جیهان
بڕیارە رۆژی هەینی، دادگای پێداچوونەوەی فەرەنسا، کە بەرزترین دەسەڵاتی دادوەرییە لەو وڵاتە، بڕیاری کۆتایی خۆی لەسەر ئەو تانەیەی لە فەرمانی دەستگیرکردنی بەشار ئەسەد، سەرۆکی پێشووی رژێمی سوریا دراوە، دەربکات. بڕیارەکە وەک پرسێکی چارەنووسساز چاوی لەسەرە و پەیوەستە بە تۆمەتبارکردنی ئەسەد بە دەست هەبوون لە هێرشە کیمیاییەکانی ساڵی 2013 کە بووە هۆی کوژرانی زیاتر لە هەزار کەس.
بڕیارە دانیشتنی دادگاکە رۆژی هەینی بەشێوەیەکی ئاشکرا بەڕێوەبچێت و راستەوخۆ لە رێگەی ئینتەرنێتەوە پەخش بکرێت، تێیدا یەکلایی دەکرێتەوە کە ئایا فەرمانی دەستگیرکردنەکە یاساییە یان نا، هەروەها تا چەند دەتوانرێت پارێزبەندیی سەرۆکایەتی (حصانة رئاسية) لە کەیسەکاندا ببەزێنرێت کە گومانی ئەنجامدانی تاوانی دژی مرۆڤایەتییان لەسەرە.
ئەو تۆمەتە چییە کە ئاڕاستەی ئەسەد کراوە؟
کەیسەکە دەگەڕێتەوە بۆ ئەو هێرشە کیمیاییانەی کە درانە پاڵ رژێمی سوریا لە سەردەمی دەسەڵاتی ئەسەددا، دیارترینیان هێرشی سەر غوتەی رۆژهەڵات بوو لە 21ی ئابی 2013، کە بەپێی هەڵسەنگاندنەکانی هەواڵگریی ئەمریکا، زیاتر لە هەزار کەس بە گازی سارینی ژەهراوی کوژران. ئەمە جگە لە هێرشەکانی دیکە بۆ سەر ناوچەکانی عەدرا و دوما لە رۆژانی چوارەم و پێنجەمی هەمان مانگدا، کە بووە هۆی برینداربوونی 450 کەس.
لە تشرینی دووەمی 2023، دوو دادوەر لە پاریس فەرمانێکی دەستگیرکردنی پێشینەنەکراویان بۆ سەرۆکێکی کارای وڵات دەرکرد و ئەسەدیان بە "هاوبەشیی کردن لە ئەنجامدانی تاوانی دژی مرۆڤایەتی و تاوانی جەنگ" تۆمەتبار کرد.
دادگای تێهەڵچوونەوەی پاریس لە حوزەیرانی 2024دا پشتگیریی لە فەرمانەکە کرد و رایگەیاند "ئەو تاوانانە ناچنە چوارچێوەی ئەرکە فەرمییەکانی سەرۆکی وڵاتەوە." ئەم هەڵوێستە مشتومڕێکی فراوانی لە ناوەندە یاسایی و دیپلۆماسییەکاندا دروست کرد.
رەنگە پارێزبەندییەکەشی فریای نەکەوێت:
داواکاری گشتیی فەڕەنسا بۆ بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر، شانبەشانی داواکاری گشتیی تێهەڵچوونەوە، بەپەلە تانەیان لە بڕیارەکە دا و پشتیان بە بنەمای پارێزبەندیی رەهای سەرۆکی وڵاتان لەبەردەم دادگا بیانییەکاندا بەست، کە بەپێی یاسا نێودەوڵەتییەکانە.
بەڵام کەیسەکە ئاڵۆزتر بوو کاتێک داواکاری گشتیی لای دادگای پێداچوونەوە، ریمی هیتز، پێشنیازێکی ناوازەی خستەڕوو و داوایکرد پارێزبەندیی کەسیی ئەسەد هەڵبوەشێنرێتەوە، لەبەر ئەوەی فەرەنسا لە ساڵی 2012ەوە چیتر دان بە شەرعییەتی ئەودا نانێت وەک سەرۆک، ئەمەش لە ئەنجامی ئەو "تاوانە بەکۆمەڵانەی دژی خەڵکی سڤیل ئەنجامدران."
سیناریۆ ئەگەرییەکانی بەردەم بڕیارەکە، چین؟
لە ئەگەری هەڵوەشاندنەوەی فەرمانی دەستگیرکردنەکە: دادوەرانی لێکۆڵەر دەتوانن فەرمانێکی نوێ دەربکەن، بەڵام لەو کاتەدا ئەسەد دەتوانێت پشت بە پارێزبەندیی کارایی (حصانة وظيفية) ببەستێت وەک "سەرۆکێکی پێشووی وڵات" کە کارەکانی لە کاتی بەجێهێنانی ئەرکە فەرمییەکانیدا ئەنجامداوە.
لە ئەگەری پەسەندکردنی فەرمانی دەستگیرکردنەکە: بڕیارەکە وەک پێشینەیەکی یاسایی فەڕەنسی و ئەوروپی لە دژی پارێزبەندیی سەرۆکایەتی هەژمار دەکرێت و رێگایەک بۆ دەستپێکردنی لێپرسینەوەی دادوەریی نێودەوڵەتی لەگەڵ ئەسەد لەبەردەم دادگا تاوانکارییەکاندا دەکاتەوە.
پێگەیەكی ئەمریكی ئاشكرای دەكات روداوەكانی سوریا و كۆبونەوەكانی مەزلوم عەبدی لەگەڵ لێپرسراونی ئەمریكا بوەتە هۆی بەهێزبونی پێگەی هەسەدە.
پێگەی ئەلمۆنیتۆر ئەمریكی بڵاویكردوەتەوە دوای كۆبونەوەی مەزڵوم عەبدی، فەرماندەی هێزەكانی سوریای دیموكرات سوریا لەگەڵ تۆماس باراك، نێردەی تایبەتی ئەمریكا بۆ كاروباری سوریا و دیمەشق روداوەكانی ئەم دواییە لە سوەیدا پێگەی هەسەدە لە ئاستی ناوچەیی و نێودەوڵەتیدا بەهێزتر بوە.
بەپێی راپۆرتی ئەو پێگە ئەمریكییە روداوەكانی سوەیدا دەرفەتێكی نوێیان بۆ هەسەدە رەخساندوە، تا پێگەی خۆی لە گفتوگۆكانی لەگەڵ دەسەڵاتی دیمەشق بەهێزتر بكات هاوكات لە پشتیوانییەكانی ئەمریكا و فەڕەنسا بۆ ئەو هێزە زیاتر بوە.
ئەلمۆنیتۆر رونی كردوەتەوە كە ئەوەی لە سوەیدا ڕوویدا سەلماندویەتی كە دەسەڵاتی دیمەشق توانای زاڵبونی بەسەر روداوەكاندا نییە هێزەكانی دەسەڵاتی سوریا شكستیان هێنا لە كۆنترۆڵكردنی سوەیدا ئەوەش وا دەكات گرنگیی زیاتر بە پێگەی هەسەدە و تواناكانی لە سوریا بدرێت.
ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بڕیاری کشانەوەی لە رێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ پەروەردە و زانست و رۆشنبیری (یونسکۆ) راگەیاند، هۆکارەکەشی بۆ "لایەنگیریی رێکخراوەکە دژی ئیسرائیل" گەڕاندەوە.
ئیدارەی ئەمریکا بە فەرمی بڕیاری کشانەوەکەی بە ئۆدری ئازولای، بەڕێوەبەری گشتیی یونسکۆ، راگەیاندووە و جەختی کردووەتەوە کە بەردەوامبوون لە ئەندامێتیی رێکخراوەکە لە بەرژەوەندیی نیشتمانیی ئەمریکادا نییە.
لەلایەن خۆیەوە، ئۆدری ئازولای، بەڕێوەبەری گشتیی یونسکۆ، نیگەرانیی قووڵی خۆی بۆ بڕیارەکەی ئەمریکا دەربڕی و رایگەیاند: "زۆر نیگەرانم بە بڕیارەکەی دۆناڵد ترەمپ بۆ کشانەوەی ویلایەتە یەکگرتووەکان لە یونسکۆ، هەرچەندە ئەم بڕیارە جێگەی داخە، بەڵام چاوەڕوانکراو بوو و یونسکۆ خۆی بۆ ئامادە کردبوو."
هاوکات، ئانا کێلی، جێگری وتەبێژی کۆشکی سپی، رایگەیاند کە ترەمپ ئەو بڕیارەی داوە، چونکە رێکخراوەکە پشتگیریی لەو دەستپێشخەرییانە کردووە کە لەگەڵ بەرژەوەندییەکانی ئەمریکادا ناگونجێن.
کێلی بە رۆژنامەی "نیویۆرک پۆست"ی وتووە: "یونسکۆ پشتگیریی لەو دەستپێشخەرییە رۆشنبیری و کۆمەڵایەتییانە کردووە کە بە تەواوی پێچەوانەی ئەو سیاسەتە ژیرانەیەیە کە ئەمریکییەکان لە مانگی نۆڤەمبەردا دەنگیان بۆ داوە."
