جیهان
لێپرسراوێكی ئەمریكا ئاشكرای دەكات گفتوگۆكانی وڵاتەكەی لەگەڵ ئێران بەردەوامە بۆ دەستپێكردنەوەی دانوستانە ئەتۆمییەكان.
ستێڤ ویكتۆف، نوێنەری سەرۆكی ئەمریكا بۆ كاروباری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە لێدوانێكدا بۆ كەناڵی فۆكس نیوز رایگەیاند: لەگەڵ دەستپێكردنی ئاگربەست لە نێوان تاران و تەلئەبیب، گفتوگۆكانی نێوان واشنتۆن و تاران دەستی پێكردوەتەوە.
وتیشی گفتوگۆكانی نێوان ئەمریكا و ئێران كە لە رێگەی نێوەندگیرەوە دەكرێن هیوا بەخشە و واشنتۆن دەیەوێت بە دەستپێكردنەوەی دانوستانە ئەتۆمییەكان بگاتە رێكەوتنێكی بەرفراوان و هەمەلایەنە بۆ ئاشتیی لەگەڵ تاران.
نوێنەری ئەمریكا بۆ كاروباری رۆژهەڵاتی ناوەراست وتیشی: ئێستا كاتی دانیشتن و دانوستانە لەگەڵ ئێران و پێویستە ئەو وڵاتە تێبگات كە نابێت بە هێچ شێوەیەك بەردەوام بێت لە پیتاندنی یۆرانیۆم چونكە ئەوەی ئاشكرایە بەهۆی هێرشەكانەوە توانای ئەو وڵاتە بۆ دروستكردنی چەكی ئەتۆمیی بە تەواوەتی لەناو چوە.
رۆژی شەممە رێورەسمی باخاكسپاردنی فەرماندە و زانا ئەتۆمییەكانی ئێران لە تاران بەرێوەدەچێت كە لەلایەن ئیسرائیلەوە كوژران پێنج شەممەش فەرماندەی سوپای پاسداران لە ئەسفەهان بەخاكدەسپێردرێـت.
ئاژانسی هەواڵی ئێرنای ئێرانی بڵاویكردوەتەوە، رۆژی پێنج شەممە رێورەسمی بەخاكسپاردنی حسێن سەلامی فەرماندەی سوپای پاسداران لە ئەسفەهان بەرێوەدەچێت .
رۆژی شەممەش رێورەسمێكی تری رەسمی لە تاران رێك دەخریت بۆ بەخاكسپاردنی ئەو فەرماندە سەربازیی و زانا ئەتۆمییانەی كە لە جەنگی 12رۆژەی نێوان ئیسرائیل و ئێراندا لەلایەن ئیسرائیلەوە كوژران و رێورەسمەكە لە سەعات 8 ی بەیانیەوە دەستپێدەكات.
دوای ئەوەی سەرۆکی ئەمریکا دۆناڵد ترەمپ کۆتاییهاتنی شەڕی 12 رۆژەی نێوان ئێران و ئیسرائیلی راگەیاند، چارەنووسی شەڕی غەززە لە نێوان تەل ئەبیب و بزوتنەوەی حەماس هێشتا نادیارە.
دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا، رۆژی دووشەممە رایگەیاندبوو کە گەیشتوونەتە رێکەوتنێک بۆ ئاگربەستی تەواو لە نێوان ئیسرائیل و ئێراندا.
بەڵام ئاگربەستەکەی نێوان تاران و تەل ئەبیب زۆر درێژەی نەکێشا، چونکە هەردوو لا تۆمەتی پێشێلکردنی رێکەوتنەکەیان خستە ئەستۆی یەک و هەڕەشەیان لە هێرشکردنە سەر یەک کرد.
سەرۆکی ئەمریکی ئەمڕۆ سێشەممە لە لێدوانێکی نوێدا رایگەیاند کە هەردوو ئیسرائیل و ئێران ئاگربەستەکەیان پێشێل کردووە کە پێشتر رایگەیاندبوو، و وتیشی کە "رازی نیم لە هیچ کامیان، بەتایبەتی ئیسرائیل".
