جیهان
بەرپرسێک لە وەزارەتی ناوخۆی تورکیا، بە میدیای وڵاتەکەی ئاشکرای کرد، ١٧٠ تیم و ٤٦١ کەس لە ناوچە بوومەلەرزەلێدراوەکان کار بۆ ئاشکراکردنی ناسنامەی قوربانییەکانی بوومەلەرزەکەی شەشی شووبات دەکەن.
ئاماژەی بەوەشکرد، سێ ھەزار و ٧٥٥ کەس لە رێگەی پەنجەمۆر و ٢٧٥ کەسی تریش لە رێگەی وێنەوە ناسنامەیان ئاشکراکراوە، بەڵام تەرمی ھەزار و ٢٩٧ کەسیان لەلایە، کە پەنجەمۆر و نموونەی (دی ئێن ئەی)یان لێوەرگیراوە، بەڵام ھێشتا نەتوانراوە ناسنامەیان ئاشکرا بکرێت.
شەش شووباتی ئەمساڵ دوو بوومەلەرزەی بەھێز تورکیایان ھەژاند و بەھۆیەوە زیاتر لە ٥٠ ھەزار کەس گیانیان لەدەستدا.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ھەروەھا بوولەمەرزەیەکی تر بە گوڕی ٤.٩ پلە بە پێوەری رێختەر شاری مەرەشی لە باشوری خۆرھەڵاتی لە تورکیا ھەژاندووە.
بەپێی میدیاکانی تورکیا، ھێزەکانی پاسەوانی کەناراوەکانی تورکیا ٤٥ کۆچبەری نایاساییان لە کەناراوەکانی پارێزگای ئیزمیر لە رۆژئاوای تورکیا رزگارکردووە، کە لەلایەن یۆنانەوە رەوانەی تورکیا کراونەتەوە، دوای رێکارە کارگێڕی و یاساییەکان کۆچبەرەکان رەوانەی فەرمانگەی کۆچی ئیزمیرکران.
لەلایەکی ترەوە لەچوارچێوەی ھەڵمەتی رێگریکردن لە کۆچی نایاسایی لە ناوچەی کۆجا عەلی لە باکووری ڕۆژئاوای تورکیا، ١١ کۆچبەری نایاسایی رەوانەی وڵاتەکانی خۆیان کرانەوە، تائێستا تورکیا ناسنامەی کۆچبەرەکانی ئاشکرا نەکردووە.
بەپێی زانیارییەکانی رێکخراوەکە، ئەو دوو ھاوڵاییە بە تۆمەتی بەڕێوەبردنی رێوڕەسمی نەورۆزی جەژنی سەری ساڵی کوردی لە شاری مەریوان دەستگیرکراون.
ئاماژەی بەوەشکردووە، لە سەروبەندی بەڕێوەچوونی ئاھەنگەکانی رێوڕەسمی نەورۆز لە شارەکانی رۆژھەڵاتی کوردستان زیاتر لە ٤٠ ھاووڵاتی بە تەقەی راستەوخۆی ھێزەکانی حکومەت برینداربوون.
وەزارەتی دەرەوەی سعودیە لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوە کردووە، لە چوارچێوەی ھەوڵەکان بە مەبەستی گەڕانەوەی سوریا بۆ ناو وڵاتانی عەرەبی و ئاسایی کردنەوەی پەیوەندییەکانی لەگەڵ ئەو وڵاتانە کە زیاتر لە ١٠ ساڵە راگیراوە، گفتوگۆ و دانوستانەکانی نێوان سعودیە و سوریا بە ئامانجی گەیشتنە رێککەوتن بۆ ئاسایی کردنەوەی پەیوەندییەکانیان بەردەوامە و لەسەرەتاشدا کونسوڵخانەی یەکتر لە وڵاتەکانیان دەکەنەوە.
بەپێی ئاژانسی رۆیتەرز، سعودیە و سوریا لەسەر کردنەوەی باڵیۆزخانەکانیان لە ریاز و دیمەشق گەیشتوونەتە رێککەوتن و تەنھا رێکارە کارگێڕی و یاساییەکانی ماوە
جیرالد دارمانان وەزیری ناوخۆی فەرەنسا، بە میدیاکانی وڵاتەکەی راگەیاند، لە خۆپیشاندانەکاندا ٩٠٣ رووداوی ئاگرکردنەوە و سوتاندنی شوێن تۆمارکراون و بەشێک لە خۆپیشاندانەکان گۆڕاون بۆ کاری توندوتیژی بەتایبەتی لە پاریس.
