هەواڵەکان
مەزڵوم کۆبانێ، هاوسەرۆکی گشتی هێزەکانی سوریای دیموکرات (هەسەدە)، لە پەیامێکدا سەبارەت بە کۆچی دوایی سری سورەیا ئۆندەر، سیاسەتمەدار و ئەندامی وەفدی ئیمراڵی، خەمباری خۆی دەربڕی.
لە پەیامەکەی مەزڵوم کۆبانێ دا هاتووە؛ "بە خەمێکی گەورەوە هەواڵی کۆچی دوایی بەڕێز سری سورەیا ئۆندەر، سیاسەتمەدار و ئەندامی وەفدی ئیمراڵیمان پێگەیشت."
هاوسەرۆکی هەسەدە جەختی کردووەتەوە کە "ماندووبوون و کار و خەباتی ئەو لە پێناو ئاشتی، چارەسەر و پێکەوەژیانی لە دڵ و بیری گەلاندا جێگەی خۆی گرتووە."
لە کۆتایی پەیامەکەیدا، مەزڵوم کۆبانێ سەرەخۆشی لە بنەماڵە و هاوڕێیانی سری سورەیا ئۆندەر و هەروەها پارتی دیموکراتیک (دەم-پارتی) و هەموو ئاشتیخوازان کردووە.
شاناز ئیبراهیم ئەحمەد خانمی یەکەمی عیراق بەهۆی کۆچی دوایی سری سورەیا ئوندەر ئەندامی وەفدی ئیمراڵی پرسەنامەیەکی بڵاوکردەوە و دەڵێت، "ئەو سیاسەتمەدارە پابەندەی هەڵوێستەکانی لە ماوەی ژیانیدا بەهاکانی دادپەروەری و گفتوگۆ و گەیشتن بەچارەسەر ئاشتیانەی بۆ پرسی کورد لە تورکیا بەرجەستە دەکرد".
دەقی پرسەنامەکە...
غەمبار بووم بە کۆچی دوایی سری سورەیا ئوندەر، ئەو سیاسەتمەدارە پابەندەی هەڵوێستەکانی لە ماوەی ژیانیدا بەهاکانی دادپەروەری و گفتوگۆ و گەیشتن بەچارەسەر ئاشتیانەی بۆ پرسی کورد لە تورکیا بەرجەستە دەکرد.
لە میانی سەردانی بۆ سلێمانی لە مانگی شوباتی رابردوو چاوم بە بەڕێز ئوندەر کەوت و سەرسام بووم بە ئەندێشە و بەسۆزی دڵسۆزانەی کە هەرگیز لە یاد ناکرێت، خوا لێی خۆش بێت.
عەبدوڵا ئۆجەلان، رێبەری زیندانیکراوی پەکەکە، بەبۆنەی کۆچی دوایی سری سورەیا ئۆندەرەوە پەیامێکی بڵاوکردەوە و تیایدا دەڵێت؛ "سڕی سورەیا ئۆندەر تێکۆشەری راستەقینەی ئاشتی بوو".
لە پەیامەکەی ئۆجەلاندا هاتووە: "بە کۆچی دوایی برای خۆشەویستم سری سورەیا ئۆندەر، خەمێکی قووڵ چووە دڵمەوە. ئەو مرۆڤێکی زۆر بەنرخ و کوڕی راستەقینەی گەل بوو. نەریتی ئەنادۆڵ و تورکمانی کوڕێکی گەورەی خۆی لەدەستدا، هەموو کۆمەڵگەکانی ناوچەکەمان و گەلەکەمان هاوڕێیەکی گەورەیان لەدەستدا".
لە پەیامەکەیدا، ئۆجەلان ئاماژەی بە دوا دیداری خۆی لەگەڵ ئۆندەر کردوە لە 27ـی شوباتدا و دەڵێت: "لە کۆبوونەوەکەماندا، ئەو دوا رستەی بانگەوازەکەمانی بە دەستی خۆی تۆمارکرد و دەیویست خۆی بیخوێنێتەوە. ئەو کەسێکی ماندوونەناس و کرێکارێکی بێوێنە بوو لە پێناو پێکەوەژیانی ئاشتیانەدا".
رێبەری پەکەکە جەختیشی کردەوە کە ئۆندەر "ئەو تواناییەی هەبوو کە هەموو نەرێنییەکان بگۆڕێت بۆ ئەرێنی. ئەو بە باشی دەیزانی کە پرۆسەی ئاشتی چەندە بە سوودە بۆ هەموو لایەک و ئەمەش گەورەترین خەونی ئەو بوو".
ئۆجەلان لە کۆتایی پەیامەکەیدا دەڵێت: "ئەم هیوایە هەرگیز ناکرێت نیوەچڵ بەجێبهێڵدرێت. ئەرکی هەموومانە کە ئەم ڕۆحە بەرەو ئاشتی ببەین و بە ناوی سری سورەییا ئۆندەرەوەی بکەین".
ئەمڕۆ شەممە، 03-05-2025، سری سورەییا ئۆندەر، بریکاری سەرۆکی پەرلەمانی تورکیا و پەرلەمانتاری دەم پارتی کە هاوکات شاندی دەم پارتی بوو بۆ دیدارەکانی ئیمراڵی، کۆچی دوایی کرد.
هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا هۆشداری لە خراپی رەوشی دارایی ئێستای عیراق دەدات و دەڵێت، بەهۆی زیادبوونی كورتهێنانی بودجەشەوە، حكومەت بیر لە هەڵوەشاندنەوەی بودجەی 2025 دەكاتەوە.
سائیر موخیف، پەرلەمانتاری هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا بە سەرۆكایەتی نوری مالیكی رایگەیاند، قەیرانی دارایی راستەقینە لە عیراق هەیە و رەوشی دارایی وڵات لە مەترسیدایە، بەجۆرێك مەترسی لەسەر موچەی موچەخۆران و شایستە داراییەكانی پرۆژەكان هەیە.
ئەوەشی خستەڕوو، بەهۆی قوڵبوونەوەی قەیرانی دارایی، حكومەتی عیراق پەنای بردووە بۆ بژاردەی راكێشانەوە پارەی یەدەگ لە بانكەكان.
