی نووسەر، ئاوازدانەر، مۆسیقاژەن و شانۆکارێک بوو کە عاشقی هونەر بوو.  بە رەخنە تەنزئامێزەکانی زۆر جار بینەرانی دەهێنایە پێکەنین، بەڵام لە هەمان کاتدا واقیعی تاڵی لوبنانی دەخستەڕوو، کە بریتی بوو لە دابەشبوونی تائیفی، دەمارگیری و دابونەریت. تەنانەت لە ساڵانی سەرەتای دەستپێکی هونەرییدا، رەخنەی لە هونەری تەقلیدی و فۆلکلۆری دایک و باوکی دەگرت.

زیاد رەحبانی کێیە؟

هونەرمەند، ئاوازدانەر، شانۆکار و نووسەرێکی لوبنانییە کە بە مۆسیقا هاوچەرخەکەی و شانۆگەرییە سیاسییە رەخنەگرانەکانییەوە ناسراوە.  ستایلی زیاد رەحبانی بە تەنز و قووڵی لە چارەسەرکردنی بابەتەکاندا جیادەکرێتەوە و بە دامەزرێنەری قوتابخانەیەکی نوێ لە مۆسیقای عەرەبی و شانۆی هاوچەرخی عەرەبیدا دادەنرێت.

زیاد لە 1ی کانوونی دووەمی 1956 لەدایکبووە. دایکی، نەهاد حەداد، ناسراو بە فەیروز، گۆرانیبێژێکی جیهانییە و باوکیشی، عاسی رەحبانی، یەکێک بوو لە دوو برا رەحبانییە پێشەنگەکە لە بواری مۆسیقا و شانۆی لوبنانیدا.

لە ساڵی 1973 و لە تەمەنی 17 ساڵیدا، یەکەم ئاوازی بۆ دایکی، فەیروز، دانا کاتێک باوکی لە نەخۆشخانە بوو.. ئەمەش بۆ گۆرانییە بەناوبانگەکەی "سألوني الناس" بوو کە سەرکەوتنێکی گەورەی بەدەستهێنا. دواتر، چەندین کاری دیکەی پێشکەش بە فەیروز کرد، لەوانە: "أنا عندي حنين"، "البوسطة"، "عندي ثقة فيك"، و چەندانی تر.

یەکەم دەرکەوتنی زیاد لەسەر شانۆ لە شانۆگەریی "المحطة" بوو، هەروەها لە "ميس الريم"یشدا دەرکەوت. دواتر، یەکەم شانۆگەری خۆی بە ناوی "سهرية" نووسی و پاشان چەندین شانۆگەری دیکەی بەناوبانگی نووسی وەک "فيلم أميركي طويل"، "شي فاشل"، و "بالنسبة لبكرا شو".

ئەمڕۆ زیاد، بە ڤایرۆسی جگەر، کۆچی دوایی کرد و جیهانی هونەری لوبنانی جێهێشت.

فەیرز، کە لە تەواوی جیهاندا بە "چۆلەکەی خۆرهەڵات" بەناوبانگە، دایکی رەحبانی دەکات و جیهانی هونەری لوبنان و میدیا عەرەبیەکان وەک هاوبەشی لە خەمی فەیروزدا نووسیویانە، ئەمڕۆ لوبنان لەگەڵ "چۆلەکەی خۆرهەڵات" غەمگینە.

ئاژانسی نەتەوە یەکگرتووەکان (ئۆنروا) رایگەیاند کە لە هەر5 منداڵێک لە شاری غەززە، یەکێکیان تووشی بەدخۆراکی بووە، و ئاماژەی بەوەشکرد کە حاڵەتەکان رۆژ بە رۆژ لە زیادبووندان.

فیلیپ لازارینی، کۆمسیاری گشتیی ئۆنروا، شایەتحاڵیی یەکێک لە کارمەندانی ئۆنروا لە غەززە دەگوازێتەوە کە وتوویەتی "خەڵکی غەززە نە مردوون و نە زیندوون، ئەوان بوونەتە لاشەی جوڵاو."

لازارینی وتیشی، "کاتێک بەدخۆراکی لەناو منداڵاندا خراپتر دەبێت، میکانیزمەکانی خۆگونجاندن شکست دەهێنن، و دەستگەیشتن بە خۆراک و چاودێری نامێنێت، برسێتی بە بێدەنگی دەست بە بڵاوبوونەوە دەکات."

