جیهان
سەرچاوەیەکی بەرپرس لە حکومەتی شانشینی بەحرەین بە ئاژانسی سپۆتینگی روسی راگەیاندووە، لەئێستادا گفتوگۆی گرنگ لەنێوان بەحرەین و ئێراندا ھەیە و کۆبوونەوەکانیش دوو قۆڵین و بەبێ نێوەندگیر بەڕێوەدەچن بە ئامانجی ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی نێوان تاران و مەنامە.
ئەوەشی خستووەتەڕوو، لە ماوەیەکی نزیکدا ئەنجامی کۆبوونەوەکان رادەگەیەنرێن، دوای ئەوەی ھەردوولا لەسەر دۆسیە ناکۆکی لەسەرەکان رێککەوتن.
ھاوکات رۆژی دووشەممە ناسر کەنعانی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران رایگەیاند، تاران خواستی ئەوەی ھەیە پەیوەندییەکانی لەگەڵ بەحرەین ئاسایی بکاتەوە و پێشوازی لەھەر ھەوڵێکیش دەکات بۆ دووبارە دەستپێکردنەوەی پەیوەندییە دیپلۆماسییەکانی نێوان ھەردوو وڵات.
پەیوەندییەکانی ئێران و بەحرەین لە ٢٠١١ەوە پچڕاون، دوای ئەوەی ئێران پشتیوانی خۆی بۆ خۆپیشاندانەکانی ئەو وڵاتە زۆرینە شیعەنیشینە دەربڕی، لە بەرامبەریشدا سعودیە ھێزی سەربازی بۆ پشتیوانی مەنامە رەوانەی ئەو وڵاتە کرد و خۆپیشاندانەکان کۆتاییان پێھێنرا.
رێکخراوی ھەنگاو بۆ مافی مرۆڤ رایگەیاند، ئەرسەلان بەھرامی ھونەرمەند و وێنەگری خەڵکی سەقز، لەلایەن لقی ١٠٥ ی دادگای تاوانەکانی دوو لە شاری سەقز، بەتۆمەتی پڕوپاگەندەکردن دژی دەوڵەت، سزای ٩مانگ زیندانی و ٥٠ جار لێدانی قامچی بەسەردا سەپێنراوە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ھەروەھا سەجاد مورادی ھاووڵاتیی خەڵکی ئاودانان، بەمەبەستی دەربڕینی ناڕەزایەتی بەرانبەر بە ناڕوونی چارەنووسی و پشتگوێخستنی دۆسییەکەی و رێگە نەدان بە گرتنی پارێزەر بۆ دۆسیەکەی، لە زیندان دەمی خۆی دووریوە.
یەنس لاری، وتەبێژی نووسینگەی رێخەری کاروباری مرۆیی سەر بە نەتەوەیەکگرتوەکان رایگەیاند، نەتەوەیەکگرتوەکان پارێزگاریی لە رێککەوتنەکە دەکات و چاودێری جێبەجێکردنی دەکات.
١٨ی ئەم مانگە وادەی رێککەوتنەکەی پێشووی ھەناردەی دانەوێڵەی ئۆکراین کۆتایی دێت و بەپێی لێکتێگەیشتنەکانیش دەبێت بۆ ماوەی ١٢٠ رۆژ درێژ بکرێتەوە، بەڵام رووسیا رەزامەندی لەسەر ٦٠ رۆژدا.
بەپێی رێککەوتنەکە دانەوێڵەی ئۆکراینی لە رێگەی دەریای رەشەوە ھەناردە دەکرێت.
مەحمود ئۆزەر، وەزیری پەروەردەی تورکیا رایگەیاند، بەھۆی بومەلەزەکانی تورکیا بەشێکی زۆری خوێندکاران لە پڕۆسەی خوێندن دابڕابوون، لە ئێستادا ٢٤٢ ھەزار و ٩٠٤ خوێندکار لەو ١٠ پارێزگایەیی بومەلەرزە لێیدابوون، بەمەبەستی درێژەدان بە پڕۆسەی خوێندن گواستراونەتەوە بۆ پارێزگاکانی تری تورکیا.
ئاماژەی بۆ ئەوەشکردوە، ٣٣ ھەزار و ١٤٢ خوێندکار بۆ ئەنقەرە و ٢٢ ھەزار و ٣٠٠ خوێندکار بۆ مێرسین و ٢١ ھەزار و ٨٣٢ خوێندکار بۆ ئەنتاڵیا گواستراونەتەوە.