بەهۆی قوڵبوونەوەی قەیرانی دارایی عیراق، كۆتاییەكانی مانگی رابردوو حكومەتی فیدراڵ زیاتر لە سێ ترلیۆن دیناری لە هەژماری سیادی وەزارەتی دارایی راكێشا و چەند سەرچاوەیەكی باڵا لە حكومەتەكەش ئاشكرایانكردووە، بەهۆی قوڵبوونەوەی قەیرانە داراییەكانی وڵاتەوە، رەنگە حكومەتی عیراق بوودجەی گشتی 2025 هەڵبوەشێنێتەوە.
ئەوەش لەكاتێكدا بەشێكی زۆر لە لێپرسراوە باڵاكانی عیراق رەتیدەكەنەوە قەیرانی دارایی لە وڵات هەبێت و بە پڕوپاگەندەی بەر لە هەڵبژاردن ستایشی دەكەن.
سەرچاوەیەک لە نەخۆشخانەی گشتی کەرکوک بە کوردسات نیوزی راگەیاند ئێوارەی ئەمڕۆ تەرمی مێرد منداڵێکی تەمەن 13ساڵان گەیەندراوەتەوە نەخۆشخانەی کەرکوکی گشتی و دوای لێکۆڵینەوە دەرکەوتەوە بەهۆی هەورە بروسکەوە گیانی لەدەستداوە.
بەوتەی ئەو سەرچاوە تەندروستیە، ئەوکەسە تەمەنی 13ساڵانە و ناوی عبدالرحمن سلطانە و خەڵکی سنوری قەزای حەویجەیە
ئەم روداوە هاوکاتە لەگەڵ حاڵەتێکی تری گیان لەدەستدانی مێرد منداڵێکی تەمەن 10ساڵان کە بەهەمان شێوە بەهۆی هەورە بروسکەوە گیانی لەدەستدا
نوسینگەی رۆژنامەوانی رەجەب تەیب ئەردۆغان ئەمڕۆ شەممە رایگەیاند کە تورکیا ئاسمانی خۆی لەبەردەم فڕۆکەی سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل، کە بەنیازە لەوێوە بۆ ئازربایجان بروات، ناکاتەوە.
تورکیا لە ماوەیەک بەر لە ئێستاوە، ئاسمانی خۆی بەڕوی فڕۆکە ئیسرائیلییەکاندا داخستووە و بەپێی راگەیەندراوێکی نوسینگەی سەرۆک کۆماری تورکیاش بەنیاز نییە لە سەردانی نەتەنیاهۆ بۆ ئازەربایجان چاوپۆشی لەکردنەوەی بکات.
بەپێی ئەوەی نوسینگەی سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل رایگەیاندبوو بڕیارە نەتەنیاهۆ لە ماوەی نێوان 7 تاکو 11ی ئایاری ئەمساڵ سەردانی ئازەربایجان بکات.
چەندین کەناڵی راگەیاندن و تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان باسیان لەوە کردبوو کە تورکیا رێگە بە فڕۆکەی نەتەنیاهۆ دەدات کە بە ئاسمانەکەیدا بفڕێت، بەڵام تا ئێستا بێ لەو راگەیەندراوەی نوسینگەی ئەردۆغان حکومەت هیچ لێدوانێکی رەسمی نەبووە.
نووسینگەکە رایگەیاندوە "ئەو دەنگۆیانەی باس لەوەدەکەن کە ئاسمانی تورکیا بەروی فرۆکەکەی نەتەنیاهۆدا کرابێتەوە دورە لە راستیەوە و تا ئێستا هیچ بڕیارێکی لەو جۆرە نیە".
هەروەها لە درێژەی راگەیەندراوەکەدا هاتووە "تورکیا ئاسمانی خۆی بەڕوی فڕۆکە ئیسرائیلییەکاندا داخستووە بەهۆی سیاسەتی جینۆسایدی ئیسرائیل بەرامبەر غەززە و تورکیا بەردەوامدەبێت لە پشتیوانیکردنی دۆزی رەوای گەلی فەلەستین".
لەلایەکی ترەوە، ئۆنجو کیتشیلی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی تورکیا بە میدیاکانی وت، کە "ئەنقەرە هیچ داواکارییەکی لەو جۆرەی پێ نەگەیشتووە".
قوباد تاڵەبانی بە بۆنەی کۆچی دوایی، سری سورەیا ئۆندەر پەرلەمانتاری دەمپارتی و ئەندامی شاندی ئیمراڵیەوە پەیامێکی هاوخەمی بڵاوکردەوە و تیایدا دەڵێت؛ پێش دوو مانگ بە دڵێکی پڕ لە هیوا و سیمایەکی سەرڕێژ لە گەشبینییەوە دەیڕوانییە پرۆسەی ئاشتی و داهاتووی گەلی کورد لە تورکیا و ناوچەکەدا. بە داخەوە مەرگ مەودای بەو دڵە پڕ هیوایە نەدا تا ئەو داهاتووە پرشنگدارەی پێکەوەژیان کە تەمەنێک لەپێناویدا خەباتی کردبوو، بە چاوی خۆی ببینێت.
دەقی پەیامەکەی قوباد تاڵەبانی:
بافڵ جەلال تاڵەبانی سەرۆكی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان، بەهۆی کۆچی دوایی سری سورەیا ئۆندەر ئەندامی وەفدی ئیمراڵی پەیامێکی هاوخەمی بڵاوکردووەتەوە و دەڵێت، هەموو هەوڵێكی بۆ چارەسەركردنی ئاشتییانەی كێشەكان و سەرخستنی پرۆسەی ئاشتی بوو لە باكووری كوردستان و توركیا.
دەقی پەیامەکە...
لە دڵەوە نیگەران و غەمباربووم بە کۆچی دوایی بەڕێز سری سوورەیا ئۆندەر، ئەندامی وەفدی ئیمراڵی. بۆ ئەم خەمە قووڵە پرسە و سەرەخۆشی ئاڕاستەی کەسوکاری بەڕێزیان و پارتی دەم و هەموو ئەو تێکۆشەرانە دەکەم کە لە خەمی ئاشتی و چارەسەرکردنی کێشەی کورد دان بە دیالۆگ و گفتوگۆ.
سری سوورەیا ئۆندەر کەسایەتییەکی دیار و دڵسۆزی گەلی کورد بوو کە لە چەند قۆناغێکدا داکۆکیکاری راستەقینەی مافەکانی گەلەکەمان بوو، هەموو هەوڵێکی بۆ چارەسەرکردنی ئاشتییانەی کێشەکان و سەرخستنی پرۆسەی ئاشتی بوو لە باکووری کوردستان و تورکیا، لەدەستدانی بەڕێزیان جێگەی داخە و گەلی کورد دڵسۆز و خەمخۆرێکی راستەقینەی لەدەستدا.
لە خوای گەورە داواکارین رۆحی بەڕێز سری سوورەیا ئۆندەر بۆ هەمیشە شادبێت و ئارامی و سەبووری بە هەموولایەک ببەخشێت.
بافڵ جەلال تاڵەبانی
سەرۆکی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان
سری سورەیا ئۆندەر نوسەر، ئەکتەر، دەرهێنەر، رۆژنامەنوس و سیاسەتمەداری تورکمانان گەرچی بە مرۆڤێکی بەئیرادەی بەهێزی سیاسی و باوەڕی توند و بوێر و پتەوی خۆی لەپێناو ئازادی گەلی کوردا ناسراو بوو لەهەمان کاتیشدا بە قسە و پەیڤە خۆشە دانسقەکانی زۆر جار دوژمنانی سەرسەختی کوردی دەخستە پێکەنین.
ئۆندەری چەپ و دیموکراتیخواز ماوەی 47 ساڵە راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ لەناو بزوتنەوە و رێکخستنە ئازادیخوازەکانی گەلی کوردا تێکۆشان بۆ گەڕانەوەی مافە داگیرکراوەکانی کوردان دەکات.
ئۆندەر ساڵی 1962 لە شاری ئادیامانی باکوری کوردستان لەناو کۆمەڵگای کوردیدا لە باوک و دایکێکی تورکمانی سەرتاش و ئەرزوحاڵچی لەدایک دەبێت، باوکی لەدامەزرێنەرانی لقی ئادیامانی پارتی کرێکارانی تورکیا بووە.
ئۆندەر تەنها تەمەنی هەشت ساڵان دەبێت کاتێک باوکی بەنەخۆشی جگەر کۆچی دوایی دەکات، بۆیە لەگەڵ هەر چوار خوشک و براکانیدا بەناچاری لەماڵی باپیرەیان دەژین.
لەتەمەنێکی بچووکدا دەبێتە شاگردی وێنەگرێک و بژێوی خێزانەکەی دابین دەکات، لە چاوپێکەوتنێکدا دەڵێت، رەنگە عەشقم بۆ هونەر لەوێوە سەرچاوەی گرتبێت.
لەساڵی 1987 دا کاتێک خوێندکاری قۆناغی ناوەندی دەبێت بۆ ئیدانەکردنی ئەو زوڵمەی لە گەلی کورد دەکرێت بەشداری خۆپیشاندانەکان دژ بە کۆمەڵکوژی ئەو ساڵەی کوردانی عەلەوی مەڕەش دەکات و بەو هۆیەوە دەستگیر و زیندانی دەکرێت.
ئۆندەر پاش ئازادبوونی دەچێتە کۆلێژی زانستە سیاسیەکانی زانکۆی ئەنقەرە.
بەڵام لە کودەتای ساڵی 1982ی جەنەراڵ کەنان ئەڤرەندا دەستگیر دەکرێت و ماوەی حەوت ساڵ لەزیندان دەمێنێتەوە.
لەهەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی تورکیادا ساڵی 2011 لەناو بەرەی ڕەنج و دیموکراتی و ئازادی کە پارتی ئاشتی و دیموکراتی (دەبەپە) پشتگیری دەکرد دەبێتە کاندید لە لقی دووی ئیستەنبوڵ و بۆ یەکەمجار دەبێتە پەرلەمانتار.
لەساڵی 2014 دەبێتە کاندیدی هەدەپە بۆ سەرۆکی شارەوانی ئیستەنبوڵ بەڵام ساختەکارییەکانی دەوڵەت رێگری لەسەرکەوتنی دەکات.
لەهەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی تورکیا بۆ ساڵی 2015 جارێکی تر لەسەر لیستی هەدەپە دەبێتە کاندیدی شاری ئەنقەرە و سەرکەوتوو دەبێت. ساڵی 2023 دەبێتەوە بە کاندیدی دەم پارتی لەسەر شاری ئیستەنبوڵ و ئەمجارەش سەردەکەوێت.
ئەم تورکمانە بەهۆی پەرۆشی بۆ دۆزی کورد و خۆشەویستی بۆ نەتەوەی کورد لەساڵی2013 هەتا پێنجی نیسانی 2015 دەبێتە ئەندامی سەرەکی شاندی دانوسانکاری ئیمراڵی بۆ دیدارەکانی ئاشتی لە نێوان تورکیا و عەبدوڵا ئۆجالان و پەکەکەدا.
سری سورەیا ئۆندەر هاوشانی پەرلەمانتارانی پەروین بوڵدان و ئیدریس بالوکەن یەکێک بوو لەو کەسانەی لە 28ی شوباتی 2015 دا رێکەوتن و لێکتێگەیشتنی ئاشتی دۆڵمەباخچەی لە نێوان کورد و تورکی واژۆ کرد، بەڵام لە مانگی نیسانی هەمان ساڵدا رەجەب تەیب ئەردۆغان تاکلایەنە ڕێکەوتنەکەی هەڵوەشاندەوە و دۆزەخی شەڕی داگیرساندەوە.
ئۆندەر لە نەورۆزی ساڵی 2013 شاری ئامەد دا نامەی ڕێبەر ئۆجالانی بۆ ئاشتی و دیموکراتی خوێندەوە، هەربۆیە پاش تێکچوونی پڕۆسەی ئاشتی خوێندنەوەی ئەو نامەیە دەکرێتە بیانوو و لە سێی تشرینی دووهەمی2018 دەستگیری دەکرێت تا چواری تشرینی یەکەمی 2019 لەزینداندا دەمێنێتەوە.