ناوبراو ئاماژەی بەوەشکرد کە "زۆربەی ئەو منداڵانەی پێشوازییان لێدەکرێت لەلایەن تیمەکانمانەوە، بەدەست لاوازی و بێهێزییەوە دەناڵێنن و ئەگەر بەپەلە ئەو چارەسەرەی پێویستیانە پێیان نەگات، مەترسیی گیانلەدەستدانیان زۆرە."

لازارینی بە چەند خاڵێک دۆخی غەززە و هاووڵاتیانی روونکردووەتەوە:

• راپۆرتەکان ئاماژە بە گیانلەدەستدانی زیاتر لە 100 کەس دەکەن بەهۆی برسێتییەوە، کە زۆربەیان منداڵن.

• ئەم قەیرانە قوڵە هەمووانی گرتۆتەوە، تەنانەت ئەوانەش کە هەوڵی رزگارکردنی گیانی خەڵک دەدەن لە کەرتی غەززە.

• کارمەندانی تەندروستی لە هێڵەکانی پێشەوەی ئۆنروا بە یەک ژەمە خۆراکی بچووک دەژین، کە زۆرجار تەنها نیسکە. زۆرێکیان لەبەر برسێتی لەکاتی کارکردندا لەهۆش خۆیان دەچن.

• کاتێک چاودێرەکان ناتوانن شتێک بۆ خواردن بدۆزنەوە، تەواوی سیستمی مرۆیی دەست بە داڕمان دەکات.

• باوکان ئەوەندە برسین کە ناتوانن چاودێری منداڵەکانیان بکەن.

• ئەوانەی دەگەنە کلینیکەکانی ئۆنروا، وزە و خۆراک و توانای پەیڕەوکردنی ئامۆژگارییە پزیشکییەکانیان نییە.

• خێزانەکان چیتر ناتوانن خۆیان بگرن، ئەوان لەیەک هەڵدەوەشێنەوە و توانای مانەوەیان نییە.

• مانەوەی خودی ئەوان کەوتۆتە مەترسییەوە.

 

لە هەفتەکانی دوای کەوتنی دیمەشق بە دەستی تەحریر شام، درەنگانی شەو بازرگانێکی دیار پەیوەندییەکی تەلەفۆنی پێگەیشت بۆ ئەوەی بڕوات و "شـێـخ" ببینێت.

ناونیشانەکە بۆ بازرگانەکە ئاشنا بوو، باڵەخانەیەک بوو کە تێیدا ناوبەناو پارە لێسەندنی زۆرەملێ لە بازرگانانی وەک ئەو رووی دەدا لە ژێر ئیمپراتۆریەتە ئابوورییەکەی بەشار ئەسەددا.

بەڵام ئەمجارە گەورەیەکی نوێ لە شارەکەدا دەرکەوتووە...

شێخەکە، بە ریشێکی درێژی رەش و دەمانچەیەک لە کەمەریدا، تەنها نازناوێکی جەنگیی دایە دەستەوە، "ئەبو مەریەم". ئێستا ئەو سەرۆکی لیژنەیەکە کە ئابووری سوریا دادەڕێژێتەوە، پرسیارەکانی بە رێزەوە دەکرد و کەمێک شێوەزاری ئوسترالی پێوە دیاربوو.

بازرگانەکە وتی: "پرسیاری دەربارەی کارەکەم لێکردم، کە چەند پارەمان قازانج دەکرد". "من هەر تەماشای دەمانچەکەم دەکرد."

لێکۆڵینەوەیەکی رۆیتەرز دەریخستووە کە سەرکردایەتی نوێی سوریا بە نهێنی خەریکی داڕشتنەوەی ئابوورییەکەین کە بەهۆی گەندەڵی و ساڵانێک لە سزا لە دژی حکومەتەکەی ئەسەد داڕماوە، ئەمەش لە ژێر سەرپەرشتی گرووپێک پیاودا کە ناسنامەیان تا ئێستا لە ژێر نازناوی نهێنیدا شاردراوەتەوە. ئەرکی لیژنەکە: شیکردنەوەی میراتی ئابووری سەردەمی ئەسەد، پاشان بڕیاردان لەسەر ئەوەی چی لەناوببرێت و چی بهێڵرێتەوە.

