کوردستان
ژووری بازرگانی و پیشەسازی سلێمانی لە ٨ خاڵدا داواکارییەکانی خستووەتەڕوو و دەڵێت، ھاوردەکاران ناتوانن سوودمەندبن لە نرخی رەسمی دۆلار ھاوشێوەی ھاوردەکارانی دیکەی عێراق.
ھەروەھا پڕۆسەی گواستنەوەی کەلوپەل و بەرھەم لەنێوان سلێمانی و پارێزگاکانی تری عێراق بەتایبەت لەڕێگەی بەغدادەوە، زۆرجار روبەڕووی ئاستەنگی کارگێڕی دەبێتەوە لە بازگەکان.داواشیکردووە، ئاستەنگەکانی بەردەم کارگەکانی سلێمانی لاببرێن، بە تایبەت کارگەکانی پۆڵا و ئەلەمنیۆم و مس.
ژووری بازرگانی و پیشەسازی راشیگەیاندووە، ھێشتا یاداشتەکەی نێوان ھەردوو وەزارەتی بازرگانی عێراق و ھەرێم کە لەساڵی ٢٠١٥ ئیمزاکراوە نەچووەتە بواری جێبەجێکردنەوە و پڕۆسەی تۆمارکردنی ھێما بازرگانییەکان تەواونەبووە.
ھەروەھا، ئەو کۆمپانیا بازرگانییانەی لە ھەرێم تۆمارکراون، مافی ئەوەیان نییە سوودمەندبن لە نرخی رەسمی دۆلار، ئەگەر دووبارە خۆیان لە بەغداد تۆمارنەکەنەوە. ئەو بازرگانانەی کە راستەوخۆ بە ناوی خۆیانەوە بازرگانی دەکەن بێبەشدەبن لە بەدەستھێنانی دۆلار بە نرخی دیاریکراوی رەسمی.
داواشیکردووە کارئاسانی بۆ کۆمپانیا تایبەتمەندەکانی تۆمارکراو لە پارێزگای سلێمانی بۆ چوونەناو تەندەرینی جێبەجێکردنی گرێبەستە حکومییەکانی پەیوەست بەڕێکارەکانی "مانیفێست، سیڵ، و خزمەتگوزارییەکانی تر" بکرێت.
مەسرور بارزانی لە میانەی مێزگردێکی تایبەتدا لە واشنتۆن رایگەیاند، عێراق دەوڵەتێکی فیدراڵییە و پێویستە ڕێز لە دەستوور و بنەماکانی دیموکراسی و فیدراڵی بگیرێت و وەکو قەوارەیەکی دەستووری و فیدراڵی مامەڵە لەگەڵ ھەرێمی کوردستان بکرێت.
ئاماژەی بەوەشکردووە، خەڵکی کوردستان قوربانییەکی زۆری لەپێناو مافە رەوا و دەستوورییەکانی داوە و ئامادە نییە لە ژێر ھیچ فشارێکدا دەستبەرداری مافەکانی ببێت.
مەسرور بارزانی دەشڵێت، ھەرێمی کوردستان دەیەوێت لەسەر بنەمای دەستوور کێشەکانی لەگەڵ عێراق چارەسەر بکات و گرنگە ھەناردەکردنی نەوتی ھەرێمی کوردستان دەستپێبکاتەوە.
باسی لە پێویستی دابینکردنی شایستە داراییەکان و بەشە بودجەی ھەرێمی کوردستان لە رێگەی دامەزراوە فەرمیی و دەستوورییەکانی حکومەتی ھەرێم کرد.
لە بەرەبەیانی ئەمڕۆوە، شەپۆلێکی بەفربارین سلێمانی و پێنجوێن و چەند ناوچەیەکی دیکەی ھەرێمی کوردستانی گرتووەتەوە، کە رەشەبای بەھێزی لەگەڵدایە و بەھۆیەوە ئاستەنگی ھاتووچۆ دروستبووە.
بەڕێوەبەرایەتی گشتی پەروەردەی سلێمانیش لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، دەسەڵات دراوەتە بەڕێوەبەری پەروەردەکان و سەرۆکی یەکە ئیدارەییەکان، لە ھەر پەروەردەیەک ئاستەنگی ھاتووچۆ دروستبووە، بکرێتە پشوو.
لە بەرامبەریشدا، بەھۆی بەفربارین و دروستبوونی ئاستەنگی ھاتووچۆوە لە بەشێک لە خوێندنگاکانی سنوری سلێمانی کرایە پشوو.