بەڵام هیچ یەکێک لەو گرتن و لەمپەرانە ناتوانێت لەمپەربێت لەبەردەم تێکۆشانی مرۆڤدۆستانەی ئۆندەر و لە 28ی کانونی یەکەمی 2024 دا جارێکی دیکە دەبێتەوە نێوبەیندکار و دۆسیەی ئاشتی و چارەسەری دیموکراتی پرسی کورد دەگرێتەوە دەستی لە نێوان ئیمراڵی و ئەنقەرەدا.
جیاواز لە مەیدانی سیاسی ئۆندەر نوسەر و ئەکتەرێکی بەتوانایە کە بەرهەمەکانی لەسەر ئاستی تورکیا زۆرترین دەنگدانەوەی هەبووە و چەندین خەڵاتی وەرگرتووە.
لەوانەش
پەڕتوکی بەینەلمیلەل ساڵی 2009
زنجیرە فیلمی ئەمرکە فەرماندەم 2005 بۆ 2008
زنجیرە فیلمی پیاوێکی بێدڵ 2008
هەروەها وەک دەرهێنەر یاخود نوسەر و ئەکتەر خاوەنداری و بەشداری لە 13 فیلمدا هەیە کە ئەم خەڵاتانەی وەرگرتووە.
خەڵاتی هەژدەهەمین ڤیستڤاڵی نێونەتەوەیی فیلمی ئەنقەرە بۆ باشترین سیناریۆ
خەڵاتی چواردەهەمین ڤیستڤاڵی فیلمی گۆزەی ئاڵتون بۆ باشترین سیناریۆ
خەڵاتی حەوتەمین ڤیستڤاڵی نێونەتەوەیی فیلمی کاراچی بۆ باشترین دەرهێنەر
ئۆندەر لە زۆربەی فیلمەکانیدا گوزارشت لە مەعانات و ئەو زوڵم و نەهامەتیانە دەکات کە لەلایەن ڕژێمەکانی تورکیاوە بەسەر گەلی کورد دا هاتوون هەر لە شار و چیاکان تا کونجی تاریکی زیندانەکان.
سری سورەیا ئۆندەر چەند ڕۆژێک دوای گەیاندنی پەیامی ئاشتی ڕێبەر ئۆجالان بۆ ئەردۆغان و بڕیاربوو دیداری دواتریان لەگەل وەزیری داد ئەنجامبدەن بەڵام لە شەوی 15ی نیسانی ئەمساڵدا توشی جەڵدەی دڵ دەبێت و تا ئەمساتە لە بێهۆشیدایە و لەژێر چاودێری چڕدا دەژی و ئەو دۆستە بەهادارەی کوردان ژیانی لەمەترسیدایە.
ئۆندەر لە پەڕتوکی بەینەلمیلەلەدا دەڵێت، گریان برای پێکەنینە، ئەو نەگری ناتوانێت پێبکەنێت.
سری سورەیا ئۆندەر سیاسەتمەداری دیارو پەرلەمانتاری پێشوی هەدەپە و ئەندامی وەفدی دەمپارتی پاش نزیکەی 20 رۆژ مانەوە لە نەخۆشخانەی فلۆرێنس نایتنگەیڵ کۆچی دوایی کرد.
لە ڕاگەیەندراوی نەخۆشخانەکەدا هاتووە؛ کە هۆکاری مردنی ئۆندەر لەکارکەوتنی چەندین ئەندامی جەستە بووە.
ئۆندەر، تەمەن 62 ساڵە و دوای ئەوەی 18 رۆژە لەژێر چارەسەردایە، ئەمڕۆ لە کاتژمێر 4:10 خولەک بەهۆی لەکارکەوتنی چەندین ئەندامەوە گیانی لەدەستدا.
سری سورەیا ئۆندەر کێیە؟
سری سورەیا ئۆندەر، کە ژیانی سیاسی لە ساڵی ٢٠١١ دەستی پێکرد، بۆ چەندین ساڵ لەناو رای گشتیدا وەک نووسەر و سیناریست ناسرابوو. لە هەمان ساڵدا، لە هەڵبژاردنە گشتییەکاندا وەک کاندیدی سەربەخۆی بلۆکی کار، ئازادی و دیموکراسی، لە ئیستانبوڵەوە بە ئەندامی پەرلەمان هەڵبژێردرا و چووە ناو پەرلەمانەوە.
لە ساڵی ٢٠١٣، لەگەڵ دامەزراندنی پارتی دیموکراتی گەلان (HDP)، بوو بە یەکێک لەو کەسایەتیانەی کە پێشەنگی کرد لە کۆکردنەوەی سیاسەتی کوردی و ئۆپۆزسیۆنی چەپی تورکیا لەژێر یەک چەتردا. لە HDP پۆستی یاریدەدەری هاوسەرۆکی گشتی وەرگرت. لە هەمان ساڵدا، بەشداری لە خۆپیشاندانەکانی پارکی گەزی کرد وەک یەکەم ئەندام پەرلەمان کە لە پارکەکەدا بەشداری کرد.
ئۆندەر لە ماوەی نێوان ساڵانی ٢٠١٣-٢٠١٥، لەو قۆناغەدا کە بە "پرۆسەی چارەسەری" ناسرابوو، رۆڵی گرنگی گێڕا. بەشداری لە پەیوەندییەکان لەگەڵ عەبدوڵڵا ئۆجەلان، ڕێبەری PKK کە لە زیندانی ئیمراڵی بەندکراوە، کرد؛ هەروەها ئەندامی شاندێک بوو کە پەیوەندی لەگەڵ قەندیل دەکرد. لە ساڵانی ٢٠١٣، ٢٠١٤ و ٢٠١٥، لە یادی نەورۆزدا، ئەو کەسە بوو کە نامەکانی ئۆجەلانی بۆ ڕای گشتی خوێندەوە.
لە ٦ی کانوونی یەکەمی ٢٠١٨، بە تۆمەتی "پڕوپاگەندەی تیرۆر" دەستگیرکرا، و لە ٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠١٩ ئازاد کرا. ئۆندەر ژیانی سیاسی لەوێوە بەردەوام کردەوە کە بەجێی هێشتبوو، جارێکی تر وەک ئەندام پەرلەمان هەڵبژێردرا و لە ئەنجومەنی نیشتمانی گەورەی تورکیا وەک ئەندام پەرلەمانی ئیستانبوڵی پارتی DEM و جێگری سەرۆکی پەرلەمانی تورکیا خزمەتی کرد.
