عیراق
بۆ بەهێزكردنی بەهای دینار بەرانبەر دۆلار بانكی ناوەندی عیراق چەند رێنماییەكی بۆ بەكارهێنانی كارتی بانكی لە دەرەوەی وڵات دەركرد و سبەینێ دەچنەبواری جێبەجێكردنەوە.
د. نەرمین مەعروف ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق رایگەیاند، بانكی ناوەندی بە ئامانجی چاودێریكردنی مامەڵە نێودەوڵەتیەكان و دڵنیابوونەوە لە گەشەسەندنی ئابووری چەند رێنماییەكی دەركرد كە بڕیارە رۆژی سێشەممە بڕۆنە بواری جێبەجێكردنەوە.
بەپێی رێنماییەكان ئەو كارتە بانكیانەی نوێن لە هەردوو جۆری "كرێدیت كارد" و "دێبت كارد" دوای 30 رۆژ لە دەرچوونیان دەتوانرێت لە دەرەوەی وڵات مامەڵەیان پێوەبكرێت.
لە رێنماییەكاندا هاتووە، بەكارهێنەران دەتوانن لە ماوەی مانگێكدا لە دەرەوەی وڵات، لە نێوان 5 هەزار بۆ 50 هەزار دۆلار یان بەرانبەرەكەی بە دراوی بیانی مامەڵە بە كارتەكانیانەوە بكەن.
ئامانج لە رێنماییەكان بەهێزكردنی بەهای ئاڵوگۆڕی دینارە بەرانبەر دۆلار، هەروەها هێشتنەوەی هەڵاوسان لە رێژەیەكی نزمدا.
ئەمڕۆ سەرۆک کۆماری عیراق پێشوازی باڵیۆزی کۆماری سربیا لە عیراق و سەرۆکی دەستەی وەبەرهێنان لە دەسەڵاتی دانوبی سربیا کرد و بانگهێشتنامەی رەسمی سەرۆک کۆماری سربیایان پێشکەش بە د.لەتیف رەشید کرد بۆ کۆنفرانس و پێشانگەی نێودەوڵەتی EXPO 2027.
ئەمڕۆ دووشەممە، د.لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق، لە کۆشکی بەغدا پێشوازی کرد لە براتیسلاڤ جیگێڵ باڵیۆزی کۆماری سربیا لە عیراق و محەمەد ئەلمحەیسن سەرۆکی دەستەی وەبەرهێنان لە دەسەڵاتی دانوبی سربیا.
لە سەرەتای کۆبوونەوەکەدا، سەرۆک کۆمار بانگهێشتنامەیەکی رەسمی پێگەیشت، کە لەلایەن هاوتا سربییەکەی ئەلیکساندەر ڤوچیچ بۆ بەشداریکردن لە کۆنفرانس و پێشانگای نێودەوڵەتی "Expo 2027" ئاراستەی کرابوو.
هەر لەو کۆبوونەوەیەشدا، چۆنیەتی پەرەپێدانی پەیوەندییە دووقۆڵییەکانی نێوان هەردوو وڵات بەتایبەتی لە بوارەکانی ئابوری و وەبەرهێنان تاوتوێکرا و تێیدا سەرۆک کۆمار جەختی لە گرنگی بەهێزکردنی هەماهەنگیی نێوان لێپرسراوانی وەبەرهێنان لە هەردوو وڵاتدا کردەوە، لەپێناو رەخساندنی ژینگەیەکی گونجاو بۆ ئاڵوگۆڕی دەرفەتی وەبەرهێنان و ئاسانکاری رێوشوێنەکان بۆ بازرگانان و وەبەرهێنەران و کردنەوەی ئاسۆیەکی نوێ بۆ هاریکاری هاوبەش لە بوارە گرنگەکاندا، کە خزمەت بە بەرژەوەندییەکانی هەردوو وڵات دەکات.
لای خۆیەوە، براتیسلاڤ جیگێڵ خواستی وڵاتەکەی بۆ فراوانکردنی ئاسۆی هاوکاری لەگەڵ عێراق دەربڕی و جەختی لەوە کردەوە، سربیا خواستی هەیە بۆ هاوبەشی ستراتیژی کە بەرژەوەندییە هاوبەشەکان بەدی بهێنێت.
د. لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق، ئەمڕۆ دووشەممە 7 ی نیسانی 2025 لە کۆشکی بەغداد، پێشوازی لە مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی پێشووی عیراق کرد.
لەدیدارەکەدا دۆخی سیاسی و ئەمنی و ئابوری وڵات و ناوچەکە تاوتوێکران، هەروەها سەرۆک کۆمار جەختی لەگرنگی یەکخستنی هەوڵەکان و نزیککردنەوەی بۆچوونی هێزە سیاسییەکان کردەوە، بەمەبەستی خزمەتکردن بە پرۆسەی ئاوەدانکردنەوە و سەقامگیری وڵات و دەستەبەرکردنی بەرژەوەندییە گشتییەکانی گەل.
لەلای خۆیەوە مستەفا کازمی، سوپاسی خۆی بۆ پەرۆشی سەرۆک کۆمار و گرنگیدانی بە ئاسایش و سەقامگیری عیراق و عێراقییەکان دەربڕی .
بانكی ناوەندیی عیراق رەتیدەكاتەوە پێدانی دۆلار بە نرخی رەسمی بۆ گەشتیاران راگیرابێت و دەڵێت، بڕیارەكە بەردەوامە.
بانكی ناوەندیی عیراق لە راگەیەندراوێكدا بڵاویكردووەتەوە، ئەو هەواڵانەی سەبارەت بە راگرتنی پێدانی دۆلار بە گەشتیاران بە نرخی رەسمی كە بۆ یەك دۆلار هەزار و 320 دینار دیاریكراوە، دورە لە راستییەوە.
دووپاتیشیكردووەتەوە، بڕیارەكە بەردەوامە و دۆلار بە هەمان نرخی دیاریكراو دەدرێتە گەشتیاران و بە سیستمێكی ئەلیكترۆنی پێشكەوتوو لەلایەن هەموو كۆمپانیا و بانك و فڕۆكەخانەكانی عیراق جێبەجێدەكرێت.
بانكی ناوەندیی عیراق ئاماژەبەوەشكراوە، بانكی ناوەندیی مافی هەیە ئەو كەسانە بداتە دادگا كە ئەو جۆرە هەواڵە ناڕاستانە بڵاودەكەنەوە بە ئامانجی دروستكردنی شڵەژاوی و تێكدانی سەقامگیری بازاری دراو.
بانكێكی رەسمی سەر بە حكومەتی عیراق دەستیكرد بە پێدانی قەرز بۆ بەرهەمهێنانی كارەبا بە وزەی خۆر بەسوودی 5% و بۆ ماوەی پێنج ساڵ.
بانكی ڕەشید لە راگەیەنراوێكدا ئاماژەی بەوە كردووە، پێدانی قەرز بە مەبەستی دانانی سیستمی بەرهەمهێنانی كارەبا بە وزەی خۆر بۆ سەرجەم هاووڵاتیان و فەرمانبەران دەستپێكردووە.
دەشڵێت، بڕی قەرزەكە لە پێنج ملیۆنەوە تا 20 ملیۆن دیناری عیراقی دەبێت، ماوەی گەڕاندنەوەشی پێنج ساڵە و رێژەی سوودەكەشی 5%ە.
راشیگەیاندووە، قەرزەكە بە بەكارهێنانی ماستەركارد دەدرێتە هاووڵاتیان و فەرمانبەران تەنها و پێویستی بە كەفیلێك هەیە كە لە بانكی رەشید مووچە وەربگرێت.
بەهۆی ئەوەی بانكی رەشید لە هەرێمی كوردستان لقی نییە، هاوڵاتیانی هەرێم ناتوانن سود لەو قەرزە وەربگرن.
راوێژكارێكی سودانی دەڵێت، لە پەراوێزی باجەكانی ئەمریكا، عیراق لە هاوینی ئەمساڵدا روبەڕوی دوو شۆكی گەورەی ئابووری دەبێتەوە.