دوابەدوای دروستبوونی ناڕەزایی لەسەر پرۆسەی تەلبەندکردنی سنووری نێوان ھەرێمی کوردستان و کۆماری ئیسلامی ئێران، خالید شوانی، وەزیری دادی عێراقی یاداشتنامەیەکی لەوبارەیەوە، ئاڕاستەی محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عێراق کرد، کە ھەریەک لە عیماد ئەحمەد ئەندامی مەکتەبی سیاسی، مامۆستا جەعفەر، کاروان یاروەیس ئەندامی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عیراق ناوەرۆکی یاداشتنامەیەکیان گەڵاڵەکردبوو.
کاروا یاروەیس ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەران بە کوردسات نیوزی راگەیاند، لە وەڵامی یاداشتەکەدا، سەرۆکوەزیرانی عێراق بڕیاریدا بە ڕاگرتنی پرۆسەی تەلبەنکردنی سنووری نێوان ھەرێمی کوردستان و ئێران و وەزارەتی ناوخۆشی راسپارد، پێداچوونەوە بە پرۆسەکەدا بکان و ھەموو ناڕەزاییە گوندنشینان لەبارەی زەوی و زارەکانیان بەھەند وەربگیرێن.
تەلبەندکردنی سنورەکان لەگەڵ ئێران لە قۆناغی یەکەمدا لەسنوری ناحیەکانی مەیدان و قۆرەتووی ئیدارەی گەرمیانەوە دەستی پێکردووە بەدرێژی ٢٧٥ کم تاوەکو قەزای پێنجوێن و جوتیاران و گوندنیشینانیش دەڵێن بەھۆی پڕۆسەکەوە بەشێک لە زەوییەکانیان لەدەستدەدەن.
محەمەد زراری، بەڕێوەبەری گشتی لە دیوانی چاودێری دارایی ھەرێمی کوردستان بە کوردسات نیوزی راگەیاند، دروستکردن و دەرھێنانی کارتی بانکی بۆ مووچەخۆرانی ھەرێمی کوردستان ئاسان نییەو کاتی زۆری دەوێت.
وتیشی، دەبێت بایۆمەتری بکرێتە بنەما بۆ ھەژماری بانکی فەرمانبەرانی ھەرێم کە لەلایەن وەزیری دارایی فیدراڵەوە داوا کراوە بۆ مووچەی مانگی ئازاری فەرمانبەران.
بەوتەی محەمەد زراری، لەکۆی نزیکەی ٧٠٠ ھەزار فەرمانبەر، تا ئێستا نزیکەی ٢٠٠ ھەزار فەرمانبەر لە پرۆسەی ھەژماری من بەشدارییان کردووە کە ماوەی چەند مانگێکە دەستیپێکردووە.
ئاماژەی بەوەشدا، لە ئێستادا لەگەڵ لیژنەیەکی چاودێری دارایی فیدراڵ سەرقاڵی وردبینین لە داھات و خەرجیی شەش مانگی دووەمی ساڵی رابردووی ھەرێم کە نزیکەی ھەفتەیەک دەخایەنێت.
رۆژی دووشەممە وەزیری دارایی عێراق لەکۆبوونەوەیدا لەگەڵ لیژنەی دارایی جەختیکردەوە، ناردنی مووچەی مانگی شوباتی فەرمانبەرانی ھەرێم، پەیوەستە بە ناردنی لیستی مووچەخۆرانەوە، لە مانگی ئاداریشەوە لەڕێگەی بانکەکانەوە مووچەخۆران مووچەکانیان وەردەگرن.
لە شاری ئامەدی باکوری کوردستان نەخشەڕێگای" پێویستە سەرلەنوێ دەربارەی چارەسەر بدوێین"، لەلایەن پلاتفۆرمی پاراستن و پشتیوانی ئامەد خرایەڕوو، لە نەخشە رێگاکەدا ھاتووە، لە سەرەتای کۆمارەوە پرسی کورد ھەیە، ناکرێت بە سیاسەتی ئەمنی دەرگیری ئەو پرسە ببن و توندوتیژی ڕێگەی چارەسەر نییە، کە بەھۆی چارەسەرنەکردنی پرسی کوردەوە چەندین کێشە و قەیران سەریان ھەڵداوە.
جەخت لەوەشکراوەتەوە، چارەسەری پرسی کورد، پێویستی بە ئیرادەیەکی نوێیە، بۆ ئەوەش پێویستە تفەنگەکان بێدەنگ بکرێن، بۆ ئاشتی و چارەسەری بەردەوامیش پێویستە ئاستەنگەکان لاببرێن و دەرفەتی پێویست دابین بکرێت بۆ ئەوەی بتوانن ڕۆڵی خۆیان بگێڕن.
