دادگای باڵای فیدراڵی عیراق لە كۆبونەوەدایە بۆ تاوتوێكردنی چەند سكاڵایەك، كە چواریان پەیوەندییان بە هەرێمی كوردستانەوە هەیە.

دانیشتنی دادگای فیدراڵی لەسەر 13 سكاڵا دەستی پێكردوە، كە چوارسكاڵایان پەوەندییان بە هەرێمی كوردستانەوەهەیە، ئەو سكاڵایانە تایبەتن بە رێنماییەكانی پێبژاردنی هاتووچۆ و رسوماتی مەرجی توندوتۆڵی، كە سكاڵاكە لەسەر سەرۆكی حكومەتی هەرێم و وەزیری ناوخۆ تۆماركراوە، داوا كراوە سەرپشككردنی وەزیری ناوخۆ بە زیادكردن یان كەمكردنەوەی رسومات و پێبژاردنی هاتووچۆ بە نادەستووری بناسێنرێت.

هەروەها لە دانیشتنەكەدا، بڕیاردەدرێت لەبارەی سكاڵایەك بۆ لابردنی مەرجەكانی فرەژنی و یاسای باری كەسێتی كە لە پەرلەمانی كوردستان هەمواركراوەتەوە. هەروەها هەڵوەشاندنەوەی وەزارەتەكانی كاروباری شەهیدان و ئەنفالكراون و ئەوقاف كاروباری ئایینی هەرێم.

سەرۆكایەتی كۆماری عیراق راگەینراوێکی بڵاوکردەوە و رایگەیاند، دژایەتی هیچ دەسەڵاتێكی دەستووری ناكەن و ئەو سكاڵایەی لە دادگای فیدراڵی تۆماركراوە، بۆ چارەسەركردنی قەیرانی موچەی موچەخۆرانی هەرێمە.

 

دەقی راگەیەنراوی رۆژنامەوانی هاوڕێ  تۆفیق بەڕێوەبەری گشتی لە سەرۆکایەتی کۆمار :

به ناوی خوای بەخشندەی میهرەبان

 

سڵاو و رەحمەت و بەرەکەتی خوای گەورەتان لەسەربێت

 

دەمانەوێت بۆ هاونیشتیمانیانی عیراقی ئازیزمان روونی بکەینەوە  کە وڵاتەکەمان بە قۆناغێکی گرنگدا تێدەپەڕێت و پێویستە هەمووان پابەند بن بە یەکڕیزی نیشتمانی و هەستکردن بەبەرپرسیارێتییەکی باڵا بەرانبەر بە پرسە گرنگەکان.

سەرۆک کۆمار وەک پارێزەری دەستور و سیمبولی یەکڕیزیی گەل لەگەڵ هەمووان لە یەک دووری دەوەستێت.

لەماوەی دەیان ساڵدا گەلی عیراقیمان خوێن و قوربانییەکی گەورەی داوە لەپێناو بەدیهێنانی سیستمێکی دیموکراتی نوێنەرایەتی فیدراڵی کە تێیدا شکۆمەندی و ژیانێکی خۆشگوزەرانی هەبێت.

هەمووان دەزانن کە یاسای بودجەی سێ ساڵی فیدراڵی کە لەساڵی 2023 پەسەند کرا نەخشە رێگایەکە بۆ دابەشکردنی سەروەت و سامانی عێراق بەسەر هاووڵاتیانی خۆیدا کە بەگوێرەی ئەو ماف و ئەرکانەی سەر حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێم سەرهەڵدەدەن

بۆیە دەمانەوێت ئەمانەی خوارەوە بە روونی و بە کورتی باس بکەین:

1. سەرۆکایەتی کۆمار پاڵپشتی سەرەکی حکومەتی فیدراڵی و حکومەتی هەرێمە لە دۆزینەوەی چارەسەری گونجاو بەپێی یاساکانی کارپێکراو و لەژێر چەتری دەستوور.

2 . سەرۆک کۆمار دژایەتی هیچ دەسەڵاتێکی دەستووری وڵات ناکات و ئەو سکاڵایەی سەرۆکایەتی کۆمار لەبەردەم دادگای فیدراڵی بۆ چارەسەرکردنی قەیرانی موچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستانە لەهەستکردن بە بەرپرسیارێتی نیشتیمانی لەبەرانبەر ئازاری بەشێکی زۆری عیراقییەکان سەرچاوەی گرتووە و خۆپیشاندانی جەماوەری و مانگرتن لە خواردن بۆ کۆمەڵێک مامۆستا و فەرمانبەر کە بۆتە هۆی داخستنی چەندین قوتابخانە و پەکخستنی هەزاران خوێندکار و ئامانجی ئەم داوایە بۆ دۆزینەوەی چارەسەرێکی گونجاو و دەستوورییە لەنێوان حکومەتی فیدراڵ و حکومەتی هەرێم وێڕای بەرزنرخاندنی هەموو هەوڵەکانی سەرۆک وەزیران لەگەڵ حکومەتی هەرێم بۆ دۆزینەوەی چارەسەرێک بۆ کێشە داراییەکان و تەئکیدیکردەوە لەسەر گرنگی پابەندبوونی حکومەتی هەرێم بەجێبەجێکردنی بڕگەکانی هەموارکردنی یاسای بودجەی فیدراڵی و رادەستکردنی داهاتی نەوت و غەیرە نەوتی خۆی بۆ حکومەتی فیدراڵی.