مەزهەر محەمەد ساڵح راوێژكاری سەرۆك وەزیرانی عیراق بۆ كاروباری دارایی رایگەیاند، ئەمریكا هاوبەشێكی بازرگانی لاوەكی عیراقە، بەڵام زیادكردنی باجەكان لەلایەن ئەو وڵاتەوە، وڵاتانی جیهانی ناچار كردووە پەنا بۆ سیستمێكی خۆپارێزی ببەن.
وتیشی، بەهۆی ئەوەی ئابووری ئەمریكا یەكێكە لە گەورەترین ئابوورییەكانی جیهان، پێشبینی دەكرێت ئەو بڕیارانە كاریگەرییان لەسەر بەرزبوونەوەی تێچووی دابینكردنی جیهانی هەبێت و هەڵاوسانیش دروست بكات.
پێشبینیشیكردووە گەشەی ئابووری جیهانی دابەزێت و ببێتە هۆی دابەزاندنی داهاتی تاك و بەرزبوونەوەی نرخ، ئەگەر ئەو سیاسەتە رانەگیرێت یان مەودای كاركردنی نەرم نەكرێت.
راوێژكارەكەی سودانی روونیكردوەتەوە، لە پەراوێزی باجەكانی ئەمریكا، عیراق روبەڕووی دوو شۆكی ئابووری دەبێتەوە، یەكەمیان قەیرانی بەرزبوونەوەی نرخە لە زنجیرەی دابینكردنی جیهانیدا، دووەمیان دابەزینی داهاتی نەوتە لە هاوینی ئەمساڵدا.
20 ساڵ بەر لە ئێستا و لە 6ی نیسانی ساڵی 2005 دا، سەرۆک مام جەلال وەک یەکەم کورد بووە سەرۆک کۆماری عێراق، کە ئەوە یەکەمجار بوو لە مێژووی عیراقدا کوردێک و پێشمەرگەیەک ببێتە سەرۆک کۆمار.
سەعدی ئەحمەد پیرە وتەبێژی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان رایگەیاندووە، "20 ساڵ بەر لە ئەمڕۆ بۆ خەڵکی کوردستان لە هەموو پارچەکان بە گشتی وهێزی پیشمەرگە و یەکێتی بەتایبەتی رۆژێکی مێژوویی گەورە بوو، رۆژێک کە پێشمەرگەیەکی دێرین، ماندوو نەناس، تێکۆشەرێکی رێگای کوردایەتی، سیاسەتمەدارێکی سەرکەوتوو، رۆژنامەنووس و مافپەروەرێکی بەرز و بوێر بوو بە سەرۆک کۆماری عیراقی فیدراڵ".
دەشڵێت: مام جەلال ئەو پیاوە بوو کە چەندین جار رژێمە یەک لەدوا یەکەکانی عیراق بەتایبەتی حزبی بەعسی سەردەمی (سەدام حوسێن) لێبوردنە گشتییەکان تەنها لە سەرۆک مام جەلال نەدەبورا، ئەو تێکۆشەرەی کە هەمیشە ببووە هەوێنی چارەسەرکردنی هەموو ناکۆکییەکانی کوردستان و ناو عیراق بەگشتی.
سەعدی پیرە راشیگەیاندووە، "ئایەتوڵا سیستانی مەرجەعی باڵای شیعە لە عیراق بەرێز مام جەلالی بە (صمام الامان)ی عیراق ناو دەبرد، سەرۆک مام جەلال بە حوکمی پەیوەندییە سیاسییە نێودەوڵەتی و ناوخۆییەکانی جێگای متمانەی زۆر پادشا و سەرۆکی دەوڵەتە عەرەبییەکان و ناوچەکە بوو، تەنانەت ئەوانەشی کە لەگەڵ بەڕێزیان ناکۆکیشیان هەبوو بەڵام رێزیان لە بۆچوونەکانی سەرۆک مام جەلال دەگرت".