هێرشەکانی ئیسرائیل بۆ سەر غەززە بەردەوامن:
فریاگوزار و دانیشتووانی غەزە رایانگەیاندووە، کە تەنای ئەمڕۆ سێشەممە، هێزەکانی ئیسرائیل بەلایەنی کەمەوە 40 فەلەستینییان لە ئەو ناوچەیە کوشتووە و فەرمانی گواستنەوەی نوێیان بۆ دانیشتووانەکە دەرکردووە.
بەپێی راپۆرتێکی سکای نیوز؛ رێکەوتنەکەی نێوان ئێران و ئیسرائیل هیوایەکی بۆ فەلەستینییەکان گەڕاندووەتەوە کە شەڕی نێو شار و ناوچەی ئەوانیش کە زیاتر لە 20 مانگە بەردەوامە، کۆتایی پێبێت. کە بووەتە هۆی کوژران و ئاوارەکردنی زۆرێک لە دانیشتووانی ناوچەکە.
سەرچاوەکانی نزیک لە حەماس بە رۆیتەرزیان راگەیاندووە؛ چەند هەوڵێکی نوێ بۆ دووبارە دەستکردنەوە بە گفتوگۆ هەیە لە فەلەستین.
سەرچاوەکان رایانگەیاندووە؛ کە حەماس ئامادەیە بۆ گفتوگۆکردن لەسەر هەر پێشنیارێک کە "کۆتایی بە شەڕەکە بهێنێت و کشانەوەی ئیسرائیل لە غەزە جێبەجێبکات".
فەڕەنسا و ئەڵمانیا داوای ئاگربەست دەکەن لە غەززە:
سەرۆکی فەرەنسا ئیمانوێل ماکرۆن، ئەمڕۆ سێشەممە، کاتژمێرێک دوای راگەیاندنی ئاگربەستی نێوان ئێران – ئیسرائیل، جەختی لەسەر گرنگی گەیشتن بە ئاشتی لە غەززە کردەوە.
ماکرۆن لە سەردانێکی رەسمیدا بۆ ئۆسلۆ رایگەیاند: "سەرەڕای ئەوەی لە ئێران رودەدات، جەخت لەسەر پێویستی گەیشتن بە ئاگربەست لە غەزە و دووبارە دەستپێکردنەوەی گەیاندنی یارمەتی مرۆیی دەکەمەوە".
لە لایەکی ترەوە، فریدریش میرتس سەرۆکوەزیرانی ئەڵمانیا رایگەیاند، "کاتەکە هاتووە" بۆ گەیشتن بە ئاگربەست لە غەززە.
چارەنووسی غەززە "نادیارە"
رۆژنامەی "تایمز" ئاماژەی بەوە کرد کە شەڕ لە حەوتی ئۆکتۆبەری ٢٠٢٣ەوە بەردەوامە، لەوانەیە هەندێک لەبیریان چووبێت، بەڵام هێشتا بەردەوامە و هیچ کۆتاییەکی روونی نییە.
دوای راگەیاندنی ئاشتی لە نێوان ئێران و ئیسرائیل، هاووڵاتیان و بەشێک لە بەرپرسان لە ناوخۆی ئیسرائیل داوایان کرد، کە ئیدارەی ناتانیاهۆ سود لە دەرفەتەکە وەربگیرێت بۆ کۆتاییهێنان بە شەڕی غەززە و گەڕاندنەوەی بارمتەکان.
لەم چوارچێوەیەدا، سەرۆکی ئۆپۆزیسیۆنی ئیسرائیلی یائیر لاپید داوای کۆتاییهێنان بە هێرشە سەربازییەکەی سەر غەززەی کرد. لەسەر پلاتفۆرمی "ئێکس" نووسی: "ئێستا غەززە. کاتەکە هاتووە بۆ کۆتاییهێنان بەوێش. بارمتەکان بگەڕێننەوە، شەڕەکە کۆتایی بهێنن".
