جیهان
وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی روسیا بڵاوکردنەوەی هێزەکانی ناتۆ لە خاکی ئۆکراین رەت دەکاتەوە و دەڵێت: ئەنجامی پێشبینی نەکراوی دەبێت.
ماریا زاخارۆڤا وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی روسیا رایگەیاند، وڵاتەکەی داوا لە بەریتانیا دەکات وازلە مانۆڕی جیۆسیاسی بهێنێت کە دەبێتە هۆی دروستکردنی بەربەست لە بەردەم هەوڵەکانی روسیا و ئەمریکا بۆچارەسەرکردنی کێشەکانی ئۆکراین.
ئاماژەوەی بەوەشکرد، لەندەن ئارەزوی یەکلایکردنەوەی رەوشی ئۆکراینی نیە و هەوڵ بۆ درێژکردنەوەی جەنگ لەو وڵاتە دەدات .
زاخارۆڤا جەختیکردەوە، بوونی هەرهێزێکی سەربازی سەر بەناتۆ لە خاکی ئۆکراین، دەرئەنجامی پێشبینی نەکراوی دەبێت.
ئەوەش لە کاتێکدایە، ئەمڕۆ کۆبونەوەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا و ڤۆلۆدیمێر زیلینسکی سەرۆکی ئۆکراین لەگەڵ سەرکردەکانی ئەوروپا لە واشنتۆنی پایتەختی ئەمریکا، لەبارەی راگرتنی شەڕ لە ئۆکراین بەڕێوەچوو.
دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا و ڤۆلۆدیمێر زیلینسکی سەرۆکی ئۆکراین و سەرکردە ئەوروپییەکان سەبارەت بە راگرتنی جەنگی ئۆکراین کۆبوونەوە.
لە کۆبوونەوەکەدا دۆناڵد ترەمپ رایگەیاند، ترەمپ: دوای كۆبوونەوەم لەگەڵ زیلینسكی و سكرتێری ناتۆ و سەركردەكانی ئەوروپا پەیوەندی بە پوتنەوە دەكەم و ئامانجی سەرەکیمان کۆتاییهێنانە بە شەڕی نێوان روسیا و ئۆکراین.
لەبەرانبەردا زیلینسکی رایگەیاند، گفتوگۆ و كۆبوونەوەیەكی زۆر باشم لەگەڵ ترەمپ كرد و دەکرێت لە کۆبوونەوەی سێ قۆڵیلەگەڵ پوتن باسی دابەشکاری خاک بکرێت.
هەر لە کۆبوونەوەکەدا کییەر ستارمەر سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا ئاماژەی بەوەکرد، ئاسایشی ئۆکراین پەیوەندی بە ئەوروپا و بەریتانیاوە هەیە و ئێمە هەوڵدەدەین پێشکەوتنی راستەقینە لەگەرەنتی کردنی ئاسایشی ئۆکراین بەدەستبهێنین.
لە میانی کۆبوونەوەکەدا ئیمانوێل ماکرۆن سەرۆکی فەرەنسا ئەوەی خستەڕوو، بۆ ئەنجامدانی كۆبوونەوەی سێ قۆڵی پێویستە ئاگربەست لە ئۆكراین رابگەیەنرێت.
هاوکات لەلای خۆشیەوە سكرتێری گشتی ناتۆ رایگەیاند، هیوادارین بە زووترین كات كۆتایی بە جەنگ لە ئۆكراین بهێنرێت .
دۆناڵد ترەمپ لە کۆبوونەوەکەدا ئاماژەی بە پەیوەندی نێوان خۆی و ڤلادیمێر پوتن کرد و ئاماژەی بەوەکرد، کە کە پەیوەندییەکی پتەوی لەگەڵ سەرۆکی روسیا هەیە و وتی، بڕوام وایە بگەنە رێککەوتن و کۆتایی بە جەنگ بهێنن.
سەرۆکی ئەمریکا و سەرۆکی ئۆکراین بەمەبەستی تاووتوێکردنی پرسی کۆتایهێنان بە شەڕی ئۆکراین لە کۆشکی سپی کۆبوونەوە.
دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا لە کۆشکی سپی پێشوازیکرد لە ڤۆلۆدیمێر زیلینسکی سەرۆکی ئۆکراین و لە کۆبوونەوەیەکی کراوەدا پرسی کۆتاییهێنان بە شەڕی ئۆکراینیان تاووتوێ کرد.
لە کۆبوونەوەکەدا ترەمپ لەبارەی گەرەنتی ئەمنیەوە بۆ ئۆکراین رایگەیاند، دڵنیایی بە ئۆکراین دەدەم جۆرێک لە گەرەنتی ئەمنی بۆ دابین دەکرێت و هاریکاری زۆریشی دەکرێت، وتیشی، رێی تێدەچێت کۆبوونەوەکەی لەگەڵ زیلینسکی و سەرکردەکانی ئەوروپا ئەنجامی هەبێت، بڕواشی وایە دەرفەتێکی باش هاتووەتە ئاراوە بۆ كۆتاییهێنان بە جەنگی ئۆكراین.