ئەوەشی خستووەتە روو، "سەرۆک مام جەلال لەگەڵ هەڤاڵەکانی ناو بزوتنەوەی رزگاریخوازی گەلی کوردستان هەوێنی یەکخستنی ئۆپۆزسیۆنی عیراقی بوو دوایش لە کاتی بوونی بە سەرۆک کۆمار، کاریگەر بوو لە چارەسەرکردنی کێشەکانی نێوان شیعە و سونە، هەروەها کاریگەر بوو لە ئاساییکردنەوەی پەیوەندەییەکانی نێوان عیراق و وڵاتانی دراوسێ کە لەسەردەمی رژێمی سەدام حوسێن بە سیاسەتە شەڕانگێزیەکەی تێکی دابوو، بەم شێوەیە لە عیراقێکی شەڕانگێزەوە لەسایەی سەرۆک مام جەلال تاڵەبانی و تیمەکەی لە وەزارەتی دەرەوە و وەزارەتە پەیوەندیدارەکانی تری عیراق، عیراق رۆڵێکی تەواوکەری بینی بۆ سەپاندنی ئاشتی و سەقامگیری لە ناوچەکە".
ئاماژەی بەوەشکردووە، "سەرۆک مام جەلال لە کاتی حکومڕانی وەک سەرۆکی کۆمار کێشەیەکی دێرینی نێوان کوێت و عیراق و رەسمکردنی سنوری کوێتی مومکین کرد، دوای شەڕی نێوان ئیران و عیراق پەیوەندەییەکانی ئاساییکردەوە و پەیوەندییەکانی نێوان هەردوو وڵاتی لەسەر هەموو ئاستەکان رێکخستەوە، سەرۆک مام جەلال لە پەیوەندی بەردەوام لەگەل پارێزگارەکانی عیراق بۆ ئەوەی راستەوخۆ بتوانێت کێشە و گرفتەکانیان چارەسەربکات و داخوزییەکانی خەڵکی شارەکانیان بۆ بهێنێتە دی ، زیاتر لەو دەسەڵاتەی کە دەستور پێی دابوو جەختی لە حکومەت دەکردەوە بۆ پیشکەشکردنی خزمەتگوزاری باش بە سەرجەم پارێزگاکانی عیراق بەبێ جیاوازی و چارەسەرکردنی کێشەکانی ناوەڕاست و خوارووی عیراق، بۆیە سەرۆک مام جەلال لەلایەن هەموو عیراقییەکان گەورە و بچووک هەتا لەگەڵ ئەو سیاسەتمەدارە عیراقیانەی کە لەگەڵیشی ساز نەبوون هەمیشە پێیان دەگوت جەنابت بۆ ئێمە وەکو زەعیم و باوک و سەرۆک کۆماریت و ئێمە تۆمان قبوڵە".
سەعدی ئەحمەد پیرە لە کۆتاییشدا باسی لەوەشکردووە، "بە نەخۆشکەوتنی سەرۆک مام جەلال کەلێنێکی گەورە جێما و بەداخەوە تا ئەم دەقەیەش پڕنەکراوەتەوە، بەدڵنیاییەوە ئەگەر سەرۆک مام جەلال لە ژیاندا بمابایە رۆڵ و کاریگەری دەبوو لە سەرهەڵدان و تەشەنەکردنی رێکخراوی تیرۆرستی داعش و ئەو کارەساتانەی کە بەسەر عیراق هات، هەروەها لە زۆرکێشە و قەیرانی سیاسی تر کە لە ناوچەکە دروست بوو رۆڵی کارا و سەرەکی دەگێرا لە چارەسەرکردنیان، بەتایبەت رزگارکردنی عێراق لە کۆت و بەندەکانی ماددەی 7".
مام جەلال کوڕ‌ی شێخ حسامەدین کوڕ‌ی شێخ نوری کوڕ‌ی شێخ غەفوورە، ھاوینی ساڵی 1933 لە گوندی کەلکانی قەتپاڵی چیای کۆسرەت لەدایک بووە، کە دەڕ‌وانێتە سەر دەریاچەی دوکان، چەند ساڵێک تەمەنی منداڵی لەو گوندە بەسەر بردووەو دواتر باوکی بووە بەرێبەری تەکیەی تاڵەبانی لە کۆیە و لەوێ چووەتە قوتابخانەی سەرەتایی و بە سەرکەوتوویی خوێندنی تەواو کردووە.
