بەڕێوەبەرایەتی گشتی کارەبای سلێمانی نرخی کارەبای مۆلیدە ئەهلییەکانی بۆ مانگی ئاب (مانگی 8) راگەیاند، هاوکات ئاماژەی بەوەدا کە بەهۆی فراوانبوونی "پڕۆژەی روناکی" و دابینکردنی کارەبای 24 کاتژمێری، 602 مۆلیدەی ئەهلی لە سەنتەری شاری سلێمانی کوژاونەتەوە.

بەپێی راگەیەندراوێکی بەڕێوەبەرایەتی گشتی کارەبای سلێمانی، دوای کۆبوونەوەی لیژنەی تایبەت و لەبەرچاوگرتنی نرخی سووتەمەنی، نرخی هەر کاتژمێرێک کارەبای مۆلیدە بۆ یەک ئەمپێر بە (40) چل دینار دیاریکراوە.

بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی کە مۆلیدەکان لە مانگی ئابدا لە نێوان (275 بۆ 300) کاتژمێر کاریان کردووە، نرخی یەک ئەمپێر کارەبا بۆ ئەو مانگە لە گەڕەکەکانی ناوشاری سلێمانی لە نێوان (11.000) بۆ (12.000) دیناردا دەبێت.

پڕۆژەی روناکی و کاریگەرییەکانی

کارەبای سلێمانی جەختی لەوە کردووەتەوە کە بەهۆی سەرکەوتنی "پڕۆژەی روناکی"، تەواوی سەنتەری شاری سلێمانی چووەتە ژێر چەتری پڕۆژەکەوە و کارەبای24 کاتژمێرییان بۆ دابینکراوە. ئەمەش بووەتە هۆی کوژانەوەی 602 مۆلیدەی ئەهلی لە شارەکەدا.

لە راگەیەندراوەکەدا داوا لەو هاووڵاتیانە کراوە کە گەڕەکەکانیان چوونەتە ناو پڕۆژەکەوە و چیتر پێویستییان بە کارەبای مۆلیدە نەماوە، پێویستە بە زووترین کات حیسابی پارەی مۆلیدەکانیان پاکتاو بکەن.

وەزارەتی دارایی و ئابووری هەرێمی کوردستان رایگەیاند کە تەواوکاری موچەی مانگی شەش خرایە سەر هەژماری وەزارەت.

بەپێی راگەیەندراوەکە؛ بڕی یەک تریلیۆن و حەوت ملیار و سێسەد و پەنجا و دوو ملیۆن دینار وەک تەمویلی مووچەی مانگی حوزەیرانی فەرمانبەران و مووچەخۆرانی هەرێمی کوردستان خراوەتە سەر هەژماری بانکی وەزارەت لە لقی هەولێری بانکی ناوەندی عێراق.

سەرچاوەیەکی ئاگادار لە دەزگای ئاسایشی هەرێمی كوردستان بە کوردسات نیوزی راگەیاند؛ بەرەبەیانی ئەمڕۆ چەند درۆنێک لە سلێمانی خرانەخوارەوە. 

ئەمڕۆ دوا وادەیە بۆ خۆتۆماركردن لە فۆرمی ئەلیكترۆنی خۆراك، بەڕێوەبەری پسوڵەی خۆراكی سلێمانیش دەڵێت لە قۆناغی دوەمدا بەشی خزمەتگوزاری دەكرێتەوە.

ئاراس محەمەد بەڕێوەبەری پسوڵەی خۆراكی سلێمانی بە كوردسات نیوزی راگەیاند، ، ئەمڕۆ دوا وادەی خۆتۆماركردنە لە سیستمی  فۆرمی ئەلیكترۆنی خۆراك و سەعات 12 شەو خۆتۆماركردن كۆتایی دێت، وتیشی تا ئێستا هیچ بریارێك نییە لە وەزارەتی بازرگانی عیراقەوە بۆ درێژكردنەوەی ئەو وادەیە.

راشیگەیاند، بڕیارە دواتر خۆتۆماركردن لە سیستمی فۆرمی ئەلیكترۆنی خۆراك ببێتە پارە بەڵام تا ئێستا كاتەكەی دیارینەكراوە. 

روونیشیكردەوە، لە دوای 1/9/2025  بەشی خزمەگوزاری لە ئەپڵیكەشنی تایبەت بە فۆرمی ئەلیكترۆنی خۆراك دەكرێتەوە، بۆ تۆماركردنی ناوی منداڵ و گۆڕینی شوێنی پسوڵەی خۆراك و سڕینیە و تۆماركردنی خێزانی نوێ و سەرجەم رێكارەكانی دیكە، لەبەرامبەر ئەو كارانەشدا بری 11 هەزار دینار لەرێی هەژمای بانكییەوە لە هاوڵاتیان وەردەگیرێت.

بەپێی ئامارەكانی وەزارەتی بازرگانی هەرێم، رێژەی خۆ تۆماركردن لە فۆرمی  ئەلیكترۆنی خۆراك لە هەولێر لە 88% بووەو لە سلێمانی لە 87% بووە لە دهۆك لە 83% بووە لە هەڵەبجەش 89% بووە.

ئاستی ئاوی كۆگاكراو لە عیراق بۆ كەمتر لە هەشت ملیار مەتر سێجا دابەزیووە و پێدەچێت تا وەرزی زستان بەشی پێداویستیی رۆژانە بكات.

غەزوان سەهلان یاریدەدەری بەڕێوەبەری گشتی دەستەی خستنەگەڕی پرۆژەكانی ئاودێری لە وەزارەتی سەرچاوە ئاوییەكانی عیراق رایگەیاند، ئاستی ئاوی كۆگاكراو لە عیراقدا بەردەوامە لە دابەزین و گەیشتووەتە كەمتر لە هەشت ملیار مەتر سێجا.

وتیشی، پێشبینی دەكرێت ئەو بڕە ئاوەی كۆگاكراوە تا وەرزی زستانی داهاتوو بەشی پێداویستییەكانی بكات، ئەویش تەنها بۆ خواردنەوە و باخداریی نەك بۆ كشتوكاڵكردن.

دەشڵێت، ئاستی بەردانەوەی ئاو لەلایەن توركیاوە بۆ عیراق لە رێگەی روباری فوراتەوە دەگاتە 200 مەتر سێجا لە چركەیەكدا و ئەوەش كەمە و لە ئاست پێداویستییەكانی عیراقدا نییە، بەو هۆیەشەوە رۆژانە 850 بۆ 900 مەتر سێجا لە ئاوی كۆگراوی بەنداوەكانی حەدیسە و موسڵ و دوكان و دەربەندیخان و دەریاچەی سەرسار بۆ پێداویستی دەردەهێنرێت.

سەرۆک کۆماری ئێران: "شۆڕشێک" لە بازرگانی لە نێوان چین و ئاسیای ناوەڕاستدا دروست دەکەین

مەسعود پزیشکیان، سەرۆک کۆماری ئێران، رایگەیاند کە بەستنەوەی بەندەری چابەهار بە تۆڕی هێڵی شەمەندەفەرەوە لە داهاتوویەکی نزیکدا، گۆڕانکارییەکی گەورە لە پەیوەندیکردنی چین و ئاسیای ناوەڕاست بە ئۆقیانووسی هیندییەوە دروست دەکات. پزیشکیان ئەم لێدوانانەی لە وتارێکدا لە لووتکەی رێکخراوی هاوکاریی شانگهای لە وڵاتی چین پێشکەش کرد.

پێگەی جوگرافیای ئێران و فراوانکردنی هاوکارییەکان

سەرۆکی ئێران جەختی لەوە کردەوە کە ئێران، بەهۆی پێگە جیۆپۆلەتیکییە ستراتیژییەکەیەوە، ئامادەیە ژینگەیەکی لەبار بۆ فراوانکردنی هاوکارییە هەرێمییەکان دابین بکات. وەک ئاماژەیەک بۆ گرنگیی ئەم پڕۆژەیە، وتی: "بەندەری چابەهار بە زوویی بە تۆڕی نیشتمانیی هێڵی شەمەندەفەر دەبەسترێتەوە، کە لە ئەنجامدا چین، ئاسیای ناوەڕاست، و ئەفغانستان بە ئۆقیانووسی هیندی دەبەستێتەوە."

پزیشکیان رێکخراوی هاوکاریی شانگهای بە "هێمای هەوڵدان بۆ ئاشتی لە جیهانێکی پڕ قەیراندا" وەسف کرد و دووپاتی کردەوە کە ئێران ئامادەیە رۆڵێکی کارا لە دابینکردنی ئاسایشی بەکۆمەڵ و فراوانکردنی هاوکارییەکاندا بگێڕێت.

پێشنیازەکان بۆ کەمکردنەوەی کاریگەریی سزا و بەهێزکردنی ئاسایش

لە بەشێکی دیکەی وتارەکەیدا، سەرۆکی ئێران داوای کرد کە رێکخراوەکە دوو رێچکەی هاوتەریب بگرێتەبەر: "پێویستیی بنیاتنانی ئاشتی" و "بەهێزکردنی هاوکاریی دارایی بۆ کەمکردنەوەی کاریگەریی سزا ئابوورییەکان". لەمبارەیەوە، چەندین پێشنیازی خستەڕوو، لەوانە: پێکهێنانی لیژنەی وەزیرانی دەرەوە بۆ بەڕێوەبردنی قەیرانەکان و وەڵامدانەوەی خێرا بۆ پێشێلکردنی سەروەریی وڵاتانی ئەندام، هەروەها "دەستپێشخەریی ژمێریاری و یەکلاکردنەوەی تایبەتیی شانگهای بۆ کەمکردنەوەی پشتبەستن بە دۆلار".

هەروەها پزیشکیان بە گەرمی پێشوازی لە دامەزراندنی چەندین سەنتەری تایبەتمەند کرد بۆ ئاسایش، لەوانە سەنتەری بەرەنگاربوونەوەی قاچاخچێتی ماددە هۆشبەرەکان، میکانیزمەکانی وەڵامدانەوەی خێرا، و سەنتەری لێکۆڵینەوە ستراتیژییەکان. ئەو جەختی کردەوە کە ئێران جێبەجێکردنی ستراتیژیی دە ساڵەی شانگهای بە "هەلێکی مێژوویی" دەزانێت بۆ هاوکاری لە بوارەکانی ژێرخان، وزە، ئابووریی دیجیتاڵی، ژینگە، کەلتوور و زانست.

سەرۆکی ئێران پشتیوانیی وڵاتەکەی بۆ دەستپێشخەریی حوکمڕانیی جیهانی کە لەلایەن سەرۆکی چینەوە راگەیەندرا، دووپاتکردەوە و بە هەنگاوێک بەرەو جیهانێکی دادپەروەرتر وەسفی کرد.

کاریگەرییە ئابوری و سیاسییەکان: وێستگەیەکی ستراتیژی بۆ ئێران و چین

چاوێدران پێیان وایە کە ئەم هێڵی شەمەندەفەرە رێگایەکی جێگرەوەی سەرەکی دەبێت بۆ رێڕەوە دەریاییەکان، کە ئەمەش کاریگەریی سزا ئابوورییەکانی ئەمریکا کەم دەکاتەوە و ئێران توانای ئەوە بە ئێران دەبەخشێت کە کاڵاکانی هەناردە و هاوردە بکات بە دوور لە چاودێریی ئەمریکا. ئێران خاوەنی پێگەیەکی جوگرافیی ستراتیژییە کە هێزە ئابوورییەکانی رۆژهەڵات و رۆژاوا بەیەکەوە دەبەستێتەوە، ئەمەش دەرفەتێکی زێڕینی بۆ دابینکردنی داهاتی زیاتر لە رێگەی تۆڕی رێڕەوە نێودەوڵەتییەکانەوە دەڕەخسێنێت. 

ئەم هەنگاوە لە چوارچێوەی دەستپێشخەریی "پشتێنە و رێگا"ی چین دێت، کە نزیکەی دە ساڵ لەمەوبەر دەستی پێکرد بە ئامانجی دروستکردنی تۆڕێک لە رێگا بازرگانییە وشکانی و دەریاییەکان لە نێوان ئاسیا و ئەوروپادا، کە ئەمەش گرنگیی سیاسی و ئابووریی پڕۆژەکە نیشان دەدات.

لووتکەی رێکخراوی شانگهای: فراوانبوونێکی مێژوویی

لووتکەی ئەمجارەی رێکخراوەکە، کە بەرفراوانترین لووتکەیە لە مێژووی رێکخراوەکەدا، لە رۆژانی 31ی ئاب و 1ی ئەیلوولی ئەمساڵ لە شاری تیانجینی چین بەڕێوە دەچێت. 20 سەرۆکی وڵاتانی نا ئەندام و نوێنەرانی رێکخراوە نێودەوڵەتییەکان بەشداری تێدا دەکەن.

رێکخراوی هاوکاریی شانگهای لە ساڵی 2001 دامەزراوە و لە ئێستادا وڵاتانی روسیا، چین، هیندستان، ئێران، کازاخستان، قرغیزستان، تاجیکستان، پاکستان، ئۆزبەکستان، و بیلاڕووس (کە لە 4ی تەمموزی 2024 بە فەرمی پەیوەندی پێوە کرد) لەخۆ دەگرێت. هەروەها ئەفغانستان و مەنگۆلیا وەک چاودێر بەشدارن، لەکاتێکدا ئازەربایجان، ئەرمینیا، بەحرەین، میسر، کەمبۆدیا، قەتەر، کوەیت، دوورگەکانی ماڵدیڤ، میانمار، نیپال، ئیمارات، سعودیە، تورکیا، و سریلانکا وەک "هاوبەشی گفتوگۆ"ن.

پلانێكی تری ئەمریكا بۆ راگواستنی دانیشتوانی غەززە لە بەرامبەر پارەدا ئاشكرا دەبێت كە تیایدا وەبەرهێنانی 100 ملیار دۆلاری بە سەرپەرشتی ئەمریكا بۆماوەی 10 ساڵ بۆ دابین دەكرێت بەمەبەستی گۆڕینی بۆ ئەو شوێنەی كە ترەمپ خۆی بە "ریڤێرای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست" وەسفیكردووە.

رۆژنامەی واشنتۆن پۆست بەڵگەنامەیەكی 38 لاپەڕەیی ئاشكراكردووە كە ئیدارەكەی ترەمپدا گفتوگۆی لەسەر دەكات و پلانی دوای جەنگ بۆ غەززە لەخۆدەگرێت.

پلانەكە پێشبینی ئەوە دەكات غەززە لانیكەم بۆماوەی 10 ساڵ لە ژێر كۆنترۆڵی ئەمریكادا بمێنێتەوە بەمەبەستی گۆڕینی بۆئەو شوێنەی كە ترەمپ خۆی بە "ریڤێرای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست" وەسفیكردووە.

ریڤێرا وشەیەكی ئیتاڵییە بە واتای كەنار دێت، ریڤێرای فەرەنسی و ئیتاڵی وەك دوو شریتی كەنار دەریا كە دەكەونە سەر دەریای ناوەڕاست و دوو ناوچەی جوانی سروشت و هاوینەهەواری گەشتیاریی بەناوبانگن.

پلانەكەی ئیدارەی ترەمپ ئۆفەرێك لەخۆدەگرێت بۆ دانیشتووانی غەززە كە خۆبەخشانە زەوییەكانیان بەجێبهێڵن لە بەرامبەر قەرەبووی دارایی، یان بە شێوەیەكی كاتی بگوازرێنەوە بۆ ناوچە داخراو و سەلامەتەكانی ناو كەرتەكە تا ئەو كاتەی ئاوەدانكردنەوە تەواو دەبێت.

پلانەكە باس لەوە دەكات، ئیدارەی ئەمریكا سندوقێكی متمانەپێكراوی بۆ نیشتەجێكردنی دانیشتووانی غەززە لە دەرەوەی فەلەستین و ناوخۆ دادەمەزرێنێت، بەشێوەیەك هەر فەلەستینییەك خاوەنی زەوییە لە غەززە، ناوی لە سندوقەكە تۆمار دەكرێت و دواتر دەتوانرێت بگۆڕدرێتەوە بە شوقەیەك لە یەكێك لە سیتییە پێشكەوتووەكانی شارەكە، بەڵام ئەوانەی بڕیاری بەجێهێشتنی شارەكە دەدەن، پارەیەكی كاشیان بە بڕی پێنج هەزار دۆلار پێدەدرێت، لەگەڵ یارمەتیدانی چوار ساڵ بۆ دابینكردنی كرێی خانوو و ساڵێكی تەواوی خواردنیش.

بەپێی پلانەكە، هەر كەسێك غەززە بەجێبهێڵێت، نزیكەی 23 هەزار دۆلاری لە سندوقەكە بۆ پاشەكەوت دەكرێت.

دەستپێشخەرییەكە ناوی سندوقی دووبارە دروستكردنەوە و خێراكردن و گۆڕانكاری ئابووری غەززەیە كە لەلایەن ئیسرائیلییەوە پەرەی پێدراوە.

هەرچەندە تائێستا پلانەكە بە رەسمی پەسەند نەكراوە، بەڵام پێشبینی دەكرێت وەبەرهێنانێكی 100 ملیار دۆلاری بتوانێت لە ماوەی 10 ساڵدا نزیكەی چوار هێندە داهات لە غەززە بەدەستبهێنێت.

سەرکردەی حوسیەکان هەڕەشەی زیادکردنی هێرشەکان بۆ سەر ئیسرائیل دەکات پاش کوژرانی ژمارەیک وەزیر و لێپرسراوی حکومەتی یەمەن بەهۆی هێرشی ئاسمانی ئیسرائیلەوە.

عەبدول مەلیک حوسی سەرکردەی حوسیەکان رایگەیاند، لەمەودوا هێرشەکانیان لەڕێگەی درۆنی خۆکوژ و موشەکە بالیستیەکانەوە زیاتر دەکەین بۆ سەر دامەزراوە ئیسرائیل ، هەروەها گەمارۆی دەریاییش جێبەجێ دەکەن لە دەریای سور.

ئاماژەی بەوەشکرد، لە رۆژانی داهاتوودا سەرکەوتنی زیاتر بەدەستدەهێنن کە گرنگییەکی زۆریان دەبێت لە پوچەڵکردنەوەی هەوڵەکانی ئیسرائیل بۆ ئەنجامدانی هێرش بۆ سەر گەلی یەمەنی یاخود بە ئامانجگرتنی دامەزراوە رەسمیەکانی حکومەتی یەمەن.

ئەوەش دوای ئەوەدێت، 28 ی ئەم مانگە سوپای ئیسرائیل ژمارەیەک هێرشی ئاسمانی کردە سەر چەند دامەزراوەیەکی سەربازی حوسیەکان لەیەمەن، بەپێی میدیا عەرەبیەکانیش لانیکەم 10 وەزیر و لێپرسراوی حکومەتی یەمەن کوژران لەنێویاندا سەرۆک وەزیران.