عیراق
وەزارتی بازرگانی عیراق دەڵێت، زیاتر لە دوو ملیۆن تۆن گەنمیان لە جوتیاران وەرگرتووە و پێشبینیش دەكەن بۆ ئەمساڵ نزیكەی پێنج ملیۆن تۆن گەنم وەربگرن.
حەیدەر نوری بەڕێوەبەری كۆمپانیای گشتی بازرگانی دانەوێڵەی عیراق ئاشكرایكرد، بڕی گەنمی وەرگیراو تائێستا گەیشتووەتە زیاتر لە دوو ملیۆن تۆن و پێشبینی دەكەن تاكو كۆتایی وەرزی كۆكردنەوەی بەرهەم بڕەكە بگاتە نزیكەی چوار بۆ پێنج ملیۆن تۆن.
وتیشی، ئەو بڕە گەنمەی كە ساڵی رابردوو لە كۆگاكاندا ماوەتەوە زیاترە لە دوو ملیۆن تۆن.
وەزارەتی بازرگانی عیراق پێشتر ئاماژەی بەوەكرد كە لیژنەیەكی ناوەندیی بۆ بە بازاڕكردن و "كۆنتڕۆڵی جۆریی" بۆ پرۆسەی وەرگرتنی بەرهەمی گەنمی ئەمساڵ دروستكراوە.
باڵیۆزی ئێران لە عیراق رایدەگەیەنێت، ئاڵوگۆڕی بازرگانیی لە نێوان وڵاتەكەی و عیراق ساڵانە دەگاتە 13 ملیار دۆلار.
محەمەد كازم ئالسادق باڵیۆزی ئێران لە بەغداد رایگەیاند، هاریكاری بازرگانیی لە نێوان عیراق و ئێران لە ئاستێكی زۆرباشدایە و ئاڵوگۆڕی بارزگانیی نێوانیان دەگاتە 13 ملیار دۆلار لە ساڵێكدا.
وتیشی، ساڵانە ئێران زیاتر لە سێ هەزار كاڵا هەناردەی عیراق دەكات و زۆربەی كاڵاكانیش لە بواری ئەندازیاریی و پیشەسازین و لە چوارچێوەی رێككەوتنە بازرگانییەكاندا ئاڵوگۆڕ دەكرێن.
وتیشی، كۆمپانیاكان دەیان ساڵە باجی گومرگییان لەسەر هەڵگیراوە بە مەبەستی ئاسانكاریی زیاتر لە بواری ئاڵوگۆڕی بازرگانیدا.
محەمەد ئەمین فارس راوێژكاری سەرۆكایەتی كۆمار لە پێنجەمین كۆنگرەی نێودەوڵەتی بەغداد بۆ ئاو وتاری د.لەتیف رەشید سەرۆك كۆماری عیراقی خوێندەوە و رایگەیاند، بەهۆی كاریگەرییەكانی گۆڕانكاری كەشوهەوا و كەمئاوی، كاریگەرییە خراپە مرۆیی و ژینگەییەكان زیاتربوون.
محەمەد ئەمین لە وتاری سەرۆک کۆماردا سڵاوی جەنابیان بۆ ئامادەبووان و بایەخدانی زۆری خۆی بەم کۆنفرانسە گەیاند، کە لە کاتێکی هەستیاردا دێت کە تەحەداکانی پەیوەست بە ئاو و گۆڕانی کەشوهەوا و کاریگەرییە ئابووری و مرۆیی و ژینگەییەکانیان لە زیادبووندایە.
راوێژکاری سەرۆک کۆمار ئاماژەی بەوەدا، قەیرانی ئاو لە عیراق چیتر تەنیا دۆسیەیەکی تاکڕەهەند نییە، بەڵکو مەسەلەیەکی نیشتمانی گشتگیرە کە پێویستی بە یەکخستنی دیدگاکان و هەماهەنگی هەوڵەکانی نێوان سەرجەم لایەنە پەیوەندیدارەکان و کارکردن بەپێی ستراتیجی زانستی کە پاراستنی سەرچاوە ئاوییەکانمان بۆ نەوەکانی داهاتوو مسۆگەر بکات، روونیشیکردەوە کە پێگەی عیراق وەک وڵاتێکی خوارووی ئاو لە حەوزی دیجلە و فورات تەحەدایەکی گەورە دروست دەکات بەهۆی پشتبەستنی بە ئاوی دەرەوەی سنوورەکانی، بەتایبەتی لە تورکیا و ئێرانەوە و تەئکیدیشی لەسەر پێویستی گەیشتن بە رێککەوتنی پتەو و دادپەروەرانە بەتایبەتی لەگەڵ تورکیا لەسەر پشکی ئاوی عیراق. بەشێوەیەک کە مافە مێژووییەکانی بۆ ئەم سەرچاوە گرنگانە مسۆگەر بکات.
محەمەد ئەمین فارس لە کۆتایی وتاری سەرۆک کۆمار رایگەیاند، ئەم کۆنفرانسە بە شارەزایان و پسپۆڕان و بەرپرسەکانیەوە خاڵی دەستپێکێک بۆ دیالۆگی زانستی و بەرهەمە پراکتیکی کە یارمەتیدەرە لە داڕشتنی نەخشەڕێگایەکی روون بۆ ئاسایشی ئاوی بەردەوام.
ئەمەی خوارەوە دەقی ووتارەکەیە :
به ناوی خوای بەخشندەی میهرەبان
بەڕێز جەنابی سەرۆک وەزیران
خاوەن پایەکان
خوشک و برایان
سڵاو و ڕەحمەت و بەرەکەتی خوداتان لەسەربێت
خۆشحاڵم کە سوپاسگوزاری قووڵی خۆم دەرببڕم بۆ بەستنی ئەم کۆنفرانسە گرنگە، کە لە کاتێکی هەستیاری وەهادا دەبەسترێ تەحەداکانی پەیوەست بە ئاوو گۆڕانی کەش و هەوا لە زیادبووندان و کاریگەرییە ئابووری و مرۆیی و ژینگەییەکانیان دەرکەوتون .
شەرەفمەندم کە سڵاوی بەڕێز سەرۆک کۆمار د.لەتیف جەمال ڕەشیدتان پێ بگەیەنم و هیوای بەڕێزیان بۆ کۆنفرانسێکی سەرکەوتوو و بەرهەمدار بە ئێوە بگەیەنم ، بەڕێزیان بەپەرۆش بوون بۆ بەشداری کردن لەم کۆڕبەندە گرنگە و بەشداری لە کارەکانیدا بەڵام بەڵێنەکانی پێشووی لە دانانی کات بۆ کاری تر ڕێگری لێکرد.
بەستنی پێنجەمین کۆنفرانسی نێودەوڵەتی ئاوی بەغدا هەنگاوێکی گرنگە بۆ تاوتوێکردنی بابەتێکی زۆر گرنگ بۆ وڵات کە ئەمەش پێویستی بە هەوڵی هاوبەشی هەمووان هەیە بۆ تاوتوێکردنی ئەم دۆسیە گرنگە و هەنگاوی کرداری لەم بوارەدا بنرێت.
لای هەمووان ئاشکرایە کە دیاردەی گۆڕانی کەشوهەوا ئەمڕۆ قەیرانێکی جیهانییە کە ڕووبەڕووی هەموو وڵاتان و گەلان دەبێتەوە و لە عێراقدا ئەم کێشەیە گرنگییەکی گەورەی هەیە، چونکە یەکێکە لە دیارترین وڵاتان کە کاریگەری گۆڕانی کەشوهەوا بەتایبەتی قەیرانی ئاو کاریگەری هەیە کە بەدەست کەمبوونەوەی سەرچاوەکانی ئاو و زیادبوونی بەبیابان بوون و وشکەساڵییەوە دەناڵێنێت.
ئەمەش پێویستی بە هاوکاری نزیک لەنێوان دەزگا پەیوەندیدارەکانی حکومەت و پسپۆڕ و ئەکادیمیستەکان هەیە بۆ پاراستنی سەرچاوەکانی ئاو و بەرەنگاربوونەوەی بەبیابان بوون و وشکەساڵی، لەڕێگەی ستراتیجی کاریگەر بۆ بڵاوکردنەوەی ڕووپۆش و دارستان کردن.
بۆ هەمووان ڕوون بووەتەوە کە قەیرانی ئاو لەعیراقدا چیتر تەنیا دۆسیەیەکی کەرتێک نییە بەڵکو مەسەلەیەکی نیشتمانی گشتگیرە و پێویستی بەیەکخستنی دیدگاکان و هەماهەنگی هەوڵەکانی نێوان سەرجەم لایەنە پەیوەندیدارەکان و کارکردن بەپێی ستراتیجی زانستی هەیە کە پاراستنی سەرچاوە ئاوییەکانمان بۆ نەوەکانی داهاتوو مسۆگەر بکات.
عێراق ڕووبەڕووی تەحەدایەکی گەورەتر دەبێتەوە بەهۆی گۆڕانی کەشوهەوا و دابەزینی داهاتی ئاو و زیادبونی بەبیابان بوون و وشکەساڵی، کە پێویستی بە هەنگاوی خێرا هەیە لەسەر چەند ڕێبازێک کە لە بەهێزکردنی هاوکاری ناوچەیی لە دۆسیەی ئاو دەستپێدەکات، تا چالاککردنی دیپلۆماسی ئاو بۆ دەستەبەرکردنی مافە ڕەواکانی عێراق و چاکسازی لە سیاسەتی ناوخۆیی بەکارهێنان و بەڕێوەبردنی ژیرانەی سەرچاوەکان.
لەم چوارچێوەیەدا، پێگەی عێراق وەک وڵاتێکی خوارەوە لە حەوزی دیجلە و فورات تەحەدایەکی گەورە دروست دەکات، چونکە پشت بە ئاو دەبەستێت کە لە دەرەوەی سنوورەکانی، بەتایبەتی لە تورکیا و ئێرانەوە سەرچاوە دەگرێت.
لێرەدا بە ڕوونی جەخت لەسەر پێویستی گەیشتن بە ڕێککەوتنێکی ناچاری و دادپەروەرانە دەکەینەوە، بەتایبەتی لەگەڵ تورکیا، لەسەر دابەشکردنی ئاوی عێراق لە ڕووبارەکانی دیجلە و فورات، بۆ ئەوەی مافە مێژووییەکانی ئەو وڵاتە لەسەر ئەم سەرچاوە گرنگانە مسۆگەر بکرێت.
پێویستە لێکتێگەیشتن لەگەڵ لایەنی تورکی لەئەولەویاتی سەرەکی ئەجێندای سیاسەتی ئاوی عێراقدا بێت و کاری جددی لەڕێگەی کەناڵە دیپلۆماسی و یاساییەکانەوە بکرێت بۆ گەیشتن بە لێکتێگەیشتنێک کە پشکی پێویست بۆ عێراق مسۆگەر بکات و بەوەش یارمەتیدەر بێت لەدابینکردنی پێداویستییەکانی دانیشتوان و پڕۆژەکانی کشتوکاڵ و گەشەپێدان و کەمکردنەوەی کاریگەرییەکانی کەمی ئاو کە وڵات بەدەستیەوە دەناڵێنێت.
ئەمڕۆ لە هەموو کاتێک زیاتر پێویستە کەلتووری عەقڵانی بەکارهێنانی ئاو لە کەرتە جیاوازەکاندا دابمەزرێنرێت، هەروەها خێراترکردنی مۆدێرنکردنی سیستەمی ئاودێری و کشتوکاڵی، هاوتەریب لەگەڵ ئاستەنگە نوێیەکان و کەمکردنەوەی پاشەڕۆ و زیادکردنی کارایی.
لەم چوارچێوەیەدا، داوا لە وەزارەتی سەرچاوەکانی ئاو و دەزگاکانی پاڵپشتی دەکەم کە کارەکانیان چڕتر بکەنەوە بۆ نەهێشتنی زیادەڕەوی بۆ سەر ڕووبارەکان و پەرەپێدانی ژێرخانی ئاو.
خوشک و برایانی بەڕێز ...
ئێمە زۆر پشت بەم کۆنفرانسە دەبەستین، لەگەڵ شارەزایان، پسپۆڕان و بەرپرسەکانی، بۆ ئەوەی ببێتە خاڵی دەستپێک بۆ دیالۆگی زانستی و بەرهەمی پراکتیکی کە یارمەتیدەر بێت لە داڕشتنی نەخشەڕێگایەکی ڕوون بۆ ئاسایشی بەردەوامی ئاو.
لە کۆتاییدا بەناوی بەڕێز سەرۆک کۆمارەوە سڵاو و پێزانینی خۆم بۆ هەموو ئەوانە دووپات دەکەمەوە کە بەشدارییان لە ئامادەکردن و ڕێکخستنی ئەم کۆنفرانسەدا کردووە و هیوای سەرکەوتنتان بۆ دەخوازم.
سڵاو و دروود و ڕەحمەت و بەرەکەتی خوای گەورەتان لەسەربێت
وەزارتی دەرەوەی عیراق دەنگۆی داواكاری ترەمپ بۆ هەڵوەشاندنەوەی گروپە چەكدارەكانی نزیك لە ئێران لە ماوەی دوو هەفتەدا رەتدەكاتەوە.
وەزارەتی دەرەوەی عیراق لە راگەیەنراوێكدا ئاماژەی بەوەكردووە، لە میدیاكان و تۆڕە كۆمەڵایەتیەكان دەنگۆی ئەوە بڵاوبوەتەوە كە دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا ماوەی دوو هەفتەی بۆ ئێران داناوە بۆ هەڵوەشاندنەوەی گروپە چەكدارەكانی لە عیراق.
دەشڵێت، گوایە فوئاد حسێن وەزیری دەرەوەی عیراق نامەیەكی ترەمپی بە سەركردایەتی ئێران گەیاندووە و ئاماژە بە هەڵوەشاندنەوەی گروپە چەكدارەكان كراوە و ئەوان ئەو دەنگۆیە رەتدەكەنەوە و ئەو بابەتە بێ بنەمایە و ئامانج لێی تێكدانی رای گشتییە.
وەزارەتی نەوتی عیراق پێشوازی مەرجداری بۆ رێككەوتنەكەی وزەی هەرێم لەگەڵ كۆمپانیا ئەمریكییەكان دووپاتكردەوە.
وەزارەتی نەوتی عیراق لە راگەیەنراوێكدا رایگەیاند، پێشوازی لە هەر رێككەوتنێك دەكەن لەگەڵ كۆمپانیا ئەمریكیەكان بۆ پەرەپێدانی كێڵگە نەوتی و غازیەكان، وتیشی ئەوان هیچ تبینیەكیان لەسەر رێكەوتنەكەی هەرێمی كوردستان كە بەهاكەی 110 ملیار دۆلار لەگەڵ كۆمپانیا ئەمریكیەكان نییە، بەڵام نەگەڕانەوەی هەرێم بۆ بەغداد و ئەنجامدانی ئەو رێككەوتن بە بێ ئەوان نادەستوریە.
وەزارەتی نەوت راشیگەیاندوە، گرێبەستەكانیان لەگەڵ كۆمپانیا ئەمریكییەكان لە كەرتی نەوت بەردەوامن و هیچ ناڕەزایەتی و رەخنەیەكیان لەبارەی مامەڵەكردن لەگەڵ كۆمپانیا ئەمریكییەكان نییە.
لەدوای بڵاوبونەوەی ئەو گرێبەستانەی نێوان هەرێم و ئەمریكا لە بواری وزە، زنجیرەیەك لێدوانی كورد-ئەمریكی بڵاوبوونەتەوە كە بەرگری لە گرێبەستەكان دەكەن و رەخنەیان لە رەتكردنەوەی عیراق گرتووە، رایانگەیاندووە ئەو گرێبەستەكان سوودی بۆ عیراقیش دەبێت، نەك تەنها بۆ كوردستان، بەڵام بەغداد بە پێچەوانەی ئەوان بە جۆرێكی دیكە وێنا بۆ ئەو گرێبەستانە دەكات و بە فشار دەیبێنت كە پێویستی قبوڵكردنی گرێبەستی كۆمپانیا ئەمریكییەكان لە كوردستان بكات وەك بەدیلێك بۆ غازی ئێرانی.
د.لەتیف رەشید ئەمڕۆ لە کۆشکی بەغدا پێشوازیکرد لە سەرۆکی هاوپەیمانی عومقی وەتەنی خالید ئەسەدی و وەفدی هاوڕێی .
لەکۆبوونەوەکەدا سەرۆک کۆمار ستایشی سەرکەوتنی لووتکەی عەرەبی لەبەغدا کرد و بڕیار و راسپاردە گرنگەکانی بەتایبەتی پەیوەست بەمەسەلەی فەلەستین کە رەنگدانەوەی پێگەی عیراقی ناوچەیی و نێودەوڵەتییە و رۆڵی گرنگ و بنیاتنەرانەی لەبەرەوپێشبردنی ئاشتی لەناوچەکەدا ئاماژە پێکرد و گرنگی بەهێزکردنی ئاسایش و سەقامگیری کە خاڵی دەستپێکی سەرەکییە بۆ چەندین پرۆگرامی گەشەپێدان و وەبەرهێنان و بنیاتنانی دەوڵەتێکی سەربەخۆ کە ڕۆڵی ناوچەیی و نێودەوڵەتی هەبێت لەچارەسەرکردنی کێشەکان و کۆکردنەوەی بیروبۆچوونی وڵاتان.
سەرۆک کۆمار تەئکیدی لەسەر گرنگی کاری هاوبەش و هاریکاری و هەماهەنگی نێوان هێزە سیاسییەکان کردەوە لەپێناو دابینکردنی پێداویستییەکانی هاووڵاتیان و باشترکردنی بارودۆخی ژیانیان لەڕێگەی بەدیهێنانی گەشەپێدانێکی گشتگیر.
جەنابیان باسی لەو هەوڵانە کرد کە خراوەتە گەڕ بۆ ئامادەکردنی سەرجەم مەرجەکانی سەرکەوتنی هەڵبژاردنە پەرلەمانییەکان و رەنگدانەوەی خواستەکانی عیراقییەکان لە هەموو پێکهاتەکان و هەڵبژاردنەکان لە هەڵبژاردنی نوێنەرەکانیان بە ئازادی و شەفافییەت.
لای خۆیەوە ئەسەدی پشتیوانی هاوپەیمانێتی بۆ یەکڕیزی و پتەوکردنی ئاسایش و سەقامگیری وڵات و باشترکردنی بارودۆخی گوزەرانی هاووڵاتیان دووپاتکردەوە و سوپاس و پێزانینی خۆی بۆ هەوڵەکانی جەنابی سەرۆک کۆمار دەربڕی لەبرەودان بە یەکڕیزی نیشتمانی و کاری هاوبەشی نێوان هێزە سیاسییەکان.
د. لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق، ئەمڕۆ پێنجشەممە 22ـی 5ـی 2025، لە کۆشکی بەغداد، پێشوازی لە د. مایکل ویلیام موڵنکس سەرۆکی زانکۆی ئەمریکی و وەفدی یاوەری کرد.
لەمیانی دیدارەکەدا سەرۆک کۆمار جەختی لە پێویستی سود وەرگرتن لە شارەزایی وڵاتانی پێشکەوتوو لە دامەزراندنی زانکۆکان لەسەر بنەمای زانستی رەسەن کردەوە و ئاماژەی بەوەشکرد کە گەشەپێدانی ئەکادیمی و پرۆگرامی داهێنەرانە کە هاوتەریبێت لەگەڵ پێشکەوتنە زانستییەکاندا، نوێنەرایەتی هێزێکی بزوێنەری راستەقینە بۆ پێشکەوتن و پشتیوانی لە بزووتنەوەی گەشەپێدانی هەمەلایەنەی وڵات دەکات.
هەروەها سەرۆک کۆمار ستایشی هەوڵەکانی ستافی زانکۆی ئەمریکی و بەشداریکردنیان لەدەرچوونی پۆلێک خوێندکارانی شارەزای لەبوارە پسپۆڕییەکانیاندا کرد، هاوکات دەستخۆشی لەشێوازی وانەوتنەوەکانی زانکۆ و ئەو پرۆگرامە مۆدێرنانەی کرد کە بە خوێندکاران دەوترێتەوە.
لەلای خۆیەوە سەرۆکی وەفدەکە، سوپاس و پێزانینی خۆی بۆ گرنگیدانی سەرۆک کۆمار دەربڕی بە پەرەپێدانی بواری مرۆیی و ئەکادیمی و پەروەردەیی لە عیراقدا و بانگهێشتی سەرۆک کۆماری کرد بۆ بەشداریکردن لەئاهەنگی دەرچوونی خوێندکارانی خولی 2024-2025ـی زانکۆی ئەمریکی.
پلەكانی گەرما لە عیراق تا ئاستی نیوەی كوڵان بەرزدەبنەوە، لە هەرێمی كوردستانیش دەگاتە ئاستێكی پێوانەیی.
دەستەی كەشناسی عیراق پێشبینییەكانی كەشوهەوای بۆ سبەینێ هەینی بڵاوكردەوەو دەڵێت، سێ پارێزگا پلەی گەرمایان دەگاتە نیوەی كوڵان.
ئاماژەی بەوەشكردووە، بەرزترین پلەكانی گەرما بۆ سبەینێ هەینی، بەم جۆرە دەبن، سلێمانی، 40 پلە، هەولێر 41 پلە، كەركوك 44 پلەو بەغداد و كەربەلا 46 پلە، نەجەف و بابل و دیوانیە 48 پلە و میسان و ناسریە و بەسرەش 49 پلە تۆمار دەكەن.
هەروەها پێشبینی كردووە لە ناوچەكانی ناوەڕاست و باشووری عیراق شەپۆلێكی خۆڵبارینی سوك دروست ببێت و بۆ رۆژانی یەكشەممە كەش و هەوا ئاسایی دەبێتەوە.
محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عیراق، فەرمانی بۆ دوورخستنەوەی چوار بەرپرسی پایەبەرزی سەربازی دەرکرد، پاش ئەوەی دوو خوێندکار لە کاتی مەشق و راهێناندا لە کۆلێژی سەربازی چوارەم لە پارێزگای زیقار گیانیان لەدەستدا.
بەپێی راگەیەندراوێک کە لەلایەن سەباح نەعمان، وتەبێژی فەرماندەی گشتی هێزە چەکدارەکانی عیراقەوە بڵاوکرایەوە، سودانی بڕیاری داوە کە سەرۆکی ئەکادیمیای سەربازی، یاریدەدەرەکەی، عەمیدی کۆلێژی سەربازی چوارەم و فەرماندەی فەوجی تایبەتمەند لە پۆستەکانیان دووربخرێنەوە و پاشان بە تەواوەتی لە ئەرکەکانیان لابدرێن.
هەروەها سەرۆک وەزیران فەرمانی بە پێکهێنانی لیژنەیەکی لێکۆڵینەوە داوە بۆ دەستنیشانکردنی ئەو کەسانەی کەمتەرخەم بوون لە روداوەکەدا کە بووە هۆی برینداربوونی ژمارەیەکی دیکەی خوێندکارانیش.
وتەبێژی فەرماندەی گشتی ئاماژەی بەوەش کرد کە سودانی بڕیاری داوە پلەی مولازم بە دوو خوێندکارە گیانلەدەستداوەکە ببەخشێت و بە شەهید هەژمار بکرێن.
هەروەها داوای کردووە مامەڵەیەکی گونجاو و باش لەگەڵ سەرجەم ئەو خوێندکارانە بکرێت کە لە کۆلێژ و خولە سەربازییەکاندا مەشق و راهێنان دەکەن و بە هیچ جۆرێک زیانیان پێنەگەیەندرێت.
شایەنی باسە کە دوو خوێندکار لە کۆلێژی سەربازی چوارەم لە پارێزگای زیقار ئەمڕۆ چوارشەممە بەهۆی ئەشکەنجە و مەشق و راهێنانی قورسەوە گیانیان لەدەستدا و ژمارەیەکی دیکەش بریندار بوون.
لە راپۆرتێکی نوێدا، نووسینگەی کۆمسیۆنی باڵای مافەکانی مرۆڤ لە پارێزگای بەسرە ئاشکرای کردووە کە رێژەی هەژاریی لەم پارێزگایە بەشێوەیەکی بەرچاو بەرەو زیادبوون چووە، بەجۆرێک کە زیاتر لە 40%ـی دانیشتوانی ئەم پارێزگایە لە خزمەتگوزارییە سەرەتاییەکان و شوێنی نیشتەجێبوونی گونجاو بێبەشن.
مەهدی تەمیمی، بەڕێوەبەری نووسینگەی کۆمسیۆنی باڵای مافەکانی مرۆڤ لە بەسرە، لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا بۆ میدیای ناوخۆی عیراق رایگەیاند: "پێویستە لەسەر هەموو لایەنە سیاسییەکانی بەسرە، چ ئەوانەی لە دەسەڵاتدان و چ ئەوانەی کە هێشتا نەگەیشتوونەتە دەسەڵات، ناکۆکییە سیاسییەکان وەلا بنێن و سەرنجی زیاتر بخەنە سەر دابینکردنی مافە سەرەتاییەکانی هاووڵاتیان".
تەمیمی لە درێژەی قسەکانیدا جەختی کردەوە: "داتا و ئامارەکان ئاماژە بۆ ئەوە دەکەن کە زیاتر لە 40%ـی دانیشتوانی بەسرە هێشتا شوێنی نیشتەجێبوونی شایستە و خزمەتگوزارییە سەرەتاییەکانیان نییە، هەروەها بەگوێرەی پێوەری وڵاتانی تازە پێگەیشتوو بۆ پێناسەی هەژاری، رێژەی هەژاریی لە پارێزگاکەدا لە 40% زیاترە. ئەم ژمارانە رەنگدانەوەی قەیرانێکی ئابووریی ڕاستەقینەن کە پێویستی بە چارەکردنی بەپەلە هەیە".
بەڕێوەبەری نووسینگەی کۆمسیۆنی باڵای مافەکانی مرۆڤ لە بەسرە هەروەها ئاماژەی بە کێشەی ژینگەیی لە پارێزگاکەدا کرد و گوتی: "بەسرە بەدەست پیسبوونی ئاو و خاک و هەواوە گیرۆدەیە، کە مەترسییەکەی لە هەندێک ناوچەدا دەگاتە سەرووی 50%. ئەمەش مەترسی راستەوخۆی بۆ سەر تەندروستیی گشتی هەیە".
شایانی باسە، بەگوێرەی ئامارە فەرمییەکانی حکوومەتی عێراق، ژمارەی دانیشتوانی بەسرە بە 3.5 ملیۆن کەس دەخەمڵێنرێت، کە 9%ـی کۆی دانیشتوانی عێراق پێک دەهێنێت. سەرەڕای ئەوەی کە ئەم پارێزگایە دەوڵەمەندە بە سامانی نەوت و چەندین بەندەری بازرگانی گرنگی تێدایە، بەڵام رێژەی بێکاریی و هەژاریی تێیدا بەشێوەیەکی بەرچاو بەرزە. هەروەها ئەم پارێزگایە لە رێژەی بێکارییدا لە پلەی چوارەم دێت لە دوای پارێزگاکانی نەینەوا، موسەننا و زیقار بە ڕێژەی 21.8%.
د. لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق، ئەمڕۆ چوارشەممە 21ـی 5ـی 2025، لە کۆشکی بەغداد، پێشوازی کرد لە ژەنەڕاڵ کریستۆڤەر هەنتزی، فەرماندەی نوێی نێردەی ناتۆ لەعیراق بە ئامادەبوونی فەرماندەی پێشوو ژەنەڕاڵ لۆکاس شوایەرز.
لەمیانەی دیدارەکەدا سەرۆک کۆمار، بەخێرهاتنی هەردوو سەرکردەی کرد و هیوای سەرکەوتنی بۆ خواستن لە ئەرک و کارەکانیان و باسیان لەچۆنیەتی پتەوکردنی پەیوەندییەکانی نێوان عیراق و هاوپەیمانی ناتۆ کرد لەبوارەکانی پەیوەست بە بنیاتنانی توانا و پاڵپشتی لۆجستی بۆ هێزە چەکدارەکانی عیراق و راوێژکاری و راهێنان.
سەرۆک کۆماری کۆمار ئاماژەی بەگرنگی پەرەپێدانی تواناکانی هێزە ئەمنییەکانی عیراق و توانایان بۆ روبەڕوبونەوەی ئاستەنگە ئەمنییەکان کرد، کە ببێتە مایەی چەسپاندنی ئاسایش و سەقامگیری.
هەر لە دیدارەکەدا پێداچوونەوە بە رەوش و پێشهاتە ئەمنییەکانی ناوچەکە کرا و سەرۆک کۆمار دوپاتی لە گرنگی فراوانکردنی هاریکاری دوو قۆڵی نێوان عیراق و ناتۆ کردەوە، بەجۆرێک کەبەڕێوەبردنی سەرچاوە مرۆییەکان و ئاسایشی ئەلکترۆنی و سیستمی هەواڵگری لەخۆ بگرێت بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی تیرۆر.
لەلای خۆیەوە ژەنەڕاڵ کریستۆڤەر هەنتزی، سوپاس و پێزانینی خۆی بۆ سەرۆک کۆمار و پەرۆشی بۆ پتەوکردنی پەیوەندییەکان لەگەڵ ناتۆ دەربڕی، جەختیشی لەهەوڵەکانی ناتۆ بۆ سەرخستنی ئەرکەکانی لە عیراق کردەوە بە شێوەیەک کەخواستەکانی گەلی عێراق بۆ ئاسایش و سەقامگیری بەدیبهێنێت.
وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی هەرێمی کوردستان رونکردنەوەیەکی لەبارەی گرێبەستەکانی لەگەڵ دوو کۆمپانیای ئەمەریکی بڵاوکردەوە و جەختی کردەوە کە "گرێبەستەکان نوێ نین" و "هیچ کێشەیەکی یاساییان نییە".
بەپێی رونکردنەوەکە کە ئەمڕۆ سێ شەممە بڵاوکراوەتەوە، ئەو دوو رێککەوتننامەیەی نێوان وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی هەرێمی کوردستان و کۆمپانیاکانی HKN و WesternZagros "رێککەوتننامە و گرێبەستی نوێ نین، بەڵکوو پێش چەندین ساڵە هەن".
لە رونکردنەوەکەدا هاتووە: "دادگاکانی عیراقیش دانی بە یاسایی و رەواییان دا ناوە و هیچ کێشەیەکی یاساییان نییە و تەنیا کۆمپانیای ئەنجامدەری گرێبەستەکان گۆڕاون لە چوارچێوەی رێکارە یاسایی و گرێبەستییەکانی هاتوو لە رێککەوتننامەکان".
وەزارەتی سامانە سروشتییەکان ئاماژەی بەوەش داوە کە "هەردوو کۆمپانیا ئەمەریکییەکە، چەندین ساڵە پەرە بە وەبەرهێنان دەدەن لە بواری نەوت و گاز و لە بەرهەمهێنەرە سەرەکییەکانی نەوتی هەرێمی کوردستانن و وەبەرهێنەری نوێ نین".
سەبارەت بە ئامانجی ئەو رێککەوتننامە و گرێبەستانە، وەزارەتی سامانە سروشتییەکان رونی کردووەتەوە کە ئامانج لێیان "پڕکردنەوەی پێداویستی ناوخۆییە لە رێگای زیادکردنی بەرهەمی گازی سروشتیی بۆ دابینکردنی سووتەمەنی وێستگەکانی بەرهەمهێنانی کارەبا بە ئامانجی پێشکەشکردنی خزمەتگوزاریی کارەبای بەردەوام بۆ هەموو ناوچەکانی عێراق".
لە سەرەتای رونکردنەوەکەشدا، وەزارەتی سامانە سروشتییەکان جەختی کردووەتەوە لەسەر ئەوەی کە "حکومەتی هەرێمی کوردستان لە کاتێکدا جەخت لە هەموو ماف و دەسەڵاتە دەستوورییەکانی خۆی دەکاتەوە وەک قەوارەیەکی فیدراڵی لە چوارچێوەی دەستووری هەمیشەیی عێراق کە بە رونی ماف و تایبەتمەندییەکانی هەرێمی کوردستانی دەستنیشانکردووە".
وەزارەتی نەوتی عیراق رایگەیاند، ئەو دوو گرێبەستەی حکومەتی هەرێم کە لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکاندا باسدەکرێت و بەهاکەی دەیان ملیار دۆلارە، نایاساییە و سەرپێچییەکی روونی یاسایە.
وەزارەتی نەوتی عیراق راگەیەنراوێکی لەبارەی ئەو دوو گرێبەستەوە بڵاوکردەوە کە حکومەتی هەرێم لە بواری وزەدا ئەنجامی داوە و ئاماژەی بەوەکردووە، سەرچاوەکانی هەواڵ باس لە دو گرێبەست دەکەن کە بەهاکەیان دەیان ملیار دۆلارە.
لە راگەیەنراوەکەدا هاتووە، ئەو دوو گرێبەستەی وەزارەتی سامانە سروشتییەکان ئەنجامی داوە لەبارەی کێڵگەی میران و تۆپخانە لە سلێمانی، پێچەوانەی بڕیاری دادگای فیدڕاڵین.
وەزارەتەکە دەشڵێت، سەرەڕای پێویستی عیراق بۆ ئەنجامدانی گرێبەستی وەبەرهێنان لەبواری غاز و پڕکردنەوەی پێداویستی ناوخۆ بۆ کارپێکردنی وێستگەکانی بەرهەمهێنانی کارەبا، بەڵام هێشتا ئەو رێکارانەی حکومەتی هەرێم گرتوونیەتە بەر پێشێلکارییەکی روونی یاسایە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، سامانە سروشتییەکان موڵکی سەرجەم تاکێکی عیراقە و هەر وەبەرهێنانێک لەو سامانەدا، پێویستە لەرێگای حکومەتی عیراقەوە بێت.
وەزارەتەکە جەختی لەوەشکردووەتەوە، بە پشتبەستن بە دەستووری عیراق و بڕیارەکانی دادگای فیدڕاڵی، ناوەڕۆکی ئەو گرێبەستانە "پوچەڵن".
د.لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق، ئەمڕۆ سێشەممە 20ـی 5ـی 2025 لەکۆشکی بەغداد، پێشوازی لە محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عیراق کرد.
لەدیدارەکەدا باس لەو پرسانە کرا کە لەدانیشتنەکانی خولی 34 هەمینی لوتکەی ئاسایی عەرەبی بەغداد بەڕێوەچوو، هەروەها تاوتوێی بڕیار و راسپاردەکان و کارکرن بۆ جێبەجێکردنی ئامانجەکانی لوتکەکە لە پەرپێدانی ئاسایش وسەقامگیری ناوچەکەدا کرا.
هەروەها ستایشی هەوڵەکانی هەمووان کرا کەیارمەتیدەر بوون بۆ سەرکەوتنی لووتکەکە و دوپاتیش لە پێویستیی هەوڵی زیاتر و کارکردن کرا، بۆ ئەوەی عیراق ڕۆڵی سەرەکی خۆی لە ناوچەکەدا بەدەست بهێنێتەوە لەڕێگەی هەوڵدان بۆ یەکخستنی هەڵوێستی عەرەبی لەبارەی ئەو پرسە گرنگانەی ناوچەکە و جیهان بەشێوەیەک کە ئاسایش و سەقامگیری لەناوچەکە پتەوتر بکات.
هەر لە دیدارەکەدا باس لە پێشهاتە ناوچەیی و نێودەوڵەتیەکان و هەڵوێستی عیراق لەبارەیانەوە کرا و پێداچوونەوەیەکیش بەو هەوڵانەی دراوون و ڕۆڵی عیراق لە بارەی پرسە ناوچەییەکان و دۆخی وڵات کرا.
هاوکات جەختکرایەوە لەگرنگی پاراستنی سەقامگیری و پەرەپێدانی کەرتی خزمەتگوزاری و گەشەپێدان بە شێوەیەک کە خواستەکانی گەلی عێراق بەدیبهێنێت.
بەڕێوەبەرایەتی شەهیدانی عیراق رایگەیاند، لە ساڵی 2008ـەوە هەزار و 700 رووفاتی كوردی هەرێمی كوردستان لە گۆڕە بە كۆمەڵەكانی عیراق دەرهێنراون.
عەبدولئیلا نائلی سەرۆكی بەڕێوەبەرایەتی شەهیدانی عیراق رایگەیاند، لە ساڵی 2008ـەوە تا ئێستا 30 گۆڕی بە كۆمەڵ لە شوێنە جیاوازەكانی عیراق هەڵداوەتەوە و رووفاتی زیاتر لە هەزار و 700 روفاتی كوردییان دەرهێناوە.
ئاماژەی بەوەش كرد، بەڕێوەبەرایەتیەكەیان رووبەڕووی كێشەیەكی گەورە دەبێتەوە لە دیاریكردنی ناسنامەی ئەو رووفاتانە، بەو پێیەی زۆربەی خانەوادەی شەهیدەكان مردوون، یان كۆچیان كردووە، هەروەها كەسانێك هەن كە شوێنی نیشتەجێبوونیان دەستنیشان نەكراوە.
نائلی ئاشكراشیكرد، پلانیان هەیە بۆ كردنەوەی چەند بەڕێوەبەرایەتییەك كە یەكێكیان تایبەت دەبێت بە كاروباری كورد، بۆ ئەوەی لە رێگەی ئەوانەوە هەماهەنگی لەگەڵ وەزارەتی كاروباری ئەنفال لە هەرێم بكەن.
پێشتر، بە هەوڵەكانی شاناز ئیبراهیم ئەحمەد خانمی یەكەمی عیراق چەندین گۆڕی بە كۆمەڵ هەڵدراوەتەوە، رووفاتی ئەو كەسانەی لەو گۆڕە بەكۆمەڵەدا بوون گەڕێنرانەوە بۆ هەرێمی كوردستان.
دوای ئەوەی ئۆفیسی هەڵبژاردنەکانی سلێمانی رایگەیاند، وادەی نوێکردنەوەی تۆماری بایۆمێتری دەنگدان بۆ 15ی حوزەیران درێژ کراوەتەوە، کە دەتوانرێت حەوت مامەڵە ئەنجام بدرێت.
ئۆفیسی سلێمانی کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکانی عیراق رایگەیاندووە، نوێکردنەوەی تۆماری بایۆمێتری و پێدانەوەی کارتی دەنگدان کە لە 25ی ئازارەوە دەستی پێ کردبوو، بۆ 15ی حوزەیران درێژکراوەتەوە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ناوەندەکان رۆژانە لە سەعات 8:00ی بەیانی تاوەکو 5:00ی ئێوارە کراوە دەبن و ئەوانەشی بەهەر هۆکارێک ناتوانن سەردانی بنکەکان بکەن، ئەوا دەتوانن داوای تیم بکەن.
ئەوەش هاتووە، لەو ماوەیەی کە درێژکراوەتەوە دەنگدەران دەتوانن ئەم مامەڵانە ئەنجام بدەن:
-زیادکردن بۆ ئەودەنگدەرانەی ناویان لە ھیچ جۆرە داتایەکدا نییە، کە بەڵگەنامەی پێویست بۆ ئەم حاڵەتە بریتیە لە: کارتی نیشتمانی، کۆبۆنی خۆراک، کارتی زانیاری .
-تۆمارکردنی بایۆمتری دەنگدەر بۆ یەکەمجار و بەتایبەت بۆ لەدایکبووانی (٢٠٠٧)، کە بەڵگەنامەی پێویست بۆ ئەم حاڵەتە بریتیە لە: کارتی نیشتیمانی یان 'پێناسی باری شارستانی و رەگەزنامەی عیراقی' لەگەڵ کۆبۆنی خۆراک .
-گواستنەوەی ناوەندی دەنگدان، کە بەڵگەنامەی پێویست بۆ ئەم حاڵەتە بریتیە لە: کارتی نیشتیمانی یان 'پێناسی باری شارستانی و رەگەزنامەی عیراقی'، کارتی زانیاری لەگەڵ کۆبۆنی خۆراک کە لەساڵی٢٠٢٠-٢٠٢١ دەرچووبێت تایبەت بەو پارێزگایەی دەیەوێت دەنگدانەکەی بۆ بگوازێتەوە، ئەوەش بە مەبەستی سەلماندنی شوێنی نیشتەجێبوون لەکاتی داواکردن بۆ گواستنەوەی شوێنی دەنگدان لە پارێزگایەک بۆ پارێزگایەکی دیکە، یان کارتی نیشتەجێبوون لەکاتی نەبوونی کۆبۆنی خۆراک تەنھا بۆ گواستنەوەی شوێنی دەنگدان لە ناو سنوری یەک پارێزگا .
-راستکردنەوەی ناو یان ھەر ھەڵەیەکی دیکە لە زانیاری دەنگدەر، بەڵگەنامەی پێویست بۆ ئەم حاڵەتە بریتیە لە: کارتی دەنگدانی کۆن ئەگەر ھەبێت، کارتی نیشتمانی یان 'پێناسی باری شارستانی و رەگەزنامەی عیراقی' لەگەڵ کۆبۆنی خۆراک .
-سڕینەوەی ناوی مردووان، بەڵگەنامەی پێویست بریتیە لە: وێنەیەک لە بەڵگەنامەی مردوو یان وێنەی سڕینەوەی تۆمار یان 'قسام شرعی'.
-تۆمارکردنی کارمەندانی ھێزە ئەمنییەکان، لە بارێکیشدا گەر کارمەندی ھێزە ئەمنییەکان خانەنشین بووبێت ئەوا دوای پێشکەشکردنی بەڵگەنامەی خانەنشین بوون دەنگدانەکەی لە تایبەت دەکرێت بە دەنگدانی گشتی.
-تۆمارکردنی ئاوارەی پارێزگاکان، سەبارەت بە پارێزگای سلێمانی ئاوارەکانی قەزای شنگال دەگرێتەوە بە تەنھا، بەڵگەنامەکانیان تەنھا بریتیە لە: کارتی نیشتمانی یان 'پێناسی باری شارستانی و رەگەزنامەی عیراقی' لەگەڵ کۆبۆنی خۆراک.