3. سەرۆک کۆمار لەرێگەی راپەڕاندنی ئەرکەکانییەوە و بەدواداچوونی بۆ ڕەوشی ژیانی هاوڵاتیان و سەردانەکانی بۆ پارێزگا ئازیزەکانمان (بەسرە و نەینەوا و هەولێر و نەجەف و واست و موسەننا و ئەنبار) هەمیشە پەرۆشە بۆ بەدیهێنانی مافەکانی گەلەکەمان بەهەموو پێکهاتەکانیەوە و گوێ لە دەنگ و داخوازییەکانیان دەگرێت .

لە کۆتاییدا سەرۆکایەتی کۆمار دامەزراوەیەکی دەستوورییە کە ئامانجی پاراستنی سیستەمی دەستووری، پاراستنی مافەکانی هەموو خەڵکە بەبێ جیاوازی و پشتیوانی لە هەموو دەسەڵاتەکان، تەئکید لەوە دەکاتەوە کە هەرکاتێک دەنگی گەلەکەمان یەکگرتوو بێت، وڵاتەکەمان خۆشگوزەرانی و بەختەوەری  بەدی دەهێنێت.

سەرۆک کۆمار د.لەتیف رەشید، لە بەغداد پێشوازیکرد لە حەسەن محەمەد زەمان باڵیۆزی کوەیت لە عیراق و باسیان لە هەوڵی زیاتری نێودەوڵەتی بۆ چەسپاندنی ئاسایش و سەقامگیری لەسەر ئاستی ئیقلیمی و نێودەوڵەتی کرد.

لە دیدارەکەی نێوانیاندا، هاریکاری هاوبەش و پەرەپێدانی پەیوەندیی دووقۆڵیی نێوان هەردوو وڵات تاوتوێ کرا، هاوکات سەرۆک کۆمار جەختیکردەوە لە پەرۆشی عیراق بۆ پتەوکردنی ئەو پەیوەندییانەو فراوانکردنی هاریکاری ئابووری نێوانیان، ئاماژەشی بە زیاد بوونی دەرفەتی وەبەرهێنان کرد لە عیراق.

سەرۆک کۆمار تیشکی خستە سەر، پێویستی هەوڵی زیاتری نێودەوڵەتیی بۆ چەسپاندنی ئاسایش و سەقامگیری لەسەر ئاستی ئیقلیمی و نێودەوڵەتیی.

لە بەرامبەردا باڵیۆزی کوەیت ئاماژەیکرد بە پەیوەندیی مێژوویی نێوان هەردوو وڵات و جەختیکردەوە لە هەوڵەکانی دەوڵەتی کوەت بۆ فراوانکردنی هاریکاری دوولایەنە لە بوارە جیاوازەکاندا.

محەمەد عەبدولرەحمان پەیامنێری کوردسات نیوز لە بەغداد باسی لەوەکرد، ئەمڕۆ وەزیری دارایی عیراق هۆشداری داوەتە حکومەتی هەرێم لە پابەند نەبوونی بە رێککەوتنەکان و ئەگەری نەناردنی موچەی موچەخۆرانی هەرێم.

پەیامنێری کوردسات نیوز لە بەغداد ئەوەی خستە روو، ئەمڕۆ تەیف سامی وەزیری دارایی عیراق، نووسراوێکی رەسمی ئاڕاستەی حکومەتی هەرێم کردووە، بە دوو خاڵ هۆشداری پێداون.

ئاماژەی بەوەشکردووە، تەیف سامی لە نووسراوەکەدا ئەوەی خستووەتە روو، ئەگەر موچەی موچەخۆرانی هەرێم بەبانکی 'تەوتین' نەکرێت و 50٪ـی داهاتی نانەوتی رادەستی بەغداد نەکرێت، ئەوا پابەندی رێککەوتنەکان نابن و موچە نانێرن.

ئەوەش لە کاتێکدایە، بەپێی یاسای بودجە کە پێشتر حکومەتی هەرێم و عیراق لەسەری رێککەوتن، دەبێت حکومەتی هەرێم ٪٥٠ـی داهاتی خاڵەسنوورییەکان و ٪١٠٠ـی داهاتی ناوخۆ بدات بە بەغدا و دواتر بەغدا ٥٠٪ـی ئەو داهاتە دەگەڕێنێتەوە بۆ هەرێم، دواتریش دادگای فیدڕاڵی بڕیاریدا لەسەر بەبانکیکردنی موچەی موچەخۆرانی هەرێم و ئەوەشێ خستە روو، نابێت موچە تێکەڵ بە ململانێی سیاسی بکرێت.

 

د لەتیف رەشید لە بەغداد پێشوازیکرد لە وەفدی بزوتنەوەی گۆڕان بە سەرۆکایەتی دانا ئەحمەد مەجید و لەو دیدارەدا سەرۆک کۆمار تەئکیدیکردەوە لەسەر پێویستی پەیڕەوکردنی میتۆدی دیالۆگی دیموکراسی بۆ چارەسەرکردنی کێشە نیشتمانیەکانی کوردستان.