هەروەها کەسوکاری بارمتە ئیسرائیلییەکان داوای وەستاندنی دەستبەجێی شەڕی غەزەیان کرد. لە راگەیەندراوێکی مەکتەبی خێزانەکانی بارمتە و ونبووەکاندا هاتووە: "داوا لە حکومەت دەکەین کە بەشداری گفتوگۆیەکی بەپەلە بکات کە ببێتە هۆی گەڕاندنەوەی هەموو بارمتەکان و کۆتاییهێنان بە شەڕەکە".
لە راگەیەندراوەکەدا هاتوو: "ئۆپەراسیۆنە 12 ڕۆژییەکە لە ئێران کۆتایی پێهات - ئێستا کاتی کۆتاییهێنان بە شەڕە 627 ڕۆژییەکە".
بەڵام سموتریچ وەزیری داراییی ئیسرائیل، کە بە بۆچونە توندەکانی لەسەر حەماس بەناوبانگە، دژ بەو بۆچونانە رایگەیاند: "ئێستا بە هەموو هێزمانەوە بەرەو غەزە دەڕۆین، بۆ تەواوکردنی ئەرکەکە: لەناوبردنی حەماس و گەڕاندنەوەی بارمتەکانمان".
وەزارەتی تەندروستی غەزە رۆژی دووشەممە بڵاویکردەوە، کە ژمارەی کوژراوان لە ناوچەکە گەیشتووەتە 55،998 کەس، کە زۆربەیان ژن و منداڵن.
سەرۆكی ئەمریكا دەڵێت، ئێران و ئیسرائیل پێشێلكارییان كردووە و پابەندی ئاگربەست نەبوون و داواشیان لێدەكات، رەوشەكە هێور بكەنەوە.
دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا رایگەیاند، دڵخۆش نییە بە هەوڵەكانی ئیسرائیل كە خۆی ئامادە دەكات بۆ بۆردومانكردنی ئێران و داواشی لێكردووە لە بۆردمانكردنی ئێران بووەستێت.
جەختیشیكردەوە، ئیسرائیل و ئێران پابەندی ئاگربەست نەبوون و پێشێلكارییان كردووە.
دەشڵێت، بنكە ئەتۆمییەكانی ئێران بە تەواوی لەناوبراون و هەرگیز ئەو وڵاتە ناتوانێت بەرنامە ئەتۆمییەكەی بنیاتبنێتەوە و لەمەودوا رەوشێكی نوێ روو لە ناوچەكە دەكات.
ترەمپ وتیشی، ئێران و ئیسرائیل ماوەیەكی زۆرە لە شەڕدان و گەیشتووەتە ئاستێك ئامانجەكانیان روون نییە و نازانن چی دەكەن.
کەمێک بەر لە ئێستاش دۆناڵد ترەمپ لە تۆڕی کۆمەڵایەتی "تروز" رووی دەمی کردووەتە ئیسرائیل و دەڵێت: ئەو بۆمبانە هەڵمەدە، ئەگەر بیکەیت پێشێلکارییەکی گەورەیە.
دەشڵێت: هەر ئێستا فڕۆکەوانەکانت بنێرەرەوە بۆ ماڵەوە.
دۆناڵد ترەمپ لەبارەی ئاگربەستی نێوان ئیسرائیل و ئێرانەوە رایگەیاندووە، رێککەوتنەکەی ئەمڕۆ بەبێ توانا و بوێری فڕۆکەوانەکانی فڕۆکەی B-2 نەدەکرا.
دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا دوای راگەیاندنی ئاگربەست لەنێوان ئیسرائیل و ئێراندا رایگەیاندووە، لەمڕۆ سێشەممەوە ئاگەربەستەکە چووەتە بواری جێبەجێکردنەوە و داواش دەکات هەردوولا پابەند بن پێوەی.
لەو بارەیەوە لە هەژماری تایبەتی خۆی لە تۆڕی کۆمەڵایەتی 'تروز' رایگەیاندووە، رێککەوتنەکەی ئەمڕۆ بەبێ توانا و بوێری فڕۆکەوانەکانی فڕۆکەی B-2 نەدەکرا.