لە مانگی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٤، لە گفتوگۆکانی ئیمراڵی کە دوبارە بوونە بابەتی ڕۆژ بە بانگەوازی دەوڵەت باحچەلی، سەرۆکی گشتی پارتی MHP، جارێکی تر ئەندامی ئەو شاندە بوو کە نێوەندگیری دەکرد لە نێوان حکومەت و ئۆجەلان.
زانیاری زیاتر لەبارەی سری سورەیا ئۆندەر
سری سورەیا ئۆندەر لە ١٢ی تەمموزی ١٩٦٢ لە شاری ئەدەنە لە تورکیا لەدایک بووە. پێش ئەوەی بچێتە دنیای سیاسەتەوە، ناوبانگی بەدەست هێنا وەک نووسەر، سیناریۆنووس و دەرهێنەری فیلم. لە ناو بەرهەمە هونەرییەکانیدا، فیلمی "بەهەشت لێرەیە" (٢٠٠٢) یەکێکە لە کارە ناسراوەکانی وەک دەرهێنەر و سیناریۆنووس.
لە ژیانی سیاسیدا، ئۆندەر بە کەسایەتییەکی مەدەنی، دیالۆگخواز و پێشەنگ لە کارکردن بۆ چارەسەری کێشەی کورد لە تورکیا ناسراوە. لە کاتی "پرۆسەی چارەسەری"دا، ئۆندەر ڕۆڵێکی سەرەکی گێڕا لە گفتوگۆکانی نێوان حکومەتی تورکیا و PKK، کە ئەمەش وای کرد ببێتە یەکێک لە دەموچاوە دیارەکانی ئەو پرۆسەیە.
سەرەڕای کارە سیاسییەکانی، ئۆندەر بە شێوازی نووسین و قسەکردنی ڕەوان و کاریگەری ناسراوە. ئەو چەندین کتێب و وتاری نووسیوە کە تیایاندا باس لە ناسنامەی کوردی، مافەکانی کەمینەکان، دادپەروەری کۆمەڵایەتی و دیموکراسی دەکات.
لە ساڵی ٢٠١٥، کاتێک پرۆسەی ئاشتی کۆتایی هات، ئۆندەر لەلایەن دەسەڵاتەوە دووچاری چەندین دادگایی کرایەوە و لە کۆتاییدا بە تۆمەتی "پڕوپاگەندەی تیرۆر" زیندانی کرا. لە کاتی زیندانیکردنەکەیدا، بوو بە هێمایەکی سیاسی بۆ ئازادی بیروڕا و باشترکردنی مافەکانی کورد لە تورکیا.
دوای ئازادبوونی، ئۆندەر جارێکی تر گەڕایەوە ناو سیاسەت و بوو بە ئەندامی پارتی دیموکراسی و یەکسانی گەلان (DEM)، کە میراتگری پارتی HDP بوو. لە ساڵی ٢٠٢٣ بوو بە ئەندامی پەرلەمان و دواتر هەڵبژێردرا بۆ پۆستی جێگری سەرۆکی پەرلەمانی تورکیا.
ئۆندەر بە تایبەتمەندییە مرۆڤدۆستانەکانی و توانای نێوەندگیری لە نێوان لایەنە جیاوازەکان ناسراوە و هەوڵدەدات بۆ پێکەوەژیانی هەموو پێکهاتەکان لە تورکیا و چارەسەری کێشەی کورد بە ڕێگای دیالۆگ و دیموکراسی.
نوێدەکرێتەوە...
وەزارەتی تەندروستی هەرێمی کوردستان ئەمڕۆ راگەیەندراوێکی بڵاوکردەوە کە تێیدا چەند رێنماییەکی گرنگی خستووەتەڕو بۆ پاراستنی هاووڵاتیان لە نەخۆشیی تای خوێنبەربوون لە کاتی سەربڕینی ئاژەڵدا.
بەپێی راگەیەندراوەکە، وەزارەتی تەندروستی جەخت لەوە دەکاتەوە کە سەربڕینی ئاژەڵ پێویستە لە سەربڕینخانە رێگەپێدراوەکان و لەژێر چاودێری پزیشکی ڤێتەرنەری بێت.
پێشتریش د. سامان بەرزنجی، بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی پارێزگای هەولێر، لە لێدوانێکدا بۆ کوردسات نیوز رایگەیاند: "زۆر گرنگە هاووڵاتیان پابەند بن بە رێنماییەکانی وەزارەتی تەندروستی لە کاتی سەربڕینی ئاژەڵەکاندا، چونکە پەیڕەوکردنی ئەم ڕێنماییانە ڕۆڵێکی گرنگ دەبینێت لە خۆپاراستن لە نەخۆشییەکانی وەک تای خوێنبەربوون کە دەتوانێت لە ئاژەڵەوە بۆ مرۆڤ بگوازرێتەوە."
رێنماییە سەرەکییەکان:
بەپێی راپۆرتی ماڵپەڕێکی ئەمریکی، بنەماڵە و ئیدارەی دۆناڵد ترەمپ لە ماوەی سەد رۆژی سەرەتای دەسەڵاتدا بە پشت بەستن بە پەیوەندییەکانیان لەگەڵ بازنەکانی دەسەڵات توانیویانە قازانجی دارایی بێوێنە بەدەست بهێنن لە رێگەی کۆمەڵێک پڕۆژەی بازرگانیەوە.
راپۆرتەکە ئاماژە بەوە دەکات کە ئێستا دۆناڵد ترەمپ، کوڕەکانی و هاوبەشەکانیا پێکەوە، زنجیرەیەک پڕۆژەیان دەستپێکردووە کە لەسەر بنەمای بەدەستهێنانی قازانجی بەرز لەگەڵ کۆمپانیا جیهانیەکاندا وەستاوە.
پڕۆژەی دراوی دیجیتاڵی
لە پڕۆژەی World Liberty Financial کە لەلایەن ترەمپەوە پشتگیری دەکرێت، ستیڤ ویتکۆف و کوڕەکانی بەشدارن. ئەم پڕۆژەیە توانیویەتی زیاتر لە 550 ملیۆن دۆلار کۆبکاتەوە لە رێگەی فرۆشتنی تۆکنی دیجیتاڵ بە وەبەرهێنەران لە سەرتاسەری جیهان.