ئەمڕۆ دووشەممە د لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق لە کۆشکی بەغداد لەگەڵ دانا ئەحمەد مەجید و وەفدی یاوەری کۆبووە و لە کۆبونەوەکەدا دوایین پێشهاتەکانی بارودۆخی سیاسی و ئابووری عیراق بەگشتی و هەرێمی کوردستان بە تایبەتی تاوتوێکران و سەرۆک کۆمار گرنگی هەوڵدانی لایەنە سیاسییە کوردییەکانی بۆ گەیشتن بە چارەسەری ریشەیی بۆ کێشەکانی هەرێم خستەڕوو. 

هاوکات جەختی کردەوە لە، هەنگاوی پراکتیکیی بەرەو لێکتێگەیشتن و کاری هاوبەش و یەکڕیزی لەپێناو پێشکەشکردنی خزمەت بە هاووڵاتیان و دەستەبەرکردنی مافەکانی سەرجەم هاووڵاتیان.

سەرۆک کۆمار لەو دیدارەدا ئاماژەی بە پێویستی پەیڕەوکردنی میتۆدی دیالۆگی دێموکراسی بۆ چارەسەرکردنی کێشە نیشتیمانیەکانی کوردستان و گرتنەبەری ئامرازی هاوبەش بۆ بەدیهێنانی یەکڕیزیی نیشتیمانی و بەهێزکردنی بۆ رووبەڕووبوونەوەی ئاستەنگەکانی قۆناغەکە دا.

لە بەرانبەردا ئەندامانی وەفدی بزوتنەوەی گۆڕان سوپاسی سەرۆک کۆماریان کرد بۆ ئەو پێشوازییە گەرمەی و پەرۆشییان بۆ پاراستنی مافەکانی گەلی کورد وەک براکانیان لە پێکهاتەکانی تری عیراق دووپاتکردەوە لەپێناو بەهێزکردنی ئاسایش و سەقامگیری لە هەرێم و وڵات بەگشتی.

وەزارەتی كارەبای عیراق لە رێگەی چەند گریبەستێكەوە 10 هەزار مێگاوات كارەبا بۆ تۆڕی نیشتمانی كارەبا زیاد دەكەن.

زیاد عەلی وەزیری كارەبای عیراق رایگەیاند،  لە داهاتوویەكی نزیكدا گرێبەست لەگەڵ هەردوو كۆمپانیای جەنەراڵ ئەلیكتریك و سیمینس ئیمزا دەكەن، بۆ چاكسازی ساڵانە لە  یەكەكانی بەرهەمهێنانی كارەبا.

وتیشی، گرێبەستەكەی كۆمپانیای جەنەراڵ ئەلیكتریك تایبەت دەبێت بە وێستگەی مەنسوریە بە توانای 750 مێگاوات و بەرەوپێشبردنی پرۆژەكانی كارەبا، لەپێناو بەرزكردنەوەی ئاستی بەرهەمهێنانی كارەبا بۆ 24 هەزار مێگاوات.

وەزیری كارەبا وتیشی، لەئێستادا بەهۆی بەهەدەرچوونی گازی دەردراو، ئاستی بەرهەمهێنانی كارەبا لە عیراق 17 هەزار مێگاواتە و بە جێبەجێكردنی ئەو گرێبەستانەش بەرزدەبێتەوە بۆ 27 هەزار مێگاوات، ئاستی راستەقینەی خواستیش لەسەر كارەبا لە وڵاتدا لە نێوان 32 بۆ 35 هەزار مێگاواتدایە.

وەزارەتی دارایی عیراق كۆی ئەو پارانەی ئاشكراكرد, كە لە 11 مانگی ساڵی رابردوودا رەوانەی هەرێمی كوردستانی كردووە.

لە راگەیەندراوێكدا وەزارەتی دارایی عیراق ئاماژەی بەوە كردووە، لە 11 مانگی ساڵی رابردوودا نۆ ترلیۆن دیناری بۆ موچەی موچەخۆران و زیاتر لە دوو ترلیۆن و 437 ملیار دیناریشی بۆ موچەی چاودێری كۆمەڵایەتی هەرێم خەرجكردووە، كە كۆی گشتی دەكاتە 11 ترلیۆن و 520 ملیار دینار كە وەزارەتی دارایی عیراق بۆ هەرێمی كوردستانی ناردوە.

پێشتریش وەزارەتی دارایی هەرێم رایگەیاندبوو، حكومەتی عیراق تەنها 10 ترلیۆن و 753 ملیار دیناری بۆ هەرێم ناردووە و پێویستە 822 ملیار دیناری تر بنێرێت تا موچەی مانگی 12ی فەرمانبەران و موچەخۆرانی هەرێم دابەش بكات.

ئەندامێكی لیژنەی دارایی دەڵێت، هیچ گۆڕانكارییەكی بنەڕەی لە یاسای بودجەی عیراق نەكراوە و هەمواركردنەوەی ئەو یاسایە، تەنها تایبەت بووە بە ماددەی 12، كە تایبەتە بە تێچووی بەرهەمهێنانی نەوت لە هەرێمی كوردستان.

مستەفا كەرعاوی ئەندامی لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق رایگەیاند، هەمواری یاسای بودجە سنوورداربووە و لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانی عیراقەوە ئاراستەی ئەنجومەنی نوێنەران كراوە.