جێگری وتەبێژی کۆشکی سپی ئەوەشی خستەڕوو کە ئیدارەی ترەمپ بە وردی چاودێریی ئەندامێتیی وڵاتەکەی دەکات لە هەموو رێکخراوە نێودەوڵەتییەکاندا، بۆ دڵنیابوونەوە لەوەی کە لەگەڵ بەرژەوەندییە نیشتمانییەکانی ئەمریکادا دەگونجێن.
ناوبراو یونسکۆی بەوەش تۆمەتبار کرد کە ئەنجومەنی جێبەجێکاری رێکخراوەکەی بۆ "بانگەشەکردن بۆ ئەجێندای دژە ئیسرائیل و دژە جوو" بەکارهێناوە، لەوانەش "خستنە لیستی شوێنەوارە پیرۆزەکانی جوو وەک کەلەپووری جیهانیی فەڵەستین" و "سەرکۆنەکردنی شەڕی ئیسرائیل دژی بزووتنەوەی حەماس."
هەروەها کێلی، رێکخراوەکەی بە "لایەنگری چین" تۆمەتبار کرد و وتی: "جێگری بەڕێوەبەری گشتیی یونسکۆ، شینگ کو، هاوڵاتییەکی چینییە و ئەمەش ئەوە دەگەیەنێت کە چین کاریگەریی خۆی لە یونسکۆدا بۆ برەودان بەو پێوەرە جیهانییانە بەکارهێناوە کە خزمەت بە بەرژەوەندییەکانی پەکین دەکەن."
بەپێی ماددەی دووەمی دەستووری یونسکۆ، بڕیاری کشانەوەکەی ئەمریکا لە 31ی کانوونی یەکەمی 2018ەوە دەچووە بواری جێبەجێکردنەوە و تا ئەو کاتە، ویلایەتە یەکگرتووەکان وەک ئەندامێکی تەواو لە ڕێکخراوەکەدا مابووەوە.
سەرۆکی ئەمریکا دەڵێت: دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران بە تەواوی لە ناوچوون و ئەگەر پێویستە بکات دوبارە هێرشەکان ئەنجام دەدەینەوە.
دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا لە تۆڕی کۆمەڵایەتی تروس لە پۆستێکدا رایگەیاند، ئەگەر پێویست بکات دوبارە هێرش دەکەینەوە سەر دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران، دەشڵێت، لە هێرشەکانی ئەمریکادا دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئەو وڵاتە بە تەواوی لە ناوچوون.
وتیشی، وەزیری دەرەوەی ئێران باسی لە زیانەکانی هێرشەکانمان کردووە، ئەمەش ئەوەیە کە من پێشتر ئاماژەم پێکردووە، ئەگەر پێویست بکات دوبارەی دەکەینەوە.
ترەمپ ئەوەشی خستەڕوو، ئەو دەزگا میدیایانەی کە گومانیان لە بەهێزی هێرشەکەی ئەمریکا هەبووە پێویستە داوای لێبوردن بکەن.
چین گەورەترین بەنداوی کارۆئاوی لە جیهاندا دروست دەکات و بەنداوەکە لە توانایدا ساڵانە 300 ملیۆن مێگاوات کارەبا بەرهەمبهێنێت.
لی چیانگ، سەرۆک وەزیرانی چین رایگەیاند، دروستکردنی گەورەترین بەنداوی کارۆئاویی لە جیهاندا دەستیپێکردووە و بە "پرۆژەی سەدە" ناوی بردووە.
ئامەژەی بەوەشکردووە، بەنداوەکە دەکەوێتە باشوری رۆژئاوای وڵاتەکەی ، کە تێچووەکەی زیاتر لە 165 ملیار دۆلارە.
هاوکات ئاژانسی هەواڵی رەسمی چین 'شینخوا' ئاشکرایکردووە، پڕۆژەکە دەکەوێتە خواروی روباری یارلونگ تسانگپۆ و لە پێنج وێستگەی کارۆئاویی لەسەریەک پێکدێت.
ئاژانسی هەواڵی رەسمی ئەو وڵاتە، پێشبینی دەکات ئەو وێستگانە ساڵانە نزیکەی 300 ملیۆن مێگاوات کارەبا بەرهەمبهێنن.
هەروەها رۆژنامەی گاردیانی بەریتانی بڵاویکردەوە، ئەم پڕۆژەیە نیگەرانی لە بەنگلادیش و هیندستان دروست دەکات، بەو پێیەی لەسەر روباری یارلونگ تسانگپۆ دروست دەکرێت کە بە ئەو دوو وڵاتدا تێدەپەڕێت.
جێگەی ئاماژەیە، بەنداوی سێ گەرووی چین کە لە ئێستادا گەورەترین بەنداوی کارۆئاوییە لە جیهاندا، نزیکەی 35 ملیار دۆلاری تێچووە بۆ دروستکردنی و ساڵانە 88.2 ملیۆن مێگاوات کارەبا بەرهەم دەهێنێت.
حكومەتی دانیمارك بڕیاریداوە بە تەرخانکردنی 3.4 ملیۆن دۆلار لە رێگەی نەتەوەیەكگرتووكانەوە، تایبەت بە هەوڵەكانی هەڵگرتنەوە و پاککردنەوەی خاکی عیراق لە مین.
نێردەی نەتەوەیەكگرتووەكان بۆ عیراق رایگەیاندووە، پێشوازی لە بڕیارێکی حكومەتی دانیمارك دەكەن بۆ تەرخانکردنی بڕی سێ ملیۆن و 400 هەزار دۆلاری ئەمریکی تایبەت بە پرسی هەڵگرتنەوە و پاککردنەوەی خاکی عیراق لە مین.
حکومەتی دانیمارک ئەو پارەیەی تەرخانکردووە بۆ بەشداریكردن لە هەوڵەكانی هەڵگرتنەوەی مین لە عیراق، ئەوەش بە ئامانجی پاراستنی کەسانی مەدەنی لە مەترسییەكانی مین و ئاوەدانكردنەوەی ئەو ناوچانەی بەهۆی مینەوە زیانیان بەركەوتووە.
بەهۆی رژێمی پێشووەوە؛ عیراق رووبەرێکی زۆری خاکی پیسبووی بە مین هەیە، ئەگەرچی لەماوەی ساڵانی رابردوودا هەوڵەکانی پاککردنەوەی خاکی عیراق لە مین و پاشماوەکانی بەردەوام بوون، بەڵام هێشتا رووبەرێکی زۆری پیسبوو بە مین هەن، بەتایبەتیش لە ناوچە سنورییەکانی نێوان عیراق و ئێران و ناوچە شاخاوییەکانی هەرێمی کوردستان.
پێگەی ئەكسیۆسی ئەمریكی ئاشكرایكرد ، تا ئێستا نێوەندگیرەكان وەڵامی بزوتنەوەی حەماسیان سەبارەت بە پێشنیازی نوێی ئاگربەستی غەززە پێنەگەیشتوە .
پێگەی ئەكسیۆس بلاویكردەوە، نێوەندگیرەكان لە دەوحە تا ئێستا چاوەروانی حەماس دەكەن بۆ نوێترین پێشنیازی ئاگربەست و بەپێی زانیارییەكانیش لێپرسراوانی حەماس لە دەوحە تا رادەیەكی زۆر پشتیوانی پێشنیازەكە دەكەن ، بەڵام باڵی سەربازی حەماس تا ئێستا وەڵامێكی رونی لەبارەی ئەو پێشنیازەوە نیە .
كەناڵی 13 ی ئیسرائیلیش لە زاری لیپَرسراوێكی ئیسرائیلییەوە ئاشكرایكردوە ، وەفدەكەی ئیسرائیل لە دەوحە دەمێنێـتەوە بۆ پێشخستنی دانوستانەكان .
پێشنیازی نوێی ئاگربەستی غەززە ، ئازادكردنی 28 بارمتەی ئیسرائیلی لە خۆ دەگرێت لەلایەن بزوتنەوەی حەماسەوە و لە بەرامبەریشدا ئیسرائیل ژمارەیەكی زۆر لە دەستگیركراوانی فەلەستینی ئازاد دەكات و بە چەند قۆناغێك دەست بە كشانەوە دەكات لە زۆرینەی ناوچەكانی غەززە بەڵام هێزەكانی بە درێژایی 1.2 كیلۆمەتر لە باكوری میحوەری فیلادیلفیا و 1.1 كیلۆمەتر لە باكور و رۆژهەڵاتی غەززە دەهێڵێتەوە .
سەرۆكی جەهەپە ئاشكرایكرد، سەرۆك كۆماری توركیا بۆئەوەی بتوانێت خۆی بۆ پۆستەكەی كاندید بكاتەوە داوای هەمواركردنەوەی دەستور دەكات.
ئۆزگور ئۆزیل سەرۆكی پارتی گەلی كۆماری "جەهەپە" رایگەیاند، رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆك كۆماری توركیا و سەرۆكی پارتی داد و گەشەپێدان "ئاكەپە" سەردانی جەهەپەی كردووە بۆئەوەی لە هەمواركردنەوەی دەستوردا پشتیوانی بكەن.
ئاماژەی بۆ ئەوەشكردوە، خواستی ئەردۆغان بۆ هەمواركردنەوەی دەستور ئەوەیە جارێكی تر بتوانێت خۆی بۆ پۆستەكەی كاندید بكاتەوە، بەڵام جەهەپە پشتیوانی هەمواری دەستور ناكات ئەگەر ئامانجەكەی خۆكاندید كردنەوەی ئەردۆغان بێت.
وتیشی، داواكاری جەهەپە ئەوەیە لەمساڵدا یاخود لە نیوەی یەكەمی ساڵی 2026 هەڵبژاردنی پێشوەخت لە توركیا بكرێت بۆئەوەی وڵات لە كێشەكان رزگار بكرێت.
کۆشکی کرملن ئاشکرایکرد، روسیا ئامادەیە لە ئۆکراین کۆتایی بە شەڕ بهێنێت، بەڵام ئامانجەکانی مۆسکۆ رون و نەگۆڕە.
دیمیتری پێسکۆڤ وتەبێژی کۆشکی سەرۆکایەتی روسیا 'کرملن' رایگەیاند، مۆسکۆ ئامادەیە بەخێرایی کێشەکانی ئۆکراین چارەسەبکات و کۆتایی بە شەڕ بهێنێت.
وتیشی، چارەسەکردنی ئەو کێشەیە تەنها پەیوەست نییە بە روسیاوە بەڵکو لایەنی بەرانبەریش دەبێت هاوکار بێت.
پێسکۆڤ راشیگەیاند، گرنگترین شت بۆ ئێمە گەیشتنە بە ئامانجەکانمان، هەروەها ئامانجەکانمان رون و نەگۆڕن.
ئەمەش لە کاتێکدایە، ئەمڕۆ وەزارەتی بەرگری روسیا رایگەیاند، هێزەکانی بەرگری ئاسمانی لە ماوەی شەوێکدا 93 فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی ئۆکرانییان خستۆتە خوارەوە.
دەستەی پاراستن و چاککردنی ژینگەی هەرێم راپۆرتێکی لەبارەی مەترسییەکانی زیادبوونی خۆڵبارین لە عیراق و زیانەکانی بڵاوکردووەتەوە و ئاماژەی بەوەکردووە، زیانەکانی خۆڵبارین لە عیراق رۆژانە بە نزیکەی یەک ملیۆن دۆلار دەخەمڵێنرێت.
خۆڵبارین یەکێکە لەو دیاردانەی سروشت کە کاریگەریی نەرێنی لەسەر ژینگە و شێوەی ژیان و تەندروستی و خۆراک و خاک دروست دەکات و زیانەکانی لە رووی ئابووریشە بە ملیاران دۆلار دەخەمڵێنرێت.
لە راپۆرتەکەی دەستەی پاراستن و چاککردنی ژینگەی هەرێمدا ئاماژە بەوەکراوە، تێچوونی ئابووری گەردەلولەکانی خۆڵبارین لە عیراق و وڵاتانی عەرەبی زۆرە، بەوپێیەی سەرچاوەی رێژەی 80٪ی خۆڵی جیهان لە بیابانەکانی باکوری ئەفریقا و رۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوەیە.
بەپێی راپۆرتەکە، تێچووی ساڵانەوەی رووبەڕووبوونەوەی گەردەلولەکانی خۆڵبارین لە عیراق و وڵاتانی عەرەبی ساڵانە بە 150 ملیار دۆلار دەخەمڵێنرێت.
ناوچە عەرەبییەکان ئەم بەهارە ئاژاوەیەکی گەورەیان بەخۆیانەوە بینیوە
ئەوەش هاتووە، رێکخراوی کەشناسیی جیهانیی سەر بە نەتەوە یەکگرتووەکان ئاماژەی بەوەکردووە، ناوچە عەرەبییەکان ئەم بەهارە ئاژاوەیەکی گەورەیان بەخۆیانەوە بینیوە و لە عیراقیش زریانی بەهێز رویداوە، کە بەهۆیەوە نەخۆشخانەکان پڕ بوون لەو نەخۆشانەی گرفتی هەناسەدانیان هەیە.
دەستەی پاراستن و چاککردنی ژینگەی هەرێم راشیگەیاندووە، لە چەند ساڵی رابردوودا رێژەی و خۆڵبارین لە عێراق زیادیکردووە و روانگەی "عیراقی سەوز" زیانەکانی خۆڵبارینی بە نزیکەی یەک ملیۆن دۆلار لە رۆژێکدا خەمڵاندووە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، عێراق یەکێکە لەو وڵاتانەی کە زۆرترین زیانی لە گەردەلولەکانی خۆڵبارین بەرکەوتووە و تەنها لە ساڵی 2023دا 158 رۆژ خۆڵبارین تۆمار کراوە.
باس لەوەشکراوە، رێکخراوی کەشناسیی جیهانیی داوای لە سەرجەم وڵاتان کردووە کە خۆڵبارین بخەنە ناو ئەجێندای جیهانی و نیشتمانییەوە، چارەسەر هەیە بەڵام پێویستی بە "بڕیار و بودجەی بەکۆمەڵ" هەیە بۆ فراوانکردنیان.
بەپێی راپۆرتی رێکخراوی کەشناسیی جیهانیی، خۆڵبارین کاریگەری لەسەر 330 ملیۆن کەس و 150 وڵات لە جیهاندا هەیە، ئەگەرچی گەردەلولەکان بوونەتە دیاردەیەکی ناسراو، بەڵام دەبێت هەنگاوی کرداریی و مەبەستدار و هاوبەش بۆ رووبەڕووبوونەوەیان بدرێت بۆ کەمکردنەوەی کاریگەرییە نەرێنییەکانی.
هاوکات، بەپێی راپۆرتی نەتەوە یەکگرتووەکان، بەهۆی گەردەلولەکانی خۆڵبارینەوە ساڵانە حەوت ملیۆن کەس پێشوەختە گیان لەدەست دەدەن، یان توشی گرفت و نەخۆشییەکانی کۆئەندامی هەناسە و دڵ دەبنەوە، ئەوە جگە لە کەمبوونەوەی بەرهەمی دانەوێڵە و بوون بە هۆکارێک بۆ دیاردەی کۆچکردن.
بەهۆی وەرگەڕانی بەلەمێکی گەشتیاری لە ڤێتنام 38 کەس گیانیان لەدەستدا و پێنج کەسی دیکە بێسەروشوێنن، کە چەندین منداڵیان لەناودایە.
حکومەتی ڤێتنام رایگەیاند، بەلەمە گەشتیارییەکە 53 کەسی لەسەر بووە، کە 48یان گەشتیار و پێنج کەسی دیکەیان سەر بە ستافی کەشتیوانی بوون، بەلەمەکە لە کەنداوی هالۆنگ لە ڤێتنام وەرگەڕاوە.
بەپێی ئامارە سەرەتاییەکان 38 کەس گیانیان لەدەستداوە و 10 کەسی دیکە رزگار کراون، بەڵام هێشتا پێنج کەس بێسەروشوێنن.
ئەم روداوە بە گەورەترین روداوی لەو جۆرە دادەنرێت لەماوەی چەند ساڵی رابردوودا لە ناوچەیەکی گەشتیاری بەناوبانگی ڤێتنام.
ئاژانسی رەسمی هەواڵی ڤێتنامی رایگەیاندووە، سەرجەم گەشتیارەکان خەڵکی ڤێتنام بوون و لەناو گەشتیارەکانیشدا چەندین منداڵ بوونیان هەیە.
بەپێی ئەو زانیارییە سەرەتاییانەی لەسەر روداوەکە بڵاوکراوەتەوە، هۆکاری وەرگەڕانی کەشتییەکە بوونی بایەکی بەهێز و ناجێگیری کەشوهەوا بووە کە بە گەردەلولی وێبا ناسراوە، تەنانەت بە جۆرێک ئەوەندەی نەماوە تیمەکانی فریاگوزاریش نوقمی دەریا ببن، هەر ئەو ناجێگیرییە لە کەشوهەواشدا گرفتی بۆ تیمەکان دروست کردووە و کارەکانی خاو کردووەتەوە.
گەردولەلی وێبا، سێیەم گەردەلولە لەمساڵدا کە لە دەریای چینی باشوور هەڵی کردووە و لەم هەفتەیەشدا درێژ بووەوە بۆ کەناراوەکانی باکوری ڤێتنام.
Search and rescue operations continued through Saturday night, as authorities raced against time to find the remaining 14 victims of the boat capsizing incident in Hạ Long Bay on July 19. Of 53 people on board, so far 10 have been rescued, 29 were dead.
— Việt Nam News (@VietnamNewsVNS) July 19, 2025
📸VNA/VNS Photos pic.twitter.com/OQhnKK9z3E
🆘 At 2:02am July 20, the capsized tourist boat with 53 people on board in Hạ Long Bay was successfully salvaged, towed ashore for further investigation.