زیلینسكیش ئاماژەی بەوە کرد، سوپاسی هەوڵەكانی ترەمپ دەکات بۆ راگرتنی جەنگ، جەختیشی کردەوە ئامادەیە بۆ کۆبوونەوەی سێ قۆڵی لەگەڵ ترەمپ و ڤلادیمێر پوتن سەرۆکی روسیا، وتیشی بە پشتیوانی سەرۆکی ئەمریکا و لەڕێی دیپلۆماسیەوە کار دەکەن بۆ كۆتاییهێنان بە جەنگ.
کۆبوونەوەی سەرۆکی ئۆکراین و سەرۆکی ئەمریکا بە ئامادەبوونی سەرکردەکانی ئەوروپا لە کۆشکی سپی دەستپێدەکات.
ڤۆلۆدیمێر زیلینسکی سەرۆکی ئۆکراین پێش دەستپێکردنی کۆبوونەوەکە رایگەیاند، ئامادەی ئاگربەستێکی راستەقینەن لە پێناو بەدیهێنانی ئاشتییەکی بەردەوام.
هاوکات، کییەر ستارمەر سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا و ئیمانوێل ماکرۆن سەرۆکی فەرەنسا و سەرۆک وەزیرانی ئیتاڵیا گەیشتوونەتە کۆشکی سپی بۆ بەشداریکردن لە کۆبوونەوەکە.
جێگەی ئاماژەیە رۆژی هەینی ترەمپ و پوتن لە ویلایەتی ئالاسکا کۆبوونەوە و یەکێک لە تەوەری کۆبوونەوەکەیان کۆتایی هێنان بوو بە جەنگی ئۆکراین، لە دواتریش سەرۆکی ئەمریکا و سەرۆکی روسیا کۆبوونەوەکەیان بە ئەرێنی وەسفکردووە.
پۆلیسی فەرەنسا رایگەیاند، تەرمی دوو کۆچبەر لە دوو رووداوی جیادا لە باکووری ئەو وڵاتە دۆزراونەتەوە، کە یەکێکیان کۆتایی بە ژیانی خۆی هێناوە و ئەوی دیکەیان خنکاوە.
بەپێی راپۆرتی پۆلیس، دوێنێ یەکشەممە، تەرمی کۆچبەرێک لە دارستانی دانکریک دۆزراوەتەوە. لێکۆڵینەوە سەرەتاییەکان دەریدەخەن کە ئەو کۆچبەرە خۆی کوشتووە، بەڵام تا ئێستا ناسنامە و هۆکاری روداوەکە نەزانراوە.
هاوکات، تەرمی کۆچبەرێکی دیکە لە نزیک کەناراوەکانی شاری کاليه دۆزرایەوە، کە پێدەچێت لە هەوڵی پەڕینەوەدا خنکابێت.
لەلایەن خۆیەوە، کۆمەڵەی "یۆتۆپیا 56" کە کار بۆ مافی کۆچبەران دەکات، ئاماژەی بەوەدا کە بارودۆخی ژیانی کۆچبەران لە فەرەنسا زۆر سەخت و دژوارە و پێدەچێت ئەمە پاڵنەر بووبێت بۆ خۆکوشتنی ئەو کۆچبەرە.
ڤلادیمێر زیلینسکی، سەرۆکی ئۆکراین، لە پۆستێکدا لە پلاتفۆرمی "ئێکس"، هێرشەکانی ئەم دواییەی روسیای بۆ سەر چەندین شاری ئۆکراین بە "لێدانی نمایشکارانە و گاڵتەجاڕانە" وەسف کرد، کە تەنیا چەند ساتێک پێش کۆبوونەوە گرنگەکەی واشنتۆن دێت بۆ تاوتوێکردنی رێگاکانی کۆتاییهێنان بە جەنگ.
زیلینسکی ئاشکرای کرد، لە واشنتۆن لەگەڵ دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا و سەرکردەکانی بەریتانیا، فەرەنسا، ئەڵمانیا، ئیتاڵیا و فینلاند، لەگەڵ نوێنەرانی یەکێتیی ئەوروپا و هاوپەیمانیی باکووری ئەتڵەسی (ناتۆ) کۆدەبێتەوە.
سەرۆکی ئۆکراین جەختی لەوە کردەوە، لە کاتێکدا کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی هەوڵی "ئاشتییەکی شکۆمەندانە و ئاسایشێکی راستەقینە" دەدات، هێزەکانی روسیا بەردەوامن لە بەئامانجگرتنی هاوڵاتیانی مەدەنی و ژێرخانی ئۆکراین و ئاماژەی بەوەدا کە شارەکانی خارکێڤ، زاپۆریژیا، هەرێمی سومی و ئۆدیسا روبەروی هێرشی بەرفراوانی فڕۆکەی بێفڕۆکەوان و مووشەک بوونەتەوە.
