عیراق
لە گوندی توڵکی سنووری پارێزگای کەرکوک، گەنجێک لەسەر کێشەی زەوی و زار کوژرا.
سەرچاوەیەکی ئەمنی بە کوردسات نیوزی راگەیاند، گەنجێک بە ناوی "هانا عەدنان" لەلایەن چەند کەسێکی دانیشتووی گوندی توڵکی سەر بە ناحیەی شوان لە سنووری پارێزگای کەرکوک کوژرا.
ئەو سەرچاوەیە ئاماژەی بەوەشکرد، هۆکاری روداوەکە دەگەڕێتەوە بۆ کێشەی زەوی و زار لەنێوان هەر دوو خانەوادەی کوژراوەکە و بکوژەکە.
هاوکات پەیامنێری کوردسات نیوز لە کەرکوک رایگەیاند، هێزەئەمنییەکان لێکۆڵینەوە و بەدواداچوونەکانیان بۆ دەستگیرکردنی تۆمەتباری روداوەکە دەستپێکردووە، بەڵام تا ئێستا هیچ کەسێک لەسەر روداوەکە دەستگیر نەکراوە.
جێی ئاماژەیە گەنجە کوژراوەکە هەمان ئەو کەسەیە کە چەند ساڵێک پێش ئێستا لەلایەن چەند کەسێکەوە رفێندرا و لە بەرانبەر ئازادکردنیدا، داوای بڕێکی زۆری پارە کرا.
موقتەدا سەدر نیگەرانی لە پەرەسەندنی توندوتیژی تائیفی دەردەبڕێت، بە تایبەتی لە سوریا و لوبنان و عیراق.
موقتەدا سەدر رێبەری رەوتی نیشتمانی شیعە راگەیەنراوێكی لە تۆڕی كۆمەڵایەتی ئێكس بڵاوكردووەتەوە و دەڵێت، نیگەرانە لە پەرەسەندنی توندوتیژی تائیفی لە ناوچەكە، بە تایبەتی لە سوریا و لوبنان و عیراق، ئەمریكاش ئەو پەرەسەندنە دەقۆزێتەوە بۆ فراوانكردنی بازنەی جەنگ.
داواشی لە بڕیاربەدەستانی عەرەب و ناوچەكە كردووە، فشار بكەن بۆ راگرتنی دوژمنكاری ئەمریكا لەسەر یەمەن و لوبنان و فەلەستین و رێگە نەدرێت دەستوەردان لە سوریا زیاتر بكرێت.
جەختیشیكردووەتەوە لە گرنگی لابردنی گەمارۆی سەر كەرتی غەززە، چونكە لەناوچوونی تەواوەتی ئەو كەرتەی لێدەكەوێتەوە.
سەدر لە كۆتایی راگەیەنراوەكەشیدا رەخنەی لە بێدەنگی سەركردە موسڵمان و عەرەبەكان گرتووە و دەڵێت، لۆمەی خۆتان مەكەن كاتێك پەشیمان دەبنەوە.
پیت هایگسێت، وەزیری بەرگری ئەمریکا لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا بە محەمەد شیاع سودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراقی راگەیاند، کە ئەمریکا بەردەوام دەبێت لە هێرشەکانی لە یەمەن و دەریای ناوەڕاست، هەتا حوسییەکان هێرشەکانیان رادەگرن.
نوسینگەی سودانی بڵاویکردەوە، وەزیری بەرگری ئەمریکا پەیوەندی بە محەمەد شیاع سودانییەوە کرد و پێکەوە باسیان لە ئاسایشی ناوچەکە و سەرکەوتنەکانی ئەمدواییە کردەوە لە کوشتنی تیرۆریستان، هایگسێت لە پەیوەندییە تەلەفۆنییەکەیدا لەگەڵ سودانی رونی کردەوە؛ واشنتۆن لەگەڵ پەرەسەندنی گرژییەکاندا نییە و هەر کە هێرشەکانی حوسییەکان وەستان، ئۆپەراسیۆنەکانمان دەوەستن.
لە وەڵامدا محەمەد شیاع سودانی رایگەیاندووە؛ عیراق پابەندە بە کۆنتڕۆڵکردنی دەسەڵاتی هێز و پاراستنی هاوبەشەکانی لە عیراق و جەختی کردەوە، کە دیالۆگ و هاوبەشی زیاتری نێوانیان رێگایەکی گرنگە بۆ چارەسەرکردنی پرسی تیرۆر.
لە کۆتاییدا، هەردوولا جەختیان لە گرنگی بەردەوامی گفتوگۆ و هاوکاری بۆ پێشخستنی بەرژەوەندییە هاوبەشەکانی نێوان عیراق و ئەمریکا کردەوە، بۆ پێکەوە کارکردن بۆ پاراستنی ئارامی و ئاسایشی ناوچەکە.
راوێژكاری سەرۆك وەزیرانی عیراق بۆ پەیوەندییە دەرەكییەكان رایگەیاند، عیراق بەدەرە لەو 41 وڵاتەی پێدانی ڤیزای ئەمریكا بە هاووڵاتییانیان قەدەغە دەكرێت.
فەرهاد عەلائەدین، راوێژكاری سەرۆك وەزیرانی عیراق بۆ پەیوەندییە دەرەكییەكان رایگەیاند، پەیوەندی نێوان عیراق و ئەمریكا ئەرێنیە و هاوكاری و هەماهەنگی لەنێوان هەردوو وڵات بەردەوامە، هەروەها لێكتێگەیشتنێكی فراوان لەسەرجەم بوارەكاندا لەنێوان هەردوولادایە هەیە.
ئەوەشی خستەڕو، عیراق بەدەرە لەو 41 وڵاتەی ئەمریكا پێدانی ڤیزا بە هاوڵاتییانیان قەدەغە دەكات، ئەوەش پتەوی پەیوەندیی عیراق و ئەمریكا، لە بوارەكانی ئاسایش و ئابووری و دیپلۆماسی و كۆچبەری نیشاندەدات.
ئەوەش لەكاتێكدایە، ئیدارەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا لیستێكی ئامادەكردووە بۆ قەدەغەكردنی پێدانی ڤیزا بە 41 وڵات كە بەسەر سێ گروپدا دابەشكراون، لەنێو گروپی یەكەمیشدا ئێران و سوریا و ئەفغانستان هەن و بڕیارە لە ئایندەیەكی نزیكدا لیستەكە پەسەندبكرێت و كاری پێبكرێت.
سەرۆكی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا رایگەیاند، باسكردنی دابەشبوونی عیراق پیلانگێڕیە و پرۆژەی ئیسرائیلە و پێویستە پارێزگاری لە یەكپارچەیی وڵات بكرێت.
نوری مالیكی سەرۆكی هاوپەیمانی دەوڵەتی یاسا رایگەیاند، بە فەتوای مەرجەعی شیعەكان و خوێنی هێزە ئەمنیەكان بەسەر تیرۆردا سەركەوتوون و لە ئێستادا دووچاری ئاڵنگاری بوونەتەوە، بەڵام بەهۆی هۆشیاری گەنجەكان پارێزگاری لە وڵات دەكەن.
وتیشی، باسكردنی دابەشكردنی عیراق پیلانگێرییە و پرۆژەی ئیسرائیلە و لەساڵی هەشتاكانەوە باس لەو بابەتە دەكرێت و پێویستە هەموولایەك پارێزگاری لە یەكپارچەیی وڵات بكرێت.
دەشڵێت، وەزیری دەرەوەی سوریا وتویەتی عیراق بەهێزە و ئەزمونی سیستمی دیموكراتی هەیە.
وەزارەتی كشتوكاڵی عیراق رایدەگەیەنێت، عیراق لە ژمارەی دارخورما یەكەمە لە جیهاندا، چوارەم وڵاتیشە لە بەرهەمهێنانی خورمادا.
میساق عەبدولحسێن بریكاری هونەری وەزارەتی كشتوكاڵی عیراق رایگەیاند، لە رووی ژمارەی دارخورماوە عێراق پلەی یەكەمی لە جیهاندا گرتووە و خاوەنی 22 ملیۆن دارخورمایە و دواتر ئێران بە 21 ملیۆن دارخورما لە پلەی دووەمدایە و سعودیەش بە 12 ملیۆن دارخورما لە پلەی سێیەمدایە و پلانیش هەیە لە ساڵانی داهاتوودا بگاتە 30 ملیۆن دارخورما.
دەشڵێت، لە ساڵی 2022 بەرهەمی خورمای عیراق گەیشتە زیاتر لە 650 هەزار تۆن، لە ساڵی 2023دا گەیشتە نزیكەی 725 هەزار تۆن و ساڵی رابردووش گەیشتە 800 هەزار تۆن، بەپێی ئامارێكیش لە ئێستادا عیراق لە بەرهەمهێنانی خورما لە پلەی چوارەمدایە.
وەزارەتی دادای عیراق رایگەیاند، لیژنەیەكیان پێكهێناوە بۆ جێبەجێكردنی یاسای گەڕاندنەوەی خاوەنداریەتی موڵك.
ئەحمەد لعێبی وتەبێژی وەزارەتی دادی عیراق رایگەیاند، لیژنەیەك پێكهێنراوە بۆ جێبەجێكردنی یاسای ژمارەی سێی ساڵی 2025 بۆ جێبەجێكردنی یاسای گەڕاندنەوەی خاوەنداریەتی موڵك و لە چەند مانگی داهاتووشدا رێنمایی پەیوەست بەو یاسایە دەردەچێت.
دەشڵێت، زیاد تەمیمی بریكاری وەزارەتی داد سەرۆكایەتی لیژنەكە دەكات و دیوانی چاودێری دارایی و ئەمینداریەتی ئەنجومەنی وەزیران و وەزارەتی كشتوكاڵیش ئەندامیان لەو لیژنەیەدا هایە.
وتیشی، رێنمایی بۆ سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران نێردراوە و رێگە بە هاووڵاتیان دەدرێت كە كاری كشتوكاڵی لەو زەویانەدا بكەن و بە یاسای ژمارە 29ی 2012 ئەو بابەتە چارەسەر دەكرێت.
بەپێی یاسای 29ی ساڵی 2012 رێگە بە هاووڵاتیان دەدرێت كاری كشتوكاڵی لە زەویە كشتوكاڵیەكاندا بكەن بە مەرجێك نەكەوێتە پلاندانانی شارەكانەوە یان ئەو زەوییانە نەچنە چوارچێوەی پڕۆژە ستراتیژییەكان یان پلانە پەسەندكراوەكانی داهاتوو.
بە چاودێری سەرۆک کۆمار د. لەتیف رەشید، فەرمانگەی کاروباری ژنان لە سەرۆکایەتی کۆمار بە بۆنەی رۆژی جیهانی ژنانەوە ئاهەنگێکی سازکرد.
هەنا ئیمانوێل کۆرگیس، بەڕێوەبەری گشتی بەڕێوەبەرایەتی کاروباری ژنان لە سەرۆکایەتی کۆمار، لە وتارێکدا جەختی کردەوە کە ئەم بۆنەیە داوامان لێدەکات هەوڵی زیاتر بخەینەگەڕ بۆ بەدیهێنانی ئامانجەکانی ژنانی عیراق و بەشداریکردنی شان بە شانی برا پیاوەکانیان لە بنیاتنانی وڵات و بڕیاردان و وەرگرتنی پۆستە باڵاکان.
کۆرگیس ئاماژەی بەوەش کرد کە ژنانی عیراق لە قۆناغی رابردودا قوربانی گەورەیان داوە لە پێناو بەرگریکردن لەم وڵاتە و بەشداری تێکۆشانیان لە دژی رژێمە دیکتاتۆر و تۆتالیتارییەکان کردووە، کە مافەکانی مرۆڤیان زەوت کردووە. هەروەها بەرگەی قێزەونترین و دڕندانەترین شێوازی ئەشکەنجەیان گرتووە لە گرتووخانەکانی ئەو رژێمانەدا، بە توندی و بوێرانە بەرەنگاری هێرشی تیرۆریستی بوونەتەوە و روبەروی دیل و ئاوارەیی بوونەتەوە.
هەروەها بەڕێوەبەری گشتی جەختی کردەوە لەسەر بەشداری کاریگەری ژنان لە قۆناغی ئاوەدانکردنەوە و بنیاتنانەوەدا، کە تێیدا ژنانی خاوەن لێهاتوویی و توانای بەرز سەرهەڵدەدەن.
لە کۆتاییدا، خاتوو گۆرگیس گرنگی هەوڵی هاوبەش و کاری هاوبەشی خستەڕوو بۆ هێنانەدی بازدانی چۆنایەتی و زاڵبوون بەسەر بەربەستەکانی بەردەم ژنان و پەرەپێدانی بەشداری کاریگەری ژنان لە ڕێڕەوەکانی گەشەپێدان و لە پۆستەکانی بڕیارداندا.
سەرۆک وەزیران و فەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکان، محەمەد شیاع سودانی، ئەمڕۆ هەینی کوژرانی جێگری خەلیفەی داعش و یەکێک لە مەترسیدارترین تیرۆریستانی عیراق و جیهانی راگەیاند.
لە راگەیەندراوەکەی سودانی دا هاتووە: دەزگای هەواڵگری نیشتمانیی عێراق، بە پاڵپشتی و هەماهەنگی فەرماندەیی ئۆپەراسیۆنە هاوبەشەکان و هێزەکانی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی، توانیان تیرۆریست عەبدوڵا مەکی موسلیح ئەلرافیعی ناسراو بە (ئەبو خەدیجە) بکوژن کە (جێگری خەلیفە،ی داعش و والی عیراق و موسڵ بوو لەسەردەمی داعشدا.”
سودانی ئاماژەی بەوەشکردووە، "ئەو تیرۆریستە، یەکێکە لە مەترسیدارترین تیرۆریستانی عیراق و جیهان".
عەون زیاب، وەزیری سەرچاوە ئاوییەکانی عیراق، رایگەیاند؛ کە بەهۆی کاریگەرییەکانی ئەو چەند شەپۆلە بارانەی لە ماوەی رابردوودا ناوچەکەی گرتبووەوە، یەدەگی ئاوی عیراق بە رێژەی 300 ملیۆن مەتر سێجا لە بەنداو و سەرچاوە ئاوییەکاندا زیادیکردووە.
وەزیری سەرچاوە ئاوییەکان ئاشکرای کرد کە "لەئێستادا توانیومانە 100 ملیۆن مەتر سێجا ئاو لە بەنداوەکانماندا بەدەستبهێنین، هەروەها 200 ملیۆن مەتر سێجای دیکەش لە دەریاچەی تەرتار و چەند سەرچاوەیەکی دیکە سوودی لێبینراوە."
هەر بەپێی لێدوانەکەی وەزیر، ئەو چەند شەپۆلە بارانە سوودێکی زۆری بە جوتیاران و کەرتی کشتوکاڵ گەیاندووە، بەجۆرێک کە جوتیاران کەمترین جار پێویستیان بە ئاودانی زەوییە کشتوکاڵییەکانیان بووە.
ئەم زیادبوونە لە یەدەگی ئاو، سەرەڕای دۆخی کەمئاوی کە لە ساڵانی رابردوودا ناوچەکەی گرتبووەوە، هەنگاوێکی ئەرێنییە بۆ بەرەنگاربوونەوەی قەیرانی ئاو لە عیراق.
بڕیارە لە چەند رۆژی داهاتوودا خشتەی بودجەی گشتی عیراق رەوانەی ئەنجومەنی نوێنەران بكرێت.
مەزهەر محەمەد ساڵح راوێژكاری سەرۆك وەزیرانی عیراق بۆ كاروباری دارایی رایگەیاند، پێشبینی دەكرێت لە چەند رۆژی داهاتوودا خشتەی بودجەی فیدراڵی بۆ ساڵی 2025 كە بەشێكە لە بودجە سێ ساڵییەكە و بە یاسای ژمارە 13ی ساڵی 2023 پەسەندكراوە، بگاتە ئەنجومەنی نوێنەران، ئەوەش لە كاتێكدایە حكومەت دڵنیایی دەدات كە هاوسەنگی لە نێوان خەرجییەكان و وەبەرهێناندا دروست دەكات.
وتیشی، بودجە پشت بە دوو بەشی سەرەكی دەبەستێت، یەكەمیان بەكاربردن كە لە 64% تا 70%ـی كۆی سەرجەم خەرجییەكانی عیراق پێكدێت و موچەی فەرمانبەران و خانەنشینان و چاودێری كۆمەڵایەتی دەگرێتەوە، دووەمیشیان وەبەرهێنانە كە بریتییە لە پشتیوانیكردنی پرۆژەكانی گەشەپێدان و خزمەتگوزاری.
ئاماژەی بەوەشكرد، خەرجی عیراق بە گشتی 200 ترلیۆن دینارە، لەگەڵ كورتهێنان بە رێژی 64 ترلیۆن دینار ئەوەش لە كاتێكدا ئەگەر نرخی بەرمیلێك نەوت بۆ 70 دۆلار یان كەمتر داببەزێت.
سەرچاوەیەکی ئاگادار، هەواڵی گەیشتنی ئەسعەد شەیبانی، وەزیری دەرەوەی سوریا بۆ بەغدای پایتەخت پشتڕاست دەکاتەوە.
وابڕیاربوو ڕۆژی 27ـی مانگی رابردو، ئەسعەد شەیبانی وەزیری دەرەوەی سوریا سەردانی عیراق بکات و لەگەڵ بەرپرسانی باڵای وڵات کۆببێتەوە، بەڵام دواتر بەرپرسانی عیراق رایانگەیاند؛ بەهۆکاری ئەمنی سەردانەکەی شەیبانی دواخراوە.
هیشام ئەلعەلاوی، یاریدەدەری وەزیری دەرەوە، بە ئاژانسە هەواڵیە عیراقییەکانی راگەیاندبو، حکومەتی عیراق بە روی ئیدارەی کاتی سوریادا کراوەیە، نوێنەرەکانیشی بەشداری کۆبوونەوەکانی پاریس و ریازیان کردووە، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی رێککەوتنێک هەیە بۆ بەشداریکردن لە کۆبوونەوەیەک لە برۆکسل.
بەپێی زانیارییەکانی کوردسات نیوز؛ وابڕیارە ئەسعەد شەیبانی لەبەغداد لەگەڵ بەرپرسانی باڵای عیراق کۆببێتەوە.
وەزیری دادی عیراق رایگەیاند، یاسای لێبوردنی گشتی چووەتە بواری جێبەجێكردنەوە و تا ئێستا 100 سزادراوی گرتووەتەوە.
خالید شوانی وەزیری دادی عیراق لە چاوپێكەوتنێكی تەلەفزیۆنیدا، رایگەیاند، وەزارەتی داد بە تەواوی پابەند بووە بە سەرجەم بڕگەكانی یاسای لێبوردنی گشتی كە ئێستا كەوتووەتە بواری جێبەجێكردنەوە و بەهۆیەوە تائێستا 100 سزادراو بەپێی یاساكە ئازادكراون، كە هەموو مەرجەكانی یاساكەیان تیدابووە.
راشیگەیاند، میكانیزمێك هاتووەتە كایەوە بۆ كەمكردنەوەی قەرەباڵغی لە زیندانەكاندا و پێویستە لە عیراق ستانداردە جیهانییەكانی تایبەت بە مافەكانی مرۆڤ بۆ زیندانییەكان و خێزانەكانیان جێبەجێ بكرێت.
وەزارەتی كشتوكاڵی عیراق رایدەگەیەنێت، لە حەوت بەروبومی خۆراكیدا گەیشتوونەتە خودبژێوی و 13 بەرهەمی تریش هەناردە دەكەن.
محەمەد غوزاعی وتەبێژی وەراەرتی كشتوكاڵی عیراق رایگەیاند، لە چوارچێوەی هەوڵە بەردەوامەكانی حكومەتدا بۆ پەرەپێدانی كەرتی كشتوكاڵ، لە بەرهەمهێنانی حەوت بەروبوومی خۆراكیدا گەیشتوونەتە ئاستی خودبژێوی و 13 بەرهەمیش هەناردەی دەرەوەی عیراق دەكرێن، كە بریتین لە خورما و تەماتە و پەتاتە و كاڵەك و شوتی، لەگەڵ بەرهەمی تر.
لەبارەی كەمی ئاویش، وتەبێژی وەراەرتی كشتوكاڵی عیراق رایگەیاند، وەزارەتەكەی پشتی بەستووە بە پلانی نوێی كشتوكاڵی كە خۆی دەبینێتەوە لە چاندنی زەوییە بیابانەكان، پشتبەستن بە ئاوی بیرەكان، و پەرەپێدانی جۆری نوێی بەروبووم كە پێویستیان بە بڕێكی زۆر ئاو نییە، ئەوەش جگە لە پەرەپێدانی شێوازە كشتوكاڵە مۆدێرنەكان كە بەشدارن لە كەمكردنەوەی بەكارهێنانی ئاو.
سەرۆك وەزیرانی پێشووتری عیراق رایدەگەیەنێت، هەڵبژاردنی داهاتووی ئەنجومەنی نوێنەران لە 25ی تشرینی دووەمی ئەمساڵ تێپەڕ ناكات.
حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی پێشووتری عیراق رایگەیاند، بەڕێوەبردنی عیراق دوای 2003 بەهۆی بوونی گروپە تیرۆرستییەكان و گەندەڵی دارایی، ئاسان نەبووە و پێویستە حكومەت بیر لە كەمكردنەوەی خەرجییەكان بكاتەوە بۆئەوەی كێشەی كورتهێنانی بودجە چارەسەر ببێت.
وتیشی، تائێستا كاتێك دانەنراوە بۆ گۆڕانكاری لە یاسای هەڵبژاردن، هەڵبژاردنی داهاتووی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق لە 25ی 11ی ئەمساڵ تێپەڕناكات و ئەنجام دەدرێت.
عەبادی دەشڵێت، كەمی رێژەی بەشداریكردنی هاووڵاتیان لە هەڵبژاردندا بە مانای ئەوە دێت كە خەڵكی بێهیوابوون لە گەندەڵی و بەڕێوەبردنی دەوڵەت، داواشی لە موقتەدا سەدر رێبەری رەوتی نیشتیمانی شیعە كرد، بەشداری هەڵبژاردنی داهاتوو بكات.
د. لەتیف رەشید، سەرۆک کۆماری عیراق ئەمڕۆ سەردانی مەرجەعی گەورەی ئایینی ئایەتوڵڵای گەورە شێخ محەمەد ئیسحاق فەیازی کرد لە نەخۆشخانە، کە سەردانی نەخۆشخانەی کردبوو بۆ پشکنینی تەندروستی.
لە میانەی سەردانەکەدا، ستافی پزیشکی نەخۆشخانە کورتەیەکیان لەسەر بارودۆخی تەندروستی ئایەتوڵڵا و هەوڵەکان بۆ چارەسەرکردنی خستەڕوو بۆ سەرۆک کۆمار. سەرۆک کۆمار هیوای چاکبوونەوەی خێرا و بەردەوامی بۆ ئایەتوڵڵا خواست، هاوکات رۆڵی بەرچاوی مەرجەعی گەورەی ئایینی بەرزنرخاند لە چەسپاندنی بەهاکانی میانڕەوی و لێبوردەیی و بەهێزکردنی یەکێتی نیشتمانی.
لە لایەکی دیکەوە، بنەماڵە و تیمی پزیشکی کە سەرپەرشتی چاودێریکردنی ئایەتوڵڵا شێخ محەمەد ئیسحاق فەیاز دەکەن، پێزانینی خۆیان بۆ سەردانەکەی سەرۆک کۆمار دەربڕی و ئاماژەیان بەوە کرد، کە ئەم سەردانە رەنگدانەوەی گرنگیدانی بەڕێزیانە بۆ زانایان و سیمبولەکانی گەل.
تیمی پزیشکی دڵنیاییان دا کە تەندروستی ئایەتوڵڵا بەهۆی چاودێری پزیشکی بەردەوام بەرەو باشتر دەچێت.