— Việt Nam News (@VietnamNewsVNS) July 20, 2025
As of now, 10 people were rescued alive, and 37 were confirmed dead (with the identities of 4 victims still being verified). pic.twitter.com/sUrinbKbhv
سەرۆکی ئەمریکا دەڵێت: دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران بە تەواوی لە ناوبراون و ساڵانێکی زۆری دەوێت تا بیانگەڕێننەوە بۆ خزمەت.
دۆناڵد ترەمپ سەرۆکی ئەمریکا لە پۆستێکدا لە تۆڕی کۆمەڵایەتی تروس رایگەیاند، هەر سێ دامەزراوە ئەتۆمییەکانی ئێران لەناوبران و ئەگەر ئێران بیەوێت ئەو وێستگانە بخاتەوە کار، پێویستە لە شوێنی جیاواز وێستگەی نوێ بنیاد بنێتەوە، چونکە ئەگەر بخێرنەوە کار بە تەواوی دەیانسڕینەوە.
ئاماژەی بەوەشکرد، هەر سێ دامەزراوە ئەتۆمییەکەی ئێران ساڵانێکی زۆری دەیەوێت بگەڕێندرێتەوە بۆ خزمەت.
لە کۆتایدا پۆستەکەیدا راشیگەیاندووە، سوپاس بۆ گرنگیدانتان بەم بابەتە!.
ئەمڕۆ هەینی، بەهۆی تەقینەوەیەک لە بنکەیەکی مەشقی هێزەکانی پۆلیسی لۆس ئەنجلس، لانیکەم سێ ئەفسەری پۆلیس گیانیان لەدەستدا.
بەڕێوەبەرایەتیی پۆلیسی ناوچەی لۆس ئەنجلس (LASD) رایگەیاند، تەقینەوەکە کاتژمێر7:30 خولەکی بەیانی بە کاتی ناوخۆ لە بنکەی مەشقی "بیسکایلوز" لەرۆژهەڵاتی لۆس ئەنجلس رویداوە، کە بنکەی نووسینگەی ئۆپەراسیۆنە تایبەتەکانیشە.
سەرچاوەکان لەناو دەزگای پۆلیسەوە بە فۆکس نیوزیان وتووە کە ناسنامەی ئەفسەرە کوژراوەکان هێشتا بە فەرمی ئاشکرا نەکراوە.
هەروەها سەرچاوەکان ئاماژەیان بەوەداوە کە تەقینەوەکە بەشێک نەبووە لە هیچ مەشقێکی پێشتر داڕێژراو. وا دیارە روداوەکە لە کاتێکدا بووە کە ئەفسەرەکان خەریکی گواستنەوەی کەرەستەی تەقەمەنی بوون لەناو بنکەکەدا.
لێکۆڵەرانی پۆلیسی فیدراڵی (FBI) و نووسینگەی چەک و تەقەمەنی (ATF) گەیشتوونەتە شوێنی روداوەکە و یارمەتیی لێکۆڵینەوەکان دەدەن بۆ زانینی هۆکاری تەقینەوەکە.
تیمەکانی لێکۆڵینەوە لە تاوانە قورسەکان (Homicide) لە شوێنی روداوەکەن و لێکۆڵینەوەکان بەردەوامن. هێشتا رون نییە کە ئایا تەقینەوەکە لەناو ئۆتۆمبێلی تایبەت بە پوچەڵکردنەوەی بۆمبدا رویداوە یان لە دەرەوەی.
فرێدریش مێرتس، راوێژکاری ئەڵمانیا، ئەمڕۆ هەینی داوای لە بنیامین ناتانیاهۆ، سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل کرد، کە گەیاندنی هاوکارییە مرۆییەکان بۆ کەرتی غەززە مسۆگەر بکات.
وتەبێژێکی حکومەتی ئەڵمانیا رایگەیاند کە مێرتس ئەمڕۆ هەینی پەیوەندییەکی تەلەفۆنی لەگەڵ ناتانیاهۆ ئەنجامداوە و تێیدا "هیوای خواستووە بۆ گەیشتن بە ئاگربەستێکی خێرا" لە کەرتی غەززە.
وتەبێژەکە هەروەها وتی، "فرێدریش مێرتس جەختی لە پێویستیی گەیاندنی هاوکارییە مرۆییە بەپەلەکان بۆ دانیشتووانی کەرتی غەززە بە شێوەیەکی سەلامەت و لە بارودۆخێکی گونجاودا کردەوە،" لەگەڵ ئەوەشدا پێویستیی "چەککردنی" حەماسی دووپاتکردەوە.
هەروەها رونیکردەوە کە راوێژکاری ئەڵمانیا "پێداگریشی لەسەر ئەوە کردووەتەوە کە هیچ هەنگاوێک بەرەو لکاندنی کەناری رۆژئاوا بە ئیسرائیلەوە نەگیرێتەبەر."