مام جەلال ساڵی 1952 چووە کۆلیژی ماف لە بەغداد، دوای ئازادکردنی عێراق بە ئەندامی ئەنجوومەنی حوکم ھەڵبژێردرا و لە مانگی تشرینی دووەمی ساڵی 2003دا سەرۆکایەتی ئەنجومەنی کرد، دواتریش لە 6ی نیسانی 2005، مام جەلال 227 دەنگی لە کۆی 248 دەنگی ئەندامانی کۆمەڵەی نیشتمانی عیراقی بەدەست ھێنا و بە ھەڵبژاردنێکی راستەوخۆ بە یەکەمین سەرۆکی ھەڵبژێراوی عیراق ھەڵبژێردرا.
ئەنجوومەنی وەزیرانی عیراق لە دانیشتنێکی نائاساییدا، کە بە سەرۆکایەتی محەممەد شیاع سوودانی بەرێوەچو، رایگەیاند؛ چوار هەنگاوی گرنگ دژ بە سیاسەتی پێناسی گومرگی ترەمپ دەگرنە بەر.
بەپێی راگەیەندراوێک کە، ئەمڕۆ شەممە سەرۆکایەتی ئەنجوومەنی وەزیران بڵاویکردوەتەوە، ئەنجوومەنی وەزیران چوار ڕێکاری دەرکردووە کە جەخت لە پەرەپێدانی پەیوەندییە بازرگانییەکان و قووڵکردنەوەی هاوکارییە ئابوورییەکان دەکات لەگەڵ ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمەریکا.
لە رێکاری یەکەمدا، عیراق پلانی داناوە بۆ "پێشخستن و پەرەپێدانی پەیوەندییە بازرگانییە هاوبەشەکان، لە میانی کردنەوەی دەروازە و دەرچە بۆ دابەشکەر و دەزگا بازرگانییە ئەمەریکاییەکان، چالاککردنی دەزگا بازرگانییە عیراقییەکان، و مامەڵەی بازرگانیی راستەوخۆ لە نێوان سێکتەرە هاوشێوەکانی نێوان عیراق و ئەمەریکا".
سەبارەت بە رێکاری دووەم، حکومەتی عیراق جەختی کردووەتەوە لەسەر "پەرەپێدانی خزمەتگوزاریی بانکی لە نێوان کەرتی بانکی و دارایی لە عیراق و ئەمەریکا، بە شێوەیەک کە بەدیهێنانی بەرژەوەندیی ئابووریی هاوبەش مسۆگەر بکات".
رێکاری سێیەم بریتییە لە پێکهێنانی "تیمێکی دانوستانکار لەگەڵ لایەنی ئەمەریکی بۆ پێداچوونەوە بە بنەماکانی پەیوەندیی بازرگانی لەگەڵ ئەمەریکا، بە ئامانجی باشترکردنی، و دڵنیابوون لە بونیاتنانی پەیوەندیی هاوسەنگی ئابووری و بازرگانیی کە گەرەنتی بەرژەوەندی هاوبەشی نێوان هەردوولا بکات".
لە ڕێکاری چوارەمدا، داوا لە وەزارەتەکانی دەرەوە، دارایی و بازرگانی کراوە "لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەکانی دیکە، گفتوگۆیەک لەگەڵ هاوتا ئەمەریکاییەکان بکەن بۆ دڵنیابوون لە بەهێزی پەیوەندییە بازرگانییەکان و چاودێریکردنی بازاڕە داراییەکان".
رۆژی پێنجشەممە، دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمەریکا بڕیاری سەپاندنی باجی گومرگی بەسەر 180 وڵات ئیمزا کرد.
پۆلیسی فریاکەوتنی کەرکوک کەیسی ئەشکەنجەدانی منداڵێکی تەمەن 12 ساڵان تایبەت بە کوردسات نیوز ئاشکرا دەکات، و چیرۆکی ئاشکرابوونی کەیسەکە بۆ کوردسات نیوز دەگێڕێتەوە.
