کوردستان
تارا حسێن جێگری ھاوسەرۆکی تەڤگەری ئازادی کوردستان، لەکۆنفرانسێکی رۆژنامەنوسیدا رایگەیاند پێویستە خوێندکاران ئەنجومەنێکی تایبەت بەخۆیان پێک بھێنن بۆ ئەوەی بەشێوەیەکی مەدەنیانە داواکانیان بە لایەنی پەیوەندیدار بگەیەنن و، رێگە نەدەن ھیچ لایەنێک داوا رەواکانیان بۆ مەرامی سیاسی بەکار بھێنێت و کێشەکانیان بەلارێدا ببات.
ئاشنا عەبدوڵڵا ئەندامی لیژنەی پەروەردەو خوێندنی باڵای پەرلەمانی کوردستان بە کوردسات نیوزی رایگەیاند، لە ساڵی ٢٠١٤-٢٠١٥ دەرماڵەی خوێندکاران بەھۆکاری قەیرانی دارایی و شەڕی داعش و نەھاتنی پشکی ھەرێم لە بەغداداوە راگیراوەو لە ئێستاشدا ئەو کێشانەی پێشتر باس دەکرا نەماوە و بۆ ئەوەش پێویستە بەجدی کار بکرێت بۆ گێرانەوەی ئەو دەرماڵەیە.
وتیشی، "وەکو پەرلەمانتاران نوسراوی خۆمان لەوبارەیەوە ئاڕاستەی دەستەی سەرۆکایەتی پەرلەمانی کوردستان کردووە و ھیوادارین ئەو پرسە لەگەڵ تیمی حکومەت گفتوگۆی لەسەر بکەن و یەکلایی بکەنەوە".
جەختی لەوەشکردەوە، بەپێی ئەو رێککەوتنەی کراوە لەگەڵ حکومەتی فیدراڵ بۆ ناردنی پشکی ھەرێم لە بەشێکدا ئاماژە بە پێدانی دەرماڵەی خوێندکاران کراوە ئەمەش جگە لەوەی بەپێی یاسا باس لە پێدانی دەرماڵەی خوێندکاران کراوە بەوەش ئەگەر دەرماڵەی خوێندکاران نەگەڕێتەوە پێچەوانەی یاساکان حکومەت کاریکردووە.
سەرچاوەیەک لە خۆبەڕێوەبەری باکور و خۆرھەڵاتی سوریا بە رۆژنامەی عەرەبیە جەدیدی راگەیاندوە، لە رۆژی یەک شەممەوە وەفدێکی خۆبەڕێوەبەری باکور و خۆرھەڵاتی سوریا، بە سەرۆکایەتی ئیلھام ئەحمەد سەرۆکی دەستەی جێبەجێکاری ئەنجومەنی سوریای دیموکرات "مەسەدە"، لە مۆسکۆی پایتەختی روسیایە.
بە پێی زانیارییەکان وەفدەکە چاوی بە سێرگی لاڤرۆڤ وەزیری دەرەوەی روسیا دەکەوێت و دواین پێشھاتەکانی رەوشی رۆژئاڤای کوردستان و ھەڕەشەکانی تورکیا و پەیوەندییەکانی ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری و حکومەتی سوریا تاوتوێ دەکەن.
مانگی رابردووش ئیلھام ئەحمەد بە سەرۆکایەتی وەفدێک سەردانی واشنتۆنی پایتەختی ئەمریکای کرد و چاوی بە بەپرسانی ئەو وڵاتە کەوت و رایگەیاند، ئەمریکا بەڵێنی مانەوەی ھێزەکانی لە سوریا و بەردەوامبوونی ھاوکارییەکانی بۆ ھێزەکانی سوریای دیموکرات "ھەسەدە"، دووپاتکردووەتەوە.
ھێزەکانی بەشی گومرگی ھەڵەبجە دوای کۆکردنەوەی زانیاری ورد توانیان دەستبگرن بەسەر بارھەڵگرێک کە ھەشت تۆن جگەی قاچاغی بارکردبوو لەناو کارتۆنی چکلێتدا و بەناوی باری چکلێت ویستبووی داخلی شارەکانی ھەرێمی کوردستانی بکات.
بەڕێوەبەری بەشی گومرگی ھەڵەبجە ئەوەی راگەیاند ئەو تەن ونیو چکلێتەشی کەبارھەلگرەکە وەک قەڵغان بۆ شاردنەوەی جگەرەکە باریکردبوو ماوەی بەسەرچووە و لەھەمانکاتدا جگەری مریشکیش بە پێی ڕێنمایییەکان قەدەغەیە و نابێت ھیچ بازرگانێک بیھێنێتەھەرێمی کوردستانەوە.
هێژا عەبدولواحید بەڕێوەبەری ئاودێری دهۆك لە لێدوانێكدا بۆ كوردسات نیوز رایگەیاند، بۆ دروستكردنی بەنداوەكان هەماهەنگییان لەگەڵ حكومەت و ڕێكخراوەكانی ئێن جی ئۆ كردووە و بودجەی پێویستیش تەرخانكراوە و لە داهاتوویەكی نزیكدا دەست بە دروستكردنیان دەكرێت.
مامۆستایان داواشیان كرد مانگانە لەگەڵ مامۆستایانی دیكە موچەیان پێبدرێت، چونكە تا ئێستا چەند موچەیەكیان لای حكومەتە و وەریان نەگرتووە.
سەرۆکایەتی زانکۆی سلێمانی ئاماژەی بەوەکردووە ماوەی دوو رۆژە خوێندکارانی زانکۆی سلێمانی ھاوکات لەگەڵ خوێندکارانی بەشێک لە زانکۆ و پەیمانگاکانی ھەرێمی کوردستان، دەستیان بەخۆپیشاندان کردووە بۆ داواکردنی دەرماڵەی مانگانەی خوێندکارانی زانکۆ، کەلەساڵی (٢٠١٤)ەوە بەھۆی قەیرانی داراییەوە، بەبڕیاری ئەنجوومەنی وەزیرانی وەستێنراوە .
راشیگەیاندوە، وەک سەرۆکایەتی زانکۆی سلێمانی ئەم داواکارییەی خوێندکاران بەڕەوا دەبینین و پشتگیری تەواوی دابینکردنی دەرماڵەی مانگانەی خوێندکارانی زانکۆ دەکەن، وە ئاگادارین کە چینی خوێندکارانی زانکۆ لەم قۆناغەدا بە چ بارودۆخێکی دارایی ناھەمواردا تێدەپەڕن.
سەرۆکایەتی زانکۆ لە راگەیەنراوەکەیدا ئاماژەی بەوەشداوە، لەئەنجامی خۆپیشاندانەکانی دوێنێ و ئەمڕۆدا، بەداخەوەچەند بەریەککەوتنێکی نەخوازراو لەنێوان خوێندکارانی زانکۆ و پۆلیسی چالاکییە مەدەنییەکاندا ڕویداوە، وەک سەرۆکایەتی زانکۆ و ئەنجومەنی زانکۆی سلێمانی جەختدەکەنەوە لەسەر پاراستنی حەرەمی زانکۆ و ئیدانەی ھەر پێشێلکارییەک و توندوتیژییەک دەکەنەوە کەلەدەرەوەی یاسا و رێنماییەکان ئەنجامدرابێت، ھەربۆ ئەم مەبەستەش لیژنەیەکی بەدواداچون لەسەر ئاستی زانکۆ دروست دەکەین بۆ دەرخستنی راستییەکان و گرتنەبەری رێوشوێنی یاسایی.
"شەمۆل میرە"ئەندامی لیژنەی پەروەردە و خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستی لە پەرلەمانی كوردستان بە كوردسات نیوزی راگەیاند، لەماوەكانی رابردوو سەبارەت بە گەڕانەوەی دەرماڵەی خوێندكاران لەگەڵ وەزارەتی دارایی و وەزارەتی خوێندنی باڵا كۆبونەتەوە، بۆ ئەو مەبەستەش یاداشتێكیان ئاڕاستەی سەرۆكایەتی پەرلەمان كردووە، بۆ ئەوەی لە دانیشتنی پەرلەمان بە ئامادەبونی وەزیرانی دارایی و خوێندنی باڵا گفتوگۆ لەسەر ئەو بابەتە بكەن.
وتیشی، لە ئێستادا رەوشی دارایی باشتربووە و مووچە لەكاتی خۆی دەدرێت و نرخی نەوتیش بەرزبۆتەوە، بەڵام حكومەت بەبیانوی لاواز وەڵامی خوێندكاران و مامۆستایانی وانەبێژ ناداتەوە و پلە بەرزكردنەوەی فەرمانبەرانیشی راگرتووە، هیچ بیانویەكیش بۆ گەڕاندنەوەی دەرماڵەی خوێندكاران نییە.
جەختی لەوەشكردەوە، دەبێت حكومەت بەرەسمی وەڵامی داخوزاییەكان بداتەوە و لە كۆبونەوەی پەرلەمان ئامادەبن، بۆ ئەوەی بڕیار لەسەر داواكارییەكان بدرێت.
وەزارەتی دارایی هەرێم لە روونكردنەوەیەكدا سەبارەت بە دەرماڵەی خوێندكاران رایگەیاند، بەبڕیاری ئەنجومەنی وەزیران لە مانگی شوباتی ٢٠١٤ بەهۆی قەیرانی داراییەوە خەرجكردنی دەرماڵەی خوێندكاران ڕاگیراوە، پێش ساڵی ٢٠١٤ش دوای پەسەندكردنی بودجە لە پەرلەمانەوە، پارەی تەرخانكراو بۆ دەرماڵەی خوێندكاران دانراوە و هەر لە وەزارەتی خوێندنی باڵاوە خەرجكراوە و بە هیچ جۆرێك نەهاتۆتەوە بۆ وەزارەتی دارایی و پەیوەندی بە داراییەوە نییە.
لە روونكردنەوەكەدا جەختی لەوەشكردۆتەوە، هیچ نووسراوێكی رەسمی وەزارەتی خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستی لە ڕێگە ئەنجومەنی وەزیرانەوە لە ساڵی٢٠٢١ەوە بۆ دەرماڵەی خوێندكاران رەوانەی وەزارەتی دارایی نەكراوە.
بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی سلێمانی لە راگەیەنراوێكدا ئاماژەی بەوەكردووە، ماوەی دوو رۆژە خوێندكارانی زانكۆ گردبوونەوەی ناڕەزایی ئەنجام دەدەن بۆ داواكردنی دەرماڵە، وەك ئەركی سەرشانی بەڕێوەبەرایەتی پۆلیس بۆ پاراستنی گیانی خوێندكاران بەردەوامبوون لە پاراستنیان ، بەڵام بە داخەوە هەندێك لە ئامادەبووانی خۆپیشاندانەكەی ئەمرۆ كە بەپێی زانیارییەكانی بەردەستیان و بەڵگەی تەواویان هەیە، خوێندكار نەبوون و دەستیان كردووە بە بەرد گرتنە هێزەكانی چالاكی مەدەنی و هێرشكردنە سەریان بە چەقۆ و بۆكس خەنجەر، ئەوەش بووە مایەی دروستكردنی گرژی و ئاڵۆزی و چەند ئەفسەرو كارمەندێك و چەند خوێندكارێك برینداربوون.
بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی سلێمانی، دەشڵێت دەرگایان كرایەوە بۆ هەر گلەیی و گازندەیەكی خوێندكاران، داواش خوێندكاران دەكات گردبوونەوەو خۆپیشاندانەكانیان بەشێوەیەكی هێمنانەو شارستانییانە ئەنجام بدەن و نەهێڵن خەڵكانی گومانلێكراو چالاكییە شارستانییەكەین لێ تێكبدەن.
قوباد تاڵەبانی لە پەیامەکەیدا رایگەیاند، لە رۆژی شەھیدی یەکێتیدا یادەوەری ئەو ھەزاران شەھیدەی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان دەکەنەوە کە خوێنی پیرۆزی خۆیان کردە قوربانی بەرگری کردن لەم خاک و نیشتمانە.
ئاماژەی بۆ ئەوەشکرد، کێلی شەھیدەکانمان گەورەترین ناسنامەمانە و لەم رۆژەدا پەیمان و وەفا دووپاتدەکەنەوە کە پارێزەری دەستکەوتەکان بن و ھەوڵ بۆ باشترکردنی ژیان و گوزەرانی کەسوکاری سەربەرزی شەھیدان بدەن. قوباد تاڵەبانی جەختیکردەوە، سەرباری دووپاتکردنەوەی بەڵێنی بەھێزترکردنی ریزەکانی یەکێتی، ھەمووان لە بەردەم دەرفەتێکی مێژووییدان بۆ گێڕانەوەی متمانەی گەل، بەتایبەت لە قۆناغی دوای ھەڵبژاردن بە گرتنەبەری شێوازە دیموکراتییەکان وەک ھۆکارێک بۆ گۆڕانکاری لەپێناو راستکردنەوە و بەرەوپێش بردن و بەدیھێنانی سەرکەوتنی زیاتر بۆ ھەرێمی کوردستان. قوباد تاڵەبانی راشیگەیاند، ھەمیشە خۆیان بە قەرزدارباری کەسوکارە سەربەرزەکانی شەھیدان دەزانن.
بەڕێوەبەرایەتی گشتی کارەبای سلێمانی رایگەیاند، پرۆژەی دابینکردنی کارەبای بەردەوام بۆ تۆڕی ڕووناکی شەقامی بازنەیی مەلیک مەحمود یەکێکە لە پرۆژە گرنگەکان کە جگە لە بەخشینی سیمایەکی جوان بە شەقامەکە کاریگەری زۆری دەبێت بۆ سەلامەتی شۆفێران، ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە، لە ئێستادا ٧٠٪ی شەقامەکە کارەبای بەردەوامی بۆ دابین کراوە و بەم نزیکانە ھەمووی تەواو دەبێت.
لە ماوەی رابردوودا شەقامەکانی سلێمانی نۆژەنکرانەوە و نەمام و درەختی زیاتریش بۆ سەوزکردنەوەی شەقامەکان روێنران.
ئاماژەیان بەوەشکردووە، بۆ ئێمە جێگەی پرسیارە کەسێک لە پێگەیەکی فەرمیی دەوڵەتدا ڕێگە بە خۆی بدات ئینکاری واقیعێکی مێژوویی و دیموگرافی و جیوگرافی بکات کە لە ڕاستیدا خۆشی قەناعەتی پێی نییە. ئەو بەڕێزە خۆشی سەردانی ھەرێمی کوردستانی کردووە و، پێمان ناڵێ ئەو شوێنەی سەردانی کردووە کوێیە و ناوی چییە؟
جەختیش لەوەدەکەنەوە، ئەگەر ئەم بەڕێزە لە بوونی جیۆگرافیای کوردستان ھەر گومانی ھەیە با ئاوڕێک لە بەڵگەنامە و مێژووی عوسمانییەکان بداتەوە ئینجا بۆی دەردەکەوێت کوردستان ھەیە یان نییە. عەقلیەتی نکوڵیکردنی میللەتێک و جیۆگرافیاکەی ھەمیشە سەرچاوەی کێشە و گیروگرفت بووە و بە ھیچ ئەنجامێک ناگات.
بە پێی کارنامەی کۆبوونەوەکە سەعات ١١ی پێشنیوەڕۆی ڕۆژی سێشەممە پەرلەمانی کوردستان کۆدەبێتەوە و خوێندنەوەی یەکەم بۆ پێشنیاز یاسای بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی دژ بە خێزان و ئافرەت لەگەڵ پێشنیازەیاسای ھەمواری یاسای سەلماندن و ھەموارەکانی دەکات.
لە تەوەرێکی تریشدا خوێندنەوەی یەکەم بۆ پڕۆژەیاسای چەک لە ھەرێمی کوردستان دەکرێت، بە پێی کارنامەکەی کۆبوونەوەکە پڕۆسەی دەنگدان بۆ پڕۆژەیاسای ھەمواری یاسای بزربووەکان لە ھەڵمەتەکانی لەناوبردنی بە کۆمەڵی گەلی کوردستانی عێراق دەکرێت. ھەروەھا لە تەوەری کۆتاییدا خوێندنەوەی دووەم بۆ پڕۆژەیاسای کۆمپانیا ئەمنییە تایبەتەکان دەکرێت.