فەیسەڵ بن فەرحان، لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ رۆژنامەی شەرقلئەوسەت باسی دەستپێکردنەوەی پەیوەندییەکانی نێوان تاران و ریازی کرد، کە لە ساڵی ٢٠١٦ەوە پچڕاوە و وتی، ئەو رێککەوتنە بە مانای چارەسەرکردنی سەرجەم کێشەکانی نێوانیان نایەت، بەڵام گەڕانەوەی پەیوەندییە دیبلۆماسییەکان ئاماژەیەکە بۆ خواستی ھەردوولا بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان لەڕێی دانوستان و گفتوگۆوە.
وەزیری دەرەوەی سعودیە ئاماژەبەوەکرد، چاوەڕوانە بەمنزیکانە چاوی بە ھاوتا ئێرانییەکەی بکەوێت.
باسی لەوەشکرد، رێککەوتنیان لەگەڵ ئێران بە نێوەندگیری چین بووە، دوای دوو ساڵ لە دانوستان و گفتوگۆی چڕ لە ھەردوو وڵاتی عێراق و عومان.
ئاژانسی ھەواڵی ناوەندی کۆریا بڵاویکردەوە، کۆریای باکور دوو مووشەکی کروزی ستراتیژی تاقیکردووەتەوە، کە لەژێر دەریاییەکەوە ھەڵدراون.
راشیگەیاندووە، ئەو موشەکانە ئەتۆمین و نزیکەی ھەزار و ٥٠٠ کیلۆمەتریان بڕیوە و ئامانجەکەیان لەناو دەریا پێکاوە.
لای خۆیەوە، سوپای کۆریای باشور بڵاویکردەوە، ھێزەکانیان خستووەتە ئامادەباشییەوە و لەگەڵ ئاژانسی ھەواڵگری ئەمریکا لە پەیوەندیدان، بۆ وەرگرتنی وردەکاری زیاتر لەسەر ئەو تاقیکردنەوەیە.
تاقیکردنەوەی ئەو دوو مووشەکە لەلایەن پیۆنگ یانگەوە لە کاتێکدایە، لەمڕۆوە ئەمریکا و کۆریای باشور مانۆڕێکی ھاوبەش دەستپێدەکەن و ١١ رۆژ بەردەوام دەبێت، پیۆنگ یانگیش پێیوایە ئەو مانۆڕانە وەک راگەیاندنی جەنگ وایە.
دەسەڵاتی دادوەریی ئێران بڵاویکردەوە، دادگای باڵا بە تۆمەتی گەندەڵی و دروستکردنی گرووپی یاخی و ئەنجامدانی "کردەوەی تیرۆریستی" لە پارێزگای خوزستان، سزای لەسێدارەدانی بەسەر حەبیب شەعبدا سەپاندووە، سزاکەش حکومی کۆتایی وەرگرتووە.
لە کاردانەوە بەرامبەر سەپاندنی سزای لەسێدارەدان بەسەر ئەو ھاووڵاتییەدا، کە ھاوکات ھەڵگری رەگەزنامەی سویدە، وەزارەتی دەرەوەی سوید، سزاکەی بە سزایەکی نامرۆڤانە ناوبرد و ئیدانەی کرد.
حەبیب شەعب ھاووڵاتییەکی ئێرانییە و لە مانگی کانوونی یەکەمی ساڵی ٢٠٢٠وە لە ئێران دەستبەسەرە.
ناسر کەنعانی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران، لە کۆنفرانسی رۆژنامەوانی ھەفتانەیدا و لە وەڵامی پەیامنێری کوردسات نیوزدا رایگەیاند، ئەنجامی دانوستانی وەفدە ئەمنییەکانی ئێران و عێراق دروستکردنی لیژنەی ھاوبەشی لێکەوتەوە بۆ کۆنترۆڵکردنی خاڵە سنورییە ھاوبەشەکان، بە تایبەت لەگەڵ ھەرێمی کوردستان و حکومەتی عێراق بە بەرپرسی پاراستنی سنورەکان دەزانن.
راشیگەیاند، وڵاتەکەی جەختدەکاتەوە لەسەر چەککردنی حزبە کوردییەکانی رۆژھەڵاتی کوردستان و نابێت خولی مانەوە و فێرکاری بۆیان بمێنێت.
ناسر کەنعانی ئاماژەی بەوەشکرد، حکومەتی عێراق بەردەوام ھەوڵی داوە بۆ ئەوەی فشارەکانی ئەمریکا کاریگەری لەسەر پەیوەندییەکان نەبێت، بە تایبەت لە بواری ئابوری. ھەروەھا ئامانجی عێراق ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی نێوان ئێران و سعودیە بوو، ئەو ئامانجەش ھاتەدی و پێزانیان بۆ ھەوڵەکانی عێراق ھەیە.