دوور لە چاوی گشتی، لیژنەکە دەستی بەسەر سامانێکدا گرتووە کە بەهای زیاترە لە1.6 ملیار دۆلار. ئەو ژمارەیە لەسەر بنەمای گێڕانەوەی ئەو کەسانەیە کە ئاگاداری مامەڵەکانی بوون بۆ بەدەستهێنانی پشکی بازرگانی و دەستبەسەرداگرتنی پارەی کاش، کە بەلایەنی کەمەوە 1.5 ملیار دۆلار سامانی سێ بازرگانی لەخۆدەگرت، هەروەها کۆمپانیاکانی ناو کۆمەڵەیەکی گەورەی بازرگانی (conglomerate) کە جاران لەلایەن بازنە نزیکەکەی ئەسەدەوە کۆنترۆڵکرابوو، وەک کۆمپانیای سەرەکی پەیوەندییەکانی وڵات، کە بەهای بەلایەنی کەمەوە 130 ملیۆن دۆلارە.

رۆیتەرز بۆی دەرکەوتووە ئەو پیاوەی سەرپەرشتی داڕشتنەوەی ئابووری سوریا دەکات، حازم شەرعە، برای گەورەی سەرۆکی نوێ، ئەحمەد شەرع. هەروەها سەرۆکی لیژنەکە، ئەبو مەریەم ئوسترالی، بریتییە لە ئەبراهام سوکاریە، ئوستورالییەک بە ڕەچەڵەک لوبنانی کە ناوی لە لیستی سزادراوانی وڵاتەکەیدایە بەهۆی تۆمەتی پاڵپشتی دارایی تیرۆرەوە. ئەو لەسەر ئینتەرنێت خۆی وەک بازرگانێک وەسفدەکات؛ کە حەزی لە کریکێت و شاورمەیە.

حکومەتی نوێی سوریا دەزگا ئەمنییە زۆر ترسناکەکانی ئەسەدی هەڵوەشاندۆتەوە، و خەڵک دەتوانن ئازادانەتر لە دەیان ساڵی رابردوو قسە بکەن. بەڵام ئەو تێکەڵەیە لە بنەماڵە و پیاوانێک کە تەنها بە نازناوی جەنگی ناسراون، ئێستا ئابووری سوریا بەڕێوەدەبەن، بووەتە جێی نیگەرانی زۆرێک لە بازرگانان، دیپلۆماتکاران و شیکاران، کە دەڵێن؛ دەترسن ئەوەی رۆشت، یەکێکی تری هاو سیفەت جێی بگیرێتەوە.

لێکۆڵینەوەکەی رۆیتەرز پشتی بەستووە بە چاوپێکەوتن لەگەڵ زیاتر لە 100 بازرگان، نێوەندگیر، سیاسەتمەدار، دیپلۆماتکار و توێژەر، هەروەها کۆمەڵێکی زۆر بەڵگەنامە کە تۆماری دارایی، ئیمەیڵ، کۆنووسی کۆبوونەوە و تۆماری کۆمپانیای نوێی لەخۆگرتووە.

کاری لیژنەکە، و تەنانەت بوونیشی، هەرگیز لەلایەن حکومەتەوە رانەگەیەندراوە و لای خەڵکی سوریا نەزانراوە. تەنها ئەوانەی مامەڵەی راستەوخۆیان لەگەڵیدا هەیە ئاگاداری ئەرک و دەسەڵاتەکانی (mandate)ن، کە توانای ئەوەی هەیە کاریگەری لەسەر ژیان و گوزەرانی هەموو سورییەکان و تەنانەت زیاتریش هەبێت، لە کاتێکدا کە وڵاتەکە هەوڵدەدات جارێکی تر تێکەڵ بە ئابووری جیهانی ببێتەوە.

یەکێک لە ئەندامانی لیژنەکە بە رۆیتەرزی وتووە کە قەبارەی گەندەڵی لە سەردەمی ئەسەددا، کە لەسەر بنەمای پێکهاتەی کۆمپانیاکان بنیاتنرابوو کە هێندەی بۆ دزینی سەروەت و سامان داڕێژرابوون هێندە بۆ پارە پەیداکردن نەبوون، بژاردەی کەمی بۆ چاکسازی ئابووری هێشتۆتەوە. لیژنەکە دەیتوانی ئەو بازرگانانەی گومانیان لێدەکرێت بە شێوەی نایاسایی دەوڵەمەند بووبن بیانباتە دادگا وەک چۆن زۆرێک لە سورییەکان داوای دەکەن، یان راستەوخۆ دەست بەسەر کۆمپانیاکاندا بگرێت، یان مامەڵەی تایبەت لەگەڵ کەسایەتییەکانی سەردەمی ئەسەددا بکات کە هێشتا لەژێر سزای نێودەوڵەتیدان.

هەموو ئەم رێگایانە مەترسی ئەوەیان هەڵگرتبوو کە سورییەکان زیاتر لە دژی یەکتر هانبدەن – دەوڵەمەند لە دژی هەژار، و ئەوانەی لە سەردەمی ئەسەددا دەوڵەمەند بوون لە دژی ئەوانەی ئازاریان چەشت. لەبری ئەوەی ئەو بازرگانانەی لە سەردەمی ئەسەددا قازانجیان کردبوو بیانباتە دادگا یان دەست بەسەر کۆمپانیاکانیاندا بگرێت، لیژنەکە بڕیاریدا دانوستان بکات بۆ وەرگرتنەوەی ئەو پارە کاشەی کە زۆر پێویستە و کۆنترۆڵی جومگە سەرەکییەکانی ئابوری بکات، بە جۆرێک کە رێگە بدات بەبێ پچڕان کار بکات.

رۆیتەرز، لە کۆتایی راپۆرتەکەیدا دەڵێت: حکومەتی سوریا، حازم ئەلشەرع و سوکاریە وەڵامی داواکارییە دووبارەکانیان بۆ لێدوان نەدایەوە و وەڵامی پرسیارەکانیان بۆ ئەم چیرۆکە نەدایەوە. نووسینگەی سەرۆک پرسیارەکانی ئاراستەی وەزارەتی راگەیاندن کرد. رۆیتەرز دەرەنجامەکانی ئەم راپۆرتەی لە میانی کۆبوونەوەیەکی رووبەڕوودا لە هەفتەی رابردوودا لەگەڵ وەزیری راگەیاندن خستەڕوو و وردەکارییەکانی روون کردەوە و پرسیارەکانی بە نووسراو ئاراستەی وەزارەت کرد. وەزارەتەکە پێش بڵاوکردنەوەی راپۆرتەکە وەڵامی نەدایەوە.

ئێوارەی رۆژی شەممە، ئیمانوێل ماکرۆن، سەرۆکی فەرەنسا، رایگەیاند کە پەیوەندییەکی تەلەفۆنی لەگەڵ ئەحمەد شەرع، سەرۆکی سوریا، ئەنجامداوە.

سەرۆکی فەرەنسا لە پەیامێکدا لە پلاتفۆرمی "ئێکس" بە زمانی عەرەبی نووسیویەتی، "توندوتیژییەکانی ئەم دواییەی سوریا، ناسکیی قۆناغی گواستنەوەمان بیردەخاتەوە،" و جەختی لەسەر پێویستیی پاراستنی هاوڵاتیانی مەدەنی کردەوە.

ماکرۆن ئاماژەی بەوەشداوە، "پێویستە بە پەلە رێگری بکرێت لە دووبارەبوونەوەی دیمەنەکانی توندوتیژی و لێپرسینەوە لە بەرپرسانی بکرێت."هەروەها ئاماژەی بەوەدا کە چاوەڕوان دەکرێت رێکاری یاسایی دەست پێبکات بە پشتبەستن بە راپۆرتی لیژنەی سەربەخۆ.

سەرۆکی فەرەنسا رونیکردەوە، ئاگربەستی سوەیدا ئاماژەیەکی ئەرێنییە و پێویستە ئێستا دیالۆگێکی هێمنانە رێگە خۆشبکات بۆ گەیشتن بە ئامانجی یەکخستنی سوریا بە شێوەیەک کە مافی هەموو هاووڵاتیانی بپارێزرێت.

ماکرۆن رایگەیاند کە لەگەڵ سەرۆکی سوریا گفتوگۆی کردووە دەربارەی پێویستیی گەیشتن بە چارەسەرێکی سیاسی بە هاوکاریی لایەنە ناوخۆییەکان، لە چوارچێوەیەکی نیشتمانیدا کە حوکمڕانیی باش و ئاسایش مسۆگەر بکات.

لە هەمان چوارچێوەدا، ماکرۆن ئاماژەی بەوەدا کە پێویستە، دانوستانەکان لەنێوان هێزەکانی سوریای دیموکرات و حکومەتی سوریا بە نیازپاکی بەڕێوەبچن، وتیشی، "گفتوگۆ سێقۆڵییەکانی رۆژی هەینی رێگەیان خۆشکرد بۆ دیاریکردنی هەنگاوەکانی داهاتوو."