وتیشی، لە هەمواری یاساكەدا، هیچ دامەزراندنێكی نوێ نییە، بەڵام پێدەچێت لە چوارچێوەی خشتە داراییەكانی بودجەدا، حكومەتی عیراق هەنگاوبنێت بۆ كاراكردنەوەی بەشێك لە پسپۆڕی و دەقەكانی پێشووی ئەو یاسایە.

د.لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق لە بارەی موچەی فەرمانبەرانی هەرێمەوە سکاڵای یاسایی لە دادگای فیدڕاڵی عیراق، لەسەر سەرۆک وەزیران و سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران و وەزیری دارایی عیراق تۆمارکرد.

سكاڵاكەی سەرۆك كۆمار لەبارەی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم و پابەندكردنی وەزارەتی دارایی عیراقە بە خەرجكردنی موچە.

سكاڵاكەی سەرۆك كۆمار كە دادگای باڵای فیدراڵی عیراق بڵاویكردووەتەوە لە چوار خاڵ پێكهاتووە و داوادەكرێت فەرمانێكی وەلائی خێرا بە پابەندكردنی وەزارەتی دارایی عیراق بە خەرجكردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم.

هاوکات، پابەندكردنی وەزارەتی دارایی عیراق بە خەرجكردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم بە شێوەیەكی بەردەوام بەبێ وەستان.

سكاڵاكەی سەرۆك كۆمار بۆ جێبەجێكردنی بەبانكیكردنی موچەیە بە پێی رێنماییەكانی بەبانكیكردن .

لە سکاڵاکەدا هاتووە، بەبانكیكردنی موچەی فەرمانبەرانی هەرێم هاوشێوەی ئەو رێكارانە بێت كە لە حكومەتی عیراق دەگیرێنەبەر.

د.لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق، ئەمڕۆ یەکشەممە، لە کۆشکی بەغداد پێشوازی لە ئەسعەد ئەلعیدانی پارێزگاری بەسرە کرد و و جەختی لە پێویستیی هەوڵدان کردەوە بۆ ئەوەی بەسرە ببێتە ‌ژینگەیەکی گونجاو بۆ بازرگانان و وەبەرهێنان.

لە میانی دیدارەکەدا پێداچوونەوە بە بارودۆخی ئەمنی و ئابووری و سیاسی پارێزگاکە کرا و سەرۆک کۆمار ئاماژەی بەوە کرد کە پارێزگای بەسرە و هەڵکەوتەی جوگرافیای کە رۆژهەڵات بە رۆژئاوا دەبەستێتەوە، یارمەتیدەرە بۆ ئەوەی ببێتە ‌ژینگەیەکی گونجاو بۆ بازرگانان و وەبەرهێنان، ئەوەش پێویستی بە کارکردنی زۆر هەیە بۆ گەشەپێدان و گەشەکردنی بە شێوەیەک کە لەگەڵ پێگەی ئابووری و کلتووری و کۆمەڵایەتییەکەیدا بگونجێت.

هەروەها سەرۆک کۆمار دووپاتی لە گرنگی چەسپاندنی سەقامگیری ئەمنی لە پارێزگا و هەوڵدان بۆ باشترکردنی واقیعی خزمەتگوزاری شارەکە و گرنگیدان بە پڕۆژە گرنگ و وەبەرهێنانەکان بۆ گەیشتن بەگەشەسەندنی بەردەوام و هەمەچەشن کردەوە، هاوکات پشتیوانی سەرۆکایەتی کۆماری بۆ هەموو هەوڵەکانی بەئامانجی باشترکردنی بارودۆخی ژیانی هاووڵاتیان دووپاتکردەوە.

لەبەرانبەردا، ئەلعیدانی روونکردنەوەیەکی لەبارەی پلانەکانی حکومەتی خۆجێی بۆ تێپەڕاندنی ئاستەنگەکانی بەردەم کارەکانی خستەڕوو کە ئامانج لێی پێشکەشکردنی خزمەتگوزارییە بۆ هاووڵاتیان و هەوڵ و پەرۆشی سەرۆک کۆماریشی بەرزنرخاند بۆ پەرەپێدانی واقیعی پارێزگاکە بە شێوەیەک کە خزمەت بە دانیشتووانی بەسرە بکات.

د.لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق، ئەمڕۆ لە بەغداد پێشوازیکرد لە شاخەوان عەبدوڵڵا جێگری سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران .

لە دیدارەکەدا بارودۆخی سیاسی و ئابووری وڵات تاوتوێ کرا، هاوکات  باس لە چۆنیەتی پەرەپێدانی ئاستی هەماهەنگی نێوان سەرۆکایەتی کۆمار و ئەنجومەنی نوێنەران کرا، بۆ یاسادانان و دەرکردنی یاسا گرنگەکان بە شێوەیەک کە ویستی گەل بۆ خۆشگوزەرانی و سەقامگیری بەدیبهێنێت.

سەرۆک کۆمار جەختیکردەوە، کە قۆناغی ئێستا پێویستی بە چەسپاندنی بناغەکانی هاریکاریی هاوبەش هەیە لە نێوان هەموو هێز و پێکهاتە نیشتمانییەکان، بۆ بەدیهێنانی سەقامگیری سیاسی و ئەمنی لە عیراق و رووبەڕووبوونەوەی ئاستەنگی ئیقلیمی و نێودەوڵەتیی.

لای خۆیەوە شاخەوان عەبدوڵڵا سوپاس و پێزانینی خۆی بۆ هەوڵەکانی سەرۆک کۆمار لە پتەوکردنی یەکڕیزی نیشتمانی دەربڕی و جەختیکردەوە، لەسەر پەرۆشی ئەنجومەنی نوێنەران بۆ بەجێگەیاندنی ئەرکە نیشتمانییەکانی لە بەرزترین ئاستی بەرپرسیارێتی.

سەرۆک کۆماری عیراق د.لەتیف رەشید، جەختی لەوە کردەوە کە پێگەی جوگرافیای عیراق رۆڵێکی سەرەکیی پێبەخشیوە لەناوچەکەدا، ئەمە جگە لەوەی خاڵێکی بەیەکگەیشتنی ئابووری و کلتوورەکانە.

سەرۆک کۆمار لە ووتارێکیدا کە ڕۆژنامەی واشنتۆن تایمز لە 4ی شوباتی 2025 بڵاویکردەوە، دەڵێت : " ئێمە لەپێشینەی کارەکانمان گرنگی بە نیشتەجێبوون و چاودێری تەندروستی و رەخساندنی هەلی کار  دەدەین، نەک خەرجکردنێک بۆ جەنگ کەتێچووی زۆر و بێهودەیە، و سەرنجمان لەسەر گەشەپێدانی بەردەوام و خۆشگوزەرانی هاووڵاتیانە".

 

دەقی ووتارەکەی  سەرۆک کۆماری عیراق:

سیاسەتی دەرەوەی عیراق لەسەر بنەمای دیالۆگ دامەزراوە نەک جەمسەرگیری.

هەڵکەوتەی جوگرافیای عیراق وەک خاڵێکی بەیەکگەیشتنی ئابووری و کلتوورەکان، هەمیشە ڕۆڵێکی سەرەکیی لەناوچەکەدا پێبەخشیوە.

 لە جیهان زۆرجار بەهۆی بەرژەوەندیی کێبڕکێیەکان و ململانێی دەسەڵاتەوە دابەشبووە، سیاسەتی دەرەوەی عیراق رێگایەکی جیاواز لەسەر بنەمای دیالۆگ و هاوکاری و رێزگرتنی یەکتر پەیڕەو دەکات، سیاسەتێکە کە هەوڵدەدات پرد دروست بکات نەک دووبەرەکی قووڵ بکاتەوە، هەروەها لەڕێگەی هاوبەشییەوە ئاڵنگاریەکان چارەسەر بکات نەک رووبەڕووبوونەوە. ئەم رێبازە یەکێک بوو لەگرینگترین تەوەرەکانی وتارەکەم لە کۆڕبەندی ئابووری جیهانی ئەمساڵ لەداڤۆس، کەتێیدا داوای ڕوونکردنەوەم لێکرا لەبارەی دیدگاکەمان.

عیراق لەمێژووی هاوچەرخی خۆیدا ئاڵنگاری گەورەی بەخۆوەبینیوە. وڵاتەکەمان سەرەڕای زۆری توانای ماددی و مرۆیی، بەهۆی دیکتاتۆرییەت و جەنگ و چەوسانەوە تووشی ماڵوێرانییەکی بەرفراوان بووە، رژێمی بەعس و لەو جەنگانەیدا کاریگەری قووڵی بەجێهێشت، کەبوە هۆی وێران کردنی ژێرخانی ئابوری و خزمەتگوزارییە سەرەتاییەکانی ئیفلیج کرد و پێشکەوتنی لەبوارە گرنگەکانی وەک فێرکردن و تەندروستی و بەڕێوەبردنی سەرچاوە ئاوییەکان تێکدا، هەروەها سزاکان و دابڕان لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ئەم ئازارەی گەورەتر و ئاڵنگاریەکانی ئاڵۆزتر کرد.

رووخانی سەدام حسێن لە ساڵی 2003 کۆمەڵێک ئاڵنگاری نوێی هێنایە ئاراوە، وەک دابەشبوونی سیاسی، جەنگی تائیفی و سەرهەڵدانی داعش لە ساڵی 2014، ئەم رێکخراوە تیرۆریستییە یەکێک لە تاریکترین لاپەڕەکانی مێژوومانی هێنایە ئاراوە، کە رووبەرێکی بەرفراوانی خاکی داگیرکرد، شوێنەوارە کەلەپورییەکانی پیس کرد و خەڵکی سیڤیلی بێتاوانی کردە ئامانج و کۆمەڵگەی مەدەنیی وێران کرد، بەڵام عیراق بەیەکڕیزی و قوربانیدانێکی یەکجار زۆر، توانی تا ساڵی 2017 ئەم هەڕەشەیە تێکبشکێنێت و خاکی خۆی و هیواکانی بەدەست بهێنێتەوە،کەم وڵات هەیە توانیبێتی شکست بە هەڕەشەیەکی تیرۆریستی بەم قەبارەیە بێنێت و ئەم شەڕە نەک تەنها عیراق و ناوچەکە بەڵکو هەموو جیهانیش هێورکردووە.

بەڵام ئەم سەرکەوتنە گەورەیە بەنرخێکی گەورەتر بەدەستهات، دەیان هەزار هاووڵاتی سیڤیل گیانیان لەدەستداوە، ملیۆنان کەس ئاوارەبوون، ژێرخانی ئابوری زیاتر لەناوچووە، خزمەتگوزارییەکان وەستاون، سەرچاوەی ئابووریمان لەکار کەوت، بەڵام هەشت ساڵی رابردوو وەرچەرخانێکی گرنگ بوو، بەو پێیەی عیراق پێشکەوتنی بەرچاوی لەبوارەکانی ئاسایش و سەقامگیری و گەشەپێدان بەدەستهێناوە، هەنگاوە نراوە بۆ جێبەجێکردنی چاکسازییە ئابوورییەکان، پێشکەوتن لەدەستەبەرکردن و پێشکەشکردنی خزمەتگوزارییەکان، کشتوکاڵ، فێکردن، هەمەچەشنکردنی سەرچاوەکانی داهات، و نۆژەنکردنەوەی ژێرخانی ئابووری .

ئێمە لەپێشینەی کارەکانمان گرنگی دەدەین بەنیشتەجێبوون و چاودێری تەندروستی و ڕەخساندنی هەلی کار، نەک خەرجکردن بۆ جەنگ کە تێچووی زۆر و خەرجییەکی بێهودیە، سەرنجمان دەخەینە سەر گەشەپێدانی بەردەوام و خۆشگوزەرانی هاووڵاتیان، پێشکەوتنی ئەمنی هاندانی وەبەرهێنان و گەشەی ئابووری بووە، بۆ نموونە پاراستنی ژینگە و مۆدێرنکردنی سیستمی ئاو و کشتوکاڵی بەردەوام بووەتە لەپێشینەکانی کار لە وڵاتێکدا کە بۆ کشتوکاڵ زۆر پشت بەرووبارەکان دەبەستێت، لەهەمان کاتدا ئێمە بەهاوسەنگی لەگەڵ گۆڕانکاری دیجیتاڵی و مۆدێرنکردنی ژێرخانی ئابوریمان هەنگاودەنێن، هەروەها کاردەکەین بۆ رەخساندنی دەرفەتی ئابووری بۆ راستکردنەوەی ئەو ئاستەنگە درێژخایەنانەی کە وڵات رووبەڕووی بووەتەوە.

کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی رۆڵێکی بنەڕەتی هەیە لەم گۆڕانکاریانەدا، بەو پێیەی ناوچەکە ماوەیەکی زۆرە قۆرغکراوبوو، ئێستا کاتی پێکهێنانی هاوبەشی و قازانجی هاوبەشە، پاڵپشتیکردنی ئەم ناوچەیە تەنها ئیمتیازێکی ئەخلاقی نییە، بەڵکو وەبەرهێنانێکی ژیرانەیە لەسەقامگیری و خۆشگوزەرانی جیهانیدا.

سیاسەتی دەرەوەی عیراق لەسەر بنەمای دیالۆگ و هاوکارییە نەک دابەشبوون. بەرەوپێشبردنی گفتوگۆ بەو مانایە نییە کە لایەنێک هەڵبژێرین، بەڵکو ئەو رێگایە هەڵدەبژێرین کەیارمەتیمان دەدات رووبەڕووی ئاستەنگەکان ببینەوە، ئێمە زۆر کارمان کردووە بۆ چاککردنەوەی پەیوەندییەکانمان لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ، هەروەها زۆر بەپەرۆشبووین  بەشێک بین لەچارەسەرەکانی ململانێ ناوچەییەکان، بەڵام هێشتا لە هەندێک بواردا ئاڵنگاری هەیە، لەوانە پەیوەندییەکانمان لەگەڵ تورکیا سەرەڕای پتەویی ئابووریی پەیوەندییەکان لەگەڵ ئەنقەرە، بەڵام رووبەڕووی نیگەرانی دەبینەوە سەبارەت بەهەندێک سیاسەت کە کاریگەرییان لەسەر سەروەری و سەرچاوەکانی عیراق هەیە، بەتایبەتی سەبارەت بە ئاو، ئێمە پابەندین بەچارەسەرکردنی ئەو کێشانە لەرێگەی دیالۆگەوە، کاردەکەین بۆ گەیشتن بە بەرژەوەندییە هاوبەشەکانی نێوان هەردوو وڵات.

لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیش عیراق لەپشتیوانیکردنی نەگۆڕی خۆی بۆ دۆزی فەلەستین دەمێنێتەوە، ئێمە ئەو دەستدرێژییە مەحکوم دەکەین کەدژی خەڵکی مەدەنی دەکرێت، داوای دادپەروەری و مافی چارەنووسیشیان بۆ دەکەین، هەروەها پێشوازی لە ئاگربەست و پاڵپشتی هەنگاوەکان دەکەین بۆ ئاشتییەکی بەردەوام، شەڕانگێزی قازانج بەهیچ لایەک ناگەیەنێت، تەنها بازنەیەکی رق و کینە دروست دەکات کە هەرگیز کۆتایی نایەت.

هاوسۆزی خۆمان لەگەڵ سوریا و لوبنان دەردەبڕین، و ئاواتەخوازین حکومەتێکی گشتگیر و بنکە فراوان پێکبهێنن لەگەڵ سەقامگیری لەسەرتاسەری ناوچەکەدا، ئێمە بەشێوەیەکی راستەوخۆ ناسۆریەکانی ژیانمان لەژێر دەسەڵاتە ستەمکارەکاندا دیوە و لەهەمووی گرنگتریش عێراق رەتیدەکاتەوە ببێتە ئامرازێکی ململانێی زلهێزەکانی ناوچەیی یان جیهانی.

زۆرجار پرسیار دەکرێت دەربارەی کاریگەریی وڵاتانی دیکە لەکاروباری ناوخۆی عیراقدا، بەپێویستیشم دەزانم جیهان دڵنیا بکەمەوە کەعیراق دەوڵەتێکی خاوەن سەروەری و سەربەخۆیە، کەس ناتوانێت پێمان بڵێت چی بکەین، لە هەمان کاتدا هەوڵدەدەین پەیوەندییەکی باش لەگەڵ هەموو دراوسێکانمان دروست بکەین، لەسەر بنەمای رێزگرتنی یەکتر و دەستوەرنەدان لە کاروباری ناوخۆمان.

سیاسەتی دەرەوەی ئێمە لەسەر بنەمای بەرژەوەندی و دیدگەی گەلەکەمان بۆ ئاسایش و سەقامگیری لە ناوچەکەدا دامەزراوە، بەبێ ئەوەی لەژێر کاریگەری فشاری دەرەکیدا بێت.

دیدگەی عیراق هاوتەریبە لەگەڵ بەڵێنی سەرۆک ترەمپ کە "ئاشتیخوازی بێت و "هەموو جەنگەکان رابگیرێت" ئێمە هەوڵ بۆ ئاشتی و دیالۆگ دەدەین، نەک بەردەوامی ململانێکان یان دەستێوەردانی دەرەکی، ئامانجمان پەرەپێدانی هاوکاری و فێربوونە لەئەزمونی ئەوانی دیکە، لەهەمان کاتدا هاوبەشکردنی وانەکان وسودوەرگرتنمان لەئاڵنگاریەکانمان.

گەشتی عیراق دوورودرێژ و سەخت بوو، بەڵام ئیرادەمان بە چەقبەستوویی ماوەتەوە، ئێمە سوورین لەسەر بنیاتنانی داهاتوویەکی گەش و بەشداریکردن لە سەقامگیری و خۆشگوزەرانی ناوچەکە، لەچەند ساڵێکی ئاشتیدا عیراق ئەوەی بەدەست هێناوە کە لەدەیان ساڵی ئاڵۆزیدا نەیتوانیوە بەدەستی بهێنێت.

ئەمڕۆ عیراق کراوەیە لەبەرانبەر دەرفەتەکان، چ لەبواری کار و چ لەنێوەندگیری دیپلۆماسیدا و هەوڵدەدات رۆڵێکی سەرەکی لەسەقامگیری ناوچەکەدا بگێڕێت، ئامانجمان ئەوەیە کەهەموومان سوود لەئاشتی و دادپەروەری و گەشەپێدانی بەردەوام وەربگرین، عیراق ئامادەیە نەک تەنها بۆ سەرکردایەتیکردن و بەشداریکردن، بەڵکو بۆ ئامێزگرتنی ئایندەیەکی گەش لەسەر بنەمای هیوا و پێشکەوتن و لەو روانگەیەشەوە چالاکانە بەشداری دەکات لە داڕشتنی جیهانێکی باشتر.

 

د.لەتیف رەشید

سەرۆک کۆماری عیراق

دادگای باڵای فیدڕاڵی عیراق بۆ تاوتوێكردنی چەند سكاڵایەك كۆدەبێتەوە كە بەشێكیان پەیوەندییان بە هەرێمی كوردستانەوە هەیە.

بڕیارە رۆژی سێشەممەی داهاتوو دادگای باڵای فیدڕاڵی عیراق كۆببێتەوە بۆ تاوتوێكردنی چەند سكاڵایەك، بەپێی خشتەی دانیشتەكانیش چوار سكاڵا پەیوەندییان بە هەرێمی كوردستانەوە هەیە، ئەوانیش لابردنی مەرجەكانی فرەژنی، یاسای باری كەسێتی كە لە پەرلەمانی كوردستان هەمواركراوەتەوە.

لەلایەکی دیکەوە، هەڵوەشاندنەوەی وەزارەتەكانی كاروباری شەهیدان و ئەنفالكراون و ئەوقاف كاروباری ئایینی هەرێم یەکێکی دیکەیە لە سکاڵاکان، کە بەبیانوی ئەوەی لە عیراق لەبری وەزارەتی شەهیدان دەزگای شەهیدان هەیە، لەبری وەزارەتی ئەوقافیش دیوانی وەقفی سوننە و شیعە هەیە.

هەر بەپێی خشتەی دانیشتنەكانی دادگای باڵای فیدراڵی، سكاڵایەكی تر تایبەتە بە رێنماییەكانی پێبژاردنی هاتوچۆ و رسوماتی مەرجی توندوتۆڵی، كە سكاڵاكە لەسەر سەرۆكی حكومەتی هەرێم و وەزیری ناوخۆ تۆماركراوە، لەو سكاڵایەدا داوا كراوە سەرپشككردنی وەزیری ناوخۆ بە زیادكردن یان كەمكردنەوەی رسومات و پێبژاردنی هاتوچۆ بە نادەستووری بناسێنرێت.

سەرۆک کۆماری عیراق لەگەڵ شای ئوردن دۆسیەی پەیوەندییە دووقۆڵییەکان و هەوڵەکان بۆ بەرەوپێشبردنی ئاسایش و سەقامگیری لەناوچەکه تاوتوێکرد 

ئەمڕۆ د.لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق لەگەڵ شا عەبدوڵڵای دووەم بن ئەلحوسێن شای ئوردن گفتوگۆی کرد لەسەر ئەو هەوڵانەی بۆ کۆنتڕۆڵکردنی گرژییەکان لە ناوچەکە و سەقامگیرکردنی ناوچەکە ئەنجام دراوە. 

لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا د.لەتیف رەشید و شای ئوردن پشتیوانی پتەوی خۆیان بۆ مافی گەلی فەلەستین بۆ دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆ لەسەر بنەمای بڕیارەکانی نەتەوەیەکگرتووەکان و یاسا نێودەوڵەتییەکان دووپاتکردەوە، کە ئەمەش بنەمایەکە بۆ بەدیهێنانی ئاشتییەکی دادپەروەرانە و گشتگیر لە ناوچەکەدا. 

لەگفتوگۆکەیاندا پەیوەندییە دووقۆڵییەکانی نێوان هەردوو وڵات و گرنگی هەماهەنگی هاوبەشیان تاوتوێکرد، بەشێوەیەک کە یارمەتیدەر بێت بۆ بەدیهێنانی بەرژەوەندییە باڵاکان و قوڵکردنەوەی هاوکاری نێوانیان.

د.لەتیف جەمال ڕەشید، سەرۆک کۆماری عیراق پێشوازی لە شاندێکی زانکۆی کۆیە کرد بە سەرۆکایەتیی د.محەمەد حەسیب صدیق سەرۆکی زانکۆ و جەختیکردەوە لە پاڵپشتی  بۆ هەموو هەوڵێک کە پێداویستی پرۆفیسۆر و وانەبێژ  و خوێندکاران دابین بکات.

لە سەرەتای کۆبوونەوەکەدا کە ئەمڕۆ لە کۆشکی بەغداد بەڕێوەچو، سەرۆک کۆمار پیرۆزبایی لە شاندی میوان کرد بە بۆنەی بەدەستهێنانی دەستکەوتێکی زانستی بەرز لە بواری ئەکادیمیا بۆ ساڵی 2024 و ستایشی ڕۆڵی کارگێڕی و ستافی وانەوتنەوەیکرد لە پەرەپێدانی توانا و ئاستی زانکۆکە.

لای خۆیەوە سەرۆک کۆمار ئاماژەی بە گرنگی کاراکردنی هەماهەنگی نێوان زانکۆکانی عیراق و هاوتاکانیان و پەرەپێدانی میکانیزمی پەیوەندیکردن و ئاڵوگۆڕی شارەزایی و هاوبەشی نێوان خۆیان و وڵاتانی پێشکەوتوو، جەختیکردەوە لە پاڵپشتی  بۆ هەموو هەوڵێک کە پێداویستی پرۆفیسۆر و وانەبێژ  و خوێندکاران دابین بکات و نەهێشتنی ئاستەنگ و کێشەی بەردەمیان.

لە بەرامبەردا ئەندامانی وەفدەکە باسێکی گشتگیریان سەبارەت بە پلان و بەرنامە و پڕۆژەکانی پەرەپێدانی زانکۆکە پێشکەش کرد و سوپاس و پێزانینی خۆیان بۆ ڕێنماییەکانی سەرۆک کۆمار  و گرنگیدانی بە  بواری پەروەردە دەربڕی.

 

سەرۆك كۆماری عیراق رایدەگەیەنێت، پەیوەندی بەغداد لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ و جیهان لە ئاستێكی زۆر باشدایە.

د. لەتیف رەشید سەرۆك كۆماری عیراق لە كۆشكی بەغداد پێشوازی كرد لە محەمەد جەواد زەریف جێگری سەرۆكی ئێران بۆ كاروباری ستراتیژی كرد و لە كۆبوونەوەیەكدا تاوتوێی پەیوەندی هەردوو وڵات و بەرژەوەندییە هاوبەشەكانیان كرد. 

جەواد زەریف سڵاو و رێزی مەسعود پزیشكیان سەرۆك كۆماری ئێرانی گەیاندە سەرۆك كۆمار و جەختی لە پەرۆشی پتەوكردنی پەیوەندییەكانی نێوان هەردوو وڵات كردەوە كە خزمەت بە بەرژەوەندییە هاوبەشەكان بكات.

باسی لە پەیوەندیە دوو قوڵەكانی عیراق و ئێران كرد و پاڵپشتی بۆ عیراق دەربڕی بۆ پاراستنی ئاسایش و سەروەریەكەی.

لە كۆبونەوەكەدا سەرۆك كۆمار رایگەیاند، كە عیراق پەیوەندەی لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ و جیهاندا باشە و هەوڵی بەدیهێنانی ئاشتی دەدات لە ناوچەكدا.