بانکی سلیکۆن ڤالی، کە تایبەتە بە پێدانی قەرز بەو کارە بازرگانییانەی لە قۆناغی سەرەتادان ، لە ساڵی ١٩٨٣ وەک بانکی کالیفۆرنیا دەستیپێکردووە، لە ماوەی دەیەی ڕابردوودا بە خێرایی گەشەی کردووەو زیاتر لە ٨٥٠٠ کەسی لە جیھاندا بەگەڕخستوە و زۆربەی کارەکانی لە ئەمریکایە.
بانکەکە نزیکەی نیوەی کۆمپانیاکانی تەکنەلۆژیا و چاودێری تەندروستی کە لەلایەن وەبەرھێنەرانی ئەمریکاوە کۆمەک دەکرێن لەخۆگرتووە، بەڵام بەھۆی بەرزبوونەوەی تێکڕای سود ھەفتەی رابردوو زۆرێک لە کۆمپانیاکان پارە دانراوەکانیان کشاندوە، ئەوەش بانکەکەی ناچار کرد مایەپوچبوونی خۆی رابگەیەنێت و بوو بە گەورەترین شکستی بانکی ئەمریکا لە دوای ساڵی ٢٠٠٨ ەوە.
دوای مایەپوچبوونی بانکی سلیکۆن، وەزارەتی گەنجینەی بەریتانیا بۆ کەمکردنەوەی ئەو زیانانەی بەر ھەندێک لە کۆمپانیا تازە گەشەکردووەکانی کەوتووە، بڕیاریدا رێگە بە کۆمپانیای تەکنەلۆژیای وڵاتەکەی بدات پارێزگاری لە نەختینەیان بکەن.
حسین ئەمیر عەبدوڵاھەیان وەزیری دەرەوەی ئێران بە میدیای رەسمی وڵاتەکەی رایگەیاند، ئێران و ئەمریکا گەیشتوونەتە رێککەوتنی سەرەتایی بۆ ئاڵوگۆڕی زیندانییەکانیان و ئەگەر لە ئەمریکا رێکارەکان بە باشی بەڕێوەبچن لە ماوەیەکی کورتدا ئاڵوگۆڕی زیندانی لە نێوان ھەردوو وڵات دەکرێت.
لەبەرامبەردا کۆشکی سپی قسەکانی وەزیری دەرەوەی ئێرانی بەناڕاست ناوبردوو وتەبێژی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانی ئەمریکاش رایگەیاند، ھیچ رێککەوتنێک نەکراوەو ئەوەی وەزیری دەرەوەی ئێران دەیڵێت راست نیە.
موراد کوروم، وەزیری ژینگەی تورکیا رایگەیاند، بەپێی دواین ئاماری تایبەت بە قوربانیانی بومەلەرزەکەی شەشی مانگی رابردوو کە چەند شار و ناوچەیەکی تورکیای گرتەوە، جگە لە زیانە مادییەکان، ژمارەی ئەو کەسانەی بەھۆی بومەلەرزەکەوە گیانیان لەدەستدا گەیشتووەتە ٤٨ ھەزار کەس.
وتیشی، دوای کۆتایی ھاتنی لێکۆڵینەوە و ھەڵسەنگاندنەکانیان، لە کۆی یەک ملیۆن و ٧٠٦ ھەزار خانوو و باڵەخانە کە بەھۆی بومەلەرزەکەوە زیانی زۆریان بەرکەوت، ٨٢١ ھەزار و ٣٠٢ خانوو و باڵەخانە بەتەواوی رووخاون.
پێشتریش لێپرسراوی بەرنامەی گەشەپێدان سەر بە رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان رایگەیاندبوو، زیانە ماددییەکانی تورکیا بەھۆی بومەلەرزەکەوە ١٠٠ ملیار دۆلاری تێپەڕاندووە.
راگەیەنراوێکدا ئاماژە بەوەکراوە، وڵاتانی کۆمەکبەخش بەڵێنیانداوە کە ھاوکاریی باش پێشکەش بکەن.
لە لێدوانێکیشدا ئۆرسولا فۆن دێر لاین، سەرۆکی کۆمسیۆنی ئەوروپا رایگەیاند، ھاوکارییەکانیان ھەر لەسەرەتاوە بەھێز بوون و پێویستە گەلانی تورکیا و سوریاش بزانن کە یەکێتی ئەوروپا بەردەوام لەگەڵیان دەبێت.
ئاماژە بەوەشکراوە، یەکێک لە دەستگیرکراوەکان پێشتر لەسەر دۆسیەیەکی تری کۆکردنەوەی پشتیوانی دارایی بۆ تیرۆریستانی داعش دادگایی کراوە.