لەلایەکی دیکەوە، کەناڵی 13ی ئیسرائیلی رۆژی هەینی لە زاری نێردەی ئەمریکا بۆ کاروباری بارمتەکانەوە گواستیەوە کە ئیسرائیل و حەماس لە گەیشتن بە رێککەوتنێکی ئاگربەست نزیکبوونەتەوە.
ئادەم بولەر، نێردەی ئەمریکا وتی: "ئێمە لە هەموو کاتێک زیاتر نزیکین. ئەگەر ئێستا ڕوونەدات، ئەوا هۆکارەکەی کەلـلەڕەقی حەماس دەبێت."
ناوبراو گەشبینی خۆی دەربڕی سەبارەت بە ئەگەری گەیشتن بە رێککەوتن لە ماوەیەکی نزیکدا و وتیشی: "ئەمە ئەگەری رودانی هەیە، هیچ کاتێک لە ئێستا باشتر نەبووە. ناتانیاهۆ دژی ئێران سەرکەوتنی بەدەستهێنا، ئەمەش کاریگەرییەکی گەورەی لە ناوخۆدا پێبەخشی، کاتێک هێزت هەبوو، ئەوە باشترین کاتە بۆ ئەوەی هەنگاوێک بنێیت."
بەهۆی بارانبارینی زۆر و دروستبوونی لافاو لە پاكستان، تائێستا زیاتر لە 170 كەس گیانیان لەدەستداوە كە زیاتر لە نیوەیان منداڵن.
نوسینگەی بەهاناوەچوونی كارەساتە نیشتمانییەكانی پاكستان رایگەیاند، ماوەی دوو رۆژە بارانێكی بەخوڕ لە پارێزگای پەنجاب لە پاكستان بەردەوامە و بەهۆیەوە لافاوێكی بەهێز دروستبووە و تائێستاش زیاتر لە 170 كەس گیانیان لەدەستداوە كە 84 یان منداڵن و 54یشیان تەنها لە ماوەی 24 سەعاتی یەكەمی دروستبوونی لافاوەكەدا گیانیان لەدەستداوە.
ئاماژەی بەوەشكردووە، هەر بەهۆی لافاوەكە ژمارەیەكی زۆری بینا و باڵەخانە و شەقام زیانیان بەركەوتووە كە هەندێكیان بەتەواوی روخاون.
دەسەڵاتدارنی پاریزگاكەش باری لە ناكاویان راگەیاند و هۆشدارشیانداوە لە زیادبوونی لافاوەكە.
لە یەكی تریشەوە لە كۆریای باشوریش لافاو دروستبووە و بەهۆیەوە چوار كەس گیانیان لەدەستدا و زیاتر لە هەزار و 300 كەسیش ئاوارەبوون.
یەكێتی ئەوروپا بە ئێرانی راگەیاند، تا كۆتایی هاوین نەگەیشتنە رێككەوتن لەسەر بەرنامە ئەتۆمییەكە ئەوا سەرجەم سزا نێودەوڵەتییەكانی بەسەردا دەسەپێنێت.
وەزارەتی دەرەوەی فەرەنسا رایگەیاند، لە كۆبونەوەی وەزیری دەرەوەی وڵاتەكە و وەزیری دەرەوەی بەریتانیا و ئەڵمانیا و لێپرسراوی سیاسەتی دەرەوەی یەكێتی ئەوروپا لەگەڵ عەباس عراقچی وەزیری دەرەوەی ئێران جەختیان لەوەكردووەتەوە، تا كۆتایی هاوین چاوەڕێی تاران دەكەن بۆ گەیشتن بە رێككەوتن لەسەر بەرنامە ئەتۆمییەكە.
دەشڵێت، ئەگەر تا ئەو كاتە رێككەوتن لەسەر بەرنامە ئەتۆمییەكەی ئێران نەكرا سەرجەم سزا نێودەوڵەتییەكان بەسەر تاراندا دەسەپێننەوە.
پێگەی ئەكسیۆسی ئەمریكیش بڵاویكردەوە، ماركۆ رۆبیۆ وەزیری دەرەوەی ئەمریكا كۆتایی مانگی هەشتی داناوە بۆ ئێران بەمەبەستی گەیشتن بە رێككەوتن لەگەڵی.
راشیگەیاند، ئەگەر رێككەوتن لەگەڵ ئێران نەكرێت ئەوروپیەكان سزاكانی سەر ئێران لەلایەن ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی لە ساڵی 2015 سەپێنراوبوو چالاك دەكەنەوە.