وتار
زۆرن ئەوانەی لە بوارە جیاجیاکاندا پێشمەرگە ئاسا تێدەکۆشن و هەوڵی بەرەوپێشبردن و پاراستن دەدەن.
میدیا لە ژیانی مرۆڤەکاندا رۆڵی کاریگەری هەیە.
لە رێگای میدیاوە دەکرێت گۆڕان لە کۆمەڵگادا بکرێت و بەرەو پێشەوەی ببرێت.
میدیا بە چەندەها جۆر و لە چەند رووێکەوە دەتوانێت کاریگەری لەسەر رەوتی ژیان و کۆمەڵگا هەبێ.
ئەرکێکی سەرەکی میدیا پاراستنی سەروەریە مێژوییەکانە لە لەبیرچونەوەو لەناوچوون ئەو سەروەریی و شانازیانە بگوازێتەوە بۆ نەوەی داهاتووە لە رێگای دۆکۆمێنتریەوە.
هێرۆخان ئەو ئەستێرەیەی لە ئاسمانی شۆڕشی نوێ دا دەدرەوشێتەوە نەک تەنها وەک سیاسەتمەدارێک و پێشمەرگەیەک، بەڵکو وەکو کامیراومێن و فۆتۆگرافەرێک.
هێرۆخان بە کامێرا ڤیدیۆکەی و کامیرە فۆتۆگرافەکەی هەموو چرکە و ساتەکانی خەبات و بەرەنگاری و ستەمەکانی داگیرکەری ئەرشیف ئەکرد.
ئەو ژنە باریکەلەیەی بە کامیرەیەکی کۆنی چەندەها کیلۆیی سەرشانیەوە داستانەکانی پێشمەرگەی تۆمار دەکرد و چاوێکەوتنی لەگەڵ ئەنجام ئەدان.
ئەو ژنەی دەیزانی بەڵگەی مێژووی چەندە بەنرخ و گرانبەهایە و چۆن لە رێگای گفتوگۆ لە زاری پێشمەرگەوە داستانەکان بگوێزێتەوە.
ھێرۆخان پێشمەرگەی کامێرا لەشان
ئەو سەرکردە ژنەی بڕوای تەواوی بە ئەرشیفسازی و کاریگەری راگەیاندن ھەبوو
رۆژگار دەرفەتی دا بەشێک لە خەونەکانی بھێنێتە دی و پێشکەشی کوردستانی بکات.
بە دامەزراندنی تەلەفزیۆنی خاک و کەناڵی کوردسات کە لە ھەناوی ئەو کەناڵانەدا بەرنامەی رەخنەیی و رای جیاواز و ھونەرو فەرھەنگ بەمەودای فراوان رەنگی دابوەوە.
لە سەردەمێک دا کە سۆشیال میدیا نەبوو وە کەناڵی ئۆپۆزسیون بوونی نەبوو، لەم کەناڵانە لە رێگای بەرنامەی بەرنامە و چەندەها بەرنامەی جیاوازەوە رەخنە لە حکومەت و دەسەڵات دەگیرا.
یەکەم فیلمی کارتۆنی دۆبلاج کراو بە زمانی کوردی بۆ منداڵان پەخش دەکرا.
ھەر بەوەشەوە نەوەستا گۆڤاری خاک و سیخورمەی وەک بڵاوکراوەی کاغەزین خستە سەر سەرمایەکانی، توانی زمانێکی نوێ لە رەخنەی تەنز ئامێز و کەشکۆڵی توانج لە کەموکوڕیی و نادادیەکان بگیرێت.
ئەو خەونی گەورەتر لە حزبایەتی ھەبوو بۆیە بیرۆکەو داھێنانەکانی لەسەرووی خواستی حزبیەوە بوو ئەو لە بۆتەقەی بابەتی نیشتمانی و نەتەوەیی و مرۆڤایەتیدا ھاوکاری و یارمەتیدەری پرۆژەو بەرنامە میدییایەکان بوو.
زۆری دەکردو زۆری دەبەخشی بەڵام کەمترین خۆپیشاندان و خۆ دەرخستنی ھەبوو، کەم دوو، بەڵام زۆر بەخشش.
بەشێک لە میدیاکارە پرۆفیشناڵ و دەرکەوتوەکانی کوردستان لە سەرچاوەی ئەو میدیایانەوە دەرکەوتن کە ھێرۆخان پاڵپشتی بوە.
کەواتە نەک ھەر بۆ کەناڵی میدیا بەڵکو بۆ پێگەیاندن و دەرکەوتنی میدیاکاری باش و پرۆفێشناڵیش ھێرۆ خان لەم بوارەدا شوێن دەستی دیارە.
ھێرۆخان لەو سەرکردە دەگمەنانە بوو لە کاتی ئاڵۆزیەکاندا دەیویست میدیا رۆڵی ئاو ببینێ بۆ دامرکاندنەوە نەک رۆڵی بەنزین بەو تێرمەش ھانی میدیاکانی دەدا لە کاتی قەیرانەکاندا بەرپرسانە بەرخورد بکەن.
لەناو ئەوجی کێشمەکێشەکانی سیاسەت و بابەتی ھەڵبژاردن و شەڕە دەنووکی میدیاکاندا
ئەو کەناڵانەی ھێرۆخان سەرپەرشتی دەکرد بەھێمنی و بەشنەی شەماڵ و چەپکە گوڵەوە زانیاری ئەبەخشی بە خەڵک و پیشان دەدرا خزمەت تەنیا لە رێگەی سیاسەت و بەرنامەی سیاسیەوە ناکرێ و ژیان بەرفراوانترە لەو تەسکبینیەی لەناو شەڕەکانی ئایدۆلۆژیادا ھەیە.
لەسەردەمی پێش گەشەکردنی سۆشیال میدیا نەبوونی فەیس بوک و ئەنستاگرام و تیکتۆک لەکوردستان، ئەو پرۆژە رەخنەییەکانی لە حکومەت و ھەڵەی دامودەزگاکان بە شێوازی تەنزو بە ھونەر ئاراستە دەکردن.
لەو بوارەشدا ئەرشیفێکی گەورە ھەیە کە ھەموو ئەو چالاکی و ھەوڵی چاکسازیانە بە بیرۆکەو پشتیوانی ئەو ژنە سەرمەشقەی کوردستان بوو.
لەکاتێکا گەورەکان لە دەست چەماندنەوەدابون ھێرۆخان خەمی مناڵانی بوو بەھەموو شێوەیەک ھەوڵی ئەدا پەروەردەیەکی بنچینەیی نوێ بۆ مناڵانی کورد بونیات بنێت، دەرکردنی گۆڤاری مناڵان و گۆڤاری پەپولە دیاریەکی میدیای مناڵان بوو کە دەیگەیاندە باخچەی ساوایان و قوتابخانەو کتێبخانەی شارەکان.
لەم بوارەدا بەتایبەتی چەند شیکردنەوە بکرێت و بگەڕێینەوە بۆ ئەو دەمانەی کەناڵەکان دەستیان بەکارو چالاکی کرد
تێگەیشتن دروست دەبێت چ شۆڕشێکی میدیایی کرد ھێرۆخان لە دوای سەرکەوتنی شۆڕشی چەکداریی.
نازناوی پێشمەرگەی کامێرا لە شان بەشان و باڵای زراڤی ئەو ئەبڕم و لە یادی میدیاکانیدا یادی ئەویش دەکەم.
کێ کەرکوکی لە لێواری کەوتن پاراست ؟
لەدوای ئەنجامدانی ریفراندم و رووداوەکانی ١٦ ئۆکتۆبەر کەرکوک بەخراپترین رۆژەکانیدا تێپەڕی و لە لێواری کەوتن نزیک بوەوە، بەجۆرێک رۆژ لە دوای رۆژ رووبەڕویی بارو دۆخێکی دژوار و نەخوازراوتر دەبوو کە ئەمە بۆ ھەر کوردێکی خاوەن ویژدان و ناسنامەی کورد بوون ئەو پەڕی ماییەی ئازار و خەمێکی قوڵ بوو.
ماوەی شەش ساڵە کەرکوک چووەتە ژێر چەپۆکی دەسەڵاتێکی خۆسەپێن و دوور لە ھەناسەی پێکەوە ژیان شارەکە بەڕێوە دەبرێت، دەسەڵاتێکی نامۆ بەشارێکی زیندوی خاوەن پرسێکی نشتیمانی و نەتەوەیی رەوا، ئەو دەسەڵاتەی کەرکوک لەم چەند ساڵەدا ئەوەی پێیکرا بۆ دژایەتی نەتەوەی کورد دەستی نەپاراست و بێ دڵی نەکرد لە بچوکردنەوە و لەقاڵبدانی پێکھاتەی کورد لە پارێزگاکەدا، دۆخێک بەتامی سەردەمی رژێمی لەناوچووی بەعس، روونە ئەگەر ئەم ئەقڵێتە بەردەوام بوایە لە شارەکەدا کورد لەسایەیدا چی دیکەی بەسەر دەھات و دۆخی بە کوێ دەگەیشت !
کەم نەبوون ئەوانەی پێیان وابوو ئەستەمە جارێکی دیکە کورد بتوانێت باری لاری کەرکوک راستبکاتەوە و دەسەڵاتی شارەکە وەربگرێتەوە, تەنانەت ھەبوو دەیانوت جارێکی دیکە کورد ناگەڕێتەوە بۆ ئەو پێگەیەی کە لە پێش ١٦ ئۆکتۆبەر ھەیبوو لە کەرکوک، بەڵام بینیمان لە ئان و ساتێکدا چی روویدا !
بومەلەرزەکەی ١٨ دیسەمبەر کە خۆی لە ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانی عێداقدا بینییەوە کۆتایی بەھەموو ئەو گرەو فاڵگرتنەوانە ھێنا کە شەش ساڵ بوو گوێی ھەمووانی پێ قان درابوو، سەرەتای دەرکەوتنی خۆری ھیوا ھێواش ھێواش کۆتای بەو زوڵمە دەھێنێت کە چەند ساڵێکە لە کەرکوک دەسەڵاتی خۆسەپێن بەردەوامی پێ دەدات بەرامبەر بە پێکھاتەی رەسەنی شارەکە، کورد قۆناغێکی نوێی لە پارێزگاکەدا دەست پێکردوە و وەک ھەمیشە پێکھاتەی ژمارە یەک و خۆی خاوەنی ناسنامەی رەسەنی شارەکەیە.
وەک رۆژی رووناک دیارە کێ جادوی کەوتنی کوردی لە کەرکوک بەتاڵ کردەوە؟ بۆ مێژوو ئەو ھێزە بەتەنیا یەکێتی بوو کە دووبارە ھیوا وئومێدو ئیرادە ومتمانە و توانا و پێگەی بۆ کەرکوک گەڕاندەوە و نەیھێشت کەرکوک بۆ ھەمیشە بکەوێت، چونکە پێی وابوو کەوتنی کورد لەکەرکوک واتا کەوتن و کۆتایی پرسێکی رەوای خاوەن ھەزاران شەھید و قوربانی، کەوتنی کورد واتا کەوتنی خەبات و شۆڕشی رەوای گەلێک کە زیاتر لە سەدەیەکە لەپێناو کەرکوکدا خەبات دەکات، ھەڵکشانی بەرچاوی دەنگەکانی یەکێتی لە پارێزگاکەدا بۆ ھەمیشە ئەو خەونەی نەیارانی کوردی کردە خۆڵەمێش و ھەموانی توشی شۆک و بێ ھیوای کرد. لە کاتێکدا ئەگەر ئەم جارە کورد لە شارەکەدا پێگەی لاواز ببوایە نزیک بوو بۆ ماوەیەکی دوور مەودا ئەم پارێزگا کورد نشینە گرنگە لە دەست بدەین و بە ئاسانی نەتوانین بەدەستی بھێنینەوە ، چونکە ھەڵبژاردنەکە نەخشەی داھاتووی شارەکە دووبارە بنیات دەنێتەوە.
