رۆژهەڵاتی ناوەڕاست
پنتاگۆن ئەمڕۆ چوارشەممە رایگەیاند، هێرشە ئاسمانییەکانی ئەمریکا بۆ سەر شوێنە ئەتۆمییەکانی ئێران، بەرنامە ئەتۆمییەکەی تارانی تا دوو ساڵ بردە دواوە.
ناوبراو لە درێژەی قسەکانیدا وتی: ئەنجامی هێرشەکانی ئەمریکا بۆ سەر دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران وەک خۆی دەمێنێتەوە و ئەو دامەزراوانەش لەناوچوون.
لە 22ـی حوزەیران، دوای چەند رۆژێک لە هێرشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر ئێران، ئەمریکا سێ شوێنی ئەتۆمی ئێرانی بۆردومان کرد کە ئەوانیش؛ نەزەک و ئەسفەهان و فۆردۆ بوون.
ئەمریکا بڕیاری ئێران بۆ راگرتنی هاوکارییەکانی لەگەڵ ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی بە "قبووڵنەکراو" وەسفدەکات، ئەمەش دوای شەڕی ئەم دواییەی تاران و ئیسرائیل.
تامی بروس وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا لە لێدوانێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند: ئێمە وشەی 'قبووڵنەکراو' بەکاردەهێنین بۆ وەسفکردنی هەڵبژاردنی ئێران بۆ راگرتنی هاوکارییەکانی لەگەڵ ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ناوەکی لە کاتێکدا کە دەرفەتی گۆڕینی رێڕەو و هەڵبژاردنی ڕێگای ئاشتی و خۆشگوزەرانی هەیە.
ئاماژەی بەوەشکرد، پێویستە ئێران بە تەواوی و بەبێ دواکەوتن لەگەڵ ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم دەستبکاتەوە بە کارکردن.
میدیا ناوخۆییەکانی ئێران بڵاویانکردەوە، مەسعوود پزیشکیان، سەرۆککۆماری ئێران ئەمڕۆ چوارشەممە فەرمانێکی دەرکرد و هاوکارییەکانی لەگەڵ ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆمی راگرت.
حكومەتی ئێران دەڵێت، تا رۆژی پێنجشەممە، ئاسمانی ناوەڕاست و رۆژئاوای وڵاتەكەی بە روی گەشتە ئاسمانییە نێودەوڵەتییەكان دادەخات.
وتەبێژی وەزارەتی رێگاوبان و گەشەپێدانی شارستانی ئێران رایگەیاند، بە هۆكاری ئەمنی ئاسمانی ناوەڕاست و رۆژئاوای وڵاتەكەی بە روی گەشتە ئاسمانییە نێودەوڵەتییەكان داخراوە، تەنها بەشی رۆژهەڵات كراوە دەبێت.
دەشڵێت، گەشتی ناوخۆیی و دەرەكی لە باكور و باشور و رۆژئاوای ئێران هەڵوەشێنراونەتەوە تا سەعات دووی سبەینێ و دواتر بڕیار لەسەر دەستپێكردنەوەی گەشتەكان دەدرێت.
ئەو بڕیارەی ئێران دوای چەند رۆژێك دێت لە دەستپێكردنەوەی گەشتە ئاسمانییەكان، دوای راگرتنی شەڕ لەگەڵ ئیسرائیل كە 12 رۆژی خایاند.
سەرچاوەیەک لە فەرماندەیی پۆلیسی حەما لە سوریا هەواڵی رودانی تەقینەوەیەکی راگەیاند و ئاماژەی بەوەشکرد؛ روداوەکە بەهۆی سوتان و گڕگرتنی تانکەرێکەوە بووە لە ناوچەی جابرینی سەر بە پارێزگاکە و لە ئەنجامدا 7 کەس گیانیان لەدەستدا و ژمارەیەکیش بریندار بوون.