سەرچاوەیەکی تایبەت لە پۆلیسی فریاکەوتنی کەرکوک لە لێدوانێکیدا بۆ کوردسات نیوز ئاشکرای کرد کە لە دوای ئەوەی لە یەکێک لە گەڕانەکانیاندا منداڵێکیان بینیوە لەسەر شەقام کە بەردەوام خەریکی خوراندنی جەستەی بووە، لێی نزیک بوونەتەوە و دواتر بۆیان دەرکەوتووە هەموو لەشی بە جگەرە، چەقۆ و سۆندە، بریندار کراوە و بەر ئەشکەنجەیەکی زۆر کەوتووە.
بەپێی لێکۆڵینەوەکانی پۆلیس، ئەو منداڵە کە ناوی "ئەمجەد"ە و سەر بە نەتەوەی عەرەبە، دوای ئەوەی دایکی هاوسەرگیری لەگەڵ پیاوێکی تر کردووە، زڕباوکی بەزۆر ناردوویەتیە سەر شەقام بۆ کارکردن و سواڵکردن. سەرچاوەکە ئاشکرای کرد، کە "هەر رۆژێک بڕە پارەیەکی باشی پەیدا نەکردبێت، ئەشکەنجە و ئازارێکی زۆر دراوە".
هەر بەپێی ئەو سەرچاوەیە کە تایبەت بە کوردسات نیوز دووا، منداڵەکە راستەوخۆ گواستراوەتەوە بۆ بەشی توندوتیژی خێزانی و لەلایەن دادوەرەوە فەرمانی دەستگیرکردن بۆ خێزانی منداڵەکە دەرچووە.
شایەنی باسە، ئەمە یەکەمین کەیس نییە لەو جۆرە کە لە پارێزگای کەرکوک تۆمار دەکرێت. بەپێی ئامارەکانی رێکخراوەکانی مافی مرۆڤ، لە ماوەی ساڵی رابردوودا، دەیان کەیسی توندوتیژی دژی منداڵان لە کەرکوک تۆمار کراوە.
پێشتر، بەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی کەرکوک رایگەیاندبوو کە هەڵمەتێکی فراوانیان دەست پێکردووە بۆ بەرەنگاربوونەوەی دیاردەی توندوتیژی دژی منداڵان و کارپێکردنیان بەشێوەیەکی نایاسایی.
راوێژكارێكی سودانی دەڵێت، بەغداد و واشنتۆن لە بەردەم دەرفەتێكی مێژووییدان بۆ پتەوكردنی پەیوەندییەكانیان و پاراستنی ئاسایشی ناوچەكە و یەكگرتنی ئابووری و سەقامگیری درێژخایەن.
فەرهاد عەلائەدین راوێژكاری سەرۆك وەزیرانی عیراق بۆ كاروباری دەرەوە رایگەیاند، هەفتەی داهاتوو وەفدێكی كۆمپانیا وەبەرهێنەرەكانی ئەمریكا، كە سەرجەم بوارەكانی لەخۆگرتووە، لەنێویاندا كارەبا، سەردانی بەغداد دەكات و هەڵسەنگاندن بۆ بازاڕی عیراق دەكات، بە مەبەستی دۆزینەوەی دەرفەتی نوێ بۆ كاركردن.
وتیشی، سەردانی وەفدەكە، دەرفەتێكی مێژووییە لەبەردەم بەغداد و واشنتۆن بۆ پتەوكردنی پەیوەندییەكانیان و پاراستنی ئاسایشی ناوچەكە و یەكگرتنی ئابووری و سەقامگیری درێژخایەن.
راوێژكارەكەی سودانی ئاماژەی بەوەشكرد، بڕیارە لە پەراوێزی سەردانی وەفدەكەدا بۆ عیراق، چەند یاداشتنامەیەكی لێكتێگەیشتن و لەنێوان وەفدەكەی ئەمریكا و هاوتاكانی لە عیراق ئیمزا بكرێت.
وتەبێژی كۆمیسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەكانی عیراق دەڵێت، پابەندن بە ئەