جیهان
زیلینسكی بە مەرجی كۆبوونەوەی راستەوخۆ لەگەڵ پوتن ئامادەیە بەشداری لە دانوستانەكانی ئیستەنبوڵ بكات بەڵام كرملن تاكو ئێستا راینەگەیاندووە نوێنەرانی روسیا كێ دەبێت.
ڤۆلۆدیمێر زیلینسكی سەرۆكی ئۆكراین رایگەیاند، تەنها بە مەرجی ئامادەبوونی ڤلادیمێر پوتن سەرۆكی روسیا لە كۆبوونەوەكەی رۆژی پێنجشەممە لە ئیستەنبوڵ بەشداری دانوستانەكان دەكات، جەختیشی كردەوە هەموو هەوڵێك دەدات بۆ ئەوەی رووبەڕوو لەگەڵ پوتن كۆببنەوە و لەسەر كۆتاییهێنان بە شەڕ و راگەیاندنی ئاگربەست رێكبكەون، چونكە دەسەڵاتی رەهای جێبەجێكردن لای پوتنە.
ئەوەش لە كاتێدایە، دیمیتری پیسكۆف وتەبێژی كۆشكی سەرۆكایەتی روسیا-كرملن رەتی كردەوە پشتڕاستی بكاتەوە پوتن و سێرگی لاڤرۆڤ وەزیری دەرەوە بەشداری دانوستانەكانی ئیستەنبوڵ بكەن و لەو بارەیەوە ئاماژەی بەوەكرد، لە ئێستادا ناتوانێت وردەكارییەكان بخاتەروو و روسیا بەردەوامە لە ئەنجامدانی ئامادەكارییەكان بۆ كۆبوونەوەكە.
چەند سەرچاوەیەكیش بە میدیاكانی روسیایان راگەیاندووە، لە دانوستانەكانی ئیستەنبوڵدا نوێنەرانی تایبەتی ترەمپ ستیڤ ویتكۆف و كەیت كێڵۆگ ئامادە دەبن و چاودێری بەڕێوەچوونی دەكەن.
رۆژنامەی ناشیناڵ ئاشکرایکرد، ئەحمەد شەرع دەچێتە سعودیە و لەگەڵ دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا کۆدەبێتەوە.
رۆژنامەی ناشیناڵی ئیماڕات بڵاویکردەوە، سعودیە هەوڵدەدات دیدارێکی 45 خولەکی نێوان ترەمپ و شەرع رێکبخات، ئاماژەی بەوەشکردوە سەرۆکی ئەمریکا کەمێک نەرمی بەرانبەر سەرۆکی سوریا نواندوە.
رۆژنامەکە ئەوەشی خستوەتەڕوو، سەرچاوەیەک لە وەزارەتی دەرەوەی سوریا رایگەیاندووە، سعودیە نێوەنگیرە بۆ رێکخستنی ئەو دیدارە، بەڵام تائێستا پشت راستنەکراوەتە کە ئەو کۆبونەوەیە ئەنجامدەدرێت یاخود نا.
جێگەی ئاماژەیە، پێش ئەوەی ترەمپ گەشتەکەی بۆ رۆژهەڵاتی ناوڕاست دەستپێبکات ئاماژەی بەوەکرد، کە بیر لە سووککردنی سزاکانی سەر سوریا دەکاتەوە.
سەرۆکی ئەمریکا و شازادەی جێنشینی سعودیە رێککەوتنی ستراتیژی هاوبەشی ئابووری نێوان هەردوو وڵاتیان بە بەهای 600 ملیار دۆلار ئیمزا کرد.
دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا و محەمەد بن سەلمان شازادەی جێنشینی سعودیە، رێککەوتنێکی ستراتیژی نێوانیان ئیمزاکرد کە چەند بوارێک گرنگی نێوان هەردوو وڵات لە خۆدەگرێت.
رێککەوتنەکەی نێوان ئەمریکا و سعودیە لە بوارەکانی تەندروستی و زانستی و ژینگەییە.
هاوکات پەرەپێدان و پێشختسنی هێزە چەکدارەکانی سعودیە یەکێکی دیکەیە لە خاڵەکانی رێککەوتنەکانی نێوان واشنتۆن و ریاز.
لە دوای ئیمزاکردنی رێککەوتنەکەوە دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا رایگەیاند، من و شازدە محەمەد بن سەلمان دۆستایەتییەکی زۆرمان لەگەڵ یەکتر هەیە.
هاوکات کۆشکی سپی رایگەیاند، بەهای رێککەوتنەکە نزیکەی 600 ملیار دۆلارە و 142 ملیاری لە بواری سەربازیدایە.
بە بەشدارییەکی زۆری کۆمپانیا گەورەکانی کەرتی تایبەت لە بواری تەکنەلۆژیا و کەرتەکانی دیکە و نزیکەی دوو هەزار بەرپرسی کەرتی تایبەت و گشتی، کۆڕبەندی بازرگانی سعودی-ئەمریکی کە لە ساڵی 1993ەوە دامەزراوە، ئەمڕۆ سێشەممە لە ریاز دەستیپێکرد.
سکۆت بێسێنت، وەزیری گەنجینەی ئەمەریکا و محەمەد ئەلجەدان، وەزیری دارایی سعودیە لە سەرەتای کۆڕبەندەکەدا دانیشتنێکی هاوبەشیان ئەنجامدا.
سکۆت بێسێنت جەختی لەوە کردەوە کە دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا سەرنجی لەسەر گەڕاندنەوەی ئابووری ئەمریکایە بۆ بواری بەرهەمهێنان.
هەروەها باسی لە بازرگانیەکان کرد لە گەڵ چین و وتی؛ "هاوسەنگکردنەوەی بازرگانی لەگەڵ چین لە پێشینەی کارەکانی ئیدارەی ترەمپە". و: لە کەرتە ستراتیژییەکاندا خۆمان لە پشتبەستن بە چین بەدوور دەگرین.
لای خۆیەوە ئەلجەدان، وەزیری دەرەوەی سعودیە، باسی لە پەیوەندییەکانی ئەمریکا و سعودیە کرد. جەختیشی کردەوە کە پەیوەندییەکانی نێوان هەردوو وڵات تادێت پتەوتر دەبێت.
هەروەها وتی: لە ئێستادا کەمترین رێژەی بێکاریمان لە مێژووی سعودیە دا هەیە.
هەروەها ئیلۆن ماسک بەڕێوەبەری جێبەجێکاری کۆمپانیای تێسلا بەشداری لە کۆڕبەندەکەدا دەکات، لەگەڵ ئەندێ جایس بەڕێوەبەری جێبەجێکاری کۆمپانیای ئەمازۆن و لاری فینک لە کۆمپانیای بلاک رۆک و دەیڤید ساکس.
فینک لە وتارەکەیدا ئاماژەی بە رۆڵی سعودیە کرد و وتی؛ سعودیە بووەتە ناوەندێکی گرنگ بۆ راکێشانی وەبەرهێنانی جیهانی.
شازادەی جێنشینی سعودیە و ترەمپ:
بڕیارە پاشنیوەڕۆی ئەمڕۆ، محەمەد بن سەلمان، شازادەی جێنشینی سعودیە و دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا وتارێکی هاوبەش پێشکەش بکەن و تیایدا تاوتوێی هاریکاری ئابووری و هاوبەشی ستراتیجی بکەن.
میدیاکان باس لەوەدەکەن؛ کۆڕبەندەکە تیشک دەخاتە سەر زیرەکی دەستکرد و پێشکەوتنە تەکنەلۆژییەکان و وەبەرهێنانەکانی نێوان ئەمریکا و سعودیە.
بەپێی راگەیاندنی وەزارەتی دەرەوەی سعودیە؛ کۆڕبەندی هەلی بازرگانی سعودیە و ئەمریکا بە سەرۆکایەتی وەزیرانی بازرگانی هەردوو وڵات، گرنگییەکی زۆری هەیە لە پێشخستنی ستراتیژی نێوان هەردوو وڵات بۆ دابینکردنی داواکارییەکانی سەردەمی ئێستا، لە بوارە جیاجیاکاندا.
وتەبێژی کۆشکی سەرۆکایەتیی روسیا (کرێملن) ئەمڕۆ سێشەممە رایگەیاند، وەفدی وڵاتەکەی بە گەرمی خەریکی ئامادەکارییە بۆ دانوستانی نوێ لەگەڵ ئۆکرانیا کە بڕیارە لە تورکیا بەڕێوە بچێت.
دیمیتری پیسکۆڤ لە کۆنگرەیەکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند "لە ئێستادا وەفدەکەمان خەریکی دوا ئامادەکارییە بۆ گفتوگۆکان" و وتیشی، ناوی ئەندامانی وەفدی دانوستانکاری روسیا لە داهاتوویەکی نزیکدا رادەگەیەنرێت.
وتەبێژی کرێملن لەبارەی داواکارییەکەی سەرۆکی ئۆکراین، ڤۆلۆدیمێر زێلێنسکی، کە داوای بەشداریکردنی راستەوخۆی ڤلادیمێر پوتنی کردبوو، هیچ وەڵامێکی نەدایەوە و رەتیکردەوە لێدوان لەو بارەیەوە بدات.
بەپێی سەرچاوە میدیاییەکانی روسیا، سێرگی لاڤرۆڤ، وەزیری دەرەوەی ئەو وڵاتە، سەرکردایەتی شاندی روسیا دەکات لە دانوستانەکانی ئیستەمبوڵ.
لە لایەکی دیکەوە، ئاندری یەرماک، سەرۆکی نووسینگەی سەرۆکایەتیی ئۆکرانیا لە راگەیەندراوێکدا وتی "ئەگەر پوتن نەیەتە تورکیا، ئەمە بەڵگەیەکی رونە کە روسیا هیچ ئیرادەیەکی بۆ کۆتاییهێنان بە شەڕ و دەستپێکردنی پرۆسەی دانوستان نییە".
شایەنی باسە دانوستانی راستەوخۆی نێوان هەردوو وڵات بڕیارە رۆژی پێنجشەممە، 15ـی ئایاری 2025، لە شاری ئیستەموڵی تورکیا بەڕێوە بچێت، لە کاتێکدا کە شەڕ لە دوای سێ ساڵ هێشتا بەردەوامە.
عەلی خامنەیی رابەری باڵای شۆڕشی ئیسلامی ئێران گڵۆپی سەوزی بۆ كەمكردنەوەی بەشێك لە پیتاندنی یۆرانیۆم هەڵكردووە.
سەرچاوەكانی ئێران ئاشكرایان كرد، خامنەیی رێگەی بە وەفدی دانوستانكاری ئێران داوە رەزامەندی دەرببڕن لەسەر كەمكردنەوەی نیوەیی لە پڕۆسەی پیتاندنی یۆرانیۆم، ئەگەر پێویست بكات.
ئەو پێشهاتە دوای ئەوە دێت كە خولی چوارەمی دانوستانەكانی ئێران و ئەمریكا لە سەڵتەنەی عومان سەبارەت بە پڕۆگرامی ئەتۆمی بەڕێوەچوو. عەباس عیراقچی وەزیری دەرەوەی ئیرانیش وتویەتی، تاران سازش لەسەر مافی خۆی لە پیتاندنی یۆرانیۆم ناكات، كە یەكێكە لەو دەستكەوتانەی شانازی پێوە دەكەن و قابیلی دانوستان نییە.
فەرشی مۆر یان سور یەکێکە لە دیارترین هێماکانی پرۆتۆکۆڵی دیپلۆماسی و پێشوازیکردن لە سەرۆک و کەسایەتییە گرنگەکان لە سەرتاسەری جیهاندا. داخستنی ئەم فەرشە بۆ پێشوازیکردن لە میوانە پایەبەرزەکان چەندین مانا و دەلالەتی هەیە لە کلتووری پرۆتۆکۆڵی نێودەوڵەتیدا.
مانا و گرنگی فەرشی مۆر:
رێزلێنان و پێشوازی فەرمی: داخستنی فەرشی مۆر نیشانەیەکی نەریتییە بۆ رێزگرتن لە پایەی بەرزی میوانەکە و نیشاندانی گرنگییەکی تایبەتە بە سەردانەکەی.
ئاستی پەیوەندییەکان: جۆری فەرش و درێژییەکەی ئاماژەیە بۆ ئاستی پەیوەندییەکان و گرنگی میوانەکە. هەندێک جار درێژی و پانی فەرشەکە بەپێی پرۆتۆکۆڵێکی تایبەت دیاری دەکرێت، کە تیایدا بایەخ بە زۆر لە وردەکاری دەدرێت.
هێمای رێککەوتن: لە هەندێک دۆخدا، داخستنی فەرشی مۆر ئاماژەیەکە بۆ ئەوەی کە وڵاتەکان ئامادەن بۆ گفتوگۆ و رێککەوتن.
نەبوونی فەرشی مۆر چی دەگەیەنێت:
پەیامی دیپلۆماسی: دانەخستنی فەرشی مۆر بۆ سەرۆکێک یان میوانێکی پایەبەرز لەوانەیە پەیامێکی دیپلۆماسی بێت کە لە رێگەیەوە ئاماژە بە ناڕەزایی یان ئاڵۆزی پەیوەندییەکان بکات.
ئاڵۆزییە سیاسییەکان: لە هەندێک دۆخی سیاسی ئاڵۆزدا، بۆ گەیاندنی پەیامێکی رونن بە لایەنی بەرانبەر، دەکرێت وڵاتی پێشوازی کەر بڕیار بدات فەرشی مۆر دانەخات بۆ میوانەکەی.
سەرۆکی ئەمەریکا، دۆناڵد ترەمپ، ئەمڕۆ سێشەممە، گەیشتە ریازی پایتەختی شانشینی سعودیە و گەشتەکەی بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەستی پێکرد، کە بەگوێرەی ئاژانسەکان چاوەڕوان دەکرێت رێککەوتنی ملیار دۆلاری لەگەڵ وڵاتانی کەنداو مۆر بکات.
ترەمپ لەلایەن محەممەد بن سەلمان، شازادەی جێنشینی سعودیە، پێشوازی لێ کرا و چاوەڕوان دەکرێت گەشتەکەی سەرۆکی ئەمەریکا چوار رۆژ بخایەنێت.
بەگوێرەی ئاژانسی رۆیتەرز، ترەمپ دوای سعودیە رۆژی چوارشەممە سەردانی قەتەر و رۆژی پێنجشەممەش سەردانی ئیمارات دەکات.
سەرچاوەکان ئاماژەیان بەوەداوە کە گەشتەکەی ترەمپ بۆ وڵاتانی کەنداو زیاتر بە مەبەستی رێککەوتنی ئابوری دەبێت، نەک چارەسەرکردنی قەیرانە ئەمنییەکانی ناوچەکە، وەک شەڕی غەززە و گرژییەکانی پەیوەست بە بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران.
وەفدێکی باڵای ئەمریکی یاوەری سەرۆکی ئەمریکان، لەوانە ئیلۆن ماسک، ملیاردێر و بەڕێوبەری وەزارەتی کارامەیی، مارکۆ ڕوبیۆ، وەزیری دەرەوە، پێت هێکسێت، وەزیری بەرگری و سکۆت باسێنت، وەزیری گەنجینە و چەندین بەرپرسی باڵای دیکەی ئەمەریکی.
بەگوێرەی "SPA"، ئاژانسی هەواڵی فەرمی سعودیە، ترەمپ لەگەڵ بەرپرسانی سعودیە و سەرکردەکانی کەنداو، 10 پرسی سەرەکی تاوتوێ دەکەن، لەوانە ئاسایشی ناوچەکە، وزە، بەرگری و هاوکاری ئابوری. هاوکات واشنتۆن هەوڵ دەدات هاوبەشی ستراتیجی خۆی لەگەڵ وڵاتانی کەنداو بەهێز بکات لە ژێر رۆشنایی گۆڕانە خێراکانی بارودۆخی نێودەوڵەتیدا.
پێشبینی دەکرێت وڵاتانی سعودیە، قەتەر و ئیمارات بە بەهای ملیاران دۆلار وەبەرهێنان لە ماوەی چوار ساڵی داهاتودا لە ئەمەریکا رابگەیەنن.
سەرۆک ترەمپ دوێنێ رایگەیاند، ئەگەر رۆژی پێنجشەممە گفتوگۆی باش لە نێوان وەفدی ئۆکراین و روسیا لە ئیستەنبوڵ ئەنجام بدرێت، ئەوا بە دوری نازانێت بچێتە تورکیا.
وەزارەتی دەرەوەی ئەمەریکا دوپاتی کردۆتەوە کە ئەم سەردانە یەکەم گەشتی سەرۆک ترەمپە بۆ ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دوای دەستبەکاربونی لە پۆستی سەرۆکایەتی و ئاماژەی بەوەداوە کە ئەم گەشتە نیشاندەری گرنگی پەیوەندییەکانی ئەمەریکایە لەگەڵ هاوبەشەکانی لە ناوچەکەدا.
دۆناڵد ترەمپ ئێوارەی دوێنێ، 12ـی ئایاری 2025، واشنتۆنی بەجێهێشت و بە فڕۆکەی "ئەیر فۆرس وەن" بەرەو سعودیە بەڕێکەوت.
بۆ گفتوگۆكردن لەسەر پرسی بارمتەكان لە كەرتی غەززە، ئەمڕۆ وەفدێكی ئیسرائیل سەردانی قەتەر دەكات.
نوسینگەی بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل بڵاویكردەوە، وەفدی دانوستانكار رەوانەی قەتەر دەكەن، بۆ ئەوەی لەسەر پرسی بارمتەكان لە كەرتی غەززە بەشداری دانوستانەكان بكەن.
ناردنی ئەو وەفدە دوای كۆبوونەوەی ناتانیاهۆ دێت لەگەڵ ستیڤ ویتكۆڤ نێردەی ترەمپ، كە دوای ئەو كۆبوونەوەیە ناتانیاهۆ فەرمانی كرد بە رەوانە كردنی وەفدەكەیان بۆ دەوحەی پایتەختی قەتەر.
دوێنێش بارمتەیەكی ئەمریكی ئیسرائیلی بە ناوی "عیدان ئەلكساندەر" لە لایەن بزووتنەوەی حەماس ئازادكرا، ئەوەش دوای ئەوەی حەماس لە دەوحە گفتۆگۆی راستەوخۆی لەگەڵ واشنتۆندا دەستپێكرد و ترەمپیش ستایشی ئەو هەنگاوەی حەماسی كرد.
بەریتانیا بڕیارێكی نوێی دژی كۆچبەران دەركرد، بەپێی بڕیارەكە هەر كۆچبەرێك روو لەو وڵاتە بكات پێویستە 10 ساڵ لە چاوەڕوانیدا بێت بۆ ئەوەی مافی مانەوەی پێبدرێت.
بە پێی یاسایەكی نوێی بەریتانیا كە كیەر ستامەر، سەرۆك وەزیرانی وڵاتەكە رایگەیاند، هەر كۆچبەرێك كە روو لەو بەریتانیا بكات پێویستە 10 ساڵ لە چاوەڕوانیدا بێت بۆ ئەوەی مافی پەنابەریی یان مانەوەی پێبدرێت، لە كاتێكدا پێشتر ئەو ماوەیە پێنج ساڵ بوە.
لە رێوشوێنە نوێیەكانی بەریتانیا بۆ كۆچبەران و پەنابەران ئاماژە بەوە كراوە كە رێوشوێنەكانی وەرگرتنی پەنابەران توندتر دەبێت و هەر كۆچبەرێكیش لەو وڵاتەدا تاوان ئەنجام بدات دەردەكرێت و تەنها ئەو كەسانە مافی مانەوەیان پێ دەدرێت كە سودیان بۆ وڵاتەكە هەیە.
حكومەتی نوێ ئەڵمانیاش رێوشوێنەكانی دژی كۆچبەران توند كردوەتەوە، ئاماژە بەوە كردوە لە سێ مانگی سەرەتای ئەمساڵدا 37 هەزار و 387 كۆچبەر داوای مافی پەنابەرییان كردبوو، كە رێژەكە 46% بەراورد بە ساڵی 2014 كەمیكردووە.
ئەمڕۆ دووشەممە دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا گەشتەکەی بۆ وڵاتانی سعودیە، قەتەر و ئیمارات دەستپێکرد و ترەمپ ئاماژەی بەوەکرد: گەشتەکەی بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست مێژویی دەبێت.
ترەمپ پێشتر لە کۆشکی سپی و ئاماژە بە کێشەکانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەگەری سوککردنی سزاکانی سەر سوریای کردبوو و ئاماژەی بەوەکرد: ئاسایش بۆ سعودیە، ئیماراتی یەکگرتووی عەرەبی، قەتەر و وڵاتانی دیکە دابین دەکەین.
لەدوای گەڕانەوەی ترەمپ بۆ دەسەڵات، پەیوەندییەکانی ئەمریکا و وڵاتانی کەنداو بەشێوەیەکی بەرچاو باشتر بووە. ئەم سێ وڵاتە دەوڵەمەندەی کەنداو هەوڵ دەدەن کاریگەری خۆیان لە ئیدارەی دۆناڵد ترەمپ زیاد بکەن.
کەناڵی سی ئێن ئێن باسی لە گەشتەکەی دۆناڵد ترەمپ بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست کردووە و نووسیویەتی ئەم وڵاتانە پەیوەندی کەسییان لەگەڵ سەرۆکی ئەمریکا دامەزراندووە و بەکۆمەڵ پابەندبوون بە وەبەرهێنانی ملیارەها دۆلار لە ئەمریکا.
هەروەها ئەم وڵاتانە هەوڵیان داوە وەک ناوبژیوان لە ململانێکانی غەززە و ئۆکراین مامەڵە بکەن.
هاوکارێکی باڵای سیاسەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە ئینستیتیوتی نێودەوڵەتی بۆ لێکۆڵینەوە ستراتیژییەکان لە بەحرەین بە سی ئێن ئێن-ی راگەیاندووە، لە چاوی دۆناڵد ترەمپ، دەوڵەتانی کەنداو هەموو تایبەتمەندییە خوازراوەکانیان هەیە، ئەوان پابەندن بە وەبەرهێنانی تریلیۆن دۆلار لە ئابووری ئەمریکا و خەرجکردنی بڕە پارەیەکی زۆر بۆ کڕینی چەکی ئەمریکی.
سەرۆکی ئەمریکا رایدەگەیەنێت: گەشتەكەم بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست مێژوویی دەبێت و بیر لەوەدەکەمەوە سەردانی تورکیا بکەم لەگەڵ دەستپێکردنی دانوستانەکانی روسیا و ئۆکراین.
دۆناڵ ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا لە کۆنفڕانسێکی رۆژنامەوانیدا سەبارەت بە رەوشی نێوان هیندستان و پاکستان رایگەیاند: توانیمان رێگری لە هەڵگیرسانی جەنگی ئەتۆمی نێوان ئەو دوو وڵاتە بكەین و نەهێڵین جەنگەکە درێژە بکێشێت.
ترەمپ ئاماژەی بەوەشکرد، لە بڕیارێکی مێژوویدا نرخی دەرمان لە ئەمریکا بۆ ٪80 دادەبەزێنین.
سەرۆکی ئەمریکا سەبارەت بە بەرنامە ئەتۆمییەکەی ئێران راشیگەیاند، هەرگیز ناهێڵین تاران ببێتە خاوەنی چەکی ئەتۆمی، لە هەر سەردەمێکدا بێت.
سەرۆك كۆماری ئێران دەڵێت، وڵاتەكەی لە دانوستاندا لەگەڵ ئەمریكا جیدیە و دەیەوێت بگاتە رێككەوتن.
ئاژانسی هەواڵی میهر بڵاویكردووەتەوە، مەسعود پزیشكیان سەرۆك كۆماری ئێران لە كۆبوونەوەی حكومەتەكەی رایگەیاندووە، لە دانوستانەكانیان لەگەڵ ئەمریكا جددین و هەوڵ بۆ ئەوە دەدەن بگەنە رێككەوتن، بەڵام لە ناوبردنی دامەزراوە ئەتۆمییەكانی ئێران قبوڵكراو نییە.
وتیشی، تاران هیچ كاتێك لە رابردوو و ئێستادا و داهاتووشدا هەوڵی بەدەستهێنانی چەكی ئەتۆمی نەداوە و هەوڵیشی بۆ نادات.
سەرۆك كۆماری ئێران راشیگەیاند، تاران هەمیشە لەگەڵ ئاشتی و ئاسایشدایە لە ناوچەكە، بەڵام ئیسرائیل تەنها هەوڵی دروستكردنی شەڕ و نائارامی و ناسەقامگیری دەدات.
پێشتریش عەباس عراقچی وەزیری دەرەوەی ئێران لە بارەی خولی چوارەمی دانوستانەكانی نێوان تاران و واشنتۆن كە لە عومان بەڕێوەچوو، رایگەیاند، ئەو خولە بەراورد بە دانوستانەكانی رابردوو زۆر جددی تر بووە.
بڕیارە رۆژی پێنجشەممە پوتن و زیلینسکی لە تورکیا کۆببنەوە، سەرۆکی ئۆکراینیش دەڵێت: هیوادارین بگەینە ئاگربەستێکی هەمیشەیی.
ڤۆلۆدیمێر زیلینسکی، سەرۆکی ئۆکراین رایگەیاند، بڕیارە ڕۆژی پێنجشەممە لە تورکیا چاوم بە پوتن بکەوێت، ئاماژەی بەوەشکرد، ئەمە هەنگاوێکە کە ئامانج لێی پێشخستنی پرۆسەی دیپلۆماسییە بۆ کۆتاییهێنان بەو شەڕەی زیاتر لە دوو ساڵە بەردەوامە.
زیلینسکی جەختی لەسەر گرنگی بەدیهێنانی ئاگربەستێکی هەمەلایەنە و هەمیشەیی کردەوە، کە لە سبەینێوە دەستپێدەکات.
ئەم لێدوانە لە کاتێکدایە کە فشارە نێودەوڵەتییەکان بۆ چارەسەری سیاسی ململانێکان زیاتر دەبن، کە بووەتە هۆی گیانلەدەستدانی هەزاران هاووڵاتی مەدەنی و خراپتربوونی قەیرانی مرۆیی لە ناوچەکەدا.
ناتانیاهۆ دەنگۆی قوڵبوونەوەی ناكۆكییەكانی لەگەڵ ترەمپ رەتدەكاتەوە و دەشڵێت، ترەمپ بە نیاز نییە دان بنێت بە دەوڵەتی فەڵەستیندا.
بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل لە وتارێكیدا بۆ لیژنەی دەرەوە و ئاسایشی پەرلەمانی وڵاتەكەی، سەبارەت بەو دەنگۆیانەی باس لەوە دەكەن لەگەڵ دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا لەسەر شەڕی غەززە ناكۆكی كەوتووەتە نێوانیان، وتی، هیچ ناكۆكییەك لەنێوان ئیسرائیل و ئەمریكا و بە دیاریكراوی ئەو و ترەمپدا نییە سەبارەت بە شەڕی غەززە، وتیشی، ترەمپ بە نیاز نییە دان بە دەوڵەتی فەڵەستیندا بنێت.
ناتانیاهۆ جەختیشیكردەوە، ئیسرائیل مۆڵەت لە ئەمریكا وەرناگرێت بۆ پلانە سەربازییەكانی لە غەززە و ئەمریكاش خۆبەخشانە لەگەڵ ئیسرائیل بەشداری لە شەڕی دژی حوسییەكانی كردووە.
ئەوەش لەدوای ئەوەدێت، لە چەند رۆژی رابردوودا بەشێك لە میدیا جیهانییەكان دەنگۆی قوڵبوونەوەی ناكۆكییەكانی نێوان ناتانیاهۆ و ترەمپیان لەسەر شەڕی غەززە بڵاوكردەوە و باسیان لەوەكردبوو، ترەمپ بۆ كۆتاییهێنان بە شەڕی غەززە، بە نیازە دان بە دەوڵەتی فەڵەستیندا بنێت.
خێزانی میرنشینی قەتەر فڕۆكەیەكی تایبەت كە بەهاكەی نزیكەی نیو ملیار دۆلارە پێشكەشی سەرۆكی ئەمریكا دەكات.
چەند سەرچاوەیەك بە تۆڕی هەواڵی ئەی بی سی ئەمریكییان راگەیاندووە، بڕیارە خێزانی میرنشینی قەتەر لە سەردانەكەی چەند رۆژی داهاتووی دۆناڵد ترەمپ سەرۆكی ئەمریكا بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، فڕۆكەیەكی تایبەتی گرانبەهای وەك دیاری پێشكەش بكەن كە رۆڵی كۆشكێكی فڕیو دەگێڕێت، فڕۆكەكە لە جۆری بۆینگ 747-8 جەمبۆیە و بەهاكەی بە 400 ملیۆن دۆلار دەخەمڵێنرێت.
لە بەرانبەریشدا ترەمپ ئامادەیی بۆ وەرگرتنی فڕۆكەكە دەربڕی و ئاشكرایكرد، فڕۆكەكە وەك جێگرەوەی فڕۆكەی سەرۆكایەتی بەكاردەهێنێت و پێش كۆتاییهاتنی خولی سەرۆكایەتییەكەی، خاوندارێتی فڕۆكەكە دەگوازێتەوە بۆسەر دامەزراوەی كتێبخانەی سەرۆكایەتی ترەمپ.
وەزارەتی دادی ئەمریكاش رایگەیاند، وەرگرتنی فڕۆكەكە ناچێتە چوارچێوەی بەرتیل وەرگرتنەوە و لێپرسراوانی تری ئەمریكاش دەڵێن، فڕۆكەكە لە مێژووی ئەمریكادا بە گرانبەهاترین دیاریی دادەنرێت كە لەلایەن وڵاتێكی بیانییەوە پێشكەشی سەرۆكێكی ئەمریكا كرابێت.