دۆناڵد ترەمپ خۆی پۆستی "بەرگریکاری یەکەمی دراوی دیجیتاڵ" لە کۆمپانیاکەدا بەڕێوە دەبات، هاوکات سیاسەتی ئیدارەکەی وا لێکردووە پشتگیری دراوی دیجیتاڵی بکات، ئەمەش بووەتە هۆی بەرزبوونەوەی بەهای دارایی کۆمپانیاکە.
میم کۆینی فەرمی ترەمپ
نرخی میم کۆینی فەرمی (OFFICIAL TRUMP) لە ماوەی هەفتەی رابردودا بەهۆی ریکلامێکی تایبەتی ماڵپەری ترەمپەوە زیاتر لە%60بەرزبووەتەوە، لە ریکلامەکەدا ماڵپەڕەکە بڵاویکردبووە وە نانخواردنێکی تایبەت بە ئامادەیی ترەمپ بۆ 220کەس لە دەوڵەمەندترین کەسەکان لە بواری دراوە ئەلکترۆنیەکان رێکدەخات و سەرەتا ئاماژەی بەوەدابو کە 25 لە باشترینەکان هەڵدەبژێردرێن بۆ ئەوەی گەشتێکیشیان بەناو کۆشکی سپیدا پێبکرێت، بەڵام دواتر ئەو بەشە لە ماڵپەڕەکە لابرابو.
یانەیەکی تایبەت لە واشنتۆن:
دۆناڵد ترامپ جونیەر و هاوبەشەکانی، لەوانە زاک و ئەلێکس ویتکۆف، خەریکن یانەیەکی تایبەت لە واشنتۆن دروستبکەن، کە نرخی ئەندامبوون تیایدا بە 500 هەزار دۆلار دیاریبکرێت. ئەم یانەیە وەک شوێنێک بانگەشەی بۆ دەکرێت کە بەخشەرە دەوڵەمەندەکان و بازرگانە گەورەکان لەگەڵ دیارترین بەرپرسانی ئیدارەی ترەمپ کۆدەکاتەوە.
پڕۆژەکانی دەرەوەی وڵات
بەپێی رێکخراوی چاودێری ئەخلاقی CREW، پێشبینی دەکرێت لە چوار ساڵی داهاتوودا لانیکەم پەرە بە 19پڕۆژە بە براندی ترەمپ لە دەرەوەی وڵات بدرێن. تەنها لەم هەفتەیەدا، رێکخراوی ترەمپ رێککەوتنێکی بۆ دروستکردنی گۆلفێکی لوکس لە قەتەر راگەیاند.
چالاکییە بازرگانییەکانی دیکە:
دامەزراوەی ترەمپ بەردەوامە لە فرۆشتنی کڵاوی نووسراوی "ترەمپ 2028"، کە ئاماژەیە بۆ بیرکردنەوەی ئەگەری خۆپاڵاوتنی ترەمپ بۆ سێیەم خولی سەرۆکایەتی، کە پێچەوانەی دەستوری ئەمریکایە.
لە ماوەی هەڵمەتی هەڵبژاردنی 2024، ترەمپ بانگەشەی بۆ چەندین بەرهەم کرد وەک کۆپییەکانی کتێبی پیرۆز، پێڵاوی وەرزشی، بۆن و کارتی ئاڵوگۆڕ. هەروەها هەڵمەتی سیاسی بەردەوامە لە پشت بەستن بە فرۆشتنی کەلوپەلی هەڵگری دروشمی "با ئەمریکا دووبارە مەزن بکەینەوە" (MAGA) وەک سەرچاوەیەکی سەرەکی بۆ کۆکردنەوەی بەخشین.
لە راپۆرتەکەی ئەکسیۆس دا هاتووە؛ کە چاودێران و دیموکراتەکان پێیانوایە بنەماڵەی ئاماژەی بەوە داوە کە پێدەچێت خولی دووەمی سەرۆکایەتی ترەمپ زیاتر خولێک بێت بۆ دەوڵەمەند کردنی بنەماڵە و کەسانی چواردەوری لە ئیدارەکەی.
یەكەم حاڵەتی توشبوون بە تای خوێنبەربوون لە هەرێمی كوردستان تۆماركرا، وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی هەرێم دەڵێت، ئەو هاووڵاتییەی توشی تای خوێنبەربوون بووە تەندروستی جێگیرە.
د. سەركار سورچی وتەبێژی وەزارەتی تەندروستی هەرێم رایگەیاند، ئەمڕۆ یەكەم حاڵەتی توشبوون بە تای خوێنبەربوون لە شاری كۆیە تۆماركرا، ئەو هاووڵاتییەی توشی تای خوێنبەربوون بووە، پیشەی گۆشتفرۆشە و تەمەنی 42 ساڵە، لە ئێستادا لە نەخۆشخانەیەكی هەولێر چارەسەری پزیشكی وەردەگرێت و تەندروستی جێگیرە.
وەزارەتی تەندروستیش جەخت دەكاتەوە لەسەر جێبەجێكردنی رێنماییەكان و داوا لە هاووڵاتیان دەكات، لەكاتی بوونی نیشانەكانی نەخۆشی لەسەر ئاژەڵ، پێویستە تیمەكانی ڤێتێرنەری ئاگادار بكەنەوە.
هەروەها بەركەوتووانی بەخێوكردنی ئاژەڵ، لەكاتی بوونی هەر نیشانەیەكی ناتەندروست، سەردانی نەخۆشخانەكان بكەن.
ئەمڕۆ لە دادگای تاوانە قورسەكانی ئامەد سێهەمین دانیشتنی دۆسیەی دووەمی دادگا سەبارەت بە دۆسەی كوشتنی نارین گورانی تەمەن هەشت ساڵ بەڕێوەچوو، كە پێشتر 12 كەس تۆمەتباركرابوون بە كوشتنی، دایك و برایەك و مامی بەناوی سالم گۆران لەناو دەستگیركراوەكاندان.
لە دادگاییكردنەكەدا بێجگە لە تۆمەتباران و پارێزەرەكانیان و كەسوكاریان هیچ كەسێكی تر رێگەی پێنەدرا بچێتە ژووری دادگاكە، داواكاری گشتی دووپاتیكردەوە، لە 29ـی نیسان داوایكردووە، سزای شەش مانگ تا پێنج ساڵ زیندانی بەسەر تۆمەتبارانی دۆسیەكە بسەپێنرێت، هەروەها داوایكردوە، تۆمەتباران لە دەستبەسەریدا بمێننەوە، دۆسیەكەش بۆ 30 ئەم مانگە دواخرا.
نارین گوران تەمەن هەشت ساڵ، لە 21ـی ئابی 2024، لە گوندی چولی سەر بە شارۆچكەی رەزانی پارێزگای ئامەد لە باكوری كوردستان بێسەروشوێن بوو، لە 8ی ئەیلول تەرمەكەی لە تورەكەیەكدا دۆزرایەوە، دواتر بەپێی راپۆرتی پزیشكی راگەیەنرا خنكێندراوە.
محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عیراق رایگەیاند کە بەستنی لوتکەی عەرەبی لە بەغدا گرنگییەکی تایبەتی هەیە، چونکە جەخت لە رۆڵی عیراق لە ناوچەکەدا دەکاتەوە بەهۆی هەڵوێستە هاوسەنگەکانی بەرامبەر بە کێشەکانی ناوچەکە.
لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ رۆژنامەنووسی ئەمریکی تیم کۆنستانتین، سودانی جەختی کردەوە کە “عیراق لە کۆبوونەوەی لوتکەکەدا پێشەنگ دەبێت و چارەسەر بۆ قەیرانە جیاوازەکانی ناوچەکە پێشکەش دەکات.”
سەبارەت بە بانگهێشتکردنی سەرۆکی سوریا، ئەحمەد شەرع، سودانی رونیکردەوە کە “بانگهێشتەکە بەپێی پرۆتۆکۆلی باوی کۆمکاری عەرەبی کراوە. شەرع نوێنەرایەتی دەوڵەتی سوریا دەکات، بەبێ گوێدانە شێوازی گۆڕانکاری لە دەسەڵاتدا.”
سەرۆک وەزیرانی عیراق زیاتر جەختی کردەوە کە “ئامادەبوونی شەرع گرنگە تاوەکو دیدگای نوێی سوریا لەبەردەم دەوڵەتە عەرەبیەکاندا رون بکاتەوە، چونکە زۆربەی وڵاتان حەزدەکەن سوریا قەیرانەکەی تێپەڕێنێت. ئێمە گرنگی بە ئاسایشی سوریا دەدەین چونکە بەشێکە لە ئاسایشی نەتەوەیی عیراق.”
هەروەها سودانی جەختی کردەوە لەسەر پێویستی “هەبوونی هەڵوێستی رون بۆ بەدیهێنانی سەقامگیری لە سوریا و بەرەنگاربوونەوەی ئاڵنگارییەکان، بەتایبەت ئەوانەی پەیوەندییان بە ئاسایشەوە هەیە.” ئاماژەی بەوەش کرد کە “گرووپە تیرۆریستیەکانی داعش بە چالاکی و کارایی بەرچاو لە سوریا ئامادەییان هەیە.”
وابڕیارە عیراق، رۆژی پێنجشەممە 17ـی ئایاری 2025 لە کۆشکی سەخیر میوانداری لوتکەی عەرەبی سی و چوارەم (لوتکەی بەغدا) بکات، بە سەرۆکایەتی محەمەد شیاع سودانی.
گۆڕەپانی سیاسی عیراق دابەشبوونێکی ڕوونی بەخۆیەوە بینی لەسەر بەشداریکردنی شەرع لە لوتکەی بەغدا، دوای ئەوەی بانگهێشتنامەیەکی فەرمی لە عێراقەوە وەرگرت بۆ ئامادەبوون. ئەم دابەشبوونە لە هەڵوێستی هەندێک لە هێزە سیاسییەکانی عێراقدا دەرکەوت، بەتایبەت ئەوانەی نزیکن لە ئێران، کە ناڕەزایی یان دوودڵی خۆیان دەربڕی سەبارەت بە بەشداریکردنی شەرع، لە کاتێکدا حکومەتی عێراق بەرگری لە بڕیارەکەی کرد و ڕایگەیاند کە مەسەلەی بانگهێشتکردنی سەرکردەکان و بەشداریکردن لە لوتکەکەدا کارێکی تەواو حکومییە و پەیوەندی بە کێشە سیاسییە ناوخۆییەکانەوە نییە.
ناوچەی قەدەغەكراو، بەڵگە فیلمێكی دامەزراوەی بی بی سی بەریتانیە كە بە سێ زمانی جیاواز، پەردە لەسەر "هێرشە تاوانكارییەكانی توركیا بە هاوكاری پارتی لە هەرێمی كوردستان" هەڵدەداتەوە.
بی بی سی چیرۆكی ئالان ئیسماعیل و هاشم شاكری خاڵۆزای، هاوشێوەی سەدان قوربانی دیكە لە هەرێم ئاشكرا دەكات كە چۆن بەبێ هۆكار لەلایەن سوپای توركیاوە بۆردومان كراون و دۆسیەكانیان شێوێندراوە و پەردەپۆش كراوە.
ئەم بەڵگە فیلمە كە بەرهەمی دوو ساڵ كاركردنی دامەزراوەی بی بی سییە لە هەرێمی كوردستان، چەندین بەڵگەی حاشا هەڵنەگر دەخاتەڕوو كە توركیا چۆن بە بیانووی پەكەكەوە لەشكركێشی لەناو خاكی هەرێم كردووە و بە رۆژی رووناك هاووڵاتیانی مەدەنی دەكاتە ئامانج و دەسەڵاتدارانی پارتیش هەوڵی پەردەپۆشكردن و بێدەنگكردنی دۆسیە تاوانكاریەكان دەدەن.
هەروەها باس لە هەماهەنگی سەربازی و هەواڵگری نێوان سوپای توركیا و دەسەڵاتدارانی پارتی دەكات لە ناوچەی بادینان، لەگەڵ ئەوەشدا ئەندامێكی مەكتەبی سیاسی پارتی، سوپای توركیا بە نەرمونیانتر لە پەكەكە نیشان دەدات.
ئالان ئیسماعیل، تەمەن 24 ساڵ، لە ئابی 2023 لەگەڵ هاشم شاكری خاڵۆزی لەكاتی تێپەڕبوونیان لە سنوری گوندەكەیان لە ئامێدی، دەكەونە بەر دوو هێرشی ئاسمانی سوپای توركیا، ئالان لەو هێرشەدا شەهید دەبێت و هاشمیش بەسەختی بریندار دەبێت.
وەك ئەوەی لە بەڵگە فیلمەكەدا خراوەتەڕوو، دۆسیەی ئەم دوو قوربانییە لە شوێنی روداوەكەدا كۆتایی نایەت، بەڵكو سەردەكێشێت بۆ تۆمەتباركردن و گرتن و دواجار شێواندنی دۆسیەكەیان.
هاشم كە وەك قوربانییەكی زیندوو لەناو چیرۆكەكەدا گەواهی هەیە، بە ئێستاشەوە نازانێت كە بۆچی بۆردومان كراون، هەربۆیە دوای چاكبوونەوەی برینەكەی و بەجێهێشتنی نەخۆشخانە، دەچێتە دادگا و سكاڵا لەسەر ئەو تاوانە دەكات، بەڵام دواتر لەلایەن هێزە ئەمنییەكانەوە دەستگیر دەكرێت و بۆ ماوەی هەشت مانگ زیندانیی دەكرێت، بەتۆمەتی هەبوونی پەیوەندی لەگەڵ پارتی كرێكارانی كوردستان _ پەكەكە.
هاوكات باوكی ئالان باس لەوە دەكات، لە راپۆرتی پزیشكی دادوەریدا، دۆسیەی كوڕەكەی بەلاڕێدا براوەو هۆكاری كوشتنەكەیان گۆڕیوە بۆ پاشماوەی تەقەمەنی، لەكاتێكدا راپۆرتی پۆلیس پشتڕاستیكردووەتەوە كە بەهۆی بۆردومانی توركیاوە شەهید بووە.
بەڵگە فیلمەكە باس لە چۆڵبوونی سەدان گوند دەكات بەهۆی لەشكركێشی و بۆردومانەكانی سوپای توركیاوە، بەڵام بەپێچەوانەوە هۆشیار زێباری، ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی دەڵێت، چۆڵبوونی گوندەكان بەهۆی پەكەكەوەیە.
زێباری لەم بەڵگە فیلمەدا باس لەوە دەكات، پەكەكە وەك بارگرانییەك خۆی بەسەریاندا سەپاندووە و پێچەوانەی ئیرادەی گەلی كورد لێرەن، جەخت لەوەش دەكاتەوە، مامەڵەی توركیا لەگەڵ خەڵكی مەدەنی میهرەبانترە وەك لە مامەڵەی پەكەكە، لەكاتێدا رۆرژنامەنوسەكە زێباری رادەگرێ و دەڵێت، بەڵام خەڵكی واناڵێن و دەڵێن، لەلایەن توركیاوە بۆردومان دەكرێن و لە گوندەكانیان دەردەكرێن.
كامەران عوسمان ئەندامی تۆڕی سی پی تی ئەمریكی لە هەرێم باس لەوە دەكات، لە ساڵی 1991وە تا ئێستا، 724 هاووڵاتی مەدەنی بەهۆی هێرشەكانی توركیاوە بوونەتە قوربانی كە زۆربەیان گوندنشین بوون، بەبێ ئەوەی ئەندام بن لە پەكەكە.
كامەران جەخت لەوە دەكاتەوە، دەسەڵاتدارانی هەرێم رووبەڕووی هەر كەسێك دەبنەوە كە بیەوێت لێپرسینەوە لە توركیا بكرێت، بەجۆرێك هەركەسێك باسی ئەوە بكات ئەوەی توركیا دەیكات تاوانە، دەستگیر دەكرێت و تۆمەتی ئەندامبوونی پەكەكەی دەخرێتەپاڵ.
بەگوێرەی بەڵگە فیلمەكەی بی بی سی، توركیا 136 بنكەی لە هەرێمی كوردستان هەیە، بەڕای زوبێر ئایدار ئەندامی كۆنگرەی نەتەوەیی كورد، بەبێ گۆڕینی مامەڵەی توركیا بەرامبەر كوردەكان، ململانێ كۆتایی نایەت.
لە بەرانبەردا بافڵ جەلال تاڵەبانی، سەرۆكی یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان لەم بەڵگە فیلمەدا پێیوایە، كاتێك لە نزیكەوە هاوكاری سوپای وڵاتێك دەکرێت، ئاماژەیە بۆ هاوكاری هەواڵگریش، جەخت لەوەش دەكاتەوە، هەماهەنگییەكی تەواو لەنێوان توركەكان و باڵی سەربازی پارتیدا هەیە.
سەرۆكی یەكێتی باس لەوەش دەكات، توركیا، پەكەكە دەكاتە بیانوو بۆ هاتنەناوەوە بۆ ناو خاكی عیراق، پێشیوایە توركیا بۆ پشتیوانی پارتی لە كوردستانە.
سوپای توركیا زیاتر لە دوو هەزار كیلۆمەتر چوارگۆشەی لە خاكی عیراق و هەرێم كۆنتڕۆڵ كردووە، هەروەها وێنەی مانگە دەستكردەكان ئاشكرای دەكەن، توركیا لانیكەم 660 كیلۆمەتر رێگای بۆ بەستنەوەی دامەزراوە سەربازییەكانیی دروستكردووە، ئەم رێگایانەش بوونەتە هۆی زیان گەیاندن بە دارستان و ژینگەی كوردستان.
ئێستا بۆ قوربانیە زیندووەكان و بنەماڵەكانیان، هیچ شتێك هێندەی بەلاڕێدابردنی دۆسیەكانیان بەئازار نییە كە لەلایەن دام و دەزگاكانی حكومەتەوە لەسەر پەڕاوەكانیان دەنوسرێت كە گوایا ئەندام و لایەنگری پەكەكە بوون، ئەوەش وادەكات بێبەش بن لە هەر قەرەبووییەك، لە كاتێكدا باوكی ئالان داواكارە راپۆرتی شەهیدكردنی كوڕەكەی راست بكرێتەوە و هیچ قەرەبوویەكیشی ناوێت.