دەشڵێت، ئەو "لێدانە تەواوەی" کە لە ئێوارەیەکی درەنگدا ئەنجام درا، هەمووانی بەیەکەوە کۆکردەوە و رێککەوتنەکەش ئەنجام درا.
دوای 12 رۆژ لە شەڕی بەردەوامی نێوان ئیسرائیل و ئێران بەهۆی بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران و بەردەوامی لە پیتاندنی یۆرانیۆم بە رێژەی بەرز، هەروەها دوای دەستوەردانی ئەمریکا لە شەڕەکە و بۆردومانکردن و لەناوبردنی هەرسێ بنکەی ئەتۆمی ناتانز و فۆردۆ و ئەسفەهان لە رێگەی فڕۆکەی B-2، شەوی رابردوو ئەمریکا ئاگربەستی نێوانیانی راگەیاند.
لە پاش هێرشەکانی ئێران بۆ سەر بنکە ئاسمانیەکانی ئەمریکا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ترەمپ چووە ژووری ئۆپراسیۆنەوە بۆ چاودێری کردنی هێرشەکانی سەر بنکەکانیان لە قەتەر و عیراق و کوێت.
تۆڕی "سی.ئێن.بی.سی" بە پشتبەستن بە بەرپرسێکی ئەمریکی رایگەیاند کە دۆناڵد ترەمپ لەگەڵ وەزیری بەرگری و سەرۆک ئەرکانی ئەمریکا لە ژووری ئۆپراسیۆنەکان چاودێری هێرشەکانی ئێران دەکەن.
پێشتر، دوو بەرپرس بە "ئاکسیۆس"یان راگەیاند کە شەش موشەکی ئێرانی بەرەو قەتەر هاویژراوە، لەکاتێکدا یەک مووشەک بەرەو عیراق هاوێژراوە.
سەرچاوە سەربازییەکان ئێوارەی دووشەممە ئاشکرایان کرد کە ویلایەتە یەکگرتووەکان سیستەمی بەرگری ئاسمانی لە بنکەی عەین ئەسەد لە عیراقدا چالاک کردووە، لەگەڵ دەستپێکردنی هێرشی ئێرانی.
سەرچاوەکان رایانگەیاند کە "حاڵەتی ئامادەباشی بەرز و دەرکردنی فەرمان بۆ چوونە پەناگاکان لە بنکەی ئاسمانی عەین ئەسەد لە عیراق" ئەنجام دراوە.
کارۆلین لیڤت وتەبێژی کۆشکی سپی رایگەیاند کە "سەرۆک ترەمپ کاردەکات بۆ دەستەبەرکردنی ئاشتی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بەڵام پێی وایە گەیشتن بە ئەم ئامانجە پێویستی بە بەکار هێنانی هێزە.
لیڤیت، لە چاوپێکەوتنێکدا لەگەڵ کەناڵی “فۆکس نیوز” وتی: “سەرۆک ئاشتی دەوێت، بەڵام هەندێکجار دەبێت هێز بەکاربهێنرێت بۆ دەستەبەرکردنی”، ئەمەش لە لێدوانێکدا سەبارەت بە سیاسەتی ترەمپ بەرامبەر بە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست.
کارۆلین لیڤیت وتەبێژی کۆشکی سپی راشیگەیاند: هیچ سەرۆکێکی پێشوی ئەمریکا وەکو ترەمپ بوێری هێرشکردنە سەر وێستگە ئەتۆمییەکانی ئێرانی نەبووە و وتیشی ترەمپ بەدوای ئاشتیدا دەگەڕێت لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست.
شایانی باسە بەرەبەیانی 22ـی مانگ، ئیدارەی ترەمپ لە هەرسێ وێستگەی ئەتۆمی شارەکانی نەتەنز، فۆردۆ و ئەسفەهان ـی داو بەپێی لێدوانەکانی واشنتۆن، ئەم هێرشانە ئامانجیان وێرانکردن یان زۆر لاوازکردنی پڕۆگرامی ناوەکی ئێران بووە.