زۆر ھۆکار ھەبوون وایکرد یەکێتی لە کەرکوک دەنگەکانی بۆ دوو ھێندە زیاد بکات بەبەراورد بە ھەڵبژاردنی ٢٠٢١، کە دیارترینیان لە دوای رووداوەکانی ١٦ ئۆکتۆبەر یەکێتی کەرکوک و خەڵکی شارەکەی بەتەنیا بەجێ نەھێشت و لەپاڵ داوا و ئازار و خەمەکانیاندا مایەوە و ھیچ فشارێکی ناوخۆیی و ھەرێمایەتی نەیتوانی ئەم حزبە لە کەرکوک وخەڵکەکەی داببڕێت بەڵکو ھەموو کاتێک کەفشارەکان زیاتر دەبوون یەکێتی توندتر دەستی بەوپەتەوە دەگرت کە ئەوی لەگەڵ کەرکوک و خەڵکەکەیدا گرێ دابوو. ھەروەھا راستگۆبوو لەگەڵ پەیامەکانیدا بۆ پارێزگاریکردن لەماف و داخوازییە رەواکانی خەڵکی کەرکوک و پێشتر زۆر ھەوڵیدا کۆتایی بەودەسەڵاتە بەوەکالەتە بھێنێت کە بەزۆر و زووڵم خۆی سەپاندبوو بەسەر شارەکەدا، ئەو تۆمەتانەش کە بەھۆی رووداوەکانی ١٦ ئۆکتۆبەرەوە خرایە پاڵ یەکێتی ھیچی لە بارودۆخەکە نەگۆڕی و نەیتوانی پێگەی یەکێتی لە شارەکەدا لاواز بکات چونکە یەکێتی راشکاوانە مامەڵە لەگەڵ ئەم تۆمەتانەدا دەکرد و بەھۆی نەسەلماندنیانی نەیتوانی خەڵکی کەرکوک لە پشتوانی یەکێتی سارد بکاتەوە، زۆر لایەنیش ھەوڵیاندا ئەم بۆچونە لای خەڵکی شارەکە بچەسپێنن بەڵام بینیمان و دەرئەنجامی ھەڵبژاردنی ١٨ دیسەمبەر دەی خست بەھۆی ١٦ ئۆکتۆبەرەوە خەڵکی کەرکوک نەک سزای یەکێتیان نەدا بەڵکو پاداشتیان کرد، ئەوەیان لەیاد نەکرد تەنیا پێشمەرگەی یەکێتی بوو دەبابە بەسەر لاشەی رۆیشت،
جگەلەوەش لەم ھەڵبژاردنەدا بەرپرسانی یەکێتی زۆر ھەستیارانە مامەڵەیان لەگەڵ پرسی کەرکوکدا کرد و بەو پەڕی ووردی وووریاییەوە ھەموو ئەگەر و بژاردەکانیان تاوتوێ کرد و لەبەرچاویان گرت و ھەستی نەتەوەیی خەڵکیان تەواو جۆشدا، ئەوشێوازی بانگەشەو بەشداریکردنەی بەرپرسانی یەکێتی تەکنیکێکی نوێبوو بۆ بەخشینی گۆڕوتین و جۆشدانی ھەست وسۆزی خەڵک بۆ بەشداریکردنیان لە ھەڵبژاردنەکەدا،
لەسەرو ھەمووشیانەوە بەشداری فراوان و گرنگی خودی سەرۆکی یەکێتی بافڵ جەلال تاڵەبانی و قوباد تاڵەبانی لە کەمپینی بانگەشەی ھەڵبژاردن و ئامادەبونیان و شێوازی بەشداریکرنیان لە نێو ئاپۆڕای خەڵکی کەرکوکدا , ئەو پەیامە نیشتمانی و نەتەوەییەی کەسەرۆکی یەکێتی ئاراستەی خەڵکی کرد و قسەی دڵی ئەوان و یەکێتی کرد زۆر بوێرانەو راشکاوانە بوو کە ووتی ئێمە ھیچ کات خەڵکی کەرکوکمان بەجێ نەھێشتووە و بەجیایان نەھێڵین و بۆ ھەمیشەش لە گەڵیان دەبین و تاگەیشتن بە ماف وئامانجەکانیان دەجەنگین و کۆڵنادەین ئەوە ئێمەین خاوەنی راستەقینەی کەرکوک.
ھەڵبژاردنی حکومەتی خۆجێی کەرکوک کە ١٨ ساڵ بوو ئەنجام نەدرابوو زۆر شتی گۆڕی و زۆرێک لە مەترسی و ھەڕەشەو ئەگەرەکانیشی پوچەڵ کردەوە, ئەگەر کورد دەنگێکی کەمی بھێنایە و بە جیاوازییەکی زۆر پێکھاتەی عەرەب و تورکمان پێش کورد بونایە ئەوکات دەمانبینی عەرەب و تورکمان چەند بێ باک و کوردیش چەند سەرکز و زەلیل .
لەکاتێکدا کورد سەنگ و بوونی خۆی لەم ناوچانە تا رادەیەکی زۆر پاراست کە بۆ لایەنە عەرەبی و تورکمانەکان تا ئێستاش جێگەی تێڕامان و شۆکێکی گەورەیە، جێگەی سەرسوڕمانە لە نێوخۆی خۆمان ھەندێک حزبی بچوکی ھەرێمی کوردستان (بەروویەکی زەردەوە) لەبری دان نان بەشکست دوای ھەڵبژاردنەکە کەوتونەتە قسەی بێ بنەما و بێ بایەخ کردنی ئەوەی بەدەست ھاتووە , لە کاتێکدا خۆیان بەھەموو ھێز و بانگەشەی قەبەیان و پەنجە راوەشاندنیان نەک نەیان توانی خەونی گەیشتن بە کورسی پارێزگای کەرکوک وەدی بھێنن بەڵکو نەیان توانی تەنیا یەک کورسی لە ئەنجومەنی پارێزگاکەش بەدەست بھێنن! حزبەکانی دەرەوەی یەکێتی دەبێت ئەوەیان لە بەرچاوبێت ئەگەر یەکێتی نەبوایە کەرکوک دەبووە چیرۆکێکی ئازار بەخشی دیکەی میلەتەکەمان , بۆ ئەمە دەبێت سوپاسی یەکێتی بکەن کە توانی ئەو ترسە بڕەوێنێتەوە و بۆ لەمەودوا دەتوانن بەجلی کوردییەوە و بەبێ ترس سەردانی کەرکوک بکەن و روویان بێت بڵێن کوردین .
تەنیا بۆ ساتێکیش بێت وەک کوردێک دوور لە چاویلکەی بەرژەوەندی حزبایەتی بیھێننە پێشچاوت ئەگەر لەم ھەڵبژاردنەدا یەکێتی ھاوشێوەی پارتی دوو کورسی بەدەست بھێنایە نەک پێنج کورسی و بەھەموو پێکھاتەی کورد خاوەنی چوار کورسی بوایە نەک حەوت کورسی، ئەو کات کورد پێگەو سەنگی لەکەرکوک چۆن دەبوو رووبەڕووی چی دەبویەوە؟ بەدڵناییەوە ھەر بە رۆژی رووناک کورد لە شارەکەدا نەک پەراوێز دەخرا بەڵکو ئەستەم بوو بە ئاشکرا بە کوردی قسە بکەیت نەک شەڕی گەڕانەوەی کەرکوک و بەدەستھێنانەوە ناسنامە دزراوەکەی بکەین, ئەوەتا کورد زۆرینەیە لە شارەکە دا ھەر دوای ئەنجامەکان تەنیا لەبەر ئەوەی گەنجێکی کورد جلی کوردی لەبەردایە چۆن لە ناوجەرگەی شارەکە ھێرش دەکرێتە سەری و ئازار دەدرێت و سوکایەتی پێ دەکرێت ,بەداخەوە ئەمە دۆخی راستەقینەی کەرکوکە دوای ریفراندرم و لە دەستدانی دەسەڵاتی شارەکە لەلایەن کوردەوە ،
ھەرچۆنێک بێت ئێستا کە کورد قۆناغی دژواری لە کەرکەک تێپەڕاندووە کاتی ئەوەیە لایەنە کوردستانییەکان لە ناوچە دابڕێندراوەکان دەستبادان و ململانیەی سیاسی وەلا بنێن، بەتایبەت پارتی و یەکێتی یەک ھەڵوێست بن لە دانانی پارێزگارێکی کورد بۆ شارەکەو راستکردنەوەی ھەموو ئەو زوڵم ونادادییەی کەدەسەڵاتی خۆسەپێنی شارەکە بەرامبەر بە کورد کردوویەتی و ھاوشێوەی دوای ساڵی ٢٠٠٣ پارێزگارێکی کورد بۆ شارەکە دابنێن و کار لەسەر گەڕانەوەی متمانەبکەنەوە لەنێوان ھەر سێ پێکھاتەی سەرەکی شارەکە " کورد و عەرەب و تورکمان " بۆ ئەوەی ئەو کلتوری پێکەوەژیانی ئاشتیانەی نێوان پێکھاتەکانی شارەکە دووبارە زیندوو بکرێتەوە و ھەر پێکھاتەیەک بە ھێندەی سەنگ و قورسایی خۆی پێگە و رۆڵی بۆ بگەڕێتەوە وھەموو پێکھاتەو دەنگ و رەنگە جیاکانی شارەکەش بەئاشتی و ئارامی پێکەوەبژین و سەردەمێکی نوێ لە بوژانەوە و ئاوەدانی لە پارێزگاکەدا دەست پێبکات و خەڵکی کەکوک بە ئارامی و خۆشگەزەرانی و دوور لە ململانیەو ئاڵۆزی ژیان بەڕێ بکەن، تەنیا بەمە کەرکوک دەبێتەوە بە خاوەنی ئەو ناسنامەیەی کە بەشێکی دانەبڕواو زیندووە لە مێژووەکەی لەم ساڵانەی دوایدا بەزڵم و سەتەم لێی زەوت کرا…
مەریوان عەبدوڵا
دوای ژیانئاوایی مام جەلال یەکێتی پێویستی بەسەرێکی بەھێز و گەورە ھەبووە تا جەستەگەورەکەی ڕاگرێت، سەرێک کە توانای باڵانس و کارلێکی ڕۆحی ھەبێت لەگەڵ جەستە و تەواوی خانەوشانەکانیدا، سەرێک کە قودرەتی ئاراستەکردن و کۆکەرەوەی بیر و جوڵەکانی تەواوی خانەکانی جەستەی بێت، ئێستا کەیەکێتی سەرکردە و ڕابەرێکی ھەیە، بڕیار و کۆدەنگی و سیاسەتی ڕوونی ھەیە.
ئێستا کە یەکێتی ئەم سەرەی ھەیە خۆی کۆک و کۆکراوەیە، دەتوانێت بەڕوونی سیاسەت بکات و پێگەو سەنگی خۆی بپارێزێت، خاڵێکی دیکەی یەکێتی کە ڕوونە، ئەویش نەخەوتن لەسەر مێژوو ڕابردووی خۆی بەڵکوو ھەوڵدەدات بەئاراستەی نوێ و سیاسەتی دیفاکتۆی ئەمڕۆ ھەنگاو بنێت، ئەمەش وایکردووە لەنێوان گووتاری نەتەوەیی و گووتاری مۆدێرن و سەردەمی باڵانس ڕاگرێت، بەجۆرێک کە خاوەندارییەتی گووتاری نەتەوەیش بۆخۆی مسۆگەرکردووە، لەھەڵبژاردنی ٢٠٢٣/١٢/١٨ ی ئەنجوومەنی پارێزگاکانی عێراق بەڕوونی دەرکەوت.
