ئاژانسی نەتەوە یەکگرتووەکان (ئۆنروا) رایگەیاند کە لە هەر5 منداڵێک لە شاری غەززە، یەکێکیان تووشی بەدخۆراکی بووە، و ئاماژەی بەوەشکرد کە حاڵەتەکان رۆژ بە رۆژ لە زیادبووندان.

فیلیپ لازارینی، کۆمسیاری گشتیی ئۆنروا، شایەتحاڵیی یەکێک لە کارمەندانی ئۆنروا لە غەززە دەگوازێتەوە کە وتوویەتی "خەڵکی غەززە نە مردوون و نە زیندوون، ئەوان بوونەتە لاشەی جوڵاو."

لازارینی وتیشی، "کاتێک بەدخۆراکی لەناو منداڵاندا خراپتر دەبێت، میکانیزمەکانی خۆگونجاندن شکست دەهێنن، و دەستگەیشتن بە خۆراک و چاودێری نامێنێت، برسێتی بە بێدەنگی دەست بە بڵاوبوونەوە دەکات."

ناوبراو ئاماژەی بەوەشکرد کە "زۆربەی ئەو منداڵانەی پێشوازییان لێدەکرێت لەلایەن تیمەکانمانەوە، بەدەست لاوازی و بێهێزییەوە دەناڵێنن و ئەگەر بەپەلە ئەو چارەسەرەی پێویستیانە پێیان نەگات، مەترسیی گیانلەدەستدانیان زۆرە."

لازارینی بە چەند خاڵێک دۆخی غەززە و هاووڵاتیانی روونکردووەتەوە:

• راپۆرتەکان ئاماژە بە گیانلەدەستدانی زیاتر لە 100 کەس دەکەن بەهۆی برسێتییەوە، کە زۆربەیان منداڵن.

• ئەم قەیرانە قوڵە هەمووانی گرتۆتەوە، تەنانەت ئەوانەش کە هەوڵی رزگارکردنی گیانی خەڵک دەدەن لە کەرتی غەززە.

• کارمەندانی تەندروستی لە هێڵەکانی پێشەوەی ئۆنروا بە یەک ژەمە خۆراکی بچووک دەژین، کە زۆرجار تەنها نیسکە. زۆرێکیان لەبەر برسێتی لەکاتی کارکردندا لەهۆش خۆیان دەچن.

• کاتێک چاودێرەکان ناتوانن شتێک بۆ خواردن بدۆزنەوە، تەواوی سیستمی مرۆیی دەست بە داڕمان دەکات.

• باوکان ئەوەندە برسین کە ناتوانن چاودێری منداڵەکانیان بکەن.

• ئەوانەی دەگەنە کلینیکەکانی ئۆنروا، وزە و خۆراک و توانای پەیڕەوکردنی ئامۆژگارییە پزیشکییەکانیان نییە.

• خێزانەکان چیتر ناتوانن خۆیان بگرن، ئەوان لەیەک هەڵدەوەشێنەوە و توانای مانەوەیان نییە.

• مانەوەی خودی ئەوان کەوتۆتە مەترسییەوە.

لە هەفتەکانی دوای کەوتنی دیمەشق بە دەستی تەحریر شام، درەنگانی شەو بازرگانێکی دیار پەیوەندییەکی تەلەفۆنی پێگەیشت بۆ ئەوەی بڕوات و "شـێـخ" ببینێت.

ناونیشانەکە بۆ بازرگانەکە ئاشنا بوو، باڵەخانەیەک بوو کە تێیدا ناوبەناو پارە لێسەندنی زۆرەملێ لە بازرگانانی وەک ئەو رووی دەدا لە ژێر ئیمپراتۆریەتە ئابوورییەکەی بەشار ئەسەددا.

بەڵام ئەمجارە گەورەیەکی نوێ لە شارەکەدا دەرکەوتووە...

شێخەکە، بە ریشێکی درێژی رەش و دەمانچەیەک لە کەمەریدا، تەنها نازناوێکی جەنگیی دایە دەستەوە، "ئەبو مەریەم". ئێستا ئەو سەرۆکی لیژنەیەکە کە ئابووری سوریا دادەڕێژێتەوە، پرسیارەکانی بە رێزەوە دەکرد و کەمێک شێوەزاری ئوسترالی پێوە دیاربوو.

بازرگانەکە وتی: "پرسیاری دەربارەی کارەکەم لێکردم، کە چەند پارەمان قازانج دەکرد". "من هەر تەماشای دەمانچەکەم دەکرد."

لێکۆڵینەوەیەکی رۆیتەرز دەریخستووە کە سەرکردایەتی نوێی سوریا بە نهێنی خەریکی داڕشتنەوەی ئابوورییەکەین کە بەهۆی گەندەڵی و ساڵانێک لە سزا لە دژی حکومەتەکەی ئەسەد داڕماوە، ئەمەش لە ژێر سەرپەرشتی گرووپێک پیاودا کە ناسنامەیان تا ئێستا لە ژێر نازناوی نهێنیدا شاردراوەتەوە. ئەرکی لیژنەکە: شیکردنەوەی میراتی ئابووری سەردەمی ئەسەد، پاشان بڕیاردان لەسەر ئەوەی چی لەناوببرێت و چی بهێڵرێتەوە.