بەپێی لێکۆڵینەوەکان، دەستگیرکراوەکان پەیوەندییان لەگەڵ ژمارەیەکی زۆر لە ئەندامانی داعشدا ھەبووە و لە رێگەی ھەژماری بانکییەوە پارەیان بۆ ئەندامانی رێکخراوەکە لە سووریا ناردووە.
بەپێی زانیارییەکان، لە ناوەندێکی کلتوری لە مەزار شەریف، تەقینەوەیەک روویداوە و بەھۆیەوە ٤ پاسەوان کوژران و ١٦ کەسیش بریندار بوون کە پێنجیان رۆژنامەوانن.
تەقینەوەکە لە کاتێکدابووە، کە لەو ناوەندە کلتورییەدا مەراسیمێکی رێزلێنان بۆ رۆژنامەوانان رێکخرابوو.
دوا بەدوای ئەو تەقینەوەیەش لە ویلایەتی بەڵخ، تەقینەوەیەکی تر لە نزیک پۆلیسی ویلایەتەکە روویداوە.
بە پێی لێدوانی پۆلیس، پەلامارەکە دوای دوو رۆژ دێت لە ھێرشێکی تر، کە پارێزگای ھەرێمی بەڵخی لە باکوری ئەو وڵاتە تیادا کوژرا. و دوا بەدوای پەلامارەکەش داعش بەرپرسیارێتی راگەیاند.
میدیاکانی ئێران، لەزاری نوێنەرایەتی ھەمیشەیی ئێران لە نەتەوەیەکگرتووەکان بڵاویانکردەوە، بابەتی کڕینی چەند فڕۆکەیەکی جەنگی لە رووسیا، یەکلایی بووەتەوە.
لە دوای کۆتایھاتنی جەنگی نێوان ئێران و عێراق لە ساڵی ١٩٨٨، ئێران چەند جارێک داوای کڕینی فڕۆکەی جەنگیی لە وڵاتانی جیھان کردووە، و بەپێی میدیای ئێران لەئێستادا رووسیا بە شێوەیەکی ئەرێنی وەڵامی داواکارییەکەی داوەتەوە.
ئاماژە بەوەشکراوە، بۆ ئە و مەبەستە گرێبەستێک لە نێوان ھەردوولا ئەنجامدراوە، بەپێی گرێبەستەش ئێران ٢٤ فڕۆکەی جۆری سوخۆی ٣٥ لە روسیا دەکڕێت.
ئەوەش لە کاتێکدایە، لە ساڵی ٢٠٠٧ وە نەتەوەیەکگرتووەکان گەمارۆی چەکی خستە سەر ئێران، بەڵام دوای ئەوەی لە تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠ سزاکان ھەڵگیران ئێران کەوتە ھەوڵدان بۆ کڕێنی فڕۆکەی جەنگیی لە رووسیا.
ھێزەکانی سەر بە فەرماندەیی ئاسایشی کەناراوەکانی تورکیا رایگەیاند، لە کەناراوەکانی چەشمە و دیکیلی ٦٠ کۆچبەری نایاسایی کە لەلایەن یۆنانەوە گەڕێنراونەتەوە دەستگیرکراون، ٢٨ کەسیش لەو کۆچبەرانە لە کەناراوەکانی قەزای چەشمە رزگارکراون، ھەروەھا ٣٢ کۆچبەریش لە کەناراوەکانی قەزای دیکیلی رزگارکراون و کۆچبەرە نایاساییەکانیش رەوانەی فەرمانگەی کۆچ و کۆچبەران کراون.
ئاماژە بەوەشکراوە، ھەروەھا دە کۆچبەر لە کەناراوەکانی پارێزگای ئایدین رزگارکران، یەکێک لە کۆچبەرەکان منداڵە.
فەرماندەیی ئاسایشی کەناراوەکان راشیگەیاند، لە کاتی ئۆپەراسیۆنەکانی گەڕان و پشکنین، تەرمی پێنچ کۆچبەریان لە کۆی ٢١ کۆچبەر دۆزیوەتەوە، کە پێدەچێت بێسەروشوێنبوون دوای ئەوەی ئاوەکە دزەی کردوەتە ناو بەلەمەکەیانەوە.
ھاوکات فیدراسیۆنی سەراسەری پەنابەرانی عێراقی لە تورکیا دەڵێت، لە رۆژی ٨ی ئەم مانگە لەناوچەی دیدیم سەر بەشاری ئایدن، ٤٤ کۆچبەر دەستگیرکراون کە بەنیازبوون بپەڕنەوە بۆ یۆنان.