ئاماژە بۆ ئەوەشکراوە، پرسی کورد خاڵی سەرەکی کێشە ئابوری، دیموکراسی، یاساییەکانی وڵاتە و پێویستە لایەنە سیاسییەکان لەسەر ئەو بناغەیە دوور لە ململانێی سیاسی لە پرسەکە نزیک ببنەوە.
بەڕێوبەرایەتی گشتی فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی ھەولێر لە رونکردنەوەیەکدا ئاماژەی بۆ ئەوەکردووە، بەھۆی دروستبوونی کێشە بۆ فڕۆکەیەکی ھێلی ئاسمانی تورکیا لە کاتی نیشتنەوەیدا، سەرەنجام فڕۆکەکە گەڕاوەتەوە بۆ تورکیا.
راشیگەیاندووە، لەفڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی ھەولێر، سێ ڕێگای جیاواز و ھەماھەنگ و کارا و بەردەستە بۆ نیشتنەوەی ھەر فڕۆکەیەک، کە بریتین لە، سیستەمی"ئای ئێڵ ئێس"و"جی پی ئێس"و"ڤیشوەڵ"، بەپێی ڕێسا و میکانیزمی گەشتەکانی ھێلی ئاسمانی، پێویستە ھەردوو سیستەمی"ئای ئێڵ ئێس"و"جی پی ئێس"بەردەست و کارا بن لە کاتی نیشتنەوەی فڕۆکەکانیان.
لە بەشێکی تری رونکردنەوەکەدا ھاتووە، لەکاتی ھاتنی ئەو فڕۆکەیە ھەردوو سیستەمەکە بەردەست بووە، بەڵام کێشە لە سیگناڵی سیستەمی"جی پی ئێس"ی فڕۆکەکە ھەبووە، بۆیە گەڕاوەتەوە تورکیا، دوای چەند سەعاتێک کێشەکە چارەسەرکرا، دوبارە گەڕایەوە بۆ فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی ھەولێر و بەبێ ھەبوونی کێشە لە نیشتنەوەی دا گەشتەکە ئەنجامدرا.
بەپێی راگەیەندراوێکی وەزارەتی بازرگانی و پیشەسازی ھەرێم، بڵند محەمەد بەڕێوەبەری گشتی تۆمارکردنی کۆمپانیاکان لەگەڵ عەلی عەلاق پارێزگاری بانکی ناوەندی عێراق کۆبووەتەوە بە مەبەستی گفتوگۆ لەبارەی گرفتی کۆمپانیاکانی ئالوگۆڕی دراو و لەسەر سێ خاڵ رێککەوتوون و یەکەمیان بریتییە لەوەی کە تا ٣١/٣ی داھاتوو کۆمپانیاکانی ئاڵوگۆڕی دراو لە ھەرێمی کوردستان مافیان دەبێت رێکارەکانی (یەکگرتنەوە) تەواوبکەن و سەرجەم مەرجەکانی بانکی ناوەندی جێبەجێبکەن، بەپێچەوانەشەوە لەدوای ئەو وادەیە مافی وەرگرتنی مۆڵەتیان نامینێت و لەلایەن بانکی ناوەندییەوە بۆ مۆلەتی پلە ئەلیف و با.
خاڵی دووەمی رێککەوتنەکەش ئەوەیە کە لەسەر داوای بەڕێوەبەری گشتی تۆمارکردنی کۆمپانیاکان مەرجی دانانی سەرمایەی دوو ملیار و ٥٠٠ ھەزار دینار ھەڵگیرا کە پێشتر وەک مەرجەکانی وەرگرتنی مۆڵەت دەبوایە کۆمپانیاکان ئەو بڕە پارەیە لە بانکی ناوەندی عێراق دابنێن، لە خاڵی سێیەمیشدا ھاتووە، ئەو کۆمپانیایانەی تەواوی مەرجەکانی بانکی ناوەندییان تەواوکردووە لەچەند ھەفتەی داھاتوودا مۆڵەتی بانکی ناوەندییان پێدەدرێت.
ئەنجومەنی سوریای دیموکرات (مەسەدە) کە نوێنەرایەتی باڵی سیاسی ئیدارەی خۆبەڕێوەبەری رۆژئاوای کوردستان دەکا، لە راگەیەنراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، بەیانی ئەمڕۆ بە بۆمبی دەستی ھێرشکراوەتەسەر بارەگەکەی لە قامیشلۆ، ئەوەش باجی ھەڵوێست و دەستپێشخەرییەکانیەتی بۆ بەھێزکردنی گفتوگۆی ناوخۆیی لە سوریا و دروستکردنی گۆڕانکاری بەشێوەی دیموکراسی لە وڵاتدا.