هاوکات دواتر بەرگری شارستانی حەما، ئاماری دروستی روداوەکەی بڵاوکردەوە و رایگەیاند: تا ئێستا لە رووداوەکەدا تەنیا دوو کەس کوژراون و ژمارەیەکیش برینداربوون.
ئۆزگور ئۆزەل، سەرۆکی گشتیی پارتی گەلی کوماری (جەهەپە) لە گردبوونەوەیەکی پارتەکەیدا لە ئیستانبوڵ، جەختی لەسەر پێویستی دروستبوونی تورکیایەکی دیموکراس و ئاشتیخواز کردەوە و رایگەیاند: ئاشتی لە تورکیا بە کردار دروست دەبێت، نەک بە قسە.
ئۆزەل لە وتەکانیدا رایگەیاند: “ئێمە تورکیایەکی دیموکراسیمان دەوێت، بەڵام ئەمە تەنیا بە قسەکردن نایەتە ئاراوە.”
سەرۆکی جەهەپە تیشکی خستە سەر گرنگی ئەوەی کە لەمەودوا پارەی وڵاتەکە پێویستە لە جیاتی شەڕ، بۆ خزمەتگوزارییەکان و لە پێناو ژیانی خەڵکدا خەرج بکرێت.
ئۆزەل لە باسکردنی پرۆسەی نوێی ئاشتی لە تورکیا و باکووری کوردستان دەڵێت: “بێگومان جەهەپە دەیەوێت شەڕ کۆتایی بێت و ئارامی بێتە ئاراوە، هەروەها ئیتر دایکان نەگرین و پارەی ئەم وڵاتەش لە بری بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر بە خزمەتگوزاری بدرێت.”
شارەوانی تاران رایگەیاند زیانەكانی هێرشەكانی ئیسرائیل زۆرن و لانیكەم دوو ساڵ پێویستە بۆ دروستكردنەوەی ئەو بینا و باڵاخانانەی كە كراونەتە ئامانج.
عەلی رەزا زاكانی، سەرۆكی شارەوانیی تاران لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند 18 بۆ 24 مانگ كات پێویستە بۆ سەر لەنوێ دروستكردنەوەی ئەو بینا و شوێنانەی كە بەهۆی هێرشەكانی ئیسرائیل بۆسەر پایتەخت روخاون.
وتیشی: پێشنیار كراوە كە هەر كەسێك لە تاران زیان بە خانوەكەی گەیشتوە بڕی هەشت ملیۆن تمەن كە دەكاتە نزیكەی 100 دۆلار بۆ هەر مەترێك تەرخان بكرێت.
زاكانی ئاماژەی بەوە كردوە، كە زیاتر لە 200 خێزان شوێنی نیشتەجێبونیان لەدەستداوە و شوێنی نیشتەجێبونی كاتیش بۆ 200 خێزانی تر دابین ئامادەكراوە.
بە پێی ئامارەكان لە هێرشەكانی ئیسرائیل سێ هەزار و 600 یەكەی نیشتەجێبون زیانیان پێگەیشتوە و 332 باڵاخانەش بە تەواوەتی روخاون.
130 رێكخراوی فریاگوزاری نێودەوڵەتی داوای داخستنی ناوەندەكانی دابەشكردنی هاوكاری مرۆیی لە غەززە دەكەن و دەڵێن، ئەو ناوەندانە ژیانی خەڵكی غەززەیان لەكاتی نۆرەگرتن بۆ وەرگرتنی هاوكاری خستووەتە مەترسییەوە.
ئاژانسی بلومبێرگ بڵاویكردەوە، 130 رێكخراوی فریاگوزاری نێودەوڵەتی داوایانكردووە، دەستبەجێ ناوەندی دابەشكردنی هاوكاری مرۆیی لە غەززە دابخرێت، كە لە ژێر سەرپەرشتی ئەمریكا و ئیسرائیلدا كاردەكات.
ئەوەش خراوەتەڕوو، رێكخراوە فریاگوزارییەكان ناوەندەكانی هاوكاریی بە پێشێلكردنی یاساكانی هاوكاری مرۆیی تۆمەتبار دەكەن و بانگەوازی ئەوەدەكەن، ژیانی هاووڵاتییانی غەززە دەكەوێتە مەترسییەوە لەكاتی نۆرەگرتن بۆ وەرگرتنی هاوكاری لە بنكەكانی وەرگرتنی خۆراك.
ئاژانسی بلومبێرگ ئاماژەی بەوەشداوە، زیاتر لە 500 هاووڵاتی غەززە لەكاتی نۆرەگرتن بۆ وەرگرتنی هاوكاری لە لقەكانی ئەو ناوەندە هاوكارییە بە دەسترێژی گوللەی سوپای ئیسرائیل كوژراون.
لە رۆژی 27ـی ئایاری رابردووەوە، ناوەندێكی دابەشكردنی هاوكاری مرۆیی بە هەماهەنگی نێوان واشنتۆن و تەلئەبیب لە غەززە كراوەتەوە و چەند لقێكی لەناو كەرتەكەدا هەیە، بەڵام لەلایەن سوپای ئیسرائیل دەسترێژی گوللە لە خەلك دەكرێت و بەهۆیەوە رۆژانە دەیان كەس دەكوژرێن.
وەزیری بەرگری ئیسرائیل دەڵێت: شەڕی غەززە نزیکبوەتەوە لە کۆتایی، هەروەها جەخت دەکاتەوە لە ئازادکردنی بارمتەکانی و دورخستنەوەی حەماس لە غەززە.
یسرائیل کاتز وەزیری بەرگری ئیسرائیل رایگەیاند، لەئێستادا شەڕ لە کەرتی غەززە نزیکبووەتەوە لە کۆتایی.
وتیشی، ئامانجەکانمان بەدەست دەهێنین لەو ململانێیەدا، لەوانەش ئازادکردنی سەرجەم بارمتەکان و شکستی حەماس.
جێگەی ئاماژەیە، لەدوای حەوتی ئۆکتۆبەرەوە، هەزار و 219 ئیسرائیلی کوژراون و زیاتر لە 56 هەزار کەسیش لە کەرتی غەززە کوژراون.
سەرۆك كۆماری توركیا بەرەوپێشچوونی پڕۆسەی ئاشتی بە گرنگ وەسف دەكات و دەڵێت دڵخۆشن بەو هەنگاوانەی پڕۆسەكە لە ماوەیەكی كورتدا ناویەتی.
رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا ئاشكرایكرد، دڵخۆشن بەو پێشكەوتنانەی لە چوارچێوەی پڕۆسەی ئاشتیدا لە ماوەیەكی كورتدا بۆ توركیایەكی دوور لە شەڕ بەدەست هاتوون.
وتیشی، بەگرنگیەوە دەڕواننە ئەو لایەنە سیاسیانەی بەبەرپرسیارێتی خۆیان هەستاون بۆ سەركەوتنی پڕۆسەكە.
جەختیشیكردەوە، دواین پێشهاتەكانی ناوچەكە پشتڕاستیان كردەوە پڕۆسەكە چەندە هەنگاوێكی ورد و ستراتیژیە و كاری لەپێشینەیە بۆ سەقامیگیری توركیا ، هەروەها پڕۆسەكە لە ماوەكانی داهاتوو دەچێتە ئاستێكی هەستیارترەوە.
دوبەی سەرکەوتنی یەکەم تاکسی ئاسمانی وڵاتەکەی راگەیاند و ئاماژەی بەوەکرد، لە ساڵی داهاتووەوە تاکسییەکان دەکەونە کار.
حەمدان بن محەمەد راشد شازادەی جێنشینی دوبەی لە هەژماری تایبەتی خۆی لە تۆڕی کۆمەڵایەتی "ئێکس" سەرکەوتنی یەکەم گەشتی تاقیکاریی فڕۆکەکەی راگەیاندووە و نووسیویەتی: لە دووبەیەوە، دروستکەری داهاتوو و هاوپەیمانی سەرکردایەتی، سەرکەوتنی یەکەم گەشتی ئاسمانیی تاکسی "جوبی" رادەگەیەنین.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ساڵی داهاتوو بە تەواوی خزمەتگوزارییەکە دەکەوێتە کار.
ئەوەشی خستووەتە روو، ئەم داهێنانە نوێیە مەوداکان کورت دەکاتەوە و کوالێتی ژیان بەرزدەکاتەوە.
بەپێی وتەکانی جێنشینی دوبەی، تاسکییە ئاسمانییەکان دۆستی ژینگەن.
پرۆژەی تاکسی ئاسمانیی لە دوبەی یەکێکە لە پرۆژەکانی گواستنەوەی زیرەک کە ماوەی چەند ساڵێکە ئەو وڵاتە کاری لەسەر دەکات.
لەگەڵ ئەوەشدا دوبەی ئامانجییەتی تاوەکو ساڵی 2030 رێژەی 25٪ی کارکردنی تاکسی بکاتە 'خودلێخوڕین' و پێویستیان بە شۆفێر و فڕۆکەوان نەبێت.
Dubai has successfully completed the region’s first test flight of the Joby Aerial Taxi. Conducted through a collaboration between the Roads and Transport Authority and Joby Aviation, the test flight marks a major step toward launching full operations next year. The all-electric… pic.twitter.com/HPknqvNBwD
— Hamdan bin Mohammed (@HamdanMohammed) June 30, 2025
دۆناڵد ترەمپ رایگەیاندووە، پێچەوانەی ئۆباما کە ملیاران دۆلاری دایە ئێران بۆ بەرنامە ئەتۆمییەکەی؛ ئەو هیچ ئۆفەرێک نادات بەو وڵاتە.
دۆناڵد ترەمپی سەرۆکی ئەمریکا لە تۆڕی کۆمەڵایەتی "تروز" و لە وەڵامی سیناتۆرێکی ئەمریکیدا بە ناوی کریس کۆنس رایگەیاندووە، "بە کریس کۆنیسی سیناتۆری دیموکراتەکان بڵێن، من هیچ ئۆفەرێک نادەم بە ئێران، پێچەوانەی ئۆباما کە ملیاران دۆلاری پێدان بەناوی "رێگا بۆ چەکی ئەتۆمی JCPOA، کە ئێستا بەسەرچووە".
JCPOA؛ پلانی هەمەلایەنەی هاوبەش، کە بە رێککەوتنی ئەتۆمی ئێرانیش ناسراوە، تایبەت بوو بە سنوردارکردنی بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران بەرانبەر هەڵگرتنی سزاکانی سەر ئەو وڵاتە و چەند بڕگەیەکی دیکە.
دۆناڵد ترەمپ لەکۆتاییدا نووسیویەتی: نەخێر من هەرگیز قسەشیان لەگەڵ ناکەم، لەکاتێکدا بە تەواوی سەرجەم بنکە ئەتۆمییەکانیمان تێکشکاندووە.
سەرۆك كۆماری ئێران رایدەگەیەنێت، ئامادەن بۆ هەڵدانەوەی لاپەڕەیەكی نوێ لەگەڵ وڵاتانی كەنداودا.
ئاژانسی "ئێرنا" بڵاویكردەوە، مەسعود پزیشكیان سەرۆك كۆماری ئێران لە كۆبوونەوەی ئەنجومەنی وەزیرانی ئێراندا رایگەیاندووە، تاران ئامادەیە هەماهەنگی تەواو بكات لەگەڵ ئەنجومەنی هاریكاری كەنداو و هەڵدانەوەی لاپەڕەیەكی نوێ لەگەڵ وڵاتانی دراوسێدا لە كەنداو، وتیشی: ئەو هەنگاوە هاوكار دەبێت لە پتەوكردن و گەشەدان بە هاوكاری و هەماهەنگی لەنێوان وڵاتانی ئیسلامیدا.
ئەو داواكارییەش دوای ئەوە دێت كە ئێران لە وەڵامی هێرشەكەی ئەمریكا بۆ سەر بنكە ئەتۆمییەكانی، لە قەتەر هێرشیكردەسەر هێزەكانی ئەمریكا، لە بەرانبەریشدا جاسم محەمەد بەدیوی ئەمینداری گشتی ئەنجومەنی هاریكاری كەنداو بە توندترین شێوە ئەو هێرشەی ئێرانی ئیدانەكرد.
لێپرسراوێكی باڵای ئەمریكا بە پێویستی دەزانێت لوبنان و سوریا رێككەوتنی ئاشتی لەگەڵ ئیسرائیل بكەن و هەسەدەش تێكەڵی سوپای سوریا بكرێت.
تۆماس باراك نوێنەری تایبەتی سەرۆكی ئەمریكا بۆ كاروباری سوریا لە چاوپێكەوتنێكدا لەگەڵ ئاژانسی ئەنادۆڵ رایگەیاند، دوای ئەوەی شەڕی 12 رۆژەی ئیسرائیل و ئێران رێڕەوێكی نوێی بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست داڕشت، پێویستە سوریا و لوبنان پەیوەندییەكانیان لەگەڵ ئیسرائیل ئاسایی بكەنەوە و رێككەوتنی ئاشتی ئەنجام بدەن.
وتیشی، پێویستە هێزەكانی سوریای دیموكرات (هەسەدە) بچێتە ریزی سوپای سوریا و ببێتە بەشێك لە سوریای نوێ، چونكە تاكە لایەنی گفتوگۆكردن لە سوریا حكومەتی دیمەشقە.
لەسەر رەوشی غەززەش باراك ئاشكرایكرد، پێدەچێت لە داهاتوویەكی نزیكدا ئاگربەست لە غەززە رابگەیەنرێت.
کەناڵی 12ـی ئیسرائیلی بڵاویکردەوە لە دوای بەشداریکردنی چەند بەرپرسێکی باڵا لە کۆبوونەوەیەکی ئەمنیدا و پەیامی ترەمپ، دادگایی کردنی هەفتەی داهاتووی ناتانیاهۆ هەڵوەشایەوە.
دوای ئەوەی ترەمپ دۆسیەکەی بە رێککەوتنی غەززەوە بەستەوە، دادوەرەکان رێککەوتن لەسەر دواخستنی دادگاییکردنی نەتانیاهۆ بۆ ماوەی هەفتەیەک.
ناتانیاهۆ لە دادگادا پێشتر داوای دواخستنی دۆسیەکەی کردبوو، بەڵام رەتکرابووەوە، ئەمڕۆ جارێکیتر لەو بارەیەوە کۆبوونەوە و بڕیاری دواخستنی دۆسییەکە درا، بۆ ئەمەش وتی؛ پرسە دبلۆماسیەکان و کێشە ناوچەییەکان پێویستان بە کاتی زیاترە.
هاوکات، ئەمشەو ترەمپ هەڕەشەی بڕینی هاوکارییە سەربازییەکانی کرد بۆ ئیسرائیل، لە ئەگەری دادگایی کردنی ناتانیاهۆ.
میدیاکانی ئیسرائیل بڵاویانکردەوە، لەسەر داوای ناتانیاهۆ سەرۆکی هەواڵگری موساد لە کۆبوونەوە باڵاکەدا بەشداربووە و راپۆرتێکی لەسەر بارودۆخی گشتی ئیسرائیل و رۆژهەڵآتی ناوەڕاست پێشکەش بە دادوەرەکان کردووە.
سوپای ئیسرائیل كوژرانی یەكێك لە دامەزرێنەرانی باڵی سەربازی بزووتنەوەی حەماسی راگەیاند و دەڵێت، ناوبراو لە رابردوودا رۆڵێكی دیاری هەبووە لە بنیادنان و دروستكردنی هێزی چەكداری حەماس لە غەززە.
سوپای ئیسرائیل لە راگەیەنراوێكدا بڵاویكردەوە، رۆژی 26ـی ئەم مانگە لە ئۆپراسیۆنێكی هاوبەشدا لەگەڵ دەزگای ئاسایشی ئیسرائیل، توانراوە محەمەد عیسا لە ناوچەی سەبرەی غەززە بكرێتە ئامانج و بكوژرێت، كە یەكێكە لە سەركردە دیارەكانی باڵی سەربازی حەماس و بە یەكێك لە دامەزرێنەرەكانی ئەو بزووتنەوەیەش دادەنرێت.
ئەوەشی خستووەتەڕو، محەمەد عیسا لەكاتی كوژرانی پۆستی سەرۆكی ناوەندی پاڵپشتی شەڕی لە باڵی سەربازی حەماس بەڕێوەبردووە، هەروەها ئەندامی ئەنجومەنی ئاسایشی گشتی حەماس بووە، پێشتریش بۆ ماوەیەك لە پۆستی سەرۆكی ناوەندی مەشقپێكردن كاریكردووە.
سوپای ئیسرائیل راشیگەیاندووە، محەمەد عیسا سەرپەرشتی هێرشە زەمینی و دەریاییەكانی بۆ سەر هاووڵاتییانی مەدەنی ئیسرائیلی كردووە، كاریشیكردووە بۆ رێكخستنەوەی كاری رێكخراوەیی حەماس كە بەهۆی جەنگەوە زیانی پێگەیشتووە.
ئاماژەی بەوەشداوە، محەمەد عیسا یەكێك بووە لە دوایین سەركردەكانی حەماس كە پێش 7ی ئۆكتۆبەر لە غەززە پۆستی باڵای هەبووە.
لە چەند رۆژی داهاتوودا گفتوگۆکانی ئەمریکا و ئێران سەبارەت بە پرسی ئەتۆمی دەستپێدەکاتەوە، کەناڵی ئێن بی سی نیوز ئاشکرایکردووە، راگرتنی پیتاندنی یۆرانیۆم لە بەرانبەر هەڵگرتنی سزاکانە.
کەناڵی ئێن بی سی نیوز بڵاویکردەوە، ستیڤ ویکتۆف نێردەی تایبەتی ئەمریکا لە چەند رۆژی داهاتوودا لەگەڵ لێپرسراوانی ئێران گفتوگۆکانی دەستپێدەکاتەوە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، گفتوگۆکانی ویتکۆف باس لە ئەگەری گەیشتن بە رێککەوتن دەکات بۆ راگرتنی پیتاندنی یۆرانیۆم لە بەرانبەر هەڵگرتنی سزاکانی سەر تاران.
هاوکات عەباس عراقچی وەزیری دەرەوەی ئێران رایگەیاندووە، ئامادەیی بنەڕەتی وڵاتەکەی بۆ دەستپێکردنەوەی دانوستانە ئەتۆمییەکان لەگەڵ ئەمەریکا دەربڕی، داواشی لە دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا کرد کە قسە و هەڵوێستی خۆی نەرم بکاتەوە.
بڕیار بوو لە 15ی حوزەیران خولی شەشەمی دانوستانەکانی نێوان واشنتۆن و تاران سەبارەت بە بەرنامەی ئەتۆمی ئێران لە عوممان بەڕێوە بچێت، بەڵام دوای ئەوەی سوپای ئیسرائیل هێرشی ئاسمانییان کردە سەر ئامانجە ئێرانییەکان هەڵوەشایەوە.