جیهان
ئاژانسی ئێسنای ئێرانی بڵاویکردەوە، ئەمڕۆ حسێن ئەمیر عەبدوڵاھیان وەزیری دەرەوەی ئێران، سەردانی دەوحەی پایتەختی قەتەر دەکات و پاشان سەردانی ئەنقەرەی پایتەختی تورکیا دەکات.
ھەرچەندە میدیاکانی ئێران وردەکاریی کۆبوونەوەکانی عەبدوڵاھیانیان لە دەوحە و ئەنقەرە ئاشکرانەکردووە، بەڵام ئاماژەیان بەوەکردووە، عەبدوڵاھیان لەگەڵ بەرپرسانی تورکیا و قەتەر ھەوڵە دیپلۆماسییەکان بۆ راگرتنی شەڕ لە غەززە تاوتوێ دەکات.
لە دوو ھەفتەی رابردوودا، وەزیری دەرەوەی ئێران سەردانی بەغداد و بەیروت و دەوحەی کرد و لەگەڵ سەرۆک وەزیرانی عێراق و لوبنان و قەتەر، گفتوگۆیان لەبارەی راگرتنی شەڕی غەززە کرد.
جۆ بایدن، سەرۆکی ئەمریکا رایگەیاند، گرنگترین کارە کە ھەر حکومەتێک لە ھەر شوێنێکی جیھاندا ئەنجامیبدات سەبارەت بە سەلامەتی و ئاسایش و متمانەی زیرەکی دەستکرد.
راشیگەیاند، بەھۆی ئەوەی ڕێساکان زۆر لە پێشکەوتنی تەکنەلۆژیاوە دواکەوتوون، ھەر بۆیە ئەم ھەنگاوە بۆ پاراستنی سەلامەتی ئەو بوارە و ھەروەھا پاراستنی زانیاری وڵاتەکان زۆر گرنگە، وتیشی ئەم کارە ھەنگاونانە بۆ کێبڕکێ و بەرزکردنەوەی تەکنەلۆژیا لە ئەمریکادا، بەڵام لەژێر چاودێریدا و دەرنەچون لە یاساکان.
کۆشکی سپی لە ئێکسێکدا بڵاویکردەوە، ئەم ھەنگاوە بۆ پارستنی زانیاری ئەمریکییەکان زۆر گرنگە، راشیگەیاند، پێشەنگی ئەمریکایە کە زیرەکی دەستکرد رێکبخاتەوە، لەوانە “پاراستنی تایبەتمەندی ئەمریکییەکان، دامەزراندنی یەکسانی و مافە مەدەنییەکان، و پاراستنی داھێنان و کێبڕکێ.
دانیێل ھەگاری، وتەبێژی سوپای ئیسرائیل بە رۆژنامەنوسانی راگەیاند، فەرماندەیی ناوچەی باشوری ھێزی پیادە فەرمانێکی دەرکردووە و تیایدا جەختیکردووەتەوە کە ھێرشی زەمینی فراوانتر دەکرێت، بۆ سەرکەوتنیش بەسەر حەماسدا رەچاوی ئەوە ناکەن کە شەڕ چەند درێژە دەکێشێت یان چەند ئاستەنگییان لەبەردەم دایە.
وتیشی، لە کۆڵان و تونێل و ھەر شوێنێکی تری غەززە کە پێویست بێت شەڕ بەردەوام دەبێت تا حەماس لەناو دەچێت.
لای خۆیەوە حەماس رایگەیاند، ھەرچەندە سوپای ئیسرائیل لە چەندین بەرەوە ھێرشی زەمینی بۆسەر کەرتی غەززە دەستپێکردووە بەڵام تائێستا راینەگەیاندووە، لە بەرامبەریشدا ھێزەکانیان لەناو غەززە دەیان ھێرشی موشەکییان کردوەتەسەر سوپای ئیسرائیل و دوژمنەکانیان تائێستا ھیچ ئامانجێکیان بەدەستنەھێناوە.
وەزارەتی ناوخۆش لە غەززە دەڵێت، بە شەش بۆمب ھێرشکراوەتەسەر کامپی جبالیا کە کێشی ھەر بۆمبێک یەک تۆن بووە، بەوھۆیەش ٤٠٠ کەس شەھید و بریندار بوون.
لەلایەکی تریشەوە وەزارەتی تەندروستی فەڵەستین بڵاویکردەوە کە ژمارەی کوژراوانی کەرتی غەززە بەھۆی بۆردومانەکانی سوپای ئیسرائیل بۆ ھەشت ھەزار و ٦١٠ کەس بەرزبووەوە و زیاتر لە ٢٣ ھەزار کەسیش برینداربوون.
جیمز ئیلدەر، وتەبێژی یونسێف لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، نیگەرانن لە زیادبوونی کوژرانی منداڵان لە کەرتی غەززە بەھۆی بۆردومانەکانی ئیسرائیلەوە و ئەو شارە بووەتە گۆڕستانێک بۆ منداڵان.
ئەوەشی خستەڕوو، لە کەرتی غەززە جگەلەوەی بەگوێرەی ئامارەکان زیاتر لە سێ ھەزار منداڵ کوژراون، نزیکەی ھەزار منداڵیش بێسەروشوێنن.
وتەبێژی یونسێف جەختی لە راگەیاندنی ئاگربەست کردەوە بۆ دروستکردنی ڕێڕەوێکی مرۆیی بۆ کەرتی غەززە و وتی، منداڵان لە کەرتی غەززە تەنھا بە بۆردومانەکانی ئیسرائیل ناکوژرێن، بەڵکو بەھۆی نەبوونی پێداویستییە تەندروستییەکانیشەوە گیانلەدەستدەدەن.
پات رایدەر، وتەبێژی وەزارەتی بەرگری ئەمریکا لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، لە رۆژی ١٧ی تشرینی یەکەمەوە تائێستا ٢٧ جار ھێرشکراوەتەسەر ھێزەکانیان لە عێراق و سوریا.
ئەوەشی خستەڕوو، بۆ پاراستنی گیانی سەربازەکانیان، بڕیاریانداوە ٣٠٠ سەربازی تر لە رۆژھەڵاتی ناوەڕاست بڵاوەپێبکەن، بەڵام ئەو سەربازانە ناچنە ئیسرائیل.
وتەبێژی وەزارەتی بەرگری ئەمریکا راشیگەیاند، پێویستە ھاوکاری ھاوڵاتی سڤیل لەکەرتی غەززە بکرێت و بەبێ ئاستەنگی ھاوکارییەکان بگاتە دەستیان، جەختیشیکردەوە، کە بەردەوامن لە ھاوکاریکردنی سەربازی ئیسرائیل.
نووسینگەی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ ھەماھەنگی کاروباری مرۆیی رایگەیاندووە، گەورەترین کاروانی ھاوکاری مرۆیی لە رێگەی میسر و دەروازەی رەفەحەوە گەیشتووەتە کەرتی غەززە کە لە ٣٣ بارھەڵگر پێکھاتووە، بەڵام ئەوە زۆر کەمترە بەراورد بەو کارەساتە مرۆییەی لەو شارە بەھۆی بۆردومانەکانی ئیسرائیلەوە دروستبووە و پێویسیان بە ھاوکاری زۆر زیاترە و داواشیکردووە ئیسرائیل کارئاسانی بکات بۆ گەیشتنی ھاوکارییە مرۆییەکان بەکەرتی غەززە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، لە ٢١ی ئەمانگەوە تائێستا ١١٧ بارھەڵگر کە ھاوکارییە مرۆییەکانیان ھەڵگرتبوو گەیشتوونەتە کەرتی غەززە کە زۆربەیان پێداویستی پزیشکی بوون، ٦٠ بارھەڵگریش خۆراک و ١٣ بارھەڵگریش ئاو گەیەنراونەتە غەززە.
ژمارەیەک لێپرسراوی ئەمریکی بە تۆڕی "سی ئێن ئێن"یان راگەیاندووە، ئەو یەکەیە کە لە ٢٦ ھێزی دەریایی پێکھاتوون، لەچەند ھەفتەی رابردوودا لەسەر کەشتی "یو ئێس ئێس باتان" لە ئاوەکانی رۆژھەڵاتی ناوەڕاست کاریاندەکرد، ئێستا بەرەو کەناڵی سوێس بەڕێکەوتوون.
دەشڵێن، ئێستا ئەو کەشتییە لە دەریای سورە و چاوەڕواندەکرێت بەمنزیکانە بە رۆژھەڵاتی دەریای سپی ناوەڕاست تێبپەڕێت، بەوەش ئەو ھێزە لە لوبنان و ئیسرائیل نزیکدەبێت و یەکێک لە ئەرکەکانیان بریتی دەبێت لە ھاوکاریکردنی مەدەنییەکان لە بەجێھێشتنی ناوچەکە.
لەگەڵ بڵاوبوونەوەی ئەو ھەواڵە، کامالا ھاریس جێگری سەرۆکی ئەمریکا لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ تۆڕی سی بی ئێسی ھەواڵی رایگەیاند، ئەمریکا پلانی ناردنی ھێزی شەڕکەری بۆ ئیسرائیل یاخود غەززە نییە، چونکە ھەوڵەکانیان بۆ رێگریکردنە لە فراوانبوونی جەنگەکە لە ناوچەکە.
ئاژانسی بلومبێرگ لە راپۆرتێکدا بڵاویکردەوە، ئیسرائیل لەبری ئەنجامدانی ھێرشێکی زەمینی فراوان، ھێرشەکەی بە ھێواشی و وریاییەوە دەستپێکردووە، ھۆکارەکەشی بۆ ئەو فشارانە دەگەڕێتەوە کە لەسەر بنیامین ناتانیاھۆ سەرۆکوەزیرانی ئەو وڵاتە ھەیە و ھەروەھا دەیانەوێت زیانی گیانی لەبەرچاو بگرن و جەنگەکە بۆ حزبوڵا لە باکور درێژ نەبێتەوە.
بلومبێرگ راشیگەیاندووە، پێشبینیدەکرێت ھێرش و ئۆپراسیۆنەکان بۆسەر کەرتی غەززە شەش مانگ بخایەنێت، ئامانجی ئیسرائیلیش ئەمجارە جیاوازە، چونکە دەیەوێت بزووتنەوەی حەماس لەناوببات نەک تەنھا لاوازیان بکات، ھەروەھا گرەنتی ئەوە بکات کە غەززە نەبێتە سەرچاوەی ھەڕەشە بۆسەر ئەو وڵاتە.
بەپێی راگەیەندراوێکی وەزارەتی دەرەوەی کوەیت، سالم عەبدوڵا جابر سوباح وەزیری دەرەوەی کوەیت لەگەڵ جینین پلاسخارت نێردەی تایبەتی سکرتێری گشتی رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان کۆبووەتەوە، تەوەری سەرەکی گفتوگۆکانیشیان پرسی سنورە ئاوییەکانی نێوان عێراق و کوەیت بووە بەتایبەتی دوای بڕیارەکەی دادگای باڵای فیدراڵی عێراق لەبارەی نادەستووریی رێککەوتنی خورعەبدوڵا کە لەنێوان ھەردوو وڵاتدا ئیمزاکراوە.
ئاماژە بەوەشکراوە، تەوەرێکی دیکەی کۆبوونەوەکەی نێوان پلاسخارت و وەزیری دەرەوەی کوەیت، دیاریکردنی چارەنووسی روفاتی دیل و بێسەروشوێنبووەکان و موڵک و ماڵی کوەیت لەناویشیاندا ئەرشیفی نیشتیمانی ئەو وڵاتە کە لەکاتی داگیرکردنی کوەیتدا لەلایەن حکومەتی بەعسی رووخاو بێسەروشوێنکراون.
ناسر کەنعانی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران لە کۆنفڕانسی رۆژنامەوانی ھەفتانەی خۆیدا رایگەیاند، دەسەڵاتدارانی عێراق دواین راپۆرتی خۆیان سەبارەت بە رێککەوتنە ئەمنییەکەی نێوان ھەردوو وڵات داوەتە تاران.
وتیشی، لەئێستادا ئەوان ھەڵسەنگاندن بۆ ئەو راپۆرتەی عێراق دەکەن کە بەپێی راپۆرتەکەش زۆرینەی بەندەکانی رێککەوتنەکە جێبەجێکراون، بەڵام تاران ھیواخوازە سەرجەم بەندەکانی رێککەوتنەکە وەک خۆی جێبەجێبکرێن.
ناسر کەنعانی راشیگەیاند، تاران ھەستی بە نیازپاکی لایەنی عێراقی کردووە بۆ جێبەجێکردنی رێککەوتنە ئەمنییەکە، بۆیە دڵنیان لە داھاتوودا لەو بارەیەوە روبەروی کێشە نابنەوە.
بنیامین ناتانیاھۆ، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەنوسیدا باسی لەوەشکرد، حکومەتی جەنگی وڵاتەکەی ئاگربەست و راگرتنی شەڕ رەتدەکاتەوە چونکە ئەوە مانای شکست و خۆبەدەستداوەنە بۆ ئیسرائیل.
وتیشی، بۆ پرسی دیلەکان گفتوگۆ لەگەڵ حەماس ناکات و سوپای وڵاتەکەی لەرێگەی ھێرشی زەمینییەوە دەتوانێت سەرجەم دیلەکان ئازاد بکات.
سێرگی شویگۆ وەزیری بەرگری روسیا رایگەیاند، لەسەرەتای دەستپێکردنی ھێرشە پێچەوانەکانیان سوپای ئۆکراین بۆسەر سوپای روسیا کە لە چواری مانگی شەشی رابردووەوە دەستیپێکردووە، تائێستا زیاتر لە ٩٠ ھەزار سەربازیان کوژراون و برینداربوون و نەیانتوانیووە ھێچ پێشڕەوییەکیش بکەن و ھیچ ناوچەیەکیشیان کۆنترۆڵنەکردووەتەوە و ٦٠٠ تانک و ھەزار و ٩٠٠ زرێپۆشی سوپای ئۆکراینیش تێکشێکندراون و زیانی زۆریان بەرکەوتووە.
وتیشی، وڵاتانی خۆرئاوا لە سەرووی ھەمووشیانەوە ئەمریکا کار بۆ تێکدانی ئارامی و ئاسایشی نێودەوڵەتی دەکات و بۆ ئەو مەبەستەش ئۆکراین بەکاردەھێنێت.
میدیاکانی فەڵەستین بڵاویانکردەوە، لە بۆردومانەکانی شەوی رابردووی ئیسرائیل بۆسەر کەرتی غەززە، ١١ کەس کوژران و لە بەشی رۆژئاوای غەززەش، چوار فەڵەستینی کوژران.
تەندروستی غەززەش رایگەیاند، لە رۆژی حەوتی تشرینی یەکەمەوە، زیاتر لە ھەشت ھەزار و ٣٠ کەس لە کەرتی غەززە و کەناری رۆژئاوا کوژراون کە ٣٣٤٠ کەسیان منداڵن و ٢٠٢٦ کەسی دیکەشیان ژنن و ٤٦٠ کەسیش بەتەمەنن، ٢١ ھەزار و ٦٩٣ کەسیش برینداربوون.
لە بەرامبەردا، زیاتر لە ھەزار و ٥٣٨ ئیسرائیلیش کوژراون و پێنج ھەزار و ١٣٢ کەسیش برینداربوون.
بنیامین ناتانیاھۆ سەرۆکوەزیرانی ئیسرائیل لە تۆڕی کۆمەڵایەتی "ئێکس" رایگەیاند، ھیچ زانیاریەکی لە بارەی ھێرشە کتوپڕ و بێ وێنەکەی حەوتی تشرینی یەکەم نەبووە ھەموو تۆمەتەکانی خستە ئەستۆی ھەواڵگری وڵاتەکەی.
پاش ماوەیەکی کورت لەو قسانە، ناتانیاھۆ قسەکانی لە تۆڕی کۆمەڵایەتی "ئێکس" سڕیەوە و داوای لێبوردنی لە دەزگا ئەمنییەکان و ھەواڵگری وڵاتەکەی کردو رایگەیاند، نەدەبوو ئەو قسانەی بکردایە، ھەموو پشتیوانیەکی خۆشی بۆ سەرکردەکانی ھەواڵگری وڵاتەکەی دووپاتکردەوە.
رێوڕەسمەکە بە ئامادەبوونی رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیا و لێپرسراوانی حکومی لەسەر مەزاری ئەتاتورک لە ئەنقەرە بەڕێوەدەچێت.
ھەر بەو بۆنەیەوە پێشانگەیەک لە کۆشکی کۆماری کە ١٠٠ تابلۆی ھونەری تێدا نمایش دەکرێت، دەکرێتەوە.
ھەروەھا لەبەردەم کۆمەڵەی نیشتمانی لە ئیستەنبوڵ نمایشی سەربازی ئەنجام دەدرێت و لە بۆسفۆریش نمایشی سەربازی دەریایی رێکخراوە.
لە سەعات ١٩:٢٣ خولەک کە ئاماژەیە بۆ ساڵی دامەزراندنەکەی کۆماری تورکیا لە ساڵی ١٩٢٣، سەرۆک کۆماری تورکیا دوای وەستانی وەک ئاماژەیەک بۆ رێزگرتن لەو رۆژە، وتاری ١٠٠ ساڵە پێشکەش دەکات.
وەزارەتی تەندروستیی فەڵەستین بڵاویکردەوە، لە رۆژی حەوتی ئەم مانگەوە تائێستا، ھەشت ھەزار و پێنج کەس لە کەرتی غەززە و کەناری رۆژئاوا گیانیانلەدەستداوە، کە سێ ھەزار و ٣٢٤ کەسیان منداڵن، زیاتر لە دوو ھەزار کەسیان ژنن، ھەروەھا راشیگەیاند، ئاماژەیان پێگەیشتووە، کە ھەزار و ٨٧٠ کەس لە ژێر داروپەردووی باڵەخانە رووخاوەکاندان، کە ھەزار و ٢٠ کەسیان منداڵن.
راشیگەیاند، بەھۆی بۆردومانەکانی ئیسرائیلەوە، ١١٦ کارمەندی تەندروستی کوژراون، ١٥ ئامبووڵانس تێکشکاون و ٥٧ دامەزراوەی تەندروستییش کراونەتەئامانج.
٢٣ رۆژە بۆردومانەکانی ئیسرائیل بۆسەر کەرتی غەززە بەردەوامن، شەوی رابردووش ئیسرائیل بەردەوام بوو لە بۆردومانکردنی غەززە و بەھۆیەوە دەیان کەس بوونە قوربانیی.