سەرۆکی فەرەنسا جەختی لەوە کردەوە کە بۆ شەرعی دووپاتکردۆتەوە کە پاریس پابەندە بە سەروەری و یەکپارچەیی خاکی سوریاوە.
لە راگەیەندراوەکەدا، هەردوو لا باسیان لە پەیوەندییەکان لەگەڵ ئیسرائیل کردووە و پێکەوە پشتیوانیی خۆیان بۆ هاریکاری لەپێناو سەقامگیرکردنی سنوورەکانی سوریا و لوبنان دووپاتکردەوە. ماکرۆن ئاماژەی بەوەشکرد کە فەرەنسا ئامادەیە هاوکاریی ئەم هەوڵانە بکات.

 

كۆمەڵەی خوێندكارانی كوردستان رایدەگەیەنێت، بڕیاری قەدەغەکردنی بەکارهێنانی زمانی کوردی لە زانکۆکان پێشێلكردنی ئاشكرای دەستور و یاسایە.

كۆمەڵەی خوێندكارانی كوردستان لە راگەیەنراوێکدا، ناڕەزایی دژی بڕیارەكەی وەزارەتی خوێندنی باڵای عیراق بۆ قەدەغەكردنی زمانی كوردی لە تاقیكردنەوەكانی کەرکوک، نەینەوا و دیالە دەردەبڕێت و بە هەنگاوێكی مەترسیدار ناویدەبات.

ئاماژەی بەوەشکرد، لەكاتێكدا بەگوێرەی دەستوری عیراق زمانەكانی كوردی و عەرەبی، زمانی رەسمین لە وڵاتدا، ئەم بڕیارە پێشێلكردنی ئاشكرای دەستور و یاسایە و بە هەموو شێوەیەك دژی دەوەستنەوە.

هەر لە راگەیەنراوەکەدا، كۆمەڵەی خوێندكارانی كوردستان هەوڵەكانی خالید شوانی، وەزیری دادی عیراق بۆ رەتكردنەوەی ئەو بڕیارە مەترسیدارە بەرز دەنرخێت و سوپاسی دەكات.

سەرۆك كۆماری ئێران دڵنیایی دەداتە ئەو هاووڵاتییە ئێرانییانەی كە وڵاتیان جێهێشتووە بەبێ ترس و دوودڵی بگەڕێنەوە وڵاتەكەی خۆیان.

مەسعود پزیشكیان، سەرۆك كۆماری ئێران رایگەیاند، پێویستە چوارچێوەیەكی یاسایی بۆ هاووڵاتییانیان لە دەرەوەی وڵات دروست بكەن بۆ ئەوەی بە ئاسانی و بەبێ ترس بگەڕێنەوە، هەروەها فەرشی سوریان بۆ رادەخرێت و هیچ كەسێك كاری بەسەریانەوە نابێت.

جەختیشی كردەوە، كۆتایی بە نیگەرانی هاووڵاتییانیان دەهێنن كە ساڵانێكە ناتوانن بگەڕینەوە و ترسیان هەیە، بۆ ئەو مەبەستەش پێویستیان بە هەماهەنگی فراوان هەیە لەگەڵ دەسەڵاتی دادوەری و هەواڵگریی.

پێشتریش پزیشكیان پەیامێكی ئاڕاستەی ئێرانییەكانی دەرەوەی وڵات كرد و دووپاتیكردەوە، دەبێت بەیەكەوە كاربكەن بۆ شكۆمەندی وڵاتەكەیان.

وەزارەتی رۆشنبیری و لاوانی حکومەتی هەرێمی کوردستان، ئیدانەی بڕیارێکی وەزارەتی خوێندنی باڵای عیراق دەکات سەبارەت بە قەدەغەکردنی زمانی کوردی لە پرسیاری تاقیکردنەوەکانی زانکۆکانی کەرکوک، موسڵ و دیالە و رایدەگەیەنێت، ئەو هەنگاوە پێچەوانەی دەستوور و یاسا کارپێکراوەکانی عیراقە.

لە راگەیەندراوێکدا کە ئەمڕۆ شەممە، 26ی تەمموزی 2025 بڵاویکردەوە، وەزارەتی رۆشنبیری و لاوان ئاماژەی بەوەکردووە، "بەداخەوە، بە بڕیاری ژمارە (6496)ی رۆژی 16ی تەمموزی 2025ی وەزارەتی خوێندنی باڵای عیراق، کە ئاراستەی زانکۆکانی موسڵ، کەرکوک و دیالەی کردووە، فەرمانیکردووە، پرسیاری تاقیکردنەوەکان نەکرێنە کوردی."