دوور لە چاوی گشتی، لیژنەکە دەستی بەسەر سامانێکدا گرتووە کە بەهای زیاترە لە1.6 ملیار دۆلار. ئەو ژمارەیە لەسەر بنەمای گێڕانەوەی ئەو کەسانەیە کە ئاگاداری مامەڵەکانی بوون بۆ بەدەستهێنانی پشکی بازرگانی و دەستبەسەرداگرتنی پارەی کاش، کە بەلایەنی کەمەوە 1.5 ملیار دۆلار سامانی سێ بازرگانی لەخۆدەگرت، هەروەها کۆمپانیاکانی ناو کۆمەڵەیەکی گەورەی بازرگانی (conglomerate) کە جاران لەلایەن بازنە نزیکەکەی ئەسەدەوە کۆنترۆڵکرابوو، وەک کۆمپانیای سەرەکی پەیوەندییەکانی وڵات، کە بەهای بەلایەنی کەمەوە 130 ملیۆن دۆلارە.

رۆیتەرز بۆی دەرکەوتووە ئەو پیاوەی سەرپەرشتی داڕشتنەوەی ئابووری سوریا دەکات، حازم شەرعە، برای گەورەی سەرۆکی نوێ، ئەحمەد شەرع. هەروەها سەرۆکی لیژنەکە، ئەبو مەریەم ئوسترالی، بریتییە لە ئەبراهام سوکاریە، ئوستورالییەک بە ڕەچەڵەک لوبنانی کە ناوی لە لیستی سزادراوانی وڵاتەکەیدایە بەهۆی تۆمەتی پاڵپشتی دارایی تیرۆرەوە. ئەو لەسەر ئینتەرنێت خۆی وەک بازرگانێک وەسفدەکات؛ کە حەزی لە کریکێت و شاورمەیە.

حکومەتی نوێی سوریا دەزگا ئەمنییە زۆر ترسناکەکانی ئەسەدی هەڵوەشاندۆتەوە، و خەڵک دەتوانن ئازادانەتر لە دەیان ساڵی رابردوو قسە بکەن. بەڵام ئەو تێکەڵەیە لە بنەماڵە و پیاوانێک کە تەنها بە نازناوی جەنگی ناسراون، ئێستا ئابووری سوریا بەڕێوەدەبەن، بووەتە جێی نیگەرانی زۆرێک لە بازرگانان، دیپلۆماتکاران و شیکاران، کە دەڵێن؛ دەترسن ئەوەی رۆشت، یەکێکی تری هاو سیفەت جێی بگیرێتەوە.

لێکۆڵینەوەکەی رۆیتەرز پشتی بەستووە بە چاوپێکەوتن لەگەڵ زیاتر لە 100 بازرگان، نێوەندگیر، سیاسەتمەدار، دیپلۆماتکار و توێژەر، هەروەها کۆمەڵێکی زۆر بەڵگەنامە کە تۆماری دارایی، ئیمەیڵ، کۆنووسی کۆبوونەوە و تۆماری کۆمپانیای نوێی لەخۆگرتووە.

کاری لیژنەکە، و تەنانەت بوونیشی، هەرگیز لەلایەن حکومەتەوە رانەگەیەندراوە و لای خەڵکی سوریا نەزانراوە. تەنها ئەوانەی مامەڵەی راستەوخۆیان لەگەڵیدا هەیە ئاگاداری ئەرک و دەسەڵاتەکانی (mandate)ن، کە توانای ئەوەی هەیە کاریگەری لەسەر ژیان و گوزەرانی هەموو سورییەکان و تەنانەت زیاتریش هەبێت، لە کاتێکدا کە وڵاتەکە هەوڵدەدات جارێکی تر تێکەڵ بە ئابووری جیهانی ببێتەوە.

یەکێک لە ئەندامانی لیژنەکە بە رۆیتەرزی وتووە کە قەبارەی گەندەڵی لە سەردەمی ئەسەددا، کە لەسەر بنەمای پێکهاتەی کۆمپانیاکان بنیاتنرابوو کە هێندەی بۆ دزینی سەروەت و سامان داڕێژرابوون هێندە بۆ پارە پەیداکردن نەبوون، بژاردەی کەمی بۆ چاکسازی ئابووری هێشتۆتەوە. لیژنەکە دەیتوانی ئەو بازرگانانەی گومانیان لێدەکرێت بە شێوەی نایاسایی دەوڵەمەند بووبن بیانباتە دادگا وەک چۆن زۆرێک لە سورییەکان داوای دەکەن، یان راستەوخۆ دەست بەسەر کۆمپانیاکاندا بگرێت، یان مامەڵەی تایبەت لەگەڵ کەسایەتییەکانی سەردەمی ئەسەددا بکات کە هێشتا لەژێر سزای نێودەوڵەتیدان.

هەموو ئەم رێگایانە مەترسی ئەوەیان هەڵگرتبوو کە سورییەکان زیاتر لە دژی یەکتر هانبدەن – دەوڵەمەند لە دژی هەژار، و ئەوانەی لە سەردەمی ئەسەددا دەوڵەمەند بوون لە دژی ئەوانەی ئازاریان چەشت. لەبری ئەوەی ئەو بازرگانانەی لە سەردەمی ئەسەددا قازانجیان کردبوو بیانباتە دادگا یان دەست بەسەر کۆمپانیاکانیاندا بگرێت، لیژنەکە بڕیاریدا دانوستان بکات بۆ وەرگرتنەوەی ئەو پارە کاشەی کە زۆر پێویستە و کۆنترۆڵی جومگە سەرەکییەکانی ئابوری بکات، بە جۆرێک کە رێگە بدات بەبێ پچڕان کار بکات.