خاڵێکی دیکە یەکێتی تەواوی وتاری پۆپۆلستی پوچەڵکردەوە و توانیشی لەناو گێژنگی پەرتەوازەیی ماڵی کورد، سیاسەتی خۆی بکات و گرەویش بباتەوە و بەجۆرێکی تر کورد بباتەوە سەر ھەرەمی ھاوکێشەی سەرکەوتنەکان، لە کەرکوک و ناوچەکانی تر، یەکێتی پەیامی ئەوەیدا کە شەڕی کوردبوون و خاک میراتی خۆیەتی و دەبێت ژیرانە و حەکیمانە ئەنجامبدرێت. گرفتی ڕابردووی یەکێتی نەبوونی سەرێکی بەھێز و کارێگەر بووە، ئێستا کەخاوەنی ڕابەر و سەرۆکە، بێگومان خاوەنی سەراو جوگرافیای گەورەی سیاسییە، ھەڵبژاردنی ئەم جارە بۆیەکێتی دوو ڕەھەندی ھەیە، یەکەم ڕەھەندی نیشتمانی دووەم ڕەھەندی باڵانسی ھێز و خاوەندارییەتی، لەئێستادا ڕابەرایەتی گووتاری نەتەوەیی بەفعلی لای یەکێتییەو دەبێت لەئاست ئەو خاوەندارییەتیەدا بێت. شەڕی خاک و خەڵک یەکێتی دەبێت بیکات، باری لاری سیاسەت و ئابووری و ھتد ڕاست بکاتەوە لەناوەچەکە.
یەکێتی کەتوانی لەبەرژەوەندی چاکەی گشتی ھەنگاوبنێت، ڕای گشتیش وەڵامی دایەوە ئەمڕۆ بەرھەمی ئەو ھەنگاو و سیاسەتەیە کە لەماوەیەکی کەمدا سەرۆک و یەکێتی ھەڵیانگرتوون. پێشموایە کاتی ئەوەیە ھەموان بەدەوری گوتار و سیاسەتی یەکێتیدا کۆببنەوە، بەتایبەتی ئەو ھێز وگروپانەی عەوداڵی ھاوسەنگی ھێز و یەکڕیزی کوردن. دوای ئەو ھەموو ململانێ و ترازانە یەکێتی دەتوانێت کۆکەرەوەی ھەموانبێت. لەئایندەیەکی نزیکدا بەشی دووەمی پانۆرامای ڕووداوەکان دەبینین و کورد دەتوانێت یاریکەرێکی بەھێزبێت و یەکێتیش ئەو ھێزە دەبێت کە ھاوکێشەکان بۆ مەسڵەحەتی کورد بگۆڕێت.
کات و ڕۆژەکانی ئەم دواییەی یەکێتی و ھەنگاو و بڕیار و سیاسەتەکەی ئەوەی پێوتین یەکێتی ھەمیشە ھێزی کاریگەربووە، وەلێ نەبوونی سەرێکی بەھێز و بڕیاردەر گرفتی گەورەی بۆ دروستکردووە ئێستا کە سەرۆکی بڕیار و سیاسەت و ژیری ھەیە یەکێتیش ھێزی ھاوکێشە گەورەکان و براوەی چۆنایەتییە لەناوچەکە...
لەنوسینێکی دیکەدا لەکاتی ھەڵمەتەکانی بانگەشەی ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکاندا، ئاماژەمان بەوەدابوو، کە دەربازکردنی ئەم دۆخە ناھەموارەی بەسەر گەلەکەمان و دەستکەوتە وەدیھاتووەکانیدا ھاتووە، تەنھا یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان دەتوانێت ببێتە فریادڕەس و ئەم واقیعە چەق بەستووەش بگۆڕێت.
بەر لەتۆمارکردنی لیستی ھێزە سیاسییەکان لەلایەن کۆمیسۆنی باڵای سەربەخۆی ھەڵبژاردنەکان، سەرۆک و سەرکردایەتی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان، بەمەبەستی گێڕانەوەی خۆبەڕێوەبەری ئەم ناوچانە لە ڕێگەی خەباتی دیموکراسی و پرۆسەی ھەڵبژاردندا، سەردانی ھەموو ھێزە سیاسیەکانی کوردستانیان کرد، تکایان لێکردن، یەک لیستی ھاوبەشی کوردستانی، لەناوچە جێناکۆکەکانی دەرەوەی ھەرێمی کوردستان دروست بکرێت، جگە لە حزبی شیوعی کوردستان، کەس بەدەم داواکەی یەکێتیەوە نەھات، بەداخەوە ھەندێکیان لەبەر غروری سیاسی و حساب نەکردن بۆ ھەستی دڵسۆزانەی دەنگدەری کورد و ھەندێکیش بەھۆی وابەستەبوونیان بە ئەجێندای ئەملاو ئەولا، ئەم ھەوڵە نیشتمانیی و نەتەوەییەی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستانیان لەباربرد، بەڵام کاتی دەستپێکردنی داستانی دەنگدان دەنگدەرە ئازاو بەھیممەتەکانی کورد، سزایەکی ئەوەندە قورسی ھێزە مەغرورەکانیاندا، پێویستە تامردن لەبیری نەکەن، لەبەرامبەر پەرۆشی بۆ یەکڕیزی، یەکێتیی نیشتمانیی کوردستانیشیان، بردە سەری سەرەوەی شانازیەکانی خۆیان، وەک ھێزێکی داکۆکیکار لەماف و داخوازیەکانیان.
جێگەی وەبیر ھێنانەوەیە، لەدوای ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لەساڵی ٢٠٢١ گەلەکەمان ڕەش و سپی ناو تەپوتۆزی سیاسەتی ھەڵە زۆر جوان لەیەکتر جیا دەکاتەوە و زۆریش بەئاگایانە، سزای ئەو ھێزە سیاسیانە دەدات، کەدژی خواستەکانی گەلی کوردستانن و بوونەتە ھۆکاری برسیکردن و بەرتەسککردنەوەی ئازادیەکان.
ھێشتا کات ماوە، بۆ ئەوەی بیەوێت ھەڵەکانی خۆی ڕاست بکاتەوەو کۆتایی بەکەتن و گۆبەندەکانی بھێنێت و ڕەچاوی بەرژەوەندیی باڵای نەتەوەیی و نیشتمانیی کوردستانی و ھەمیش عیراق بکات، ئەگەر نا سزاو نەفرەتی داھاتووی گەلەکەمان زۆر قورسترو بەئازارتر دەبێت.
لە ھەڵبژاردنی ١٢/١٨ یەکێتی توانی لە کەرکوکی قودسی کوردستان و شوێنە جێناکۆکەکان متمانەی زۆربەی خەڵکی ئەم ناوچانە بەدەستبێنێت و لیستی یەکەم بێت، ئەمەشیان دەرخەری ئەوەیە کە ھەرکاتێک سەرکردایەتی یەکێتی یەک دەست و یەک تیم کاربکات روو لە جەماوەر، دەتوانێت رابەرایەتی جەماوەر بە ئاڕاستەی داھاتوویەکی باشتر لە ئاست خەبات و قوربانی تێکۆشەرانی.
ئەم ھەڵبژاردنە ئەوەی سەلماند گرفتی یەکێتی لە قاعیدە و بنکە جەماوەرییەکانی نییە بەڵکو گرفت لە رابەرایەتیکردن و ئاڕاستەکردنی و سەرکردایەتیکردنی ھەبووە.
دەرئەنجامی کۆنگرەی پێنجی یەکێتی و گەرانەوە بۆ خانوە قوڕەکان وەکو خالێکی وەرچەرخانە بۆ دووبارە دەست لە ملانێی کردنی یەکێتی و جەماوەری لە کەسوکاری شەھیدان و تێکۆشەری دێرین و گەنج و لاو و چین و توێژەکان.
بێگومان ئەمە سەرەتایەکە و ئەرکی داھاتووی سەرۆک بافڵ و سەرکردایەتی یەکێتی بەو ئاسانیە نییە، کۆششی زیاتری دەوێت لەسەر ئاستی سیاسی و دیبلۆماسی و رێکخستن و جەماوەری.
ئەوەی بەلای بەندەوە و تێکۆشەرانی یەکێتی گرنگە ھەڵبژاردنی کەرکوک وێستگەیەک بێت بۆ گەرانەوە بۆ سەرەتاکان، دیارە مەبەستم لە سەرەتاکانی گەرانەوەیە بۆ چەمکی رەوانشاد (مام) لە شێوازی سیاسەتکردن لە ھەردوو رووی یەگرتووی خیتابی کوردی و پێکەوە ژیانی نەتەوەکانە بەیەکەوە، بەتایبەت رێزگرتن لە پێکھاتەکانی تری کەرکوک وەکو عەرەب و تورکمان و مەسیحی ….تاد ئەوەشیان بەوە دەکرێت:-
١- سەرەڕای باڵادەستی یەکێتی لە کەرکوک، بەڵام کێشەی کەرکوک رەھەندێکی نەتەوەیی ھەیە پێویستی بە ھاوکاری ھەموو لایەنەکانە، بەتایبەت دەبێت ئەوپەری ھەوڵبدرێت یەکێتی و پارتی بە بەرپرساریەتی نەتەوەیی یەک خیتاب گفتوگۆی پێکھێنانی حکومەتی خۆجیی بکەن، واتە کەرکوک چۆن بۆ یەکێتی خالی وەرچەرخانە لەھەمان کات شانازیەکی تریشی بەربکەوێت و سەرەتای یەکگرتنەوەی کورد و ووتاری کوردی بێت کە ماوەیەکە میلەتەکەمانی نیگەران کردوە.
٢- ئەنجامی ھەڵبژاردن ئەرکی یەکێتی لە شاری کەرکوک قورستر کردووە، نابێت بەھیچ شێوەیەک لە ژێر کاریگەی ئەوەی شەش سالی رابردوو لە ئیدارەی کەرکوک کراوە یەکێتی بیر لە داھاتوو بکاتەوە لە شێوازی ئیدارەدانی، ئەگەر بمانەوێت بگەرێنەوە بۆ سەرەتاکان، دەبێت بەبێ جیاوازی خزمەتی ھەموو پێکھاتەکانی کەرکوک بکەین و ئاشتی کۆمەلایەتی، خزمەتکردنی ھەمووان ئامانجی داھاتوومان بێت، سیاسەتێکی حەکیمانە پەیرەو بکەین کە رێگای تازە بکاتەوە لە دروستکردنی پردی متمانەی ئەوانیتر بە ئاراستەی سەقامگیری و جێبەجێکردنی مادەی ١٤٠.
بەدەر لەم دوو خالەی سەرەوە ھەر جۆرە سیاسەتێکی تر چەمکی پێکەوەیی کورد و پێکەوەژیان پێشێل دەکات و دەرگای دەستوەرادنی لایەنی تر و تەنانەت وولاتانی ناوچەکەش دەکاتەوە، ئەمەشیان رێک پێچەوانە چەمکی سەرەتاکانە و کێشەی سیاسی لێدەکەوێتەوە دورمان دەخاتەوە لە ئامانجی نەتەوەیی دور مەودا..
د. زێندین مولود ئامۆکەیی
دکتۆرا لە سیاسەت و پەیوەندیە نێودەولەتیەکان
ھەڵبژاردن پرۆسە و سیمایەکی گرنگی دیموکراسییە، بەشداریکردنی راستەوخۆی تاکە لەو پرۆسەیەدا، پلانی یەکێتی بۆ کەرکووک لە ھەنگاوەکانی ھەڵبژاردن ئەنجوومەنی پارێزگا و بانگەشەیەکی جوان، کە لەلایەن خودی سەرۆک بافڵ جەلال تاڵەبانی، سەرۆکی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان و نواندنێکی زۆر جیاوازی دەستپێکرد، ئەم پلانە کە لەلایەن سەرۆک بافڵ سەرپەرشتی دەکراو خۆشی وەک پاڵەوانێک لە ریزی پێشەوە بەردەوام دەبینرا، وتارێکی درووستی ئامانجداری ھەڵگرتبوو، ئەم ھەڵبژاردن و بانگەشەیە تەواو جیاواز بوو، بۆ کەرکووکییەکانیش مژدەھێنەربوو .
بانگەشەی ھەڵبژاردن لەلایەکی دیکەشەوە پرۆسەی دەنگدان و جیاکردنەوەی دەنگەکان بەو سیستمەی کۆمسیۆن متمانەھێنەر بوو بۆ یەکێتی، راگەیاندنی ئەنجامەبەراییەکان لەو ساتە درێژنەکردنەوەی کاتەکەی شەرعیبوونی زیاتری بە پرۆسەکە بەخشی، بوونی کەمترین سکاڵا و بیدەنگی شەقامی سیاسی شاھیدی جوانیی پرۆسەکە بوون.
ئەم سەرکەوتنەی یەکێتی بەشێکی زۆری دەگەڕێتەوە بۆ ھەنگاوە جوانەکانی سەرۆک بافڵ و بانگەشەی جوانی ھەڵبژاردن لەو شارەی تینووی بۆ ئیدارەدانی یەکێتی، تەواوی چەند رۆژەی بانگەشی یەکێتی دژی بەھیچ کەس و لایەنێک نەبوو، راستگۆیانە بوو و نەیاری بۆ خۆی درووست نەکرد، ھیچ بەڵێنێک نەدرا کە توانای جێبەجێکردنی نەبێت، ئەم بانگەشەیە خۆی لە قسەی زل و بەڵێنی پووچ درووخستەوە پێچەوانە بەرانبەرەکانی، قسەکانی یەکێتی و سەرۆکەکەی ھاوتەریب بوو لەگەڵ خەڵک و ئازارەکانی.
ئەوەی گرنگە لەئێستاوە و ھەقە بپرسین یەکێتی چی بۆ شاری کەرکووک دەکات؟ بە دڵنیاییەوە وەڵام دەدەینەوە یەکێتی خاوەنی بیرۆکە و جێبەجێکردنی ئەو بانگەشە جوانە بوو کە دەرئەنجامەکەی ئەو سەرکەوتنە گەورەی لێ ھاتە ئەنجام، ئەوەی قۆناغی دووەمە پلانی ئەوەش دانراوە چۆن خزمەت بە تەواوی کەرکووکییەکان بکرێت بە ھەموو نەتەوەکانەوە، یەکێتی ئەوەش مسۆگەر دەکات کە چوار ساڵی داھاتوو رێژەی دەنگەکانی زیاد بکات و کورسی زیاتر لە ئەنجومەنی پارێزگا و ئەنجومەنی نوێنەران بە دەستبھێنێت، ھەروەھا یەکێتی کار بۆ ئەوە دەکات نەیارەکان لە خۆی رازیبکاتەوە و متمانە درووستبکاتەوە دەتوانین لێرەوە ناوبنێن قۆناغی جێبەجێکردنی پلان بۆ کەرکووکییەکان لەسەربنەمای توێژینەوە و راپرسیی خزمەتکردنی شار، سەلمێنەری زیادکردنی دەنگەکانی یەکێتی لە ھەڵبژاردنەکانی داھاتوودا ئەویش بەئامانجگرتنی پلانەکە دێتە دی، ھەروەھا دەنگە زیادکراوەکانی یەکێتی لەم ھەڵبژاردنەدا پێویستیبوونی یەکێتی بوو بۆ شارەکە لە کۆتایشدا دەبێت گۆڕانکاری درووستبکرێت کە ببێتە سیما و ئامانجە جوانەکەی دیموکراسی کە ئەویش بەدڵنیاییەوە کاری بۆ دەکرێت.
لەلایەکی دیکەشەوە جوڵە و قسەکانی سەرۆکی یەکێتی ببووە مانشێتی میدیاکانی دەرەوەی یەکێتی، ئەوەندەی لەو میدیایانە دەبیندرا گەرموگوڕی زیاتری بە پرۆسەکە دەدا، قسە و جوڵەکانی سەرۆکی یەکێتی دووربوون لە موزایەدەی سیاسیی پێویست نەبوونی پیاھەڵدان کە شەڕ بوو بەرگریکردن لە خاک و نەتەوە و دوورخستنەوەی دەسەڵاتی کەمینە بەسەر زۆرینەدا بوو، ئەوەی ماوەتەوە لە کۆتایدا بڵێم لەئێستاشدا شارەکە پیویستی بە سازان و رێککەوتن ھەیە بۆ درووستکردنی حکومەتێکی خۆجێی بۆ خزمەتی شاری کەرکووک.
ئەوەی بووەتە جێگەی دڵخۆشی و ئۆمێدێکی زۆریشی بەدوایخۆیدا ھێناوە کە یەکێتیی نیشتیمانیی کوردستان لەپارێزگاکانی کەرکوک و دیالا سەرکەوتن بەدەست دێنێت، ئەوەیە کە لەسەر ئاستی ھەموو پارێزگاکانی عیراق، لەم ھەڵبژاردنەدا رێژەی بەشداربوونانی دەنگدەرانی تایبەت لەسنوری پارێزگای سلێمانی (کەلار ، کفری، چەمچەماڵ، تەکێی، تاسلوجە، ناوشاری سلێمانی و ناوەندەکانی دیکە) بەرێژەیەکی زۆر جیاواز لەھەموو پارێزگاکانی دیکەی عیراق زیاتربوو، تەنانەت لەھەندێ ناوەندی دەنگدان رێژەی بەشدابووان گەیشتووەتە ٩٦%بەتایبەتی لەسنوری ئیدارەی گەرمیان .
ھەروەھا لە ھەڵبژاردنی دەنگدانی تایبەتدا کەمترین دەنگی بەشداربوان لەپارێزگای سلێمانی پوچەڵکراونەتەوە، ئەمە لەکاتێکدایە لەھەڵبژاردنی پێشوودا کەمترین رێژەی بەشداربووانی دەنگدانی تایبەت لەسنووری پارێزگای سلێمانی بوو، ھەروەک زۆرترین دەنگی پۆچەڵکراو لەھەمان پارێزگابوو .
بەڵام لەم ھەڵبژاردنەدا رێژەی بەشداربووان لە سلێمانی لەپێش ھەموو پارێزگاکانی عێراقە و بەپێی ئەنجامە نارەسمییەکان زۆرترین دەنگیش بەکاندیدەکانی یەکێتیی نیشتیمانیی کوردستان دراون، بۆیە ئەم سەرکەوتنە ھێز و ئیرادەیەکی زۆر دەبەخشێتە دەنگدەرانی گشتی لە پارێزگای کەرکوک کە بەھەمان ئیرادەی دەنگدەرانی تایبەتەوە رووبکەنە سندوقەکانی دەنگدان و سەرکەوتنێکی گەورە تۆماربکەن، ھەروەک ئەم ئەنجامە نارەسمییە بەرچاوی دەنگدەران روشنتر دەکات بۆ ئەوەی نوێنەری راستەقینە بۆ خەڵکی رەسەنی کەرکوک ھەڵبژێرن و کۆتایی بەدۆخی ناسەقامگیری سیاسی و ئەمنی و ئیداری لە کەرکوک بێنن.
دەبێ ئاماژە بەو راستییەش بدەین، کە ھۆکاری ئەم سوپرایزە دڵخۆشکەرە بۆ ئەوە دەگەرێتەوە کە یەکێتی بۆ ھەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاکانی عێراق بەرنامەیەکی نوێی سەردەمیانە و گونجاوی دارشتبوو، ھۆکارێکی دیکەی سەرکەوتنی یەکێتی بۆ ئەوە دەگەرێتەوە کە سیاسەتێکی واقیعبینانەی نەگۆڕی ھەیە بۆچونییەتی چارەسەرکردنی کێشەی کەرکوک و ناوچە دابرێنراوەکانی دیکەی کوردستان، بۆیە جەماوەری ناوچەکە بەگەرمی پێشوازی لەو سیاسەتە دەکەن و دەزانن تەنھا یەکێتی دەتوانێت سەقامگیرییان بۆ فەراھەم بکات .
ڕوانینێکی شەرعیانە بۆ هەڵبژاردن و دەنگدانی
ئەنجومەنی پارێزگاکان"بەتایبەتی کەرکوک "
هەڵبژاردنەکان بە گرنگترین ڕێگەی گەیشتن بە کارتێکردن و چاککردنی کۆمەڵگەکان لەقەڵەم دەدرێن، بۆیە بەلای هەندێک لە زانایانەوە نەک هەر قەدەغە (حەرام) نیە بەڵکو پێویستە (واجبە) هەمووان بەشداریی تێدابکەن
دەنگدان مافێکە پێویستە هەمومان پەیڕەوی بکەین ..
هیچ ناشەرعیەک لە هەڵبژاردندا نیە و مافێکە خوای گەورە بە هەموو مرۆڤێکی بەخشیوە کە مرۆڤەکان ئازادانە ویست و ویژدان و هێز و ئیرادەی خۆیان پیادە بکەن ، بنەمای هەڵبژاردن و دیاریکردنی کەسی هەڵبژێرراو لە ئاینی پیرۆزی ئیسلامدا ئەمانەت و هێز و توانای هەڵگرتنی بەرپرسیارێتی یە، لە قورئانی پیرۆزدا و تایبەت لە بەسەرهاتی کچەکەی شوعەیب " سەلامی خوای لەسەر بێت" سیما و ئاکارە دیار و پێویستەکانی دەسەڵاتداری دەستنیشانکردوە کە لە قورئانی پیرۆزدا دەفەرموێت : { إِنَّ خَيْرَ مَنِ اسْتَأْجَرْتَ الْقَوِيُّ الْأَمِينُ }(القصص،26)
هێز واتە دەسەڵات و توانا، واتە لەخۆگرتنی بەرپرسیاریەتی ، ئەمانەت واتە: دڵسۆز بوون ،ویژدانێکی زیندوو کە لێپرسینەوەت لەگەڵ بکات و ڕێگە نەدات کەمتەرخەم بیت، هەڵبژاردنەکان هەموو چارەنوسسازن بەو پێیەی هێڵە گشتیەکان و شێوە و شێوازی ژیان و گوزەران دەکەوێتە ئەستۆ و کاری ئەو کەسە هەڵبژێرراوانە ، بەم پێودانگە دەنگدان جگە لە ماف دەبێتە ئەرکێک و پێویست دەکات هەمووان دەنگ بدەین و هەر بەو تێگەیشتنەش هەڵبژاردنی کەسانێک کە ئەو سیمایانەیان هەبێت ئەرکی سەرشانی هەموان دەبێت و هەڵبژاردنی کەسانی بێهێز و ناشارەزا و نائەمین شایەتیدانێکی ناهەقە و ناپاکیە لە ئەمانەت و بەرپرسیاریەتی .
لە چەند ڕۆژی داهاتوودا هەڵبژاردنی پارێزگاکانی عێراق ئەنجام دەدرێت و لەو چەند پارێزگایەش کە بوونی کوردیان هەیە پێویستە ئەو کوردانەی کە مافی دەنگدانیان لە ئەو شوێنانە هەیە دەنگ بە کەسانی هاونەتەوە و هاوزمانی خۆیان بدەن، چونکە بەرژەوەندیی ئێمەی کورد لە هەژمونی کورد لە ئەو جێگایانە هەیە (من باب جلب المصالح و درء المفاسد) و زۆر پێویستە کەسە بەهێز و بە توانا و شارەزا و دڵسۆزەکان هەڵبژێدررێن ، لە هەمووشوێنەکانیش گرنگتر هەڵبژاردنە لە شاری بەزۆر دابڕاوی کەرکوک ، کە بەهەموو پێوەرە ئاینی نیشیمانیەکان پێویست دەکات هەموان دەنگ بدەن هەم بۆ گێڕانەوەی مافێکی خوراوی کورد کە خاوەندارێتی شاری کەرکوکە بۆ باوەشی کوردستان و هەم هەڵبژاردنی کەسانی دڵسۆز و خەمخۆری شاری کەرکوکە کە بەهێزن و دەتوانن ڕووبەڕووی نەیارانی کورد ڕاوەستن و مافەکانی کورد لە شارەکەی خۆیان دابین بکەن.
بە هەموو پێودانگەکان شادکردنی ڕۆحی خوالێخۆشبوو سیمبوڵی پارێزگاری لە کوردستانیەتی کەرکوک و ڕابەری ڕابونی کوردایەتی مام جەلال کە بەدەنگی بڵند و سەربەرزانە کوردستانیەتی کەرکوکی بە هەموو جیهان بە شێوەیەکی گشتی و جیهانی ئیسلامی و مەیدانی عیراقی بەتایبەت لە مەجلیسی حوکم ڕایگەیاند بەوە شاد دەبێت کە هەموان دەنگ بەو لیست و کەسایەتیە بدەن کە شەڕی مان و نەمان لەسەر کەرکوک دەکات و ئێستا لە کەرکوک بەهێزترینە و بونی جەماوەری هەیە و ئەمڕۆ چاونەترسانە لەناو شەقام و گەڕەکەکانی شاری کەرکوکدا بەدەنگی بڵند هاوار دەکات و دوێنێش لە پێناوی دورخستنەوەی شەڕ لە کەرکوک و وێران نەبوونی شارەکە قوربانیدا ڕێک وەک ئەو دایکەی لە پێناوی سەلامەتی ڕۆڵەکەیدا قوربانی دا وەک لە تەفسیری قورئانی پیرۆز و لە فەرمودەکەی پێغەمبەری ئیسلام "درودی خودای لەسەربێت" هاتووە : دوو ئافرەت لە گەڵ دوو کۆرپەیان بوون گورگێک یەک لە ڕۆڵەکانی ڕفاند و ئەمیان گوتی ڕۆڵەکەی تۆ بوو گورگ ڕفاندی و ئەویان گوتی نەخێر ئەوەی تۆ بوو کێشەکەیان بردە پێش داود "سەلامی خودای لەسەر " و ئەویش حوکمەکەی ڕێک و ڕاست دەرنەچوو و بڕیاریدا ئەوەی ماوەتەوە ڕۆڵەی ئەوەیانە کە گورگەکە ڕفاندبووی ، بەڵام کە سولەیمانی کوڕی داود " سەلامی خودا لەسەر هەردووکیان " بەمەی زانی گوتی ئێستا من دەزانم ڕۆڵەی ڕاستەقینەی کام دایکەیە بەوەی کە کامەیان زیاتر جگەری بۆی دەسوتێت ، هەردووکیانی بانگ کرد و گوتی چەقۆیەکم بۆ بێنن دەیکەم بە دوو کەرتەوە هەرکەرتێکی بۆ یەکێکتان،! لێرەدا دایکە درۆزنەکە ئامادەبوو و بەلایەوە ئاسایی بوو مردن و لەناوچونی کوڕەکە چونکە ڕۆڵەی خۆی نەبوو و تەنها ئیدیعای دەکرد بەڵام دایکە ڕاستەقینەکە و دڵسۆزەکە قوربانیداو و هاواری کرد نا نەکەی با لای ئەو بێت بەمەرجێک ڕۆڵەکەم نەمرێت، لێرەدا سولەیمان وردتر بوو لە داودی باوکی لە ئەم قەزاوەتەدا " سەلامی خودا لەسەر هەردوکیان بێت" و ڕۆڵەکەی گەڕاندەوە بۆ دایکە دڵسۆز و ڕاستەقینەکەی کە ئامادەیە بە هەموو شێوەیەک قوربانی بدات .
دڵنیابن کەرکوک ڕۆڵەی ئێمەیە و قوربانیمان لە پێناویدا داوە و هەر دەگەڕێتەوە بۆ لای دایکە دڵسۆز و ڕاستەقینەکەی .
دەست لە دەست و هێز و هاوکاری و بەهاناوەهاتنی گەلی ستەمدیدەی کورد لەلایەن خودا .
خودایە لیستە بەهێز و دڵسۆزەکەی کەرکوک سەربخەیت .
لەبازگە سەرەکییەکەی رێگای چەمچەماڵ - قەرەھەنجیر تا دەگەیە ناو کەرکوک و دیارە لە ھەندێ جادەی سەرەکی و دەروازەی تری روو لە ناو شارەکەش ، دیواربەند و ێنە ھەڵواسراون. وێنەکان تێکەڵن و روخساری جوان و ئەدگاری مرۆڤی کورد و چیرۆکەکانی، بە شێوەی راگوزەریش بن ،دەگێڕنەوە.
بۆ رێبوارێک دەموچاوەکان نەناسێتەوە زەحمەتە لە دیتنی یەکەمەوە جیایان بکاتەوە.ئەگەر دیقەت نەدات .
دیواربەندە سەرەکییەکان ھی ژمارەیەک شەھیدن کە ژێر وێنەکان ناویان و تاریفیان دەردەخات. خۆیەتی ! شەھیدەکانمانن کە لەنەبەردی بەرەنگاری تیرۆر و داعش و لەنەبەردی تری داکۆکی لە خاکی کوردستان گیانیان بەخت کردووە.رەنگ و دیمەنی جوانی ئەمانە وەک پیشانگایەکی دائیمی سەرشەقام چیرۆکی قوربانی حزبەکەی شۆڕشی نوێ، یەکێتیی نیشتمانی کوردستان ، باس دەکەن ، رابردووی دوور و نزیکی سەروەرین کە مرۆڤ دەخەنە سەر کەڵکەڵەی شانازی حزبی . ھیچ عەیب نییە گوایە بە ناوی خراپی حزبایەتی تەسک و ئەم لێکدانەوە بێ مانایانەوە شەرمی لێ بکەیت. حزبی تر ئەم تۆمارەی نییە بۆیە دەخوازێ تۆش دیلیتی بکەیت و خۆت بێ یادەوەری بھێڵیتەوە .
لەناو ئەم باخچە ھەڵواسراوەی شەھیدەکان وێنەی تازەی تریش تێکەڵاو بوون. ئەمانە وێنەی کاندیدەکانمانن لە ھەڵبژاردنی کەرکوک کە بە شەوق و شورەوە داوای رەوایان ھەیە. داوای دەنگ و متمانەمان لێ دەکەن.داوای ئەوەمان لێ دەکەن ھێز و ئیرادەمان بخەینە سەر یەک و دەنگ بە لیستی "ھاوپەیمانی کەرکوک ھێز و ئیرادەمانە" بدەین
ئەم تابلۆیانە ئایندەی ئێمەن و زنجیری بێ پسانەوەی رەوتێکن لە جولانەوەی دیموکراتی کوردستان کە مەدرەسەکەی مام جەلال ئاوایکردووە. مەدرەسەکە وایە کە ئەگەر خەباتی سەخت خوێنی ویست درێغی نەکرێ و کە رێگەش کراوە و تەخت بوو بە مەرەکەب و پەنجەمۆر و دەنگدان و سرودی حەماسی و ئاھەنگسازی ، سڵمەکەنەوە . بێ سێودوو لێی بچنە پێش و ھەر خۆتان و خۆمان پاڵەوانی ئەم چانسە کەمانەی کرانەوە و ھەلی دیموکراتی لە رۆژھەڵاتی ستەم بن.
تابلۆی شەھیدەکانمان گوزارشتن لە رابردووی دوور و نزیکی تێکۆشان و تابلۆی گەشبینی کاندیدەکانیشمان گوزارشتن لە دوارۆژی خوازراو. لە ھەندێ گوزەری چڕدا تێکەڵ دەبن و لێک جیانابنەوە . وەک تێکەڵی رابردوو و دوارۆژ کە ئێستامان لە چەقی دووڕیانیدا وەستاوە .
ئەمە کورتە داستانی بان و سەروی داستانەکانە. ماباقی گێڕانەوەکان سەرپێی و راگوزەرن . وەک گۆرانی شاعیر گوتوییە: (بەیانی رۆژھەڵات سوار ئەبم، جێی دەھێڵم )
((نەھێشتنی دەسەڵاتی خۆسەپێن و سەرکەوتنێکی مێژوویی))
سەرۆک بافڵ تاڵەبانی لە شاری کەرکوکە و لەگەڵ چین و توێژەکانی شارەکە سەرقاڵی ئەنجامدانی زنجیرەیەک کۆبوونەوەیە و لە نزیکەوە دۆخی شاری کەرکوک دەبینێت و گوێ لە بۆچوون و پێشنیار و داواکارییەکانی ھاوڵاتیانی شارەکە دەگرێت. ھەروەک پشتگیری لە سەرخستنی ھاوپەیمانی (ھێز و ئیرادەمانە) و بەھێزترکردنی سەنگەری نیشتمانی دەکات و پەیامێکی دیرۆکی بۆ کەرکوکیەکان دەبێت و لەبەردەم دەیان ھەزار ھاوڵاتی شارەکە دەڵێت ئێوە بە تەنیا نین و پێشتر رامانگەیاندووە کە کەرکوک ھێڵی سورە و شاری پێکەوەژیانی ھەموو پێکھاتە رەسەنەکانی شارەکەیە، ئەمڕۆش سوربوونی خۆمان لەسەر ھەمان رێباز دووپات دەکەینەوە و پێتان دەڵێین ئێوە و شارەکەتان بەجێ ناھێڵین و گشتمان کەرکوکین و بەیەکەوە سەرکەوتنێکی مێژوویی تۆمار دەکەین. لە ھەمان پەیامدا دەڵێت ئێمە لە کەرکوک رکابەری ھیچ لایەنێکی کوردستانی ناکەین و ھەوڵێکی زۆرماندا بۆ ئەوەی بەیەکەوە ھەموو لایەنە سیاسیەکانی کوردستان بە یەک لیست بەرپرسیارێتییەکی گرنگی مێژوویی و نیشتمانی بیخەینە سەرشانی خۆمان و لە پرۆسەیەکی دیموکراتیدا و لەڕێی سندوقەکانی دەنگدانەوە گفتەکانی خۆمان بە کردار جێبەجێ بکەین و کەرکوک و کەرکوکییەکان لەم دۆخە نائاساییە (ئیداری، ئەمنی، خزمەتگوزاری)یەی کە تێیکەوتوون دەربازیان بکەین، بۆ ئەو مەبەستە بەبێ مەرج چەندین جار دەستی ئاشتی و ھەماھەنگی و تەباییمان درێژ کردووە و سەردانی لایەنە سیاسیەکانی کوردستانمان کردووە.
بەداخەوە وەکو پێویست بە پیر پەیامی ئێمەوە نەھاتوون. بۆیە ئێمە وەکو ھاوپەیمانی کەرکوک ھێز و ئیرادەمانە بە پشتیوانی جەماوەری نیشتمانپەروەری کەرکوک ئەو ئەرکەمان خستۆتە سەرشانی خۆمان و بە ئیرادەیەکی بەھێزەوە سەرقاڵی بەھێزترکردنی سەنگەری کوردایەتین و ئەو پێشوازییە گەرم و فراوانەی جەماوەری کەرکوکیش لە سیاسەتی راست و دروستی ئێمە بۆ چارەسەرکردنی کێشەی کەرکوک دڵمان خۆش دەکات کە چاوەڕوانی سەرکەوتنێکی گەورە بین و وەک ھەمیشە بە شێوازی دەنگدان جارێکی دیکە ناسنامە راستەقینەکەی شارەکە بپارێزین.
لەلایەکی دیکەوە ئەم سەردانەی ھەڤاڵ بافڵ تاڵەبانی سەرۆکی یەکێتی بۆ کەرکوک و کۆبووەنەوە لەگەڵ چین و توێژە جیاوازەکانی شارەکە بەڵگەیەکی بەھێز دەبێت کە جیاوازییەکانی نێوان سەرۆک و سەرکردایەتی یەکێتی لەگەڵ ھێز و لایەنە سیاسیەکانی دیکەی کوردستان دەخاتە روو. جیاوازییەکە لەوەدایە کە یەکێتی لە ھیچ کات و سەردەم و دۆخێک دا لە کەرکوک و کەرکوکیەکان دانەبڕاوە و درێژە بە ھەمان رێباز دەدات کە سەرۆک (مام جەلال) لە شارەکە پەیڕەوی دەکرد. جیاوازییەکی دیکە ئەوەیە کە سەرۆک و سەرکردایەتی یەکێتی لە دورەوە، لە (سلێمانی، ھەولێر، دھۆک، ھەڵەبجە)وە پەیام بۆ کەرکوک و کەرکوکیەکان نانێرێن، بەڵکو سەرکردەکانی یەکێتی لەگەڵ کەرکوکیەکان دانەبڕاون و لەگەڵ ئێش و ئازاری ئەواندا دەژین و بەیەکەوە زامی کەرکوک سارێژ دەکەن و لەناو ئاپۆرای جەماوەری شارەکە بە دەنگی دلێر دەڵێن کەرکوک ھێز و ئیرادەمانە. ھەروەک دەڵێن ئێمە لە دورەوە پەیام بۆ کەرکوک نانێرین، بەڵکو لە کەرکوکەوە لەگەڵ کەرکوکییەکان پەیام بۆ ھەموو لایەنێک بڵاودەکەینەوە وپێیان دەڵێین لەم ھەڵبژاردنەدا ئیرادەی پێکەوەژیان و سەقامگیری و نەھێشتنی جیاکاری و چەسپاندنی مەبدەئی شەراکەت و کۆتایی ھێنان بە دەسەڵاتی خۆسەپێن و فەراھەمکردنی ئیدارەیەکی خزمەتگوزار سەردەکەوێت.
ئێمە بە پشتیوانی جەماوەری نیشتمانپەروەری کەرکوک، بە بێ ئەوەی گوێ بدەینە ئەو پەیامە خەوش و نابەرپرسیارانەی کە لە دورەوە بڵاو دەکرێنەوە بۆ مەرامی ساردکردنەوەی دەنگدەری کەرکوک قۆڵمان لێھەڵماڵیوە تاوەکو لە رۆژی ١٨/١٢/٢٠٢٣ بتوانین بە بەدەستھێنانی زۆرترین دەنگ و زۆرترین کورسی کەرکوک سەر بخەین، سەرکەوتنی ئێمە دەبێتە سەرکەوتنی ھەموو گەلی کوردستان. ھەروەھا دەبێتە سەرکەوتنی ھەموو پێکھاتەکانی کەرکوکە چونکە لەڕێی ئیدارەیەکی نوێ و پارێزگارێکی کوردەوە بە بێ جیاوازی دەستی ئاوەدانی و خزمەتگوزاری و تەبایی و پێکەوەژیان بۆ ھەموو لایەن و پێکھاتەکانی شارەکە درێژ دەکەین و بەیەکیشەوە دەڵێین گشتمان کەرکوکین.
هێشتا لە کوردستان بەتەواوی ئاسەواری بەعارەبکردن نەسڕاوەتەوە، کەچی دیاردەیەکی مەترسیدار تر سەریهەڵداوە. دەڵێم مەترسیدارتر، چونکە ئەوەی ئێستا دەکرێ بەدەست و خواستی خۆمانە.
ئێمە ڕۆژانە لە کەناڵەکانی ڕاگەیاندن ریکلامە بازرگانییە سەرمادارییەکان دەبینین و هەر ڕۆژە و ناوێکی نوێی بیانی بەسەر گەڕەکێک یان ئاوایەکی نوێدا دەسەپێندرێ! ئەو ناوە نوێیانە نەک هەر بە مێژوو و کلتوری نیشتیمانی ئێمە نامۆن، بگرە هەندێکیان بە ئاسانی هەر لەبەر ناکرێن و گۆکردنیشیان زەحمەتە.
بێگومان، بنیاتنانی شار و گوند و ئاوایی نوێ مایەی خۆشحاڵی و ستایشە، بەڵام کاتێک ناوی بەشێک لەو ئاواییە نوێیانە دەبیسین شۆک دەبین و سەرمان سوڕدەمێنێ. لەوەش خراتر مێش میوانی دەسەڵات نییە و بگرە هاندەریشە.
مخابن تا ئێستا نەمزانیوە شارەوانییەک، ئەکادیمیای کوردی، دەزگایەکی ڕۆشنبیری لەبەرامبەر ئەو دیارە نامۆ و مۆدێلە پشت شکێنە بەدەنگ هاتبێ. شار کراوەتە سیتی و گوند کراوەتە فیلیج و ئاواییەکان بەناوی ئیتالی و ئەمریکی و ئیسپانی و ئینگلیزی و تەرەماش دەکرێن!
ئەرێ گەلۆ ئەوە دەمامکدانی ڕوویی گەشی نیشتیمان نییە؟
کورد دەڵێ: ئاو و ئاوەدانی، ئاواییش ئەو شوێنەیە کە مرۆڤی لێ نیشتەجێیە، کەچی هەروا بەسوک و ئاسانی دەستبەرداری ئەو چەمکە مێژووییە کوردەوارییەی خۆمان دەبن و دێن هەندێ ناوی نارەسەن هەڵدەبژێرن و دەیسەپێنن.
لەم یەک دوو رۆژە ریکلامێکم بینی بۆ ئاواییەک دەکرا( بۆ نموونە) بەناوی تولیپ! ئایا بۆچی تولیپ؟ لە کاتێکدا تولیپ جۆرێکە لە شلێر و مێلاقی خۆمان. ئایا ئەو ئاواییە بەناوی شلێر یان مێلاق کرابایە جوانتر و رەسەنتر نەبوو؟
بە کوردی دەگوتری ئاوایی... ژاراوە، مەمکاوە، ئاشاوە، بەرزاوە ئەوانە و دەیان ناوی تری سەرتاسەری کوردستان، کەچی بەداخەوە خەریکە شار و ئاواییەکانمان لە جیاتی تەعریب تەغریب دەکرێن!
ئەم زنجیرە نووسینە بیرەوەریی ژیانی کاک عیماد ئەحمەد نییە، ئەگەرچی ئەویش وەک تێکۆشەرێکی دێرین ھەقی خۆیەتی بیرەوەری و بەسەرھاتەکانی ژیانی خۆی بنووسێتەوە، ئەم کتێبە شتێکی جیاوازە. ھەم چەند وێستگەیەکی بەسەرھاتەکانی خانەقین و کوردستان و عیراقە بە تامی کۆمەڵە و یەکێتی، ھەمیش بەسەرکردنەوە و وەفادارییە بەرامبەر ھاوخەبات و ھاوڕێ و دۆستەکانی لەم کاروانە دوورودرێژەی تێکۆشاندا لە دەورانی گەشەی چۆنایەتیی کوردایەتی لە خانەقی بۆ خامۆشیی ساتەوەختی ھەرەس تا تێھەڵچوونەوەی ئەڵقە خەباتگێڕییەکانی کۆمەڵەی رەنجدەرانی کوردستان بۆ شۆڕشی نوێ لە کوردستان تا بەغدای شانۆی فیگەرەکانی ھەڵۆی سوور، کە خانەقین لەو ناوەڕاستەدا ھەر رووباری ئەڵوەن و پردی پەیوەندیی نێوان پایتەختی کەینوبەینەکانی سیاسەتی بەغدا و پایتەختی سەرھەڵدانەوەی شۆڕش نییە، بەڵکو شارەکە خۆشی کێلێکی بەرزی خۆڕاگری و کارخانەیەکی بەرھەمھێنانی کارەکتەر و پاڵەوانی ئەم داستانە مەزنەیە.
کاک عیماد لە چیرۆکی ئەم وێستگانەدا بەگشتی رۆڵە سەرەکییەکانی داوەتە رەفیقەکانی و کەمترینیشی بە خۆی رەوا نەبینیوە؛ ئەمەش نھێنیی جوانی نووسینەکان و بەھای گێڕانەوەکانییەتی. خاکەڕایی و لەخۆبردوویی گێڕانەوە مانای ئەوە ناگەیەنێ ھەڤاڵ کاک عیماد ستوونێکی تۆکمەی ئەم تەلارە بەرزەی یەکێتی و کۆمەڵە نەبێت لە خانەقی بۆ بەغدا و بۆ سەرتاسەری جوگرافیای ناوچە ئازادکراوەکانی خەباتی چەکداری و ھەرێمی ئەزموونی حوکمڕانیی کوردستان لەدوای راپەڕینی ١٩٩١.
نووسەری ئەم زنجیرە نووسینە خزمەتێکی بەرچاوی تریشی کردووە: ھەر گێڕانەوەی یادەوەری لەسەر بەسەرھات و وێستگەکان و ھاوسەنگەرەکانی نییە، بەڵکو شێوازی نووسینەوەی بێ گرێ و گوڵ و ھەمەڕەنگی بابەتەکانی، تایبەتمەندییەکی رۆژنامەوانیشی پێداوە.
کاک عیماد زیاتر سیاسییەکی کرداری و تێکۆشەرێکی کۆڕی مەیدانییە، بەڵام ھاوتەریبـی ئەم مەیدانی بوونە، ھەمیشە نووسین و ستوون و ھەڵوێستی لە سەکۆی رۆژنامەکاندا دیتراوە. کاتی خۆی ھەفتانە و دوای سەرقاڵیی زیاتریشی ناوەناوە لەسەر پەڕەی رۆژنامە کوردییەکانی وەک "کوردستانی نوێ" و ھی تریش، ھەمیشە لە تەنیشت میدیا و رۆژنامەوانییەوە راوەستاوە. ھاوڕێیەتی و ھاموشۆی بێ خۆسەپاندنی لەگەڵ ناوەندی رۆشنبیری و رۆژنامەوانیدا، کردوویەتی بە دۆستێکی روح سووک و میوانێکی پێ و قەدەم خۆشی سەکۆکانی میدیای کوردستانی. لەم دەروازەیەوە بەندە زۆرم پێخۆشبوو کاک عیماد ئەم نووسینانە بکاتە کتێب و لەپاڵ ھەمەچەشنی و فرەیی وێستگەکانی "یەکێتیی بابەت"یشیان تیا زەق بکاتەوە. ھەر ئەڵقەیەکم لێ خوێندبێتەوە ئەم داوایەم دووپاتکردۆتەوە. بۆ ئەوەی وەک پێویستییەکی گشتیی نووسینەوەی مێژووی یەکێتی بیخەمە بەرچاوی، نموونەی چەند کتێب و سەرچاوەیەکم لەبەردەست بوو. یەکێتیی بابەت و یەک ریتمی لەم نووسینانەدا دەریدەخات کاک عیماد زۆر پێویستی بە ھاندانی من نەبوو، چونکە بابەتەکان خۆی ماکی کتێبیان تیا بوو، کارێکی خاسیشی کرد کە ئێستا بۆتە ئەم بەرھەمە ناوازەیە.
ئەمەی گێڕامەوە لەسەر ماجەرای کتێبەکە بوو، دەنا چەند ھەڵسەنگاندنی بۆ بکەم قەت ناگاتە ئەوی مامۆستا جەعفەر نووسیویەتی و پەسنی ناوەڕۆکی بەپێزی داوە.
دەستخۆشی لە برای خۆشەویست و خەباتگێڕی بەھیممەتی یەکێتی و کوردستان کاک عیماد ئەحمەد دەکەین و خەرمان بەرەکەت.
بەرلەوەی ٢٠/٥/٢٠١٣ کە لەلایەن ئەنجومەنی ئەوسای سەرکردایەتی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستانەوە رۆژی ٢١/١١ وەک رۆژی شەھیدانی یەکێتی پەسەند بکرێت، پرسی گەڵاڵەکردنی رێسایەکی تایبەت بە رۆژی شەھیدان لە ئەنجومەنی ناوەندی یەکێتی و دەزگای شەھیدان و مەکتەبی رێکخستن تاوتوێکرا و کۆدەنگیەک لەسەر دیاریکردنی رۆژێک بۆ شەھیدانی یەکێتی ھەبوو، دواجار لە ئەنجومەنی ناوەندی رەشنووسی رێسایەک پێشکەش بە مەکتەبی سیاسی کرا.
ھۆکاری سەرەکی بۆ دیاریکردنی رۆژی شەھیدانیەکێتێ بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کە ئەرکی جێبەجێکردنی مەراسیمی تایبەت و شایستە بە شێوەیەکی دادپەروەرانە لە سەرانسەری ھەرێمی کوردستان و ناوچە دابڕێنراوەکان بۆ (٢٦) ھەزار شەھیدی نەمر لەلایەن ئۆرگانە پەیوەندیدارەکانی یەکێتییەوە ئاسان نەبوو، چونکە رۆژانە لە دێھات، شارۆچکە، شارە جیاوازەکان چەندین مەراسیمی تایبەت بە یادی شەھیدان ئەنجام دەدران. ھەندێ مەراسیم بەپێی نزیکی جوگرافی لە ئۆرگانە باڵاکان وەکو مەکتەبی سیاسی، یان ئەنجومەنی سەرکردایەتی دەکران، ھەندێ مەراسیمی دیکە بەھۆی دوری سنوری جوگرافی لە ئۆرگانی باڵا، لەلایەن ئۆرگانەکانی خوارەوە دەکران وەکو مەڵبەند و کۆمیتەکان.
ھەندێ جاریش بەبێ ئاگاداری ئۆرگانە حزبییە کان، مەراسیمی یادی ھەندێ شەھیدی نەمر تەنھا لەلایەن کەس و کاری شەھیدانەوە سازدەکران، ئەمەش رەخنەو گازندەی بەدوای خۆیدا دەھێنا و پرسیاری ئەوە دروست دەبوو، بۆچی ھەندێ مەراسیم لەسەر ئاستی باڵا و ھەندێ مەراسیمی دیکە لەسەر ئاستی خوارەوە و ھەندێ مەراسیمی تریش لەلایەن کەس و کاری شەھیدانەوە ئەنجامدەدرێن؟ لەلایەکی دیکەوە، روماڵکردنی مەراسیمەکان لەلایەن راگەیاندنی (ی.ن.ک) وە رەخنەی لێدەگیرا، چونکە لە توانای راگەیاندنەکەدا نەبوو کە بتوانێت ھەموو مەراسیمەکان راستەوخۆ پەخش بکات، ھۆکاری ئەوەش بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کە ئەگەر (٢٦) ھەزار دابەشی رۆژەکانی ساڵ بکەین، دەبوایە رۆژانە مەراسیم بۆ یادی زیاتر لە (٧٠) شەھیدی نەمر بکرێت.
ھەندێجار راپۆرتێک لەسەر مەراسیمەکە بڵاودەکرایەوە، ھەندێ جاریش تەنھا بە ھەواڵێک باس لە یادەکە دەکرا، جاری واش ھەبوو کە بەھۆی زۆری یادەکان و نەبوونی ھەماھەنگی پێویست لەنێوان ئۆرگانە حزبییەکان و راگەیاندن و نەبوونی تیمی پێویست ھەموو مەراسیمەکان روماڵ نەدەکران، ئەمەش دیسانەوە نیگەرانی کەس و کاری شەھیدانی لێ دەکەوتەوە یان نیگەرانی مەڵبەند و کۆمیتەکانی ئەو سنورەی لێ دەکەوتەوە و پرسیاری ئەوەیان دەکرد، بۆچی بۆ ھەندێ مەراسیم بەرپرسە باڵاکان بەشداری تیادا دەکەن، بۆ ھەندێکی دیکە لە ئاستی پلە خوار بەشداری دەکەن؟ بۆچی ھەندێ مەراسیم راستەوخۆ پەخش دەکرێت، ھەندێ مەراسیم تەنھا راپۆرتێک یان ھەواڵێک لەسەری بڵاودەکرێتەوە؟ لەبەر ئەم ھۆکارانە و ھەندێ ھۆکاری دیکە، بیر لەوەکرایەوە کە رۆژێکی تایبەت بە یادی ھەموو شەھیدانی (ی.ن.ک) دیاری بکرێت بۆ ئەوەی ھەموو خانەوادە سەربەرزەکانی شەھیدان ھەست بە یەکسانی بکەن و بە بێ جیاوازی ئۆرگان و پلە و سنوری جوگرافی بەشداری لە مەراسیمی یادکردنەوەی کەس و کاری خۆیاندا بکەن و ھەموو ئۆرگانەکان و ھەڤاڵانی یەکێتیش لەو رۆژەدا بەبێ جیاوازی ئەرکی سەرشانی خۆیان جێبەجێ بکەن، بەڵێنی وەفاداری بۆ گیانی پاکی شەھیدان دەرببڕن.
ئەگەرنا ھەموو رۆژێکی ساڵ بۆ یەکێتییەکان ھەر رۆژی شەھیدانە، چونکە ھیچ رۆژێک تێپەڕ نابێت، کە لەو رۆژەدا ھەڤاڵێک یان چەندین ھەڤاڵ، ھەندێ رۆژیش دەیان ھەڤاڵی نەمر، بە گیانی خۆیان شاباشی رزگاری یان نەدابێت.
ھیچ گوندێک، شاخێک، لوتکەیەک، ئەشکەوتێک، پێدەشتی گەرمیان و کوێستانێکی ئەم وڵاتە نییە قارەمانە نەمرەکانی یەکێتی پەیامی شەھیدستانیان پێنەگەیاندبێت.
ھیچ گەرەک و شەقام و کۆڵانێکی شارەکانی ئەم وڵاتە نەماوە قارەمانەکانی یەکێتی دەیانجار بە خوێنی خۆیان ئاویان نەدابێت.
ھیچ زیندانێکی سەردەمی رژێمی بەعسی رووخاو نەمابوو نیشتمانپەروەرەکانی یەکێتی لەبەردەم پەتی سێدارە پەیامی (کەم ژیان و کەڵ ژیان) یان بە گوێچکەی جەلادەکانی ئەو سەردەمە نەگەیاندبێت.
بۆیە ھەموو رۆژێکی ساڵا بۆ یەکێتییەکان و بۆ گەلەکەمان رۆژی شەھیدانە.
رۆژی ٢١/١١ یش رۆژی دەربڕینی وەفاو بەڵێن تازەکردنەوەیە بۆ گیانی پاکی شەھیدان کە درێژە بە رێبازە پیرۆزەکەیان بدەین.
٢٠/١١/٢٠٢٣
گەورەشار یان مێترۆپۆلیس ( Metroplis) ناوێکە کە بۆ شارە گەورە و پڕ دانیشتووەکان بە کار دێت. گەورە شارەکان لە شارێکی ناوەندی و چەند شاری بچووکتری دەوەرووبەریان پێک ھاتوون. گەورە شارەکان گرینگی سیاسی، ئابووری، بازرگانی و کلتووری زۆریان ھەیە و وەکوو ناوچەی گرینگی بازرگانی ھەر وڵاتێک ھەژمار دەکرێن، ھەروەھا گەورە شارەکان ناوەندی وەرزشی، کلتووری، فێرکاری و گەشتیاری زۆریان تێدایە و بەو ھۆیەشەوە میوان و گەشتیار لە زۆری شار و وڵاتانی تر ڕووی لێ دەکەن .
شاری کەلار لەئێستادا شارێکی گەورەیە لە ھەرێمی کوردستان جوگرافیای شارەکە لەسەر کەناری ڕووباری سیروان ھەڵکەوتووە، شارێکی نوێی یە، تا سەرەتای حەفتاکانی سەدەی ڕابردوو گوزارشت بوو لە دێیەک بەناوی کەلاری کۆن کە ئێستا یەکێکە لەگەڕەکانی شارەکە، ھەرچەندە لەسەرەتای سییەکانی سەدەی ڕابردو مەرکەزی ناحیەی قەڵای شێروانە بووە،شاری کەلار، کە سەنتەری قەزای کەلارە و ئێستا بە ناوەندی ئیدارەی گەرمیان دەناسرێت، لە ماوەیەکی کورتدا گەشەکردنێکی زۆر و خێرای بەخۆیەوە دیوە، بەتایبەت لەماوەی ساڵانی ١٩٧٧ ھەتا ١٩٨٧ کە بەرزترین ڕێژەی گەشەکردنی ساڵانەی دانیشتووانی تۆمارکردووە،
بەپێی ئامارە ناڕەسمییەکان لەئێستادا ژمارەی دانیشتووانی شاری کەلار بە زیاتر لە۳۰۰٠٠٠ سێ سەد ھەزار کەس دەخەمڵێندرێت.
کەلار خاوەن باشترین شوێنی ستراتیژیە لەکوردستان و عێراق چونکە باکور و باشور و ڕۆژئاوا پێکەوە دەبەستێتەوە .
شاری کەلار بەدووری ١٤٠ کم دەکەوێتە باشووری شاری سلێمانیەوە .بەدووری ٩٠کم باشووری ڕۆژھەڵاتی شاری کەرکوکە، ١٨٠ کم دوورە لەباکووری شاری بەغدادی پایتەختی عێراق ٣٥ کم
ھاوکات سنوری وڵاتی ئێرانە و لە سنووری ڕۆژھەڵاتی کوردستان دوورە و لەو دیوە لەگەڵ قەسری شیرین ھاوسنوورە.
ئەوەی دەبینین لە ئێستادا لە شاری کەلار ڕوودەدات وەکو زۆربوونی پرۆژەی نیشتەجێ بوون و بازرگانی و گەشتیاری .... ھتد ، شاری کەلار زۆر زیاتر پێویستی بەوە ھەیە خزمەت بکرێت و پرۆژەی زیاتری تێیدا ئەنجام بدرێت چونکە دانیشتوانی شاری کەلار تینووی ئەوەن شارەکە پەرەبسنێت و گەورەتر بێت .
ناوچەکە لەچەندین لایەنەوە خاوەن پێشکەوتنە لەڕووی وەرزشیەوە سەیربکەین خاوەن یانەیەکی وەرزشیە بەناوی یانەی شێروانە و چەندین یاریگا و یاریزانی ئاست بەرز و لەھەمانکاتدا بەوەناسراوە ناوچەیەکی تایبەتەلەڕووی ھاندەری وەرزشیەوە کە خاوەن ھەزاران ھاندەری زۆری وەرزشیە و بەتایبەت لەتۆپی پێدا.
لە ڕووی وەبەرھێنانەوە بەتایبەت پرۆژەکانی نیشتەجێ بوونەوە بەردەوام لەزیادبوندایە لەئێستادا زیاتر لە چواردە پرۆژەی نیشتەجێ بوون لە جێ بەجێ کردندایە لەھەمان کاتدا بەردەوام خواستی زیاتر ھەیە لەسەر پرۆژەکانی نیشتەجێ بوون بۆیە ئەم شارە لە گەورەبوندایە بەپێ خواستی یەکەکانی نیشتەجێ بوون .
لەڕووی بازرگانیەوە بەھەمان شێوەی پرۆژەی نیشتەجێ بوون لە زۆربوندایە پرۆژە بازرگانیەکان وەک و کارگە و ناوچە پیشەسازیەکانەوە بەڵام ھێشتا بەپێی خواست و پێداویستیەکانی ھاوڵاتیانی شاری کەلار نیە بۆیە دەکرێت چەندین مۆڵی گەورەتری بازرگانی لەشارەکە بکرێتەوە .
بەتایبەتی بەھۆی نزیکی مەرزی پەروێزخان لەشاری کەلار وای کردووە کەلار ببێتە سەنتەرێکی گەورەی بازرگانی لەنێوان ھەرێمی کوردستان و ووڵاتی ئێران و ووڵاتی عێراق .
وە ھەروەھا بەنمونە ئەگەر سەیری ڤیستیڤاڵی بازاڕ بکەین لەم چەند ڕۆژەی دوایی دەبینین خەڵکێکی زۆر تامەزرۆی ئەوەن سەردانی بکەن بەجۆش و خرۆشێکی زۆرەوە لەکەلار و گەرمیان و تەنانەت ناوچەکانی دیالە وشارەکانی ترەوە پێشوازی لێ دەکەن کە ئەمەش وادەکات کەلار دەبێت زیاتر پەرەبسێنێت و گەورەتربێت .
بۆیە ئەمانە دەرخەری ئەوەن شاری کەلار دەخوازێت ببێتە گەورە شار و دوای چەند ساڵێکی تر دەبێتە گەورەترین شاری ئابوری و گەشتیاری لەھەرێمی کوردستان و ووڵاتی عێراق .
لە دنیای شێواو و پڕ پێکدادانی ئەمڕۆدا، بونی روناکی بە ئەستەم ھەستی پێدەکرێت، بەڵام لە کۆتایی تونێلە تاریکەکەدا تروسکاییەک ھەر دەبینرێت، کە دەبێت بە دیپلۆماسیەت و ئامرازەکانی پەیوەندی، کار لەسەر فراوانکردن و بەھێزکردنی تیشکەکەی بکرێت، ئەو سیاسەتە سەرۆک کۆماری عیراق کاری لەسەردەکات و لەگەڵ قەداسەتی پاپای ڤاتیکان ھەنگاوێکی گەورەی بۆ دەنێت.
رۆژی ھەینییە و ١٧-١١-٢٠٢٣یە، د.لەتیف جەمال رەشید سەرۆک کۆمار و خاتوو شاناز ئیبراھیم ئەحمەد خانمی یەکەمی عیراق بەرەو ڤاتیکان کەوتنەڕێ، دوو غەمی گەورەیان لەنێو جانتای دیپلۆماسییەت ھەڵگرتبو، ھەردووکی دۆسیەی گرنگی رۆژن، خۆرھەڵات و خۆرئاوا، باکور و باشوری زەوی سەرقاڵکردوە، ھەردووکی پەیوەندیان بە ژیانی مرۆڤایەتییەوە ھەیە. شەڕ و ماڵوێرانییەکەی، ئاشتی و پێکەوەژیان.
پاش گەیشتنی سەرۆک و خانمی یەکەم و ستافی یاوەریان بە ئیتاڵیا و پشویەکی کورت، دوا ئامادەکاری بۆ دیداری لوتکە ئەنجامدرا، دیدارێک لە ترۆپکی دیپلۆماسییەت و پەیوەندی نێودەوڵەتی، کە سەردەمانێکی دورودرێژە بۆتە کاری لەپێشینەی سەرۆک کۆمار و لەنێو رێڕەوە پێچاوپێچەکانی گۆڕەپانی نێودەوڵەتیدا بیرۆکە و تێڕوانینەکانی دەخاتەڕو.
پاش شەوێک لە پشودان، رۆژی دواتر "شەممە" وادەی دیدار ھاتەپێشەوە، سەرۆک کۆمار و خانمی یەکەم لەنێو کۆشکی پاپادا دیداریان لەگەڵ پاپا فرەنسیس پاپای ڤاتیکان دەستیپێکرد.
لەم دیدارەدا وێنە گشتییەکە پتەوکردنی پەیوەندی عیراق "خاکی ئایینە ئیبراھیمییەکان" و ڤاتیکان "ناوەندی باڵای ئایینی مەسیحییەت" بوو، چەسپاندنی زیاتری رایەڵەکانی دیپلۆماسییەت و پێکەوەکارکردن بوو.
لە وردکردنەوەی وێنەکەدا، بایەخدان بە مرۆڤ، ھەوڵدان بۆ دورخستنەوەی جەنگ و پشێوی، سنوردانان بۆ نەھامەتییەکان، گەڕاندنەوەی ئومێد بۆ ئەوانەی بێئومێدبون، دەبینرێت.
سەرۆک کۆمار بۆ پاپای دوپاتکردەوە، کە سەرۆکایەتی کۆمار کۆکەرەوەی ھەموو عیراقییەکانە، پارێزەری ھەموو ئایین و پێکھاتە و نەتەوە جیاوازەکانە، رەنگدانەوەی فرەیی کۆمەڵگەیە. سیاسەتی سەرۆکایەتیکردنی وڵات، وێناکردنی ئەسڵ و بنەمای مرۆڤایەتیی عیراقییەکانە، ئەو نەھجەش بەردەوام دەبێت بەو ئومێدەی چیتر نەھامەتی و کارەساتەکانی رابردو، روو لە نیشتمانەکەمان نەکاتەوە.
سەرۆک کۆمار تەنھا غەمی عیراقییەکانی بە پاپا نەگەیاند، بەڵکو ھاواری ھەموو ئەو منداڵ و ژن و کەسە بە تەمەنانەی پێگەیاند، کە بەھۆی جەنگ و شەڕ و ئاشوبەوە، بە تایبەت لە فەڵەستین، ژیانیان سەرتاپا بوە بە کارەسات و ماڵوێرانی.
جگە لەو دیدارە لوتکەیە، سەرۆک کۆمار و خانمی یەکەم چاویان بە پیترۆ پاولین سەرۆک وەزیرانی ڤاتیکان کەوت.
لە پاش گەشتێکی دیپلۆماسیی ٢٤ سەعاتی، سەرۆک کۆمار گەڕایەوە بۆ وڵات، خۆ ئەوە تەنھا ٢٤ سەعاتی کارکردنی سەرۆک نییە، بەڵکو بە درێژایی زۆربەی سەعاتەکانی رۆژ و شەو، لە راییکردنی ئەرکەکانی بەردەوامە، لە ناوەوە و دەرەوە لە پەیوەندی و دیدار و کۆبونەوەدایە.
"تێڕوانین و ھەڵوێست" لە نوسینی د.لەتیف جەمال رەشید سەرۆک کۆماری عێراق بە ھەرسێ بەرگی کوردی و عەرەبی و ئینگلیزی، پاش ھەوڵ و ماندوبونێکی زۆر ئێستا ساز و ئامادەیە و لەبەردەم خوێنەرانیدایە.
ئەم کتێبە کۆمەڵێک پرس لەخۆدەگرێت: کات و شوێنی روداوی سیاسی، ئابوری، حزبی و پرسی کارگێڕی.
لە ھەموو ئەم پرسانەدا، تێڕوانین و ھەڵوێست لەچوارچێوەی وتار و نامە و ناوەڕۆکی کۆبونەوەدا خراونەتەڕوو، جەختیش لە کارکردنی پێکەوەیی کراوەتەوە، بۆ سەرکەوتن بەسەر ھەر قەیران و گرفتێک کە دێنەپێش.
ئەم کتێبە وەک نوسەر جەختی لەسەردەکاتەوە، تەنھا لەبەر خواست و ویستی بڵاوکردنەوە و بوونی کتێبێک نییە، بەڵکو دەیەوێت ببێتە سەرچاوەیەک بۆ ئەو توێژەر و خوێندکارانەشی، کە لە بواری ئەکادیمیدا توێژینەوە دەکەن، بێگومان سەرچاوەیەکی پڕبایەخیش دەبێت بۆ تێگەیشتن لەو رووداوانەی پەیوەستن بە دۆخی سیاسی، ئابوری، حزبی و ئیداری جیاواز لەماوەی کارکردنی بێ وچانی نوسەردا و رووداوەکانی بە ئەمانەتەوە باسکردووە.
بەڕێز د.لەتیف جەمال رەشید لە ماوەی بڵاوبوونەوەی پەتای کۆرۆنادا بڕیاردەدات لە کارکردن بەردەوام بێت، دەستدەکات بە کۆکردنەوە و پێداچوونەوە و پۆلێنکردنی ئەم ئارشیفە، کە بە چەند نمونەیەکی کەم لە بڕێکی زۆر بابەت وەسفی دەکات، ئومێدەواریشە لە کتێبەکانی داھاتوودا وەک ئەم کتێبە کۆیانبکاتەوە و بە ھەمانشێوە بیانخاتەوە خزمەت خوێنەران و توێژەران و خوێندکاران.
لەبارەی دۆسێی نەوت و غازی کوردستان و دەرھاویشتەکانی بەوردی تێڕوانین و ھەڵوێستی خۆی لەبارەی ئەم دۆسیە ھەستیارە خستۆتەڕوو.
لە بەرگە کوردییەکەی کتێبەکەدا، سەرۆک کۆماری عێراق باس لە خەونی گەلی کوردستان دەکات بەتایبەت لەدوای روخانی رژێمی بەعس، کە چۆن خواستی ئەوەی ھەبوو لە عێراقێکی فیدرالی دیموکراتی ئازاددا ژیانێکی شایستە بژی، بەڵام رووداوەکانی دوای ئەو مێژووە، رێڕەوی خەونەکەی گۆڕیوە و نەھامەتی گەلی کوردستان لەڕووی بژێوی و دابینکردنی ژیان و قوتی رۆژانەیەوە زەحمەتتر بووە.
ھەروەھا سەرۆک کۆمار ئاماژەی بە ئەرک و بەرپرسیارێتی حزبی داوە، بەتایبەت لەنێو ریزەکانی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستاندا.
بەشێکی دیکەی کتێبەکەی تەرخانکردوە بۆ پرسی خۆپاڵاوتن بۆ پۆستی سەرۆک کۆماری عیراق، لەوێدا بەشێک لەو بابەتانە بڵاوکراونەتەوە، کە لەو چوارچێوەیەدا ھەبوون.
بەشێکی دیکەی کتێبەکە، گەڕانەوەیە بۆ دۆسیە گرنگەکانی ھەڵبژاردن، دەرئەنجامەکانی، چۆنێتی کارکردن لەگەڵ لێکەوتەکانی.
ھەروەھا ئەو بابەت و وتار و دیدارە رۆژنامەوانیانەی لە ساڵانی رابردودا لە رۆژنامە و گۆڤاردا بڵاویکردونەتەوە، نمونەی لە کتێبەکەدا بڵاوکردۆتەوە و نێوەڕۆک و پرسی گرنگی رۆژگاری لەخۆگرتوە.
دیپلۆماسیەت و کارکردنی نێودەوڵەتی، وێستگەیەکی گرنگی ژیانی سیاسی و کاری رێکخراوەیی سەرۆک کۆمارە.
د.لەتیف جەمال رەشید لە جیھانی کارکردنی نێودەوڵەتی و وێستگە جیاجیاکاندا، ئەرک و بەرپرسیارێتی جیاوازی لەئەستۆدا بووە، لە بەھێزکردنی پردی پەیوەندی و بنیاتنان و دروستکردنی کۆدەنگی بۆ دۆزی رەوای کورد لەنێو کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و دواتریش لە گەشەپێدانی عیراقدا، ھەوڵ و تێکۆشانی زۆری دیپلۆماسی ھەبوە، ئێستاش لە پۆستی سەرۆکایەتی کۆماردا درێژەی پێدەدات.
ھەروەھا لە خاڵە گرنگ و جەوھەرییەکانی دیکەی کارکردنی سەرۆک کۆمار، پرسی ئاو، پاراستنی سروشت، ژینگە، دابینکردنی خۆراک، وزەی پاک و ئابورییە لە عیراقدا ھەر لە زاخۆوە تا فاو.
لەم پرسە گرنگانەی پەیوەست بە تاک بە تاکی ھاووڵاتیان، سەرۆک کۆمار لە ھەموو گۆشەیەکەوە قەیران و کێشە و گرفتەکانی خستۆتەڕوو، شیکردنەوەی بۆ کردون، ھۆکارەکانی دەستنیشانکردوە، لەگەڵ ئەوەشدا رێگاچارەی دیاری کردوە.
ئەم بابەتانە بۆ ئێستا و ئایندەی وڵات، پرسی جددین، بۆ بەردەوام بوونی ژیانیش لە ژینگەیەکی تەندروست و گونجاودا، دەبێت کارکردن لەسەریان و ھەنگاونان بە ئاراستەی زوو چارەسەرکردنیان، لەئێستاوە دەستپێبکرێت و نەخرێنە سبەینێ.
لە بەشی کۆتایی بەرگە کوردییەکەشدا، بەڕێز سەرۆک کۆمار، وێنە و دۆکیومێنتی لەبارەی کار و چالاکییەکانی و کارکردنی لە وێستگە و قۆناغە جیاوازەکاندا بڵاوکردۆتەوە.
لە کۆتاییشدا وەک ئەوەی نوسەر و رۆژنامەنوس ئیسماعیل زایەر دەڵێت: دکتۆر عەبدوللەتیف رەشید، ھاووڵاتییەکی جیھانییە بە تامی کوردستانی عیراق.