وەزارەتی رۆشنبیری جەختی لەوە کردەوە، ئەم بڕیارە لە کاتێکدایە، کە بە گوێرەی ماددەی (4) و بڕگەی یەکەمی دەستوری هەمیشەیی عیراق، زمانی کوردی شانبەشانی زمانی عەرەبی، زمانی رەسمی وڵاتە.

هەروەها لە راگەیەندراوەکەدا هاتووە کە بڕیارەکە پێچەوانەی ماددەکان و ناوەڕۆکی یاسای ژمارە (7)ی ساڵی 2014ی تایبەت بە زمانە فەرمییەکانی عیراقە، کە لە رۆژنامەی وەقائیعی عیراق بڵاوکراوەتەوە و لە ماددەی سێیەمی یاساکەدا بە روونی ئاماژە بەوە کراوە کە زمانی عەرەبی و زمانی کوردی دوو زمانی فەرمین لە عیراقدا.

لە کۆتاییدا، وەزارەتی رۆشنبیری و لاوان داوا لە دامەزراوە دەستوورییەکانی عیراق دەکات، "سەرەڕای هەڵوەشاندنەوەی بڕیارەکە، ئیدانەی هەر جۆرە بڕیارێکی نادەستووری لەو شێوەیە بکەن و بەرپرسانی دەرکردنی ئەو بڕیارە رووبەڕووی لێپرسینەوەی یاسایی بکەنەوە."

"فەرامۆشکردنی زمانی شیرینی کوردی لە دامەزراوەکانی خوێندنی باڵای عیراق پێچەوانەی بنەماکانی دەستور و پێکەوەژیانە".

وەزارەتی خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستی حکومەتی هەرێمی کوردستان ئیدانەی بڕیاری وەزارەتی خوێندنی باڵای حکومەتی عیراقی فیدراڵ دەکات بۆ رێگرتن لە (خوێندن و دانانی پرسیار) بە زمانی کوردی لە زانکۆکانی (موسڵ و کەرکوک و دیالە).

لە راگەیەندراوەکەدا هاتووە؛ ئەم بڕیارە لەگەڵ ئەوەی پێشێڵکردنی ڕاستەوخۆی مادەی (4)ی دەستوری هەمیشەیی عیراقە، لە هەمانکاتدا پێچەوانەی بەهاو بنەماکانی پێکەوە ژیانە لە چوارچێوەی دەوڵەتی عیراقی فیدراڵ. بۆیە داواکارین لە وەزارەتی خوێندنی باڵای عیراق دەستبەجێ ئەو بڕیارە هەڵبوەشێنێتەوەو کار بکات بۆ ئەوەی زانکۆکان و دامەزراوەکانی خوێندنی باڵا ببنە ناوەندی پێکەوە ژیان و رێزگرتن لە کلتور و زمان و فەرهەنگى هەموو گەلانی عیراق بەبێ جیاوازى.

بۆ ئەم مەبەستەش لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەکانى حکومەتى عیراق لەسەر هێڵ دەبین بۆ چارەسەرکردنى ئەم پرسەو رێگە گرتن لە دوبارە بونەوەى ئەم جۆرە هەڵوێستە دوژمنکارانە .

میدیاکانی ئێران ئاشکرایانکرد، بەیانی ئەمڕۆ لە هێرشێکی چەکداریدا بۆ سەر دادگای زاهیدان هەشت کوژراوی لێکەوتەوە.

میدیاکانی ئێران رایانگەیاندووە، لەهێرشێکی چەکداریدا بۆ سەر دادگای زاهیدان کوژرا و برینداری لێکەوتوەتەوە، ئاماژەیان بەوەشکردووە، پێنج کەس کوژراون و سێ لە کوژراوەکانیش لە ئەنجامدەری هێرشەکە بوون، هاوکات 13 کەسی دیکەش برینداربوون.

ئەوەشیان خستەڕوو، چەکدارەکان چونەتە باڵەخانەی دادگای زاهیدانە و پێکدادان لە نێوان چەکدارەکان و هێزە ئەمنییەکان دروستبووە.

هاوکات گروپی چەکداری جەیش ئەلعەدل بەرپسیارێتی لە هێرشەکە راگەیاند، جەیش ئەلعەدل گروپێکی چەکداری بەلووچەکانە لە ئێران.