رۆیتەرز، لە کۆتایی راپۆرتەکەیدا دەڵێت: حکومەتی سوریا، حازم ئەلشەرع و سوکاریە وەڵامی داواکارییە دووبارەکانیان بۆ لێدوان نەدایەوە و وەڵامی پرسیارەکانیان بۆ ئەم چیرۆکە نەدایەوە. نووسینگەی سەرۆک پرسیارەکانی ئاراستەی وەزارەتی راگەیاندن کرد. رۆیتەرز دەرەنجامەکانی ئەم راپۆرتەی لە میانی کۆبوونەوەیەکی رووبەڕوودا لە هەفتەی رابردوودا لەگەڵ وەزیری راگەیاندن خستەڕوو و وردەکارییەکانی روون کردەوە و پرسیارەکانی بە نووسراو ئاراستەی وەزارەت کرد. وەزارەتەکە پێش بڵاوکردنەوەی راپۆرتەکە وەڵامی نەدایەوە.

ئێوارەی رۆژی شەممە، ئیمانوێل ماکرۆن، سەرۆکی فەرەنسا، رایگەیاند کە پەیوەندییەکی تەلەفۆنی لەگەڵ ئەحمەد شەرع، سەرۆکی سوریا، ئەنجامداوە.

سەرۆکی فەرەنسا لە پەیامێکدا لە پلاتفۆرمی "ئێکس" بە زمانی عەرەبی نووسیویەتی، "توندوتیژییەکانی ئەم دواییەی سوریا، ناسکیی قۆناغی گواستنەوەمان بیردەخاتەوە،" و جەختی لەسەر پێویستیی پاراستنی هاوڵاتیانی مەدەنی کردەوە.

ماکرۆن ئاماژەی بەوەشداوە، "پێویستە بە پەلە رێگری بکرێت لە دووبارەبوونەوەی دیمەنەکانی توندوتیژی و لێپرسینەوە لە بەرپرسانی بکرێت."هەروەها ئاماژەی بەوەدا کە چاوەڕوان دەکرێت رێکاری یاسایی دەست پێبکات بە پشتبەستن بە راپۆرتی لیژنەی سەربەخۆ.

سەرۆکی فەرەنسا رونیکردەوە، ئاگربەستی سوەیدا ئاماژەیەکی ئەرێنییە و پێویستە ئێستا دیالۆگێکی هێمنانە رێگە خۆشبکات بۆ گەیشتن بە ئامانجی یەکخستنی سوریا بە شێوەیەک کە مافی هەموو هاووڵاتیانی بپارێزرێت.

ماکرۆن رایگەیاند کە لەگەڵ سەرۆکی سوریا گفتوگۆی کردووە دەربارەی پێویستیی گەیشتن بە چارەسەرێکی سیاسی بە هاوکاریی لایەنە ناوخۆییەکان، لە چوارچێوەیەکی نیشتمانیدا کە حوکمڕانیی باش و ئاسایش مسۆگەر بکات.

لە هەمان چوارچێوەدا، ماکرۆن ئاماژەی بەوەدا کە پێویستە، دانوستانەکان لەنێوان هێزەکانی سوریای دیموکرات و حکومەتی سوریا بە نیازپاکی بەڕێوەبچن، وتیشی، "گفتوگۆ سێقۆڵییەکانی رۆژی هەینی رێگەیان خۆشکرد بۆ دیاریکردنی هەنگاوەکانی داهاتوو."

سەرۆکی فەرەنسا جەختی لەوە کردەوە کە بۆ شەرعی دووپاتکردۆتەوە کە پاریس پابەندە بە سەروەری و یەکپارچەیی خاکی سوریاوە.
لە راگەیەندراوەکەدا، هەردوو لا باسیان لە پەیوەندییەکان لەگەڵ ئیسرائیل کردووە و پێکەوە پشتیوانیی خۆیان بۆ هاریکاری لەپێناو سەقامگیرکردنی سنوورەکانی سوریا و لوبنان دووپاتکردەوە. ماکرۆن ئاماژەی بەوەشکرد کە فەرەنسا ئامادەیە هاوکاریی ئەم هەوڵانە بکات.

كۆمەڵەی خوێندكارانی كوردستان رایدەگەیەنێت، بڕیاری قەدەغەکردنی بەکارهێنانی زمانی کوردی لە زانکۆکان پێشێلكردنی ئاشكرای دەستور و یاسایە.

كۆمەڵەی خوێندكارانی كوردستان لە راگەیەنراوێکدا، ناڕەزایی دژی بڕیارەكەی وەزارەتی خوێندنی باڵای عیراق بۆ قەدەغەكردنی زمانی كوردی لە تاقیكردنەوەكانی کەرکوک، نەینەوا و دیالە دەردەبڕێت و بە هەنگاوێكی مەترسیدار ناویدەبات.

ئاماژەی بەوەشکرد، لەكاتێكدا بەگوێرەی دەستوری عیراق زمانەكانی كوردی و عەرەبی، زمانی رەسمین لە وڵاتدا، ئەم بڕیارە پێشێلكردنی ئاشكرای دەستور و یاسایە و بە هەموو شێوەیەك دژی دەوەستنەوە.

هەر لە راگەیەنراوەکەدا، كۆمەڵەی خوێندكارانی كوردستان هەوڵەكانی خالید شوانی، وەزیری دادی عیراق بۆ رەتكردنەوەی ئەو بڕیارە مەترسیدارە بەرز دەنرخێت و سوپاسی دەكات.

سەرۆك كۆماری ئێران دڵنیایی دەداتە ئەو هاووڵاتییە ئێرانییانەی كە وڵاتیان جێهێشتووە بەبێ ترس و دوودڵی بگەڕێنەوە وڵاتەكەی خۆیان.

مەسعود پزیشكیان، سەرۆك كۆماری ئێران رایگەیاند، پێویستە چوارچێوەیەكی یاسایی بۆ هاووڵاتییانیان لە دەرەوەی وڵات دروست بكەن بۆ ئەوەی بە ئاسانی و بەبێ ترس بگەڕێنەوە، هەروەها فەرشی سوریان بۆ رادەخرێت و هیچ كەسێك كاری بەسەریانەوە نابێت.

جەختیشی كردەوە، كۆتایی بە نیگەرانی هاووڵاتییانیان دەهێنن كە ساڵانێكە ناتوانن بگەڕینەوە و ترسیان هەیە، بۆ ئەو مەبەستەش پێویستیان بە هەماهەنگی فراوان هەیە لەگەڵ دەسەڵاتی دادوەری و هەواڵگریی.

پێشتریش پزیشكیان پەیامێكی ئاڕاستەی ئێرانییەكانی دەرەوەی وڵات كرد و دووپاتیكردەوە، دەبێت بەیەكەوە كاربكەن بۆ شكۆمەندی وڵاتەكەیان.

وەزارەتی رۆشنبیری و لاوانی حکومەتی هەرێمی کوردستان، ئیدانەی بڕیارێکی وەزارەتی خوێندنی باڵای عیراق دەکات سەبارەت بە قەدەغەکردنی زمانی کوردی لە پرسیاری تاقیکردنەوەکانی زانکۆکانی کەرکوک، موسڵ و دیالە و رایدەگەیەنێت، ئەو هەنگاوە پێچەوانەی دەستوور و یاسا کارپێکراوەکانی عیراقە.

لە راگەیەندراوێکدا کە ئەمڕۆ شەممە، 26ی تەمموزی 2025 بڵاویکردەوە، وەزارەتی رۆشنبیری و لاوان ئاماژەی بەوەکردووە، "بەداخەوە، بە بڕیاری ژمارە (6496)ی رۆژی 16ی تەمموزی 2025ی وەزارەتی خوێندنی باڵای عیراق، کە ئاراستەی زانکۆکانی موسڵ، کەرکوک و دیالەی کردووە، فەرمانیکردووە، پرسیاری تاقیکردنەوەکان نەکرێنە کوردی."

وەزارەتی رۆشنبیری جەختی لەوە کردەوە، ئەم بڕیارە لە کاتێکدایە، کە بە گوێرەی ماددەی (4) و بڕگەی یەکەمی دەستوری هەمیشەیی عیراق، زمانی کوردی شانبەشانی زمانی عەرەبی، زمانی رەسمی وڵاتە.

هەروەها لە راگەیەندراوەکەدا هاتووە کە بڕیارەکە پێچەوانەی ماددەکان و ناوەڕۆکی یاسای ژمارە (7)ی ساڵی 2014ی تایبەت بە زمانە فەرمییەکانی عیراقە، کە لە رۆژنامەی وەقائیعی عیراق بڵاوکراوەتەوە و لە ماددەی سێیەمی یاساکەدا بە روونی ئاماژە بەوە کراوە کە زمانی عەرەبی و زمانی کوردی دوو زمانی فەرمین لە عیراقدا.

لە کۆتاییدا، وەزارەتی رۆشنبیری و لاوان داوا لە دامەزراوە دەستوورییەکانی عیراق دەکات، "سەرەڕای هەڵوەشاندنەوەی بڕیارەکە، ئیدانەی هەر جۆرە بڕیارێکی نادەستووری لەو شێوەیە بکەن و بەرپرسانی دەرکردنی ئەو بڕیارە رووبەڕووی لێپرسینەوەی یاسایی بکەنەوە."

"فەرامۆشکردنی زمانی شیرینی کوردی لە دامەزراوەکانی خوێندنی باڵای عیراق پێچەوانەی بنەماکانی دەستور و پێکەوەژیانە".

وەزارەتی خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستی حکومەتی هەرێمی کوردستان ئیدانەی بڕیاری وەزارەتی خوێندنی باڵای حکومەتی عیراقی فیدراڵ دەکات بۆ رێگرتن لە (خوێندن و دانانی پرسیار) بە زمانی کوردی لە زانکۆکانی (موسڵ و کەرکوک و دیالە).

لە راگەیەندراوەکەدا هاتووە؛ ئەم بڕیارە لەگەڵ ئەوەی پێشێڵکردنی ڕاستەوخۆی مادەی (4)ی دەستوری هەمیشەیی عیراقە، لە هەمانکاتدا پێچەوانەی بەهاو بنەماکانی پێکەوە ژیانە لە چوارچێوەی دەوڵەتی عیراقی فیدراڵ. بۆیە داواکارین لە وەزارەتی خوێندنی باڵای عیراق دەستبەجێ ئەو بڕیارە هەڵبوەشێنێتەوەو کار بکات بۆ ئەوەی زانکۆکان و دامەزراوەکانی خوێندنی باڵا ببنە ناوەندی پێکەوە ژیان و رێزگرتن لە کلتور و زمان و فەرهەنگى هەموو گەلانی عیراق بەبێ جیاوازى.

بۆ ئەم مەبەستەش لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەکانى حکومەتى عیراق لەسەر هێڵ دەبین بۆ چارەسەرکردنى ئەم پرسەو رێگە گرتن لە دوبارە بونەوەى ئەم جۆرە هەڵوێستە دوژمنکارانە .

میدیاکانی ئێران ئاشکرایانکرد، بەیانی ئەمڕۆ لە هێرشێکی چەکداریدا بۆ سەر دادگای زاهیدان هەشت کوژراوی لێکەوتەوە.

میدیاکانی ئێران رایانگەیاندووە، لەهێرشێکی چەکداریدا بۆ سەر دادگای زاهیدان کوژرا و برینداری لێکەوتوەتەوە، ئاماژەیان بەوەشکردووە، پێنج کەس کوژراون و سێ لە کوژراوەکانیش لە ئەنجامدەری هێرشەکە بوون، هاوکات 13 کەسی دیکەش برینداربوون.

ئەوەشیان خستەڕوو، چەکدارەکان چونەتە باڵەخانەی دادگای زاهیدانە و پێکدادان لە نێوان چەکدارەکان و هێزە ئەمنییەکان دروستبووە.

هاوکات گروپی چەکداری جەیش ئەلعەدل بەرپسیارێتی لە هێرشەکە راگەیاند، جەیش ئەلعەدل گروپێکی چەکداری بەلووچەکانە لە ئێران.

سەرۆكی ئۆكراین دەڵێت وڵاتەكەی بۆ بەردەوامبوون لە شەڕی دژی هێزەكانی روسیا، ساڵانە پێویستی بە 65 ملیار دۆلار هەیە.

ڤلۆدیمیر زیلینسكی سەرۆكی ئۆكراین رایگەیاند، وڵاتەكەی ساڵانە كورتهێنانی بودجەی هەیە و دەگاتە 40 ملیار دۆلار، پێویستیشیان بەوە هەیە درۆن دروست بكەن كە ئەوەش پێویستی بە 25 ملیار دۆلارە و بەو پێیەش ساڵانە پێویستیان بە 65 ملیار دۆلارە بۆ بەردەوام بوون لە شەڕی دژی روسیا.
راشیگەیاند، جگە لە دروستكردنی درۆن، پێویستیان بە بەرهەمهێنانی موشەك و چەند پێداویستییە سەربازییەكانی تریش هەیە.

وتیشی، یەكێتی ئەوروپا و ئەمریكا و ناتۆ بەردەوام پاڵپشتی ئۆكراین دەكەن و هەوڵی دابینكردنی موچەی سەربازەكانیشیان دەدەن بە هاوكاری وڵاتانی دەرەوە كە ئەوەش بەشێكی گرنگی زیادكردنی توانای بەرگری ئۆكراینە.

وەزیری دەرەوەی فەرەنسا و فەرماندەی هەسەدە کۆبوونەوە و جەخت لەسەر چارەسەری ئاشتیانە بۆ یەکخستنی سوریا کرایەوە.

ئەمڕۆ وەزیری دەرەوەی فەرەنسا لە پاریس پێشوازی لە فەرماندەی هێزەکانی سوریای دیموکرات کرد، لە دیدارەکەدا تەئکید لە دانوستانی نێوان هەسەدە و حکومەتی دیمەشق کرایەوە بە هاوکاری فەرەنسا و ئەمریکا، ئەمەش لە چوارچێوەی رێککەوتنەکەی 10ـی ئازاردا.

هەر لە کۆبوونەوەکەدا گرنگی ئەنجامدانی كۆبوونەوەی نێوان حكومەتی سوریا و هەسەدە لە پاریس گفتوگۆی لەبارەوە كرا.

لەمیانی کۆبوونەوەکەدا مەزڵوم کۆبانێ فەرماندەی هەسەدە رایگەیاند: پابەندی هاوبەشیكردنین لەگەڵ هاوپەیمانان بۆ روبەڕوبوونەوەی تیرۆر.

وتیشی، پابەندی هاوبەشیكردنین لەگەڵ هاوپەیمانان بۆ چەسپاندنی سەقامگیری لە سوریا.

لەلای خۆشیەوە وەزیری دەرەوەی فەرەنسا رایگەیاند، دەبێت چارەسەری ئاشتیانە بۆ یەكخستنی سوریا و پاراستنی مافی كورد بدۆزرێتەوە.

ئەمەش لە کاتێکدایە، ئەمڕۆ وەزارەتی دەرەوەی فەرەنسا ئاشکرایکرد، کۆبوونەوەیەکی سێقۆڵی لەنێوان ژان-نۆیل بارۆ، وەزیری دەرەوەی فەرەنسا، تۆم باراک، نێردەی تایبەتی ئەمریکا بۆ سوریا و ئەسعەد شەیبانی، وەزیری دەرەوەی سوریا، لە پاریس بەڕێوەچوو.

لە چوارچێوەی هەوڵە دیپلۆماسییەکاندا، وەزارەتی دەرەوەی فەرەنسا رایگەیاند، ئەمڕۆ هەینی، 25ی تەممووزی 2025، کۆبوونەوەیەکی سێقۆڵی گرنگ لەنێوان ژان-نۆیل بارۆ، وەزیری دەرەوەی فەرەنسا، تۆم باراک، نێردەی تایبەتی ئەمریکا بۆ سوریا و ئەسعەد شەیبانی، وەزیری دەرەوەی سوریا، لە پاریس بەڕێوەچوو.

لە راگەیەندراوەکەی وەزارەتی دەرەوەی فەرەنسا دا، کۆبوونەوەکە بە "زۆر راشکاو و بەرهەمدار" وەسفکراوە و لە کاتێکی "هەستیار"دا بۆ سوریا ئەنجامدراوە.

لە راگەیەندراوەکەدا هاتووە، لەژێر رۆشنایی "گفتوگۆ و کەمکردنەوەی گرژییەکان"، فەرەنسا، ئەمریکا و سوریا لەسەر پێویستیی جێبەجێکردنی چەند خاڵێکی گرنگ رێککەوتوون، کە بریتین لە:

دەستپێکردنی هەوڵی خێرا و جددی بۆ مسۆگەرکردنی سەرکەوتنی قۆناغی گواستنەوەی سیاسی و پاراستنی یەکێتی، سەقامگیری، سەروەری و یەکپارچەیی خاکی سوریا.

بەهێزکردنی هەماهەنگیی هاوبەش لە دژی تیرۆر بە هەموو شێوەکانییەوە و پتەوکردنی تواناکانی حکومەتی سوریا بۆ روبەڕووبوونەوەی ئاڵنگارییە ئەمنییەکان لە رێگەی دامەزراوەکانی دەوڵەتەوە.

پشتیوانیکردنی هەوڵەکانی حکومەتی سوریا بۆ گواستنەوەی سیاسی و گەیشتن بە ئاشتەوایی نیشتمانی، بەتایبەتی لە باکووری رۆژهەڵاتی سوریا و سوەیدا.

میوانداریکردنی گەڕی داهاتووی راوێژکاری لە پاریس لەنێوان حکومەتی سوریا و هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە) لە نزیکترین کاتدا، سەبارەت بە جێبەجێکردنی تەواوەتی رێککەوتنی 10ی ئازار.

پشتگیریکردن لە هەوڵەکان بۆ لێپرسینەوە لە ئەنجامدەرانی توندوتیژییەکان و پێشوازیکردن لە ئەنجامی راپۆرتە شەفافەکان، لەنێویاندا راپۆرتی ئەم دواییەی لیژنەی لێکۆڵینەوە سەبارەت بە توندوتیژییەکانی ناوچە کەنارییەکان.

دڵنیابوونەوە لەوەی کە وڵاتانی دراوسێی سوریا هەڕەشە بۆ سەر سەقامگیریی ئەو وڵاتە دروست نەکەن و لە بەرامبەردا، دووپاتکردنەوەی پابەندبوونی سوریا بەوەی نەبێتە هەڕەشە بۆ سەر دراوسێکانی، لەپێناو سەقامگیریی تەواوی ناوچەکە.

جێگری وەزیری دەرەوەی ئێران رایگەیاند، وەفدی وڵاتەکەی "گفتوگۆیەکی جددی، راشکاو و ورد"ی لەگەڵ نوێنەرانی وڵاتانی ئەوروپا (ئەڵمانیا، فەڕەنسا و بەریتانیا) لە ئیستانبوڵ ئەنجامداوە، ئەمەش لە چوارچێوەی گەڕێکی نوێی راوێژکردن لەبارەی داهاتووی رێککەوتنی ئەتۆمی.

بەرپرسە ئێرانییەکە روونیکردەوە، هەردوولا بە "بیرۆکەی دیاریکراو"ەوە هاتوونەتە کۆبوونەوەکە و لەبارەی جیاوازیەکانەوە گفتوگۆیان کردووە.

ناوبراو وتیشی: "هەڵوێستە بنەڕەتییەکانی خۆمان روونکردەوە، لەنێویاندا دژایەتیکردنی ئەوەی پێی دەوترێت میکانیزمی سەپاندنەوەی خێرای سزاکان،" کە ئاماژەیە بۆ ئەو میکانیزمەی لە چوارچێوەی ڕێککەوتنی ئەتۆمی ساڵی 2015دا هاتووە. هەروەها دووپاتیکردەوە کە هەردوولا لەسەر "بەردەوامیدان بە راوێژەکان لەمبارەیەوە" رێککەوتوون.

ئەم گفتوگۆیانە لەکاتێکدایە کە ئەوروپا هەوڵدەدات فشار بخاتە سەر تاران بۆ گەڕانەوەی بۆ دانوستانە ئەتۆمییە "جددییەکان"، بەتایبەت کە وادەی رێککەوتنە ئەتۆمییەکە بە رەسمی لە مانگی تشرینی یەکەمی داهاتوودا کۆتایی دێت.

دیپلۆماتکارێکی ئەوروپی دوای کۆبوونەوەکان رایگەیاندووە: "کات لەبەردەستدا نامێنێت،" و هۆشداریدا لەوەی کە بەردەوامبوونی ئەم دۆخە چەقبەستووە رەنگە وڵاتانی ئەوروپا ناچار بکات میکانیزمی سەپاندنەوەی سزاکانی نەتەوە یەکگرتووەکان دژی ئێران کارا بکەنەوە.

داواکارییەکانی ئەوروپا، نوێکردنەوەی دەرفەتی گەیشتنی پشکنەرانی ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم بە دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران و پێشکەشکردنی روونکردنەوە لەبارەی چارەنووسی نزیکەی 400 کیلۆگرام یۆرانیۆمی پیتێنراو بەڕێژەی بەرز لەخۆدەگرێت، کە دوای هێرشەکەی ئەم دواییەی ئەمریکا بۆ سەر ژێرخانی ئەتۆمی ئێران، چارەنووسی نادیارە.

ئەمە یەکەم کۆبوونەوەی فەرمی نێوان ئێران و لوتکەی ئەوروپایە لەدوای ئەو ئاگربەستەی کە کۆتایی بە رووبەڕووبوونەوەی سەربازیی نێوان ئێران و ئیسرائیل هێنا. جێی باسە، تاران لە ماوەی دوو مانگی رابردوودا گفتوگۆی ناڕاستەوخۆشی لەگەڵ ویلایەتە یەکگرتووەکاندا ئەنجامداوە و بەردەوام جەخت لەوە دەکاتەوە کە پرۆگرامە ئەتۆمییەکەی تەنها بۆ مەبەستی ئاشتیخوازانەیە.

کریستین کابوت، بەڕێوەبەری سەرچاوە مرۆییەکانی کۆمپانیای تەکنەلۆژی "ئەسترۆنۆمەر"، دەستلەکارکێشانەوەی خۆی پێشکەش کرد، ئەمەش دوای ئەو "ئابڕووچوونەی" کە بەهۆی گرتەیەکی ڤیدیۆییەوە لە ئاهەنگی گرووپی میوزیکی "کۆڵدپلەی" لە بۆستن بۆی دروست بوو.

لە گرتە ڤیدیۆییەکەدا، ناوبراو لە دیمەنێکی رۆمانسیدا لەگەڵ ئاندی بایڕۆن، هاوکارەکەی دەرکەوتبوو، کە چەند رۆژێک پێشتر و بەهەمان هۆکار، دەستی لە پۆستی بەڕێوەبەری جێبەجێکاری کۆمپانیاکە کێشایەوە.

کۆمپانیای "ئەسترۆنۆمەر" لە بەیاننامەیەکی رەسمیدا پابەندبوونی خۆی بەو بەها و کەلتوورەی کە دامەزرێنەرانی دایانناوە دووپاتکردەوە و رایگەیاند: "داوا لە بەرپرسانی کۆمپانیا دەکرێت پابەندی ستانداردەکانی رەفتار و لێپرسینەوە بن، بەڵام ئەم ستانداردە لەم دواییانەدا جێبەجێ نەکراوە."

چیرۆکەکە لە کاتی ئاهەنگەکەی یاریگای "جیلیت" دەستیپێکرد، کاتێک کامێرای سەرەکی شاشەی گەورەی ئاهەنگەکە، دیمەنی پیاو و ژنێکی لە ساتێکی رۆمانسیدا گواستەوە. دەستبەجێ خانمەکە روخساری خۆی دادەپۆشێت و شوێنەکە بەجێدەهێڵێت و پیاوەکەش خۆی دەچەمێنێتەوە، ئەمەش وای لە کریس مارتن، گۆرانیبێژی سەرەکی گرووپەکە کرد بە گاڵتەوە بڵێت: "وا دیارە لە پەیوەندییەکی نهێنیدان".

گرتە ڤیدیۆییەکە بە خێرایی لە تۆڕی "تیک تۆک" بڵاوبووەوە و زیاتر لە 5.8 ملیۆن بینەری هەبوو، بەڵام دواتر بابەتەکە گۆڕا بۆ هەواڵێکی گەورە، کاتێک راپۆرتە میدیاییەکان ناسنامەی هەردوو کەسەکەیان ئاشکرا کرد کە هاوکارن و هەردووکیان هاوسەرگیرییان کردووە و لە پەیوەندییەکی نایاساییدان.

راپۆرتە میدیاییەکان ئاشکرایانکردووە، کۆبوونەوەیەکی ئاستبەرزی "دەگمەن" لەنێوان ئەسعەد شەیبانی، وەزیری دەرەوەی سوریا و رۆن دێرمەر، وەزیری کاروباری ستراتیژی ئیسرائیل لە پاریسی پایتەختی فەرەنسا و بە سەرپەرشتی تۆم باراک، نێردەی تایبەتی ئەمریکا بۆ سوریا، بەڕێوەچووە.

بەپێی "تەلەفزیۆنی سوریا"، کۆبوونەوەکە کە بۆ ماوەی 4 کاتژمێر بەردەوام بووە، دۆسیەی هەستیاری ئەمنی تایبەت بە باشووری سوریای تێدا تاوتوێ کراوە، وەک هەوڵێک بۆ کۆنترۆڵکردنی گرژییەکانی ئەم دواییە، بەتایبەت دوای پەرەسەندنی گرژییەکان لە پارێزگای سوەیدا.

لەلایەن خۆیەوە، نێردەی تایبەتی ئەمریکا لە تۆڕی کۆمەڵایەتی ئێکس، کۆبوونەوەکەی پشتڕاستکردەوە و رایگەیاند، بە ئامانجی "گفتوگۆ و راگرتنی پەرەسەندنەکان" لەگەڵ "بەرپرسانی سوری و ئیسرائیلی" کۆبووەتەوە و ئاماژەی بەوەدا کە پێشکەوتنی بەرچاو بەدەستهاتووە و "هەموو لایەنەکان پابەندبوونی خۆیان بە بەردەوامیدان بەم هەوڵانە دووپاتکردەوە".

ماڵپەڕی "ئەکسیۆس"ی ئەمریکیش لە زاری سەرچاوەی ئاگاداری ئیسرائیلییەوە بڵاویکردەوە، ئامانجی کۆبوونەوەکە "گەیشتن بووە بە لێکتێگەیشتنی ئەمنی کە بەردەوامی ئاگربەست لە باشووری سوریا مسۆگەر بکات و رێگری لە دووبارەبوونەوەیروداوەکانی هەفتەی رڕابردوو بگرێت"، کە ئاماژەیە بۆ پێکدادانە تووندەکانی سوەیدا.

سەرچاوە ئیسرائیلییەکان هیوایان خواستووە کە ئەم کۆبوونەوەیە ببێتە دەرفەتێک بۆ "هەنگاوی دیپلۆماسی داهاتوو" لەنێوان دیمەشق و تەلئەبیبدا.

ئەم جووڵە دیپلۆماسییانە دوای چەند رۆژێک دێت لە پێکدادانی تووند لە پارێزگای سوەیدا لەنێوان گروپە چەکدارە ناوخۆییەکان و چەکدارانی درووزیدا، کە بە رێککەوتنێک کۆتایی هات کە تێیدا هاتنەناوەوەی دامەزراوە ئەمنی و سەربازییەکانی حکومەت و رادەستکردنی چەکی قورسی لەخۆگرتبوو، ئەمەش لەکاتێکدایە کە دەنگۆی دەستوەردانی ئیسرائیل بۆ پاراستنی پێکهاتەی درووزی لە پارێزگاکەدا بڵاوبووەوە.

پەیامنێری کوردسات نیوز رایگەیاند: وەفدێکی پارتی یەکسانی و دیموکراسیی گەلان (دەم پارتی) بۆ کۆبوونەوە لەگەڵ عـەبدوڵا ئۆجــەلان، رێبەری زیندانیکراوی پارتی کرێکارانی کوردستان (پــەکەکــە)، سەردانی ئیمڕاڵییان کردووە.

وەفدەکە پێکهاتووە لە پەروین بوڵدان، ، میتحەت سانجار و ئۆزگور ئەرۆل.

ئەم سەردانە دوای لەناوبردنی چەک دێت لەلایەن ژمارەیەک گەریلاوە.

ئیمانوێل ماکرۆن، سەرۆکی فەرەنسا، رایگەیاند، وڵاتەکەی بەنیازە لە مانگی ئەیلولی داهاتوودا و لە کۆبوونەوەی کۆمەڵەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکاندا دان بە دەوڵەتی فەڵەستیندا بنێت، بەڵام پلانەکە رووبەڕووی کاردانەوە و رەخنەی تووندی ئیسرائیل و ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بووەوە و ئاژانسی رۆیتەرز بڵاوی کردەوە: بڕیارەکەی ماکرۆن ئیسرائیل و ئەمریکای بەتەواوی توڕەکردووە.

ماکرۆن لە پەیامێکدا لە تۆڕی کۆمەڵایەتی ئێکس، بڕیارەکەی ئاشکرا کرد و نامەیەکی ئاراستەی مەحمود عەباس، سەرۆکی دەسەڵاتی فەڵەستین کرد و تیایدا نیازی فەرەنسای بۆ دانپێدانان بە فەڵەستین و کارکردن بۆ رازیکردنی هاوبەری دیکە دووپاتکردەوە.

سەرۆکی فەرەنسا وتی: "بە پابەندبوون بە بەڵێنی مێژوویی خۆمان بۆ ئاشتییەکی دادپەروەرانە و بەردەوام لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بڕیارمدا فەرەنسا دان بە دەوڵەتی فەڵەستیندا بنێت."

بەم هەنگاوە، فەرەنسا دەبێتە یەکەم وڵاتی گەورەی رۆژئاوا کە دان بە دەوڵەتی فەڵەستیندا دەنێت، ئەمەش ئەگەری هەیە هانی وڵاتانی دیکەش بدات هەمان رێچکە بگرنەبەر.

کاردانەوەی تووندی ئیسرائیل و ئەمریکا

هەواڵەکە تووڕەیی ئیسرائیل و واشنتۆنی لێکەوتەوە. بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل، بڕیارەکەی بە "پاداشتکردنی تیرۆر و مەترسی دروستکردنی بریکارێکی دیکەی ئێران" ناوبرد. لە پۆستێکدا لە تۆڕی ئێکس نووسی: "دەوڵەتێکی فەڵەستینی لەم بارودۆخەدا دەبێتە سەکۆیەک بۆ لەناوبردنی ئیسرائیل، نەک بۆ ژیانکردن لە تەنیشتیەوە بە ئاشتی."

لای خۆیەوە، ئیسرائیل کاتز، وەزیری بەرگری ئیسرائیل، هەنگاوەکەی بە "شەرمەزاری و خۆبەدەستەوەدان بە تیرۆر" وەسفکرد.

لە بەرامبەردا، مارکۆ رۆبیۆ، سکرتێری دەرەوەی ئەمریکا، رایگەیاند کە ویلایەتە یەکگرتووەکان "بە تووندی پلانی ماکرۆن بۆ دانپێدانان بە دەوڵەتی فەڵەستین رەتدەکاتەوە." رۆبیۆ وتی: "ئەم بڕیارە بێباکانەیە تەنها خزمەت بە پڕوپاگەندەی حەماس دەکات و ئاشتی دوادەخات. ئەمە زلەیەکە لە روومەتی قوربانیانی حەوتیـی ئۆکتۆبەر."

ئەمە لەکاتێکدایە کە ئیسرائیل ماوەی چەند مانگێکە لۆبی دەکات بۆ رێگریکردن لەم هەنگاوە و هۆشداری داوەتە فەرەنسا کە لە ئەگەری جێبەجێکردنیدا، رەنگە هاوکارییە هەواڵگرییەکان کەمبکاتەوە و ئاستەنگ بۆ دەستپێشخەرییە هەرێمییەکانی پاریس دروست بکات.

پێشوازی فەڵەستینی و هەڵوێستی وڵاتان

حسێن شێخ، جێگری سەرۆکی دەسەڵاتی فەڵەستین، سوپاسی فەرەنسای کرد و لە تۆڕی ئێکس رایگەیاند کە بڕیارەکەی ماکرۆن رەنگدانەوەی "پابەندبوونی فەرەنسایە بە یاسا نێودەوڵەتییەکان و پشتیوانییەتی لە مافی گەلی فەڵەستین بۆ چارەی خۆنووسین و دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆمان."

پێشتریش، کەنەدا داوای لە ئیسرائیل کردبوو هەوڵی ئاشتی بدات و سەرۆک وەزیرانی ئەو وڵاتە سەرکۆنەی "شکستهێنانی ئیسرائیلی لە رێگریکردن لە کارەساتی مرۆیی خێرا لە غەززە" کردبوو و پشتیوانی خۆی بۆ چارەسەری دوو دەوڵەتی دووپاتکردبووەوە.