کاردانەوەی نێودەوڵەتی دژ بە هێرشەکانی ئەمریکا بۆ سەر وێستگە ئەتۆمییەکان:
لە کاردانەوە نێودەوڵەتییەکاندا، بەڕازیل بە توندی سەرکۆنەی لێدانی ئەمریکییەکانی کرد و بەڕای ئەو ئەمە پێشێلکردنێکی ئاشکرای یاسای نێودەوڵەتی و پێوەرەکانی دەزگای نێودەوڵەتی وزەی ناوەکیە، لەکاتێکدا وەزارەتی دەرەوەی کۆریای باکوور هێرشەکانی ئەمریکای سەرکۆنەکرد و بەڕای ئەو “پێشێلکردنی سەروەری ئێران و پەیمانی نەتەوە یەکگرتووەکان و یاسای نێودەوڵەتی”یە. لەلایەکی ترەوە، وەزیری دەرەوەی بەریتانیا دەیڤد لامی، ئەوروپیەکانی ئاگادارکردەوە لە “ساتێکی مەترسیدان”، ئەمەش دوای ئەوەی کە ئێران بەڵێنی دا، وەڵامی هێرشەکان بداتەوە.
نوێنەری سیاسەتی دەرەوەی یەكێتی ئەوروپا دەڵێت، داخستنی گەرووی هورمز زۆر مەترسیدار دەبێت و بۆ هیچ كەسێك باش نابێت.
كایا كالاس نوێنەری باڵای سیاسەتی دەرەوە و ئاسایشی یەكێتی ئەوروپا بەر كۆبوونەوەی وەزیرانی دەرەوەی وڵاتانی ئەندام لە یەكێتی ئەوروپا بە رۆژنامەنووسانی راگەیاند، نیگەرانییەكان لەبارەی زیادبوونی گرژییەكان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست زۆر گەورەن.
وتیشی، داخستنی گەرووی هورمز لەلایەن ئێرانەوە زۆر مەترسیدار دەبێت، بۆ هیچ كەسێك باش نابێت، بۆیە هەوڵ بۆ چارەسەری دیپلۆماسی دەدەن.
راشیگەیاند، ئێران لە ساڵی 2015، رێككەوتنی ئەتۆمی ئیمزا كردووە، بێگومان میكانیزمێكیش هەیە پێشبینی گەڕاندنەوەی هەموو سزاكان دەكات، لە ئەگەری بەدینەهاتنی هیچ بەرەوپێشچوونێك لە رێككەوتنەكەدا.
ڤلادیمێر پوتن رایگەیاند، بەدوای رێگەیەکدا دەگەڕێین بۆ چارەسەرکردنی رەوشی ئێستای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست.
ڤلادیمێر پوتن سەرۆکی روسیا لەگەڵ عەباس عراقچی وەزیری دەرەوەی ئێران لە مۆسکۆ کۆبوەوە و پشتیوانی خۆی بۆ گەلی ئێران دوپاتکردەوە.
لەبەرانبەردا عراقچی جەختی لەوەکردەوە، ئێران هەموو یاسا نێودەوڵەتییەکانی پێشێلکردووە و رایگەیاند، ئێران بەرگری لە ماف و سەروەری خۆی دەکات.
ئەوەشی خستەڕوو، پەیوەندییەکانمان لەگەڵ روسیا باشن و هەمیشە راوێژ دەکەین، هەروەها روسیا هاوکاریمان دەکات بۆ دروستکردنی وێستگەی ئەتۆمی بوشەهر.
جێگەی ئاماژەیە، لە دوای هێرشەکانی ئەمریکا بۆ سەر دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران کاردانەوەی جیهانی بەدوای خۆیدا هێناوە، داواش دەکریت بە رێگەی دیپلۆماسی و دانوستان کۆتایی بە گرژییەکان بهێنرێت.
میدیاکانی رووسیا بڵاویانکردەوە، ڤلادیمێر پوتن سەرۆکی روسیا، ئەمڕۆ لە مۆسکۆ لەگەڵ عەباس عراقچی وەزیری دەرەوەی ئێران کۆدەبێتەوە.