ئەوەشی خستووەتەڕوو، سەرەڕای بە ئامانجگرتنی بارەگاکانیان و ئەو ئاستەنگیانەی دێتە بەردەمیان، بەڵام ئەوان لە ھەوڵەکانیان بۆ بەدیھێنانی ئارامی سیاسی لە سوریادا بەردەوام دەبن.
ڕاگەیاندنی ھاتووچۆی ھەولێر بڵاویکردەوە، شۆفێران ئاگاداردەکاتەوە کە لە ئەمڕۆوە کامێراکانی تۆمارکردنی سەرپێچی خێرایی خاڵ بۆ خاڵ لە ڕێگای (ھەولێر-دھۆک) لە بەرامبەر گوندی (گەزنە) تاوەکو پردی چەمە بەشێوەی تاقیکردنەوە دەکەونە کار.
ئەوەشی خستووەتەڕوو، ماوەی تاقیکردنەوەکە تا سەعات ١٢ـی شەوی ٤ـی ئادار بەردەوامدەبێت و لەدوای ئەوکات و بەروارەوە، سەرپێچییەکانی تیژڕۆیی تۆماردەکرێن لە سیستمی سزادانی ھاتووچۆ.
ھاتوچۆی ھەولێر دەشڵێت، بەرزترین خێرایی ڕێگاپێدراو بۆ ئۆتۆمبێلە بچوکەکان ١٠٠ کیلۆمەترە لە سەعاتێکدا و بۆ ئۆتۆمبێلی بارھەڵگری گەورەش ٨٠ کیلۆمەتر لە سەعاتێکدا دیاریکراوە.
ڕێکخراوی مافی مرۆڤی ھەنگاو بڵاویکردەوە، لە سنووری ھەنگەژاڵی شاری بانە ھێزەکانی پاسەوانی سنوری ئێران دەستڕێژی گولـلەیان لە ژمارەیەک کۆڵبەر کردووە و لە ئەنجامیشدا کۆڵبەرێک بەناوی سەید جەعفەر فەرەجی، خەڵکی گوندی دەورە قەڵای شاری سەقز کوژراوە و کۆڵبەرێکی دیکەش بریندارکراوە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، سەید جەعفەر فەرەجی تەمەن ٤٢ ساڵ، خێزاندار و باوکی دوو منداڵ بووە.
لەلایەکی دیکەشەوە، شەوی شەممەی رابردوو لەسنووری شاری نەوسوودی سەر بە پارێزگای کرماشان ھێزەکانی پاسەوانی سنوری ئێران دەستڕێژی گولـلەیان لە ژمارەیەک کۆڵبەر کردووە و لەئەنجامیشدا لانیکەم ٢٠ کۆڵبەر برینداربوون.
سەرۆکایەتی ھەرێم بڵاویکردەوە، نێچیرڤان بارزانی سەرۆکی ھەرێمی کوردستان لە دیدارێکدا لە ھەولێر لەگەڵ پاتریک دورێل باڵیۆزی نوێی فەڕەنسا لە عێراق، جەختی لە خواستی ھەرێمی کوردستان بۆ برەودان بە پەیوەندییەکانی لەگەڵ فەڕەنسا دووپاتکردەوە و سوپاسی پشتگیریی بەردەوامی فەڕەنسای بۆ عێراق و ھەرێمی کوردستان کرد.
لای خۆیەوە، باڵیۆزی نوێی فەڕەنسا لە عێراق لە کۆبوونەوەکەد ئاماژەی بە گرنگی ئەنجامدانی ھەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان و برەودان بە پەیوەندییەکانی ھەولێر ـ بەغدا کرد و ئەوەشی خستووەتەڕوو، وڵاتەکەی بە بایەخ و گرنگییەکی زۆرەوە لە پەیوەندییەکانی لەگەڵ عێراق و ھەرێمی کوردستان دەڕوانێت و لە ھاوکاری و پشتگیرییان بەردەوام دەبێت.
بەڕێوەبەرایەتی ھاتوچۆی دھۆک بڵاویکردەوە، ٤٠ داواکارییان لەلایەن دانیشتوانی گوندەکانی سەر رێگەی دھۆک-زاخۆ پێگەیشتووە بۆ کەمکردنەوەی روداوەکانی ھاتووچۆ، کە داوادەکەن کامێرای خاڵ بۆ خاڵ لەسەر رێگاکە جێگیربکرێت.