زیلینسکی ئاماژەی بەوەدا، هێرشەکەی سەر خارکێڤ بووەتە هۆی گیانلەدەستدانی 7 کەس، کە یەکێکیان منداڵێکی تەمەن ساڵ و نیو بووە، هەروەها دەیان کەسی دیکەش برینداربوون کە منداڵیان تێدایە. هاوکات هێرشە مووشەکییەکان لە زاپۆریژیا بوونە هۆی گیانلەدەستدانی 3 کەس و برینداربوونی 20ی دیکە.
هەروەها سەرنجی خستەسەر بەئامانجگرتنی وێستگەیەکی وزە لە ئۆدیسا کە خاوەندارێتییەکەی دەگەڕێتەوە بۆ کۆمپانیایەکی ئازەربایجانی و بە "هێرشێک نەک تەنها بۆ سەر ئۆکراین، بەڵکو بۆ سەر پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان و ئاسایشی وزەی" وەسف کرد.
لە کۆتایی پۆستەکەیدا زیلینسکی نووسیویەتی: " روسیا بەردەوامە لە لەناوبردنی ژیان"، وتیشی: "ڤلادیمێر پوتن، سەرۆکی روسیا، کردەی کوشتنی نمایشکارانە ئەنجام دەدات بۆ فشارخستنە سەر ئۆکراین و ئەوروپا و کەمکردنەوەی بەهای هەوڵە دیپلۆماسییەکان".
داوای دابینکردنی گەرەنتیی ئاسایشیی راستەقینەی کرد و جەختی کردەوە کە نابێت روسیا لەسەر دەستدرێژییەکانی پاداشت بکرێت و وتی: "دەبێت جەنگ کۆتایی بێت و پێویستە مۆسکۆ گوێی لە وشەی 'بوەستن' بێت".
کۆبوونەوەکەی ئەمڕۆ دووشەممەی کۆشکی سپی لە واشنتۆن، کە بڕیارە سەرۆکی ئۆکراین ڤادیمێر زیلینسکی لەگەڵ دۆناڵد ترەمپ و ژمارەیەک سەرکردەی ئەوروپی کۆبێتەوە، پێدەچێت بەراورد بە لووتکەکەی هەینی رابردووی ترەمپ و ڤلادیمێر پوتن لە ئەلاسکا، گرنگییەکی زۆرتری هەبێت بۆ داهاتووی ئۆکراین و ئاسایشی ئەوروپا. . پرسی ئەوەی چی روودەدات؟ ئایا داهاتووی جەنگەکە دەگاتە کوێ، یان زیلینسکی چ جۆرە رێککەوتنێک قبوڵ دەکات، تەوەری سەرەکی میدیاکانە
لەم راپۆرتە شیکارییەدا وردەکاری و ئەگەرە کراوەکانی بەردەم جەنگەکە بزانە:
لە کاتێکدا لووتکەی ترەمپ-پوتین هیچ دەرئەنجامێکی گەورەی لێنەکەوتەوە، نە ئاگربەست، نە سزای نوێ و نە هیچ راگەیاندنێکی گرنگ، پرسیار ئەوەیە ئایا ئۆکراین و ئەوروپا لە رێککەوتنی پشت پەردەی نێوان ئەمریکا و روسیا دوورخرانەوە؟ وەڵامەکە رونە. نەخێر، ئەگەر ئۆکراین و هاوبەشەکانی بتوانن رێگری لێبکەن.
بەرەیەکی یەکگرتووی، ئەوروپی-ئۆکراین دەتوانێت چی بگۆڕێت:
ئامادەبوونی سێر کییەر ستارمەر (سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا)، ئیمانوێل ماکرۆن (فەرەنسا)، راوێژکار فرێدریش مێرتس (ئەڵمانیا) و سەرکردەکانی دیکەی ئەوروپا شانبەشانی سەرۆک زیلینسکی لە واشنتۆن، تەنیا بۆ ئەوە نییە کە دڵنیا ببنەوە زیلینسکی جارێکی تر لە نووسینگەی ئۆڤاڵ دووچاری سەرسوڕمان یان فریودان نەبێتەوە، وەک چۆن لە 28ی شوباتی پێشتردا رویدا.
ئەوان سوورن لەسەر ئەوەی دوو خاڵ بە دۆناڵد ترەمپ بگەیەنن: یەکەم، هیچ رێککەوتنێکی ئاشتی بۆ ئۆکراین ناکرێت بەبێ بەشداریی راستەوخۆی خودی ئۆکراین؛ و دووەم، دەبێت بە گەرەنتی ئاسایشیی "پتەو" پشتگیری ئەو وڵاتە بکرێت.
لە سەرووی هەمووشیانەوە، سەرکردەکانی ئەوروپا دەیانەوێت سەرۆکی ئەمریکا تێبگات کە ئۆکراین و ئەوروپا بەرەیەکی یەکگرتوویان پێکهێناوە و پەرۆشن بۆ دڵنیاکردنەوەی ترەمپ کە بەهۆی پەیوەندییە تایبەتییەکانی لەگەڵ ڤلادیمێر پوتن، ملکەچی داواکارییەکانی سەرکردەی روسیا نەبێت.
پەیوەندییەکانی ترەمپ.. کلیلێک بۆ دیپلۆماسی
لێرەدا لێهاتوویی دیپلۆماسیی کییەر ستارمەر تاقیدەکرێتەوە. ترەمپ حەزی لە ستارمەرە و گوێی لێدەگرێت، هاوکات لە ماوەی مانگێکی دیکەدا ترەمپ سەردانێکی رەسمی بۆ بەریتانیا ئەنجام دەدات.
هەروەها حەزی لە مارک روتە، سکرتێری گشتیی ناتۆیە کە ئامادەی کۆبوونەوەکە دەبێت و هەندێک جار بە "چرپێنەری ترەمپ" ناودەبرێت. بەڵام سەرۆکی ئەمریکا پێدەچێت کەمتر دۆستی سەرۆک ماکرۆن بێت و کۆشکی سپی بەم دواییانە بە توندی رەخنەی لە نیازەکانی گرت کە بێ مەرج دان بە دەوڵەتی فەلەستیندا بنێت لە کۆبوونەوەی داهاتووی کۆمەڵەی گشتی نەتەوە یەکگرتووەکاندا.
ئاشتی بە تێچووی خاک یان گەرەنتیی ئاسایش؟
بۆ ئەوەی رێککەوتنێکی ئاشتی لە ئۆکراین دەرفەتی سەرکەوتنی هەبێت، دەبێت شتێک قوربانی بەشتێک بدرێت لە پێناویدا. سەرکردەکانی ئەوروپا بەردەوام جەختیان لەوە کردووەتەوە کە سنوورە نێودەوڵەتییەکان ناتوانرێت بە هێز بگۆڕدرێن و سەرۆک زیلینسکییش چەندین جار رایگەیاندووە کە دەستبەرداری خاک نابێت، جگە لەوەش دەستووری ئۆکراین رێگری لەوە دەکات.
بەڵام پوتین دۆنباسی دەوێت، کە هێزەکانی نزیکەی 85%ی کۆنتڕۆڵ کردووە، و هیچ نیازێکی نییە کریم بگەڕێنێتەوە. لەگەڵ ئەوەشدا، وەک کایا کالاس، سەرۆک وەزیرانی پێشووی ئیستۆنیا و دیپلۆماتکاری ئێستای ئەوروپا، جارێک وتی: سەرکەوتن بۆ ئۆکراین لەم جەنگەدا پێویست ناکات تەنها بریتی بێت لە گەڕاندنەوەی خاکە داگیرکراوەکان.
ئەگەر ئۆکراین بتوانێت گەرەنتی ئاسایشیی هاوشێوەی ماددەی 5 بەدەستبهێنێت، کە ئێستا باسی لێوە دەکرێت و بەس بێت بۆ رێگریکردن لە هەر هێرشێکی داهاتووی روسیا و بەمەش سەربەخۆیی وەک دەوڵەتێکی ئازاد و خاوەن سەروەری بپارێزێت، ئەوا ئەوە جۆرێک دەبێت لە سەرکەوتن.
ئێستا وا دەردەکەوێت ئەوەی ئەمریکا و روسیا گفتوگۆیان لەسەر کردووە، پێشنیازێکە کە بە گشتی ئاڵوگۆڕی هەندێک خاکی ئۆکراین دەکات بە گەرەنتی ئاسایش کە ئیتر ناچار نەبێت زیاتر خاک بدات بە روسیا.
پرسیارە گەورەکان و داهاتووی جەنگ:
بەڵام هێشتا نیشانەی پرسیاری گەورە هەن. ئایا ئۆکراین دەتوانێت رێککەوتنێک قبوڵ بکات کە کۆتایی بە جەنگ بهێنێت بەڵام بە تێچووی لەدەستدانی خاک؟ بە تایبەت کاتێک هەزاران کەس گیانیان لەدەستداوە لە پێناوی پاراستنی ئەو خاکە. ئەگەر داوای لێبکرێت دەستبەرداری ئەو 30%ی پارێزگای دۆنێتسک بێت کە روسیا هێشتا داگیری نەکردووە، ئایا ئەوە رێگەی هاتنی رۆژئاوا بەرەو کیێڤ تەخت ناکات؟
هەروەها سەبارەت بە "هاوپەیمانیی ویستراو"ی ستارمەر کە زۆر بانگەشەی بۆ دەکرێت؟ قسە و باسە سەرەتاییەکان سەبارەت بە ناردنی دەیان هەزار سەرباز بۆ شەڕی زەمینی، ئێستا کەم بووەتەوە. لە ئێستادا زیاتر باسی "پاراستنی ئاسمان و دەریاکان" دەکرێت لەگەڵ یارمەتیدانی ئۆکراین بۆ بنیاتنانەوەی سوپاکەی.
بەڵام تەنانەت ئەگەر ئاشتی لە گۆڕەپانی جەنگیشدا سەرهەڵبدات، هێشتا لە ناوچەیەکی پڕ مەترسیداین. هەر شارەزایەکی سەربازی کە لێدوان دەدات، پێی وایە ئەو ساتەی شەڕ دەوەستێت، پوتین سوپاکەی رێکدەخاتەوە، چەکی زیاتر دروست دەکات، تاوەکو لە پێگەیەکدا دەبێت، رەنگە لە ماوەی سێ بۆ چوار ساڵدا، دەستبکاتەوە بە هێرشەکانی داگیرکردنی زیاتری خاکەکەی.
هاوکات لەگەڵ گەیشتنی سەرۆکی ئۆکراین ڤلادیمێر زیلینسکی بە واشنتۆن بۆ کۆبوونەوە لەگەڵ دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا مەرجەکانی خۆی بۆ "کۆتاییهێنانی دەستبەجێ" بە جەنگ راگەیاند، کە وازهێنان لە ئەندامێتی ناتۆ لەخۆدەگرێت.
ڤلادیمێر زیلینسکی، سەرۆکی ئۆکراین، ئێوارەی یەکشەممە گەیشتە واشنتۆن و رایگەیاند، هەموو لایەنەکان خوازیاری کۆتاییهێنانێکی خێران بە جەنگ و ئامانجیان گەیشتنە بە ئاشتییەکی بەردەوام.
زیلینسکی لە تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان نووسیویەتی: "هەموومان ئارەزوویەکی بەهێزمان هەیە بۆ کۆتاییهێنان بەم جەنگە بە شێوەیەکی خێرا و متمانەپێکراو".
سەرۆکی ئۆکراین وتیشی: "هیوادارم هێزی هاوبەشمان لەگەڵ ئەمریکا و دۆستە ئەوروپییەکانمان، روسیا ناچار بە ئاشتییەکی راستەقینە بکات".
لەلایەن خۆیەوە، دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا، جەختی کردەوە کە هاوتا ئۆکراینیەکەی دەتوانێت "دەستبەجێ" کۆتایی بە جەنگ لەگەڵ روسیا بهێنێت، بەڵام گەڕانەوەی نیمچەدوورگەی کرمی بۆ ئۆکراین و چوونە پاڵی بۆ هاوپەیمانیی باکووری ئەتڵەسی (ناتۆ)ی رەتکردەوە.
ترەمپ لەسەر پلاتفۆرمی "تروس سۆشیاڵ" لە پێش کۆبوونەوەکەی لەگەڵ زیلینسکی و سەرکردە ئەوروپییەکان لە کۆشکی سپی نووسیویەتی: "سەرۆکی ئۆکراین زیلینسکی دەتوانێت نزیکەی دەستبەجێ کۆتایی بە جەنگ لەگەڵ روسیا بهێنێت، ئەگەر بیەوێت، یان دەتوانێت بەردەوام بێت لە شەڕکردن". ناوبراو زیادی کرد: "نە گەڕاندنەوەی کرم هەیە... و نە چوونە پاڵی ئۆکراین هەیە بۆ ناتۆ".
بڕیارە رۆژی دووشەممە، زیلینسکی لە کۆشکی سپی لەگەڵ ترەمپ و ژمارەیەک لە سەرکردەکانی ئەوروپا کۆببێتەوە بۆ تاوتوێکردنی رێگاکانی کۆتاییهێنان بەو جەنگەی کە لە شوباتی 2022ەوە بەردەوامە.
لە کۆبوونەوەکەدا ژمارەیەک لە سەرکردەکانی ئەوروپا ئامادە دەبن، وەک ئیمانوێل ماکرۆن سەرۆکی فەرەنسا، فریدریش مێرتس راوێژکاری ئەڵمانیا، کییەر ستارمەر سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا، ئۆرسۆلا ڤۆن دێر لاین سەرۆکی کۆمیسیۆنی ئەوروپا، و سکرتێری گشتیی ناتۆ، لەگەڵ چەندین کەسایەتیی دیکە.
جێگری پەیوەندی و راگەیاندنی نووسینگەی سەرۆک کۆماری ئێران رایگەیاند، مەسعود پزیشکیان بۆ بەشداری لە کۆبوونەوەی رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان سەرەتای وەرزی پاییز دەچێتە نیویۆرک.
بەپێی راپۆرتی ئاژانسی هەواڵی مێهر، سەید مەهدی تەباتەبایی لە لێدوانێکدا وێڕای راگەیاندنی ئەو هەواڵە، سەبارەت بە ئەگەری دانوستان لەگەڵ ئەمریکا لە نیۆیۆرک، وتی: رەوتی گۆڕانکارییەکان لە ناوخۆی ئێران و لە بواری دیپلۆماسیدا زۆر خێرایە، کەواتە ناکرێت وەڵامێکی وردبینانە بەو پرسیارە بدرێتەوە.
ناوبراو ئاماژەی بەوەشکرد، سەرۆک کۆماری ئێران لەو سەردانەیدا، لە ئاستی باڵادا ژمارەیەک دیدار و کۆبوونەوە ئەنجامدەدات.
وتیشی، پلانی گەشتی نیۆیۆرکی پزشکیان لە قۆناغی ئامادەکردندایە و هیچ ئاستەنگێکی بۆ دیدار لەگەڵ بەرپرسانی ئەوروپیدا نییە.
رۆژی دووشەممە دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا لەگەڵ ڤۆلۆدیمیر زیلینسكی سەرۆكی ئۆكراین كۆدەبێتەوە و دواتر ئامادەكاری بۆ لوتكەی سێ قۆڵی نێوان روسیا و ئەمریكا و ئۆكراین دەكرێت .
تۆڕی هەواڵی "سی ئێن ئێن" ی ئەمریكی لە زاری سەرچاوەیەك لە ئیدارەكەی ترەمپ ئاشكرایكردوە ، واشنتۆن هیوای هەیە كۆبونەوەكەی سبەینێی ترەمپ و زیلینسكی سەركەوتوو بێت ، چونكە تەنها لە ئەگەری سەركەوتنی ئەو كۆبونەوەیەدا لوتكەی نێوان روسیا و ئەمریكا و ئۆكراین لە 22 ی ئەم مانگە رێكدەخرێت .
ئۆرسۆلا ڤۆن دێر لاین سەرۆكی كۆمسیۆنی ئەوروپاش رایگەیاندوە ، لەسەر داوای سەرۆكی ئۆكراین ، لەگەڵ ژمارەیەك لە سەرۆكەكانی ئەوروپا دەچنە واشنتۆن بۆ بەشداریكردن لە كۆبونەوەكەی ترەمپ و زیلینسكی، هەریەك لە سەرۆكی فەرەنسا و راوێژكاری ئەڵمانیا و سەرۆكی فینلەندا و ئەمینداری ناتۆش بۆ هەمان مەبەست دەچنە واشنتۆن .
بەیانی ئەمڕۆ روداوێکی تەقەکردن لە نیویۆرک رویدا و بەهۆیەوە سێ کەس کوژران و هەشت کەسی دیکەش برینداربوون.
رۆژنامەی نیویۆرک پۆست بڵاویکردەوە، روداوێکی تەقەکردن لە چێشتخانەیەکی ناوچەی بروکلینی هایتس لە نیویۆرک رویداوە و بەهۆیەوە کوژرا و برینداری لێکەوتووەتەوە.
هاوکات پۆلیسی نیویۆرک ئاماژەی بەوەکردووە، بریندارەکان گواستراونەتەوە بۆ نەخۆشخانە، بەڵام تا ئێستا هیچ لە بارەی بارودۆخیان نازانرێت، هاوکات تا ئێستا ناسنامەی تۆمەتباران ئاشکرانەکراوە.
جێگەی ئاماژەیە ئەو روداوی تەقەکردنە لە ناوچەیەکی جولەکەنشین رویداوە.
زاناکان پێشبینیدەکەن تا ساڵی 2050 لە سەدا 20ـی زەوییە شێدارەکان و روبەرە ئاوییەکان لە جیهان لەناوبچن.
زانایانی زانکۆی تۆمسک لە روسیا مەزەندە دەکەن نزیکەی 20%ـی زەوییە شیدارەکانی جیهان تا ساڵی 2050 نەمێنن، هاوکات زاناکان دەستیان کردووە بە لێکۆڵینەوە بۆ دۆزینەوەی رێگەکانی پاراستن و نۆژەنکردنەوەیان.
زەوییە شێدارەکان زەوی و روبەری ئاوی جیهانن، بەپێی دوایین راپۆرتی رێککەوتننامەی زەوییە شیدارەکان، لە ساڵی 1970ەوە مرۆڤایەتی نزیکەی 22%ـی ئەو ناوچانەی لەدەستداوە، کە یەکسانە بە 400 ملیۆن هێکتار.
جێگەی ئاماژەیە ئەم ئامارانە جێگەی نیگەرانی زانایانن، بە لەبەرچاوگرتنی ئەو رۆڵە سەرەکییەی کە ئەو زەوییانە دەیگێڕن لە سەقامگیرکردنی کەشوهەوا، پاراستنی زیندەوەران و گژوگیا جۆراوجۆرەکان.
زەوییە شێدارەکان، دەریاچە، روبار و زەلکاوەکان و کۆگاکانی ئاو، هەروەها ناوچە کەنار دەرییاکان دەگرێتەوە، ئەو زەوییانە نزیکەی 6%ـی رووی زەوی دەگرێتەوە بەڵام زیاتر لە 7.5%ـی بەرهەمی ناوخۆیی گشتی جیهانی بەشدارن.
ئەم سەرچاوانە، ئاوی پاک دابین دەکەن، رێگری لە لافاو دەکات، بۆ کەرتی کشتوکاڵ بەکاردەهێنردرێت، بەڵام بەهۆی گۆڕانی کەشوهەوا و چالاکییەکانی مرۆڤەوە بە خێرایی زیاتر لە هەموو ژینگەیەکی دیکەی سروشتی لەناو دەچن.
د.ئیرینا ڤۆڵکۆڤا، مامۆستای یاریدەدەر لە پەیمانگای بایۆلۆجی لە زانکۆی تۆمسک ئاماژە بەوە دەکات کە زەوییە شێدارەکان و روبەرە ئاوییەکان، رۆڵێکی گرنگیان هەیە لە رێکخستنی کەشوهەوادا، هاوکات توانای کۆکردنەوەی کاربۆنیان هەیە، بۆ هەزاران ساڵ و تاکە شوێنی سروشتین کە بەردەوام کەشوهەوای جیهانی سارد دەکەنەوە.
شارەزایان جەخت لەوە دەکەنەوە کە پاراستنی زەوییە شیدارەکان و روبەرە ئاوییەکان جگە لەوەی کە پێویستییەکی ژینگەییە، پێویستییەکی ئابوریشە، بە لە ناوچونییان دەبێتە هۆی ناسەقامگیری کەشوهەوا و کەمبوونەوەی یەدەگی ئاوی شیرین و زیادبوونی شەپۆلی لافاوە کارەساتبارەکان.
بۆیە زانایان داوای هاوکاری نێودەوڵەتی لەم بوارەدا و تێکەڵکردنی داهێنانە زانستییەکان لە بەرنامە و ستراتیژییەکانی پاراستنی ژینگەدا دەکەن بۆ پاراستنی روبەرە ئاوییەکان و زەوییە شێدارەکان.
سەرۆکی ئۆکراین دەڵێت: روسیا ئاگربەست رەتدەکاتەوە و رەوشەکەی ئاڵۆزتر کردووە.
ڤۆلۆدیمێر زیلینسکی، سەرۆکی ئۆکراین رایگەیاند: رەتکردنەوەی ئاگربەست لەلایەن روسیاوە، هەوڵەکان بۆ کۆتاییهێنان بە جەنگ ئاڵۆزتر دەکات، کە ماوەی سێ ساڵە مۆسکۆ جەنگەکەی دەستیپێکردووە.
وتیشی، دەبینین روسیا چەندین داوای ئاگربەست رەتدەکاتەوە و هێشتا دیاری نەکردووە کەی جەنگەکە رابگرێت، ئەمەش رەوشەکە ئاڵۆزتر دەکات.
زیلینسکی ئاماژەی بەوەشکرد، ئەگەر ئەوان ئیرادەی جێبەجێکردنی فەرمانێکی سادەیان نەبێت بۆ وەستاندنی هێرشەکان، رەنگە هەوڵێکی زۆری بوێت بۆ ئەوەی روسیا ئیرادەی جێبەجێکردنی شتێکی زۆر گەورەتری هەبێت.
ئاژانسی هەواڵی "ئەکسیۆس" بڵاویکردەوە، دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا، بە سەرکردەکانی یەکێتیی ئەوروپا و کیێڤی راگەیاندووە کە دەیەوێت لە 22ی ئاب کۆبوونەوەیەکی سێقۆڵی لەگەڵ ڤلادیمیر پوتن، سەرۆکی روسیا و ڤلۆدیمیر زێلێنسکی، سەرۆکی ئۆکراین ئەنجام بدات.
بەگوێرەی ماڵپەڕەکە، کە زانیارییەکانی لە سەرچاوەی ئاگادارەوە وەرگرتووە، "ترەمپ لە پەیوەندییەکی تەلەفۆنیدا دوای لوتکەی ئالاسکا، بە سەرکردە ئەوروپییەکانی راگەیاندووە کە نیازی هەیە کۆبوونەوەیەکی سێقۆڵی لەگەڵ پوتن و زێلێنسکی لە رۆژی هەینی داهاتوو، 22ی ئاب، رێکبخات."
هاوکات، ترەمپ داوای لە سەرکردە ئەوروپییەکانیش کردووە، بەشداری لەو کۆبوونەوەیەدا بکەن کە بڕیارە ڕۆژی 18ی ئەم مانگە لەگەڵ ڤلۆدیمیر زێلێنسکی لە کۆشکی سپی ئەنجامی بدات بۆ تاوتوێکردنی پلانی چارەسەرکردنی قەیرانی ئۆکرانیا.
لەلایەن خۆیەوە، ئیمانوێل ماکرۆن، سەرۆکی فەرەنسا، دوای کۆبوونەوەکەی نێوان پوتن و ترەمپ لە ئالاسکا، ئاشکرایکرد کە لە داهاتوویەکی نزیکدا نوێنەرانی "هاوپەیمانیی خوازیاران" بۆ پشتیوانیکردن لە ئۆکرانیا کۆدەبنەوە.
ئەم پێشهاتانە دوای ئەوە دێت کە ڤلادیمیر پۆتن و دۆناڵد ترەمپ لە بنکەی سەربازیی "ئیلمێندۆرف-ڕیچاردسۆن" لە شاری ئانکۆراج لە ویلایەتی ئالاسکا کۆبوونەوە و گفتوگۆکانیان ماوەی دوو کاتژمێر و 45 خولەکی خایاند. دوای کۆبوونەوەکەش، ڤلادیمیر پوتن رەزامەندیی لەسەر پێویستیی دابینکردنی ئاسایشی ئۆکرانیا نیشاندا و جەختی کردەوە کە مۆسکۆ ئامادەیە بۆ کارکردن لەو بوارەدا.
ڤلادیمیر پوتین، سەرۆکی روسیا رایگەیاند، مۆسکۆ خوازیارە لە زووترین کاتدا شەڕ لە ئۆکراین بوەستێنرێت.
پوتن لە وتەیەکدا دوای گفتوگۆکانی لەگەڵ ترەمپ، رایگەیاند: "دەخوازم ئاماژە بەوە بکەم کە سەردانەکە بۆ ئەلاسکا لە کاتێکی گونجاودا بووە و زۆر بەسوود بووە."
سەرۆکی روسیا دووپاتیکردەوە کە لەگەڵ ترەمپ هۆکارەکانی قەیرانی ئۆکراینیان تاوتوێ کردووە و وتی: "فرسەتمان هەبوو، کە بەکردەوەش کردمان، قسە لەسەر رەگ و ریشەی ئەم قەیرانە و هۆکارەکانی بکەین." جەختیشی کردەوە کە "نەهێشتنی ئەم هۆکارە ریشەییانە، دەبێت بنەمای چارەسەر پێکبهێنێت."
پوتن ئاماژەی بەوەشکرد، "روسیا رێز لە هەڵوێستی ئیدارەی ئەمریکا دەگرێت، کە پێی وایە پێویستە شەڕ بەخێرایی کۆتاییان پێبێت، ئێمەش خوازیاری هەمان شتین و دەمانەوێت لە رێگەی ئاشتییانەوە هەموو کێشەکان چارەسەر بکەین."
لە کۆتاییدا پوتن وتی: "لە ئەلاسکا دەرفەتێک هەبوو بۆ خستنەڕووی هەڵوێستی روسیا بە هێمنی و بە وردی، گفتوگۆمان لەبارەی رێگاکانی چارەسەرکردنی قەیرانی ئۆکراین لەسەر بنەمایەکی دادپەروەرانە کرد."
پوتین و ترەمپ لە بنکەی سەربازیی 'ئێلمندۆرف-ڕیچاردسۆن' لە شاری ئانکۆرەیجی ویلایەتی ئەلاسکا کۆبوونەوە، کە دوو کاتژمێر و45 خولەکی خایاند.
لە کۆبوونەوەکەدا سێرگی لاڤرۆڤ، وەزیری دەرەوەی روسیا و یوری ئوشاکۆڤ، یاریدەدەری سەرۆکی روسیا ئامادەبوون. لەلایەنی ئەمریکیشەوە مارکۆ روبیۆ، وەزیری دەرەوە و ستیڤ ویتکۆف، نوێنەری تایبەتی سەرۆکی ئەمریکا بەشداربوون.
رۆژنامەی دەیلی مەیلی بەریتانی لە راپۆرتێکدا بە پشتبەستن بە شارەزایەکی جوڵەی لێو، ئەو گفتوگۆیەی لە نێوان سەرۆکی ئەمریکا و روسیا کردیان لە کاتی بەیەک گەیشتنیان دەخاتەڕوو.
رۆژنامەی دەیلی مەیلی بەریتانی بە پشتبەستن بە شارەزایەکی جوڵەی لێو بڵاویکردەوە، لە کاتی بەیەک گەیشتنی دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا و ڤلادیمێر پوتن سەرۆکی روسیا لە بنکەی ئاسمانی ئێلمێندۆرف – ریچاردسۆن ، چەند گفتوگۆیەکی خێرایان لە ژێر لێوەوە ئەنجامداوە و تێیدا، ترەمپ بە پوتنی وتوە، "لە کۆتایدا"، پاشانیش وتویەتی "دڵخۆشم بە بینینت و ئامادەبونت بەرزدەنرخێنم"، لە وەڵامدا پوتن بە ترەمپی وتوە، "من لێرەم بۆ یارمەتیدانت"، ترەمپیش پێی وتوە، "منیش یارمەتی تۆ دەدەم".
بڵاویشیکردەوە، لە کاتی سڵاوکردن لە یەکتر، پوتین رایگەیاندوە، "ئەگەر داوای لێبکرێت، کۆتایی بە ململانێکان دەهێنێت".
پوتن جەختیشیکردوەتەوە، "ئەوەی تەنها پێویستە بیکەن، داواکردنە"، لەلایەکی دیکەوە، ترەمپ وتویەتی "هیوادارم وابێت"، پێش ئەوەی پوتین بانگهێشتی ئۆتۆمبێلەکەی بکات، وتویەتی "با بڕۆینە پێشەوە، ئەمە شتێکی جدییە و گەشتێکی دوور و درێژە، چ گەشتێک دەبێت".
پێش گەیشتنی فڕۆکەکەی دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا بە رۆژنامەنوسانی راگەیاند، ئامانجی سەرەکی لە دیدارەکەی لەگەڵ پوتن راگرتنی جەنگی ئۆکراینە، دواتر لە هەمان رۆژدا بە رۆژنامەنوسانی راگەیاندەوە، نازانێت ئاخۆ ئەمڕۆ یاخود دواتر جەنگەگە رادەوەستێت یاخود نا.