پێشتر ئاژانسی تاس-ی روسی لە زاری عەباس عراقچی وەزیری دەرەوەی ئێرانەوە رایگەیاندبوو، ئێران و روسیا هەڵوێستەکانیان لە بارەی پێشهاتەکانی ئێستای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەماهەنگن.
ئەمەش دوای ئەوەهات، دوێنێ روسیا بە توندی ئیدانەی هێرشەکانی ئەمریکای بۆ سەر دامەزراوە ئەتۆمییەکان لە ئێران کرد.
هاوکات وەزارەتی دەرەوەی روسیا لە راگەیەنراوێکدا ئاشکرایکردووە، "بڕیاری نابەرپرسانە بۆ هێرشی موشەکی و بۆمب بۆ سەر خاکی دەوڵەتێکی خاوەن سەروەری، پێشێلکردنی ئاشکرای یاسا نێودەوڵەتییەکانە".
جێگەی ئاماژەیە، ئاژانسی هەواڵی تاس-ی روسی ئەوەشی خستوەتەروو، ڤلادیمێر پوتن، سەرۆکی ڕووسیا هیچ پلانێکی نییە بۆ قسەکردن لەگەڵ دۆناڵد ترەمپ هاوتا ئەمریکییەکەی، لە دوای هێرشەکانی ئەمریکا بۆ سەر دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران.
کۆریای باکور ئیدانەی هێرشەکەی ئەمریکا بۆ سەر ئێران کرد و هێرشەکەی واشنتن بە پێشێلکارییە قورس بۆ سەر خاکی دەوڵەتێکی خاوەن سەروەر وەسف دەکات.
ئاژانسی هەواڵی ناوەندی کۆریای باکور راگەیەنراوێکی لەبارەی هێرشەکەی ئەمریکا بۆ سەر ئێران بڵاوکردەوە و ئاماژەی بەوەکردووە، ئەو هێرشانە پێشێلکارییە بەرانبەر بە بەرژەوەندییە ئەمنییەکان و بەزاندنی خاکی دەوڵەتێکی سەربەخۆیە.
ئەوەشی خستەڕوو، ئەم هێرشانە بە شێوەیەکی جددی هەموو یاسا و پەیماننامەی نەتەوە یەکگرتووەکانی پێشێلکردووە.
جێگەی ئاماژەیە، جیهان چاوەڕوانی وەڵامی ئێرانە، دوای ئەوەی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا رایگەیاند، واشنتن پێگە سەرەکییە ئەتۆمییەکانی ئێرانی "لەناوبردوە".
دۆناڵد ترەمپ دەڵێت: لە قوڵای ژێر زەوی زیان بە دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران کەوتووە، ئەمەش لە کاتێکدایە تاران تا ئێستا ئاماژەی بە زیانەکانی بەرنامە ئەتۆمییەکەی نەکردووە.
دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا لە تۆڕی کۆمەڵایەتی تروس بڵاویکردەوە، هێرشەکانی ئەمەریکا شوێنە ئەتۆمییە ئامانجدارەکانی ئێرانیان لەناوبردووە و زیانێکی گەورەی لێکەوتووەتەوە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، وەک لە وێنە مانگی دەستکردەکاندا دەردەکەوێت، "وێرانکردن" زاراوەیەکی وردە بۆ دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران، بەبێ ئەوەی هاوڕێی پۆستەکەی لەگەڵ ئەو وێنانەی کە ئاماژەی پێکردووە.
ترەمپ راشیگەیاندووە، گەورەترین زیان زۆر لە خوار ئاستی زەویەوە بووە و سوپاکەمان زۆر بە وردی ئامانجەکانیان پێکاوە.
جێگەی ئاماژەیە، لە ئەنجامی هێرشەکانی ئەمریکا بۆ سەر ئێران، تاران هەڕەشەی داخستنی گەرووی هورمز دەکات، هەر لەگەڵ دەستپێکی هەڕەشەکان نرخی نەوت رووی لە بەرزبونەوە کرد و نرخی یەک بەرمیل خاوی برێنت گەیشتوەتە 80 دۆلار.
وەزیری دەرەوەی ئەمریکا ئاشکرایکرد، لەناوبردنی دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران جیهانی سەلامەتتر کردووە.
مارکۆ رۆبیۆ، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا رایگەیاند، هێرشە ئاسمانییەکانی ئەمریکا بۆ سەر سێ دامەزراوەی ئەتۆمی ئێران، جیهانی سەلامەتتر کردووە، ئەمەش نیگەرانییەکانی کەمکردووەتەوە کە هێرشەکە ئەگەری هەیە ململانێیەکی فراوانتر هەڵبگیرسێنێت.
وتیشی، پێموایە جیهان ئەمڕۆ سەقامگیرترە لە چاو 24 کاتژمێر پێش ئێستا، دەشڵێت، تاران ئەگەر بە بەرنامەیەکی ئەتۆمی "نهێنی" بەردەوام بێت، روبەڕوی لێدانی زیاتر دەبێتەوە.
رۆبیۆ ئاماژەی بە ئامادەیی ئەمریکا بۆ دانوستان لەگەڵ ئێران کرد و داوای لە ئەوروپا کرد فشارەکان لەسەر تاران زیاتر بکات.
راشیگەیاند، ئەگەر تاران هەر هێرشێک بۆ سەر ئەمریکا لەرێگەی گروپە چەکدارەکانی نزیک لە خۆیەوە ئەنجامبدات، لێپرسینەوە لە ئێران دەکەن.
لە کاتژمێرەکانی سەرەتای بەرەبەیانی یەکشەممەدا، ئەمریکا هێرشی ئاسمانی دەستپێکرد و دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێرانی کردە ئامانج، کە دیارترینیان دامەزراوەی ژێرزەمینیی فۆردۆ بوو.
وەزیری بەرگری ئەمریکا پیت هێگسێت لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا ئەمڕۆ یەکشەممە لە پێنتاگۆن، پشتڕاسیتکردەوە کە لێدانی هێزە ئەمریکیەکان بۆ سەر دامەزراوە ناوەکیەکانی ئێران "ورد و راستەوخۆ بوون و سەرکەوتنی ناوازەیان بەدەستهێنا"، هەروەها جەختی کردەوە کە "پڕۆگرامی ناوەکی ئێران بە تەواوی وێرانکراوە".
وەزیری بەرگری ئەمریکا وتی ئەو هێرشە سەربازییە کە ئامانجەکەی هەرسێ دامەزراوەی سەرەکی ئێران بوو کە بریتین لە فۆردۆ، نەتەنز و ئەسفەهان، وتیشی "دوای چەند مانگ پلانی ورد" هات، و بە بەکارهێنانی نوێترین تەکنۆلۆژیای ئاسمانی و دەریایی جێبەجێکرا.
هێگسێت وتی: "لێدانێکی کوشندەمان لە ئێران ئەنجامدا."
وەزیری بەرگری ئەمریکا هۆشداری لە هەر هەوڵێکی ئێران دا بۆ وەڵامدانەوەی ئەم هێرشە، و جەختیکردەوە، هەر هەر هەنگاوێکی تۆڵەسەندنەوە، توندتر وەڵام دەدرێتەوە لەلایەن هێزەکانیانەوە.
ئاماژەی بەوەشدا: "پەیامەکە رونە: هیچ لێبوردنێک نییە لە مەترسی بۆ ئاسایشی ئەمریکا یان هاوپەیمانەکانمان، و پێویستە ئێران تێبگات کە کاتی کۆتایی هاتووە."
وەزیری بەرگری ئەمریکا وتیشی: "سەرۆک ترەمپ باوەڕی بە سەپاندنی ئاشتی لە رێگەی هێزەوە هەیە، و ئەوەی ئەمڕۆ روویدا پراکتیزەکردنی ئەم بنەمایەیە."
وەزیری دەرەوەی ئێران رایگەیاند، بەپێی مافی رێگەپێدراوی خۆیان وەڵامی هێرشەكانی ئەمریكا دەدەنەوە و ئەمڕۆش دەچێتە مۆسكۆ بۆ بینینی سەرۆكی روسیا .
عەباس عراقچی وەزیری دەرەوەی ئێران لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانییدا لە ئیستەنبوڵ رایگەیاند، بە هەموو شێوەیەك بەردەوام دەبن لە بەرگریكردن و دەستبەرداری سەروەری وڵاتەكەیان نابن . وتیشی ، دەبێت دەرگای دیپلۆماسیەت بە كراوەیی بمێنێتەوە بەڵام ئێستا كاتەكەی گونجاو نییە .
وەزیری دەرەوەی ئێران راشیگەیاند ، ئەمریكا هەموو هێڵە سورەكانی تێپەڕاندووە و دەبێت كۆمەڵی نێودەوڵەتی وەڵامی بداتەوە .
وەزیری دەرەوەی ئێران داواشی لە ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم كرد كۆبونەوەی بەپەلە رێكبخات لەبارەی هێرشەكانی ئەمریكا.
عراقچی وتیشی ، تا ئێستا قەبارەی راستەقینەی زیانەكانی هێرشەكەی ئەمریكا نازانن و بەپێی مافی رێپێدراوی خۆیان وەڵامی دەدەنەوە، ئاشكراشیكرد دەچێتە مۆسكۆ و لەگەڵ ڤلادیمیر پوتن سەرۆكی روسیا كۆدەبێتەوە چونكە روسیا بەشێكی گرنگە لە دانوستانە ئەتۆمییەكان و پێكەوە هەماهەنگییان هەیە .
جێگری سەرۆکی ئەنجومەنی ئاسایشی روسیا دیمیتری مێدڤێدێڤ، لەبارەی هێرشی ئەمریکا بۆسەر ئێران رایگەیاند؛ "بەم دەستکەوتانەوە، ترەمپ هەرگیز نۆبڵی ئاشتی نابینێت."
مێدڤێدێڤ لە پۆستێکی خۆی لەسەر تێلێگرام دەڵێت ئەمریکا لەم هێرشەی دوایی چی بە دەست هێناو چی لەدەست داوە؟
مێدڤێدێڤ لە پۆستەکەیدا بڕوای وایە کە ئەم هێرشانە ئەنجامی پێچەوانەی هەبووە و قەیرانەکەی زیاتر ئاڵۆزکردووە لە جیاتی چارەسەرکردنی.
ئەمریکا چی بەدەستهێناوە؟
لە پۆستەکەدا هاتووە:
- ژێرخانی ناوەکی گرنگ بە شێوەیەکی جەوهەری زیانی پێنەگەیشتووە یان تەنها زیانێکی کەمی پێگەیشتووە.
- دەوڵەمەندکردنی یۆرانیۆم بەردەوام دەبێت، و ئێستا دەکرێت بە ئاشکرا بوترێت کە بەرهەمهێنانی چەکی ناوەکی دەبێتە ئەگەرێکی راستەقینە.
- وڵاتانی زۆر ئێستا ئامادەن بە راستەوخۆیی پێکهاتەکانی چەکی ناوەکی ئێران دابین بکەن.
- ئیسرائیل لەژێر مەترسیدایە.
- ئەمریکا نوقم دەبێتەوە لە ناو شەڕێکی نوێدا لەگەڵ مەترسی گۆڕینیدا بۆ شەڕی زەوی.
- سیستەمی ئێران لاواز نەبووە بەڵکو لەوانەیە بەهێزتر بووبێت.
- یەکگرتوویی کۆمەڵایەتی زیادی کردووە لە دەوری رابەرنی ئایینی لە ئێران، تەنانەت ئەوانەش کە دژایەتیان دەکرد.
- ترەمپ کە وەک "سەرۆکێکی ئاشتیخواز" هات، شەڕێکی نوێی بۆ ئەمریکا داگیرساند.
- زۆرینەی وڵاتانی جیهان رەتی دەکەنەوە و سەرکۆنەی کردارەکانی ئەمریکا و ئیسرائیل دەکەن.
- خەڵاتی نۆبڵی ئاشتی بووە خەونێکی دوور بۆ ترەمپ، سەرەڕای هەموو ئەو نەرمییەی کە کۆمیتەی خەڵاتەکە بەرانبەری دەینوێنن.