ئەوەشی خستووەتەڕوو، لەئێستادا ئامادەکاری دەکەن بۆ ئەوەی لەچەند رۆژی داھاتوودا کامێرای خاڵ بۆ خاڵ لەسەر ئەو رێگایە جێگیربکرێت، ئاگاداری ھاووڵاتیانیش دەکاتەوە کە دانانی کامێرای خاڵ بۆ خاڵ ناوشاری دھۆک ناگرێتەوە.
لە ناوەڕۆکی باسەکەیدا سەعدی ئەحمەد پیرە پاڵپشت بە چەندین نموونە و ئەزموونی قۆناغەکانی خەباتی سیاسی و چەکداری ھێز و لایەنە سیاسییەکانی کوردستان ئاماژەی بە چۆنیەتی مامەڵەی ژیرانە و سیاسیانەی کادیران کرد لە ئاست و ئۆرگانە جیاوازەکان، کە لە ئەنجامدا خزمەت بە بەرژەوەندی گشتی کۆمەڵگە و کۆمەڵانی خەڵک بکات، وتیشی، پێویستە کادرانی یەکێتیی نیشتیمانیی کوردستان بە سوود وەرگرتن لە ئەزموونی رابردووی پڕ سەروەری یەکێتی بە گشتی و حیکمەت، رێنوێنی، کارە ناوازەکانی سەرۆک مام جەلال ئاڕاستەی خەباتی سیاسی و دیبلۆماسیان بۆ ئایندە دیاریبکەن بە تێک ھەڵکێشکردن لەگەڵ قۆناغی نوێی خەبات و گۆڕانکارییەکانی سەردەم .
دواتر بە ووتەیەکی د. رێواز فایەق و بە خستنەڕووی سەرنج و پرسیارەکانی ئامادەبووان کۆتایی بە پێشکەشکردنی بابەتەکە ھات.
ئەحمەد رەمەزان وتەبێژی پۆلیسی زاخۆ بە کوردسات نیوزی ڕاگەیاند، ئێوارەی ئەمڕۆ لە گەڕەکی عەباسییەی زاخۆ، بەھۆی دەمەقاڵێوە، لەنێوان دوو خوێندکاردا شەڕە چەقۆ دروستبووە و سەرەنجام یەکێکیان ئەوەی دیکەیانی بەچەقۆ بریندارکردووە و دواتر بەھۆی سەختی برینەکەشیەوە لە رێگادا بۆ نەخۆشخانە گیانیلەدەستداوە.
ئەوەشی خستەڕوو، ئەو دوو خوێندکارە دراوسێن و ھاوڕێی یەکترین، دەمەقاڵێکەشییان لە قوتابخانە دروستبووە و دواتر لە دەرەوەی قوتابخانەکە شەڕ لەنێوانیاندا دروستبووە.
وتەبێژی پۆلیسی زاخۆ ئاماژەی بەوەشدا، لێکۆڵینەوەیان لە ڕووداوەکە دەستپێکردووە، بەڵام تائێستا بکوژی ئەو خوێندکارە تەمەن ١٦ ساڵە دەستگیرنەکراوە.
لەو سەردانەدا وەفدی یەکێتی لەلایەن د. نەوزاد بامەرنی بەرپرس و ستافی لق پێشوازیکران، ھاوکات سەردانێکی دۆستانەی نێوانیان بوو لە پارێزگای دھۆک بەمەبەستی گەیاندنی پیرۆزبایی دەستبەکاربوونی وەکو بەرپرسی نوێ لق، دیداریکی تری سەردانەکە تاوتووێکردنی بارودۆخی سیاسی کوردستان و عێراق و ناوچەکە بوو، ھەروەھا باسی ھەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان کرا کە چاوەڕێ دەکرێت سەرۆکایەتی ھەرێمی کوردستان رۆژی ئەنجامدانی ھەڵبژاردن دیاری بکات و پێویستە ھەمووان پێوەی پاپەند بن .
لیپرسراوی مەڵبەندی دھۆک رایگەیاند، یەکێتیی نیشتیمانیی کوردستان ئامادەیە بۆ ھەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستان و جەختی لەوەشکردەوە، کە یەکێتی پشتیوانی پێکھاتە سەرەکییەکانە، چونکە سەرۆک مام جەلال گرنگی و تایبەتی پێداون و ھەموو کات داوای مافیانی کردوە بۆیە ناکرێت پشتگوێ بخرین بەڵام خۆیان نوێنەراتی خۆیان بکەن.
بەرپرسی لقی یەکی پارتی لە دھۆک، سوپاسی وەفدی یەکێتی کرد بۆ ئەو سەردانە دۆستانەی نێوانیان و ھیوای خواست ئەم سەردانانە بەردەوامی ھەبێت لە پارێزگای دھۆک.