وتیشی پۆلیس پارێزگاری لە زیاتر لە ملیۆنێک کەس کردووە کە لەسەرتاسەری فەرەنسا بەشداری خۆپیشاندانەکانیان کردووە.
وەزیری ناوخۆی فەرەنسا، داواکاری خۆپیشاندەرانی رەتکردەوە بۆ دەستبەرداربوونی حکومەت لە سیستەمی نوێی خانەنشینی کە پەرلەمانی ئەو وڵاتە ھەفتەی رابردوو پەسەندیکرد.
لە یاسای نوێی خانەنشینی فەرەنسادا، تەمەنی خانەنشینی لە ٦٢ ساڵەوە بۆ ٦٤ ساڵ بەرزکراوەتەوە، ئەوەش شەپۆلێکی فراوانی خۆپیشاندان و ناڕەزایی سەندیکاکان و فەرمانبەرانی لەو وڵاتە بەدوای خۆیدا ھێناوە و بەرزکردنەوەی تەمەنی خانەنشینی رەتدەکەنەوە.
روانگەی سوریا بۆ مافەکانی مرۆڤ بڵاویکردەوە، لە ناوچەکانی رۆژھەڵاتی سنووری پارێزگای حەمای سوریا، حەوت ھاووڵاتیی مەدەنی و ھەشت چەکداری گرووپەکانی سەر بە حکومەتی سوریا، لەکاتی گەڕان بۆ کۆکردنەوەی دوومەڵان، کەوتنە بۆسەیەکی داعشەوە و سەرجەمیان کوژران، ھەروھا ٤٠ کەسیش تریش کە بەھەمان شێوە سەرقاڵی کۆکردنەوەی دوومەڵان بوون، لەلایەن داعشەوە رفێندراون و چارەنووسیان نادیارە.
بە پێی ئامارەکانی روانگەی سوریا بۆ مافەکانی مرۆڤ، لە ناوەڕاستی مانگی شووباتی ئەمساڵ، ٦٨ کەس لەکاتی کۆکردنەوەی دوومەڵان لە سنوورەکانی رۆژھەڵاتی شاری حەمس، کەوتوونەتە بۆسەی داعشەوە کوژراون، ژمارەیەکی تریش بەھۆی تەقینەوەی مینەوە گیانیان لەدەستداوە.
ماتێلدا بوگنەر، سەرۆکی نوێنەرایەتیی نەتەوەیەکگرتووەکان بۆ چاودێریکردنی مافەکانی مرۆڤ لە ئۆکراین، ئاماری پێشلێکارییەکانی مافی مرۆڤی لە جەنگی روسیا و ئۆکراین خستەڕوو و رایگەیاند، ٢٥ سەربازی بەدیلگیراوی روسیا لەلایەن سوپای ئۆکراینەوە لەسێدارەدراون، لە بەرامبەریشدا ١٥ سەربازی ئۆکراینی لەلایەن ھێزە سەربازییەکانی روسیاوە لەسێدارەدراون.
وتیشی، لە ٢٤ی شوباتی ساڵی رابردووەوە، ٦٢١ حاڵەتی رفاندنی ھاووڵاتیانی مەدەنیی ئۆکراینیان لەلایەن ھێزە سەربازییەکانی روسیاوە تۆمارکردووە، کە بەشێکی زۆریان رووبەڕووی ئەشکەنجەدان و توندوتیژی سێکسی بوونەتەوە.
ھاوپەیمانی رەنج و ئازادی، کە پێکھاتوون لە شەش لایەنی ئۆپۆزیسیۆنی تورکیا و پارتی دیموکراتی گەلان ھەدەپە، بە مەبەستی بەشداریکردنیان لە ھەڵبژاردنەکانی تورکیا کە بڕیارە ١٤ی ئایاری ئەمساڵ بەڕێوەبچێت، پڕۆتۆکۆلی ھاوپەیمانێتیەکەیان رادەستی دەستەی باڵای ھەڵبژاردنەکانی تورکیا کرد.
دواتر پڕۆتۆکۆلەکە لەلایەن ئەحمەد یەنەت، سەرۆکی دەستەی باڵای ھەڵبژاردنەکانی تورکیا ئیمزاکرا، بەوەش ھاوپەیمانێتیەکە دەتوانێت بەشداری کێبڕکێی بەدەستھێنانی کورسی لە ھەڵبژاردنی پەرلەمانی تورکیا بکات.
لە کۆبوونەوەیەکدا، ئەنجومەنی پیرانی ئەمریکا بە ٨٦ دەنگی نەخێر بەرامبەر نۆ دەنگی بەڵێ، بڕیاریدا دەسەڵاتی ئەنجامدانی ھێرش بۆ سەر ئەو گروپانەی بە تیرۆریستیان دەزانێت، لە دەسەڵاتی پنتاگۆندا بھێڵێتەوە.
ئەو ھەوڵەش لەلایەن سیناتۆر راند پۆل-ەوە بوو، کە ھەوڵی ھەڵوەشاندنەوەی ئەو دەسەڵاتەی دەدا، کە زیاتر لە ٢٢ ساڵە لەلای پنتاگۆنە.
بڕیاریشە ھەفتەی داھاتوو کۆنگرێسی ئەمریکا دەنگ لەسەر دوو پڕۆژەبڕیار بدات، کە تایبەتن بە بەکارھێنانی ھێز لە عێراق و لە پنتاگۆن وەربگیرێتەوە، کە تایبەتن بە بەکارھێنانی ھێز لە عێراق.
ھاوکات ئەنتۆنی بلینکن وەزیری دەرەوەی ئەمریکا داوای لە کۆنگرێس کردووە، یاسایەکی نوێ دەربکات بۆ بەکارھێنانی ھێزی سەربازیی، کە لە ئاست خواستی ئەمریکا بێت.
سەلاحەدین دەمیرتاش ھاوسەرۆکی پێشووتری ھەدەپە رایگەیاند، باڵاترین دەسەڵاتی دادوەری کە ئەرکی پاراستنی دەستووری پێسپێردراوە، ئامرازێکە بۆ پێشێلکردنی دەستور، ئەوەش مایەی قبوڵکردن نییە. وتیشی بەھۆی بەشداریکردنی پارتی دیموکراتی گەلان ھەدەپە لە ھەڵبژاردنەکاندا لە ڕێگەی پارتی چەپی سەوزەوە، ھەندێک ئاستەنگ دروستدەبن، بەڵام ئەوانە رێگری کاتین و لە ماوەیەکی کەمدا تێدەپەڕێندرێن، دەنگدەرانیان لە دۆخەکە تێدەگەن و خۆیانی لەگەڵ دەگونجێنن و پشتگیری لە پارتی چەپی سەوز دەکەن.
دەمیرتاش راشیگەیاند، ئاکەپە و ئەردۆغان پەڕەیەکی داخراوی ڕەشن لە دیدی کوردەکاندا و ھەرگیز ئەو تاوانانەی دژ بە کورد ئەنجامیانداوە، لەبێر ناکرێن.
ژەنڕاڵ پاتریک، رایدەر وتەبێژی پێنتاگۆن لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەنووسیدا ئاماژەی بەوەکرد، ھێزەکانی سوریای دیموکرات ھەسەدە ھێزێکی سەربەخۆیە و سوپای ئەمریکا ھاوکاری بووە لە شەڕی دژی داعش، بەڵام ئەمریکا و ھاوپەیمانان ھیچ پەیوەندییەکانیان بەو دوو ھێلیکۆپتەرەوە نەبووە کە لە عێراق کەوتنەخوارەوە، ھەروەھا ئاگاداری ئەوەش نەبوون کە بۆ چ ئەرکێک جوڵەیان کردووە.
باسی لەوەشکرد، ئەوان لە جێگەی ھەسەدە وەڵامی ئەو پرسیارە نادەنەوە کە ئەو ھێزە بۆ چ مەبەستێک چووە بۆ عێراق، بۆیە ئەوان ناچنە ناو وردەکاری ئەو ئۆپەراسیۆنانەی لایەنی دیکە ئەنجامیدەدەن.
پێشتر مەزڵوم کۆبانێ، فەرماندەی گشتی ھێزەکانی سوریای دیموکرات ھەسەدە رایگەیاندبوو، ئەو نۆ شەڕڤانەی ئێوارەی ١٥ی ئەم مانگە لە سنوری دھۆک ھەلیکۆپتەرەکەنیان کەوتەنەخوارەوە، لە رێگەدابوون بۆ ھەرێمی کوردستان بە مەبەستی بەشداریکردن لە بەرنامەیەکی ھاوبەشی دژی داعش.
پێشنیوەڕۆی ئەمڕۆ پارتی دیموکراتی گەلان ھەدەپە لە ئەنقەرە کۆدەبێتەوە و بڕیار لەبارەی کاندیدی سەرۆک کۆمار دەدات، دوای کۆبوونەوەکەش لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا بڕیارەکە رادەگەیەندرێت.
بە پێی زانیارییە دزەپێکراوەکان، ھەدەپە کاندیدی سەرۆک کۆماری نابێت و بەم جۆرەش بە ناڕاستەوخۆ پشتیوانی لە کەمال کڵچدارئۆغڵو سەرۆکی جەھەپە و کاندیدی ھاوپەیمانی میللەت دەکات کە لە شەش پارت پێکھاتوون.
ئەمەش دوای ئەوە دێت لە کۆبوونەوەی چەند رۆژی رابردوویاندا، ھەدەپە و کڵچدارئۆغڵو لەسەر چەند خاڵێک گەیشتنە لێکتێگەیشتنی سەرەتایی و ھەموو ئاماژەکان بۆ ئەوەن کە ھەدەپە لە ھەڵبژاردنەکەی ١٤ی ئایار دەنگ بە کڵچدارئۆغڵو دەدات.
بە پێی زۆربەی راپرسییە ئەنجامدراوەکان، دەنگی ھەدەپە لەم ھەڵبژاردنەدا یەکلاکەرەوە دەبێت و بەپێی دواین راپرسیش کە کۆمپانیای ئاڤراسیا ئەنجامیداوە، ھەدەپە لەم ھەڵبژاردنەدا ١٠.٢٪ی دەنگەکان بەدەستدەھێنێت. ھەر بە پێی راپرسییەکە لە ھەڵبژاردنەکەی ١٤ی ئایار کڵچدارئۆغڵو ٥٣.٥٪ی دەنگەکان بەدەستدەھێنێت و ئەردۆغانیش ٣٩.٧٪ی دەنگەکان بەدەستدەھێنێت.
ئاژانسی سانای سەر بە حکومەتی سوریا بڵاویکردەوە، کاتژمێر سێ و ٥٥ خولەکی بەرەبەیانی ئەمڕۆ، ئیسرائیل بە ژمارەیەک مووشەک دەوروبەری فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتیی حەلەبی کردووەتە ئامانج، بەڵام تەنھا زیانی ماددی لێکەوتووەتەوە.
لەبەرامبەردا بەشێک لە میدیا عەرەبییەکان ئاماژەیان بەوەکرد، ژمارەی مووشەکەکانی ئیسرائیل چوار مووشەک بوون و بەھۆیەوە کارەکانی فڕۆکەخانەی حەلەب پەکیانکەوتووە.
ھاوکات روانگەی سوریا بۆ مافەکانی مرۆڤ بڵاویکردەوە، بۆ جاری دووەم لە ماوەی ئەم مانگەدا ئیسرائیل بە مووشەک فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتیی حەلەبی بۆردومانکردووە و کۆگای چەک و تەقەمەنی گرووپە ئێرانییەکانی لەناوبردووە.
عەلی باباجان، سەرۆکی پارتی دیموکراسی و پێشکەوتن (دێڤا) کە یەکێکە لە حزبەکانی ھاوپەیمانی میللەت، لە چاوپێکەوتنێکی رۆژنامەنووسیدا ئاماژەی بەوەکرد، ھاوپەیمانی میللەت ناڕازییە لە خۆکاندیدکردنەوەی رەجەب تەیب ئەردۆغان بۆ ھەڵبژاردنە سەرۆکایەتییەکەی ئایاری ئەمساڵ، چونکە ناوبراو دوو خول وەک سەرۆک کۆمار ھەڵبژێردراوە.
ئاماژەی بەوەشکرد، دژی خۆ کاندیدکردنەوەی ئەردۆغان سکاڵایەکیان لە دامەزراوەی ھەڵبژاردن تۆمارکردوە، چونکە داواکارییەکە نادەستوورییە، لەبارەی ھەڵبژاردنیشەوە وتی، ئێستا بڕیاری ھەڵبژاردن دراوە و ئەوان بەرەو ھەڵبژاردن دەڕۆن و ئامادەن و پێویستە پەلە بکەن بۆ کاری باش.
رۆژی سێشەممە، ھاوپەیمانی جمھووری دەسەڵاتداری تورکیا، داواکاری کاندیدکردنی رەجەب تەیب ئەردۆغانی بۆھەڵبژاردنەکەی ١٤ی ئایار پێشکەش بە کۆمسیۆنی باڵای ھەڵبژاردنەکان کرد، بەگوێرەی راپرسییەکانیش ئەردۆغان روبەڕوی رکابەرییەکی سەختی کەمال کڵیچدارئۆغلۆ، کاندیدی ئۆپۆزسیۆن دەبێتەوە.
د. لەتیف رەشید سەرۆککۆماری عێراق لە وتارەکەیدا رایگەیاند، عێراق روبەڕووی قەیرانێکی بێ وێنە ئاو بووەتەوە و کەمبوونەوەی ئاوی دیجلە و فوراتیش خراپترین قەیرانی ئاوی لە مێژووی عێراقدا دروستکردوە.
لە وتارەکەیدا د. لەلەتیف رەشید، سەرۆککۆماری عێراق وتی، "عێراق روبەڕووی قەیرانێکی بێ وێنەی ئاو بووەتەوە کە بەھۆی کاریگەرییە ئاڵۆزەکانی گۆڕانی کەشوھەوا خراپتر بووە و کەمبوونەوەی بەردانەوەی ئاویش لە سنوورەکانەوە بۆ ڕوبارەکانی دیجلە و فورات بەھۆی سیاسەتی ئاوی وڵاتانی دراوسێ، خراپترین قەیرانی ئاوی لە مێژووی عێراقدا دروستکردوە، چونکە عێراق بە پلەی یەکەم پشت بەو ڕووبارانە دەبەستێت."
سەرۆک کۆماری عێراق باسی لەوەشکرد، قەیرانی ئاو تا ئاستێکی مەترسیدار بووەتە ھەڕەشە لەسەر ژیان و ھەلی کار و ئاسایشی خۆراک لە عێراق، ئەگەر چارەسەریش نەکرێت ھێندەی تر مەترسییەکە زیاد دەکات.
د. لەتیف رەشید وتیشی، لە ساڵانی داھاتوودا پێویستی ئاو زیاتر دەبێت و لە ئێستاشدا نزیکەی ٤٠%ی عێراق لەژێر ھەڕەشەی بە بیابانبووندایە، بۆیە پێویستیان بە ھاوکاری ناوخۆیی و نێودەوڵەتییە و حکومەتی عێراقیش پلانی ھەیە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی ئاو بەتایبەتی دروستکردنی بەنداو لە ھەرێمی کوردستان و ناوچەکانی باشوور و خۆرئاوای عێراق.
د. لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عێراق راشیگەیاند، "پێشبینی دەکرێت لە دەیەی داھاتوودا پێویستی ئاو لە عێراق زیاد بکات بەھۆی زیادبوونی ژمارەی دانیشتووان و گەشەسەندنی ئابووری و گۆڕانی کەشوھەوا، سەرچاوە سەرەکییەکانی ئاویش کە دیجلە و فوراتن بەردەوام لە کەمبوونەوەدان."
لە بەشێکی تری کۆنگرەی نیویۆرک بۆ ئاو، ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس سکرتێری گشتی رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان رایگەیاند، چارەسەرکردنی کێشەکانی ئاو لە جیھاندا پێویستی بەدەستپێشخەری و کارکردنی جدییە.
ئامانجی رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان لەم کۆنگرەیە ئەوەیە کە لە رێگەی دەستپێشخەری و پلانی وڵاتانی بەشداربوو، چارەسەرێکی گونجاو بدۆزێتەوە بۆ قەیرانی ئاو و کاریگەرییەکانی گۆڕانی کەشوھەوا و مەترسییەکانی بە بیابانبوون.