عائید ھیلالی ئەندامی ھاوپەیمانی فەتح لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا ئاماژەی بەوەدا، ململانێکانی ناوماڵی سوننە، بەربەستن لەبەردەم یەکلاییکردنەوەی پۆستی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران.

ئەوەشی خستەڕوو، ناوماڵی سوننە چەندین ناکۆکی تێدایە لەسەر کاندیدی پۆستی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران و ھێزە سوننەکان ناتوانن کاندیدێکی جێی رەزامەندی سەرجەمیان بخەنە بەردەم ئەنجومەنی نوێنەران، ئەو ئەندامەی ھاوپەیمانی داواشی لە ھێزە سوننییەکان کرد، بەزووترین کات بگەنە رێککەوتنێک لەسەر کاندیدی پۆستی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران و بۆ پۆستەکە پێشکەشی بکەن.

ماوەی زیاتر لە پێنج مانگە محەمەد حەلبوسی بە بڕیاری دادگای فیدراڵی لە پۆستی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران دوورخراوەتەوە و تائێستا پۆستەکەی پڕنەکراوەتەوە.

وەزارەتی دارایی عێراق بڵاویکردەوە، رۆژی پێنجشەممە تەیف سامی، وەزیری دارایی و وەفدێکی وەزارەت لە ئوردن لەگەڵ سندوقی دراوی نێودەوڵەتی کۆبووەوە، لەکۆبوونەوەکەشدا وەفدەکەی سندوقی دراو بەڵێنیانداوە بەردەوام بێت لە پشتیوانی ئەو ھەوڵە چاکسازییانەی حکومەتی عێراق لەبواری بانکی، بەئەلیکترۆنیکردنی کاروبارەکان، گومرگ و پەرەپێدانی کەرتەکانی وەبەرھێنان و ئاوەدانکردنەوە دەستیپێکردووە.

ئەوەشی خستوەتەڕو، سندوقی دراو دڵنیاییدا کە لەبوارەکانی بەھێزکردنی چاودێری دارایی و کەمکردنەوەی خەرجییەکان و فرەجۆرکردنی سەرچاوەکانی داھات و بەھێزکردنی کەرتی تایبەت ھاوکارێکی باشتری حکومەتی عێراق بن.

رۆژنامەی شەرقلئەوسەت بڵاویکردووەتەوە، ھەڵکشانی بەردەوامی رێژەی جەماوەری محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی ئێستای عێراق، نیگەرانی بەشێک لە سەرکردەکانی چوارچێوەی ھەماھەنگی لێکەوتووەتەوە و بە مەترسی بۆ ھەڵبژاردنی داھاتووی پەرلەمان وێنای دەکەن.

ئەوەشی خستووەتەڕوو، سودانی سەرەڕای ئەوەی لە نەوەی کۆنی سەرکردە شیعەکانی عێراق نییە، ھەروەھا بە دەستکەوتەکانی لە بوارە جیاوازەکاندا کە دیارترینییان بواری خزمەتگوزارییە، توانیویەتی متمانەی زۆرێک لە دەنگدەرانی شیعە بەدەستبھێنێت و ببێتە مەترسی بۆ سەر سەرکردە شیعە دیارەکانی عێراق.

ھاوکات، بەھا ئەعرەجی جێگری سەرۆک وەزیرانی پێشوو دەڵێت، چوارچێوەی ھەماھەنگی ھۆشداریان بە سودانی داوە، ئەگەر بۆ ھەڵبژاردنی ساڵی داھاتووی پەرلەمان لیست دروستبکات، ئەوا بۆ خولی دووەمی سەرۆکایەتی ئەنجومەنی وەزیران کاندیدی ناکەنەوە.

بەپێی راگەیەندراوێکی وەزارەتی دارایی عێراق، لە چوارچێوەی گفتوگۆیەکی نێوان ژمارەیەک لە پسپۆڕانی رێکخراوی نەختی نێودەوڵەتی و تەیف سامی وەزیری دارایی عێراق کە لە ئوردن بەڕێوەچووە، گفتوگۆ کراوە لە بارەی بەرنامەی چاکسازی حکومەتی عێراق و ھەنگاوەکانی بە ئاراستەی بەھێزکردنی سیاسەتی ئابووری و کەرتی بانکی و ھەوڵدان بۆ رێگریکردن لە کاریگەرییە خراپەکانی ململانێ نێودەوڵەتییەکان لەسەر ئابوری عێراق.

ئاماژەی بەوەشکردووە، پسپۆڕانی رێکخراوی نەختی نێودەوڵەتیش باسیان لەوەکردووە لە ئەنجامی بەدواداچوون و چاودێرییەکانیان، بۆیان دەرکەوتووە عێراق لە بواری گرنگیدان بە کەرتە نانەوتییەکان و زیادبوونی بەرھەمی ناوخۆیی نا نەوتی پێشکەوتنی بەرچاوی بەدەستھێناوە و گەشەیەکی زۆر باشی کردووە.

ناوەندیی راگەیاندنیی ئەنجومەنیی باڵایی دادوەریی عێراق لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردووەتەوە، دادگای ناوەندیی تاوان لە عێراق دوای یەکلابوونەوە و ساغبوونەوەی بەڵگە و تۆمەتەکان، سزای لەسێدارەدانی بەسەر پێنج بازرگانی ماددەی ھۆشبەردا سەپاندووە کەسیانیان بیانین و لە پارێزگای سەماوە دەستگیراون و ھەوڵیانداوە بڕێکی زۆری ماددەی ھۆشبەر بگەیەننە پارێزگای نەجەف و لەوێشەوەی ھەناردەی بکەن بۆ وڵاتانی دراوسێی عێراق.

راشیگەیاندووە، دادگای ناوەندی تاوان لە عێراق سزاکەی بە پێی حوکمەکانی یاسای ماددە ھۆشبەرەکان و کارتێکەرە عەقڵییەکان دەکردووە ئەوەش بە پشتبەستن بە یاسای سزادانی عێراقی.

لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی "حەدەس"، د. لەتیف رەشید سەرۆککۆماری عێراق رایگەیاند، وەرگرتنەوەی دەسەڵاتەکان لە ھەرێمی کوردستان رێی تێناچێت، چونکە دەستورین و ھیچ لایەنێکیش نییە بیەوێت ئەو کارە بکات.

سەبارەت بە کێشەکانی ھەرێم و بەغداد سەبارەت بە بودجە و نەوت دەڵێت، دانوستانەکان بەردەوامن بۆ چارەسەرکردنیان.

لەبارەی پرسی کشانەوەی ھێزی ھاوپەیمانانیش رایگەیاند، ئەو پرسە بە رێککەوتن لەگەڵ حکومەتی عێراق کراوە و مانەوەشیان لە وڵاتدا، پەیوەستە بە مەترسییەکانی داعشەوە، لەگەڵ ئەوەشدا سوپای عێراق ئامادەیە بۆ تەحەددای ناوخۆیی و دەرەکی.

سەرۆککۆمار دووپاتیشدەکاتەوە، ناتوانن پەیوەندییەکانیان لەگەڵ ئەمریکا پشتگوێ بخەن، لەگەڵ ئەوەشدا پەیوەندییەکانیان لەگەڵ کۆماری ئیسلامی ئێران و تورکیا باشە.

لەبارەی ھێرش و پەلامارەکانی وڵاتانی دراوسێشەوە باسی لەوەکرد، دژی پێشێلکاریی ئەمنیین لە وڵات جا لە ھەرلایەنێکەوە بێت بە تورکیاشەوە، ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد، گفتوگۆکانیان لەگەڵ تورکیا بەردەوامن بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان.

لە راگەیەندراوێکدا نوسینگەی سەرۆکایەتی کۆمار دەڵێت، پێشترو لە ٢٤-٧-٢٠١١ وەزارەتی دارایی فرۆشتنی موڵکەکەی بە زیادکردنی ئاشکرا بە بڕی (٥,٥٦٤,٠٠٠,٠٠٠) پێنج ملیار و پێنج سەد و شەست و چوار ملیۆن دینار بە عەبدول لەتیف محەمەد جەمال رەشید راگەیاندووە.

سەبارەت بە بەکردێدانی بە باڵیۆزخانەی کوێت دەڵێت، وەزارەتی دەرەوە داوایکردووە ئەو موڵکە بە کرێ بدرێتبە باڵیۆزخانەی دەوڵەتی کوێت، بەوپێیەی لە ناوچەیەکی پارێزراودایە بەراورد بە ناوچەکانی دیکە لەو ماوەیەدا.

ئەوەش دەخاتەڕوو کە تۆمەتبارکردنی سەرۆککۆمار، ئامانجێکی روونی ھەیە، ئەویش ناوزڕاندن و ئیبتیزازە و بە پاڵشتی ھەندێک لایەنی دیاریکراو.

دووپاتیشیدەکاتەوە، رێوشوێنی یاسایی لەلای دادگاکان و لایەنە پەیوەندیدارەکان بەرامبەر بەو کەسانە دەگیرێتەبەر کە ئەم تۆمەتە ھەڵبەستراو و ساختەیەیان بڵاوکردۆتەوە.

عەتوان عەتوانی، سەرۆکی لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، لیژنەکەیان لە رێگەی چاودێریکردنی خەرجییەکان و داھات و جێبەجێکردن پلان و بەرنامەکانی حکومەتی فیدراڵ، بەدوای بەستنەوەی دەسەڵاتەکانی یاسادانان و جێبەجێکردندا دەگەڕێت، بۆ بەرەوپێشبردنی ئابووری وڵات.

ئەوەشی خستەڕوو، حکومەتی فیدراڵ جدییە لە بەرەوپێشبردنی کەرتە جیاوازەکانی وڵات، لەنێویشیاندا کەرتی دارایی، بۆ ئەو مەبەستەش چەندین پلان و بەرنامەی ئامادەکردووە و لەئێستادا لە جێبەجێکردان.

سەرۆکی لیژنەی دارایی باسیلەوەشکرد، داوای لە گەنجینەی دراوی نێودەوڵەتی و بانکی نێودەوڵەتی کردووە، ھاوکاری عێراق بن لە بەرەوپێشبردنی کەرتی دارایی و سیستەمی بانکی وڵاتەکە، بە تایبەتی لەئێستادا، کە ھەنگاودەنێت بۆ کاراکردنی سیستەمی ئەلیکترۆنی مامەڵەی دارایی.

وەزارەتی کشتوکاڵی عێراق لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، ئەنجومەنی وزاری بۆ ئابوری لە کۆبوونەوەی رۆژی دووشەممەیدا رەزامەندیدا لەسەر داواکارییەکی وەزارەتی کشتوکاڵ کە لەلایەن "عەباس جەبر مالکی" وەزیری کشتوکاڵەوە پێشکەشکرابوو، کە تێیدا داواکراوە باجی گومرگی لەسەر ھاوردەی گۆشتی سور بەڕێژەی ٥٠% و بۆ ماوەی ساڵێک کەمبکرێتەوە.

وەزارەتی کشتوکاڵ راشیگەیاندووە، چەند رێکارێکی دیکەیان بۆ چارەسەری بەرزی نرخی گۆشتی سور لە بازاڕەکانی ناوخۆ گرتووەتەبەر، وەک ھاندان بۆ وەبەرھێنان لە سامانی ئاژەڵ و ئاسانکاری بۆ گواستنەوەی ئاژەڵ لەنێوان پارێزگاکان و ئاسانکاری ھاوردەکردن.

فوئاد حسێن، وەزیری دەرەوەی عێراق رایگەیاندووە، دانوستانەکانی نێوان بەغداد و واشنۆن بۆ کۆتاییھێنان بە ئەرکی ھێزەکانی ھاوپەیمانان لە عێراق بەردەوامە و تائێستا دوو خولی دانوستان کە یەکەمیان لە ٢٧ی مانگی رابردوو و دووەمیشیان لە ١١ی ئەم مانگە بەڕێوەچووە و پێشبینیشدەکەن لە داھاتوویەکی نزیکدا خولی سێیەمی دانوستانەکانیش دەستپێبکاتەوە.

وتیشی، بڕیارە خولێکی دانووستانەکان لە واشنتۆن بەڕێوەبچێت ئەوەش لەچوارچێوەی سەردانە چاوەڕوانکراوەکەی محەمەد شیاع سودانی سەرۆک وەزیرانی عێراق بۆ ئەمریکا کە لەگەڵ لێپرسراوانی باڵای ئەو وڵاتە پرسی کۆتاییھێنان بە ئەرکی ھاوپەیمانان لە عێراق تاوتوێ دەکات.

خالد شیمال، وتەبێژی وەزارەتی سەرچاوەکانی ئاوی عێراق رایگەیاندووە، بەھۆی زۆریی رێژەی بارانبارینەوە، ئەمساڵ یەدەگی ستراتیژی ئاو گەیشتووەتە ١٠ ملیار مەتر سێجا، کە بەراورد بە ساڵی رابردوو زۆر زیادیکردووە، چونکە ساڵی رابردوو لەمکاتەدا یەدەگی ئاو ٧ ملیار مەتر سێجا بووە.

راشیگەیاندووە، بەپێی پلانی وەزارەتەکە بۆ ساڵانی ٢٠٢٣ تا ٢٠٢٥ ، دەبێت ٢٦ بۆ ٣٠  بەنداو تەنھا بۆ کۆکردنەوەی ئاو دروستبکرێت و تائێستا کارکردن لە دروستکردنی ھەندێکیاندا دەستیپێکردووە بەتایبەت لەو ناوچانەی رێژەیەکی زۆرتر بارانیان تێدا دەبارێت، ئاشکراشیکردووە ھەندێک لە بەنداوەکان لە ھەرێمی کوردستان و موسڵ و ئەنبار و نەجەفن و لە سەماوە و  دیالە و واست و میسانیش بەنداو دروست دەکرێت.

بە وتەی وتەبێژی وەزارەتی سەرچاوەکانی ئاوی عێراق، بەنداوەکانی تایبەت بە کۆکردنەوەی ئاو تێچوویەکی کەمترو کاتێکی کەمتریان پێویست دەبێت.

تەحسین خەفاجی، وتەبێژی فەرماندەیی ئۆپراسیۆنە ھاوبەشەکانی عێراق رایگەیاند، دوای نزیکەی سێ ساڵ لە دەستپێکی کارەکانی دروستکردنی پشتێنەیەکی ئەمنی لەسەر سنووری نێوان عێراق و سوریا، تەواوبوونی پشتێنە ئەمنییە نزیکە و لە ئەمساڵدا تەواودەبێت، کە بەربەستێکی کۆنکرێتی و چەند تونێل و خاڵێکی چاودێری لەخۆگرتووە.

ئەوەشی خستەڕوو، لەئێستادا تیمەکانیان گەیشتوونەتە دانانی بەربەستی کۆنکرێتی لە باکوور و رۆژئاوای پارێزگای نەینەوا، کە نزیکە لە پارێزگای حەسەکەی سوریا و بە یەکێکە لە ئاڵۆزترین ناوچەکانی سنووری نێوان ھەردوو وڵات دادەندرێت.

وتەبێژی فەرماندەیی ئۆپراسیۆنە ھاوبەشەکانی عێراق وتیشی، پشتێنە ئەمنییەکە رێگری لە ھەر جۆرە دزەکردنێک دەکات لە خاکی سوریاوە بۆ ناو خاکی عێراق، بە تایبەتی چەکدارەکانی داعش کە لە سوریاوە دزەدەکەنەوە عێراقەوە.

عەلی مەشکور، ئەندامی لیژنەی نەوت و غازی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق ئاماژەی بەوەدا، عێراق و ھەرێم لەسەر حەوت خاڵی یاسای نەوت و غاز ناکۆکن، ھەندێک لەو خاڵانە ئیدارین و ھەندێکیان پیشەیی.

ئەوەشی خستەڕوو، یەکێک لەو خاڵانەی یاساکە کە ناکۆکی لەسەرە، حکومەتی ھەرێم دەیەوێت مافی ڤیتۆی ھەبێت لەسەر دەرکردنی بڕیارەکانی پشتبەست بەو یاسایە.

ئەو ئەندامەی ئەنجومەنی نوێنەران وتیشی، پشکی ھەرێم لە یاسای نەوت و غاز، بە رێژەی ھەناردەکردنی نەوت دیاریکراوە، بەڵام کە ئێستا ھەناردەکردنی نەوتی ھەرێم وەستاوە ناتواندرێت ئەو پشکە دیاریبکرێت و ئەوەش یەکێکی دیکە لە بەربەستەکانی بەردەم تێپەڕاندنی یاساکە.

رۆژی سێشەممە دادگای فیدڕاڵی لەسەر سکاڵاکەی وەھاب ھەڵەبجەی بەڕێوەبەری گشتی دژەتیرۆر CTGـی کۆبووەوە کە تیایدا داوای نادەستورییبوونی کارکردن بەیاسای روبەڕوبوونەوەی تیرۆر ژمارە ٣ـی ساڵی ٢٠٠٦ـی ھەرێم دەکات، بەوھۆی ئەوەی ماوەی کارکردن بە یاساکە کۆتاییھاتووە، ھەروەھا داواشیکردووە ئەو بڕیارانەی لەماوەی بەسەرچوونی یاساکەدا لەدژی دەرکراون ھەڵبوەشێندرێنەوە.

دادگای فیدڕاڵی لە دانیشتنەکەدا بڕیاردانی لەبارەی سکاڵاکەی وەھاب ھەڵەبجەیی لە ٢٧ـی شوباتەوە بۆ حەوتی نیسانی ئەمساڵ دواخست.

ھەر ئەمڕۆ دادگاکە، سکاڵایەکی لەسەر سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران بۆ یەکی نیسان دواخست کە تیایدا داواکراوە کۆبوونەوەکەی ١٣ـی مانگی رابردووی تایبەت بە ھەڵبژاردنی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران ھەڵبوەشێندرێتەوە.

رۆژی دووشەممە دادگای فیدڕاڵی لەسەر سکاڵایەکی باسم خەشان ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەران کۆبووەوە کە تیایدا داوایکردبوو، بڕگەی نۆ لە رێنمایی ژمارە ٤ـی ساڵی ٢٠١٧ ھەڵبوەشێنێتەوە و دەستەواژەی "جۆری کۆمەڵایەتی"ش بە نادەستوری لە قەڵەم بدات.

دادگاکە لەسەر بنەمای ئەو سکاڵایە، بەکارھێنانی دەستەواژەی "جۆری کۆمەڵایەتی" لە رێنماییەکاندا ھەڵوەشاندەوە، کە تایبەتبوو بە ھێنانەکایەی دادپەروەری و پڕۆسەی گەشەپێدان لەسەر بنەمای جۆری کۆمەڵایەتی.

زەید حەمید رەشید بەڕێوەبەر لە بەشی تەکنەلۆجیا و زانیاری بانکی ناوەند لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا ئاماژەی بەوەداوە، ئامادەکارکردنی ژێرخانی پێویست بۆ سیستمی پارەدانی ئەلیکترۆنی، لە فەرمانگە حکومییەکاندا بە سیستی بەڕێوەدەچێت، بەھۆی نەبوونی سیستمێکی تایبەت و پێشکەوتوو، لەنێوان بانکی ناوەندیی و بانکەکاندا.

ئەوەشی خستەڕوو، لەئێستادا بەھەماھەنگی لەگەڵ بانکەکان کاردەکەن بۆ چارەسەرکردنی ئەو کێشە و ئاستەنگییانەی لەبەردەم سیستمی پارەدانی ئەلیکترۆنیدان و پێداچوونەوە بە سیستەمەکەدا، کە بەشێوەیەکی گشتی سوودی ستراتیژی بۆ دەوڵەتی عێراق دەبێت.

ئەو بەڕێوەبەرە بانکی ناوەندیی پێشبینیشکردووە، لە چەند ساڵی داھاتوودا بەھۆی بەرەوپێشچوونی سیستمی پارەدانی ئەلیکترۆنی لە عێراق و پشتبەستنی زیاتری ھاووڵاتییان بە سیستەمەکە، چاپکردنی پارەی کاش لە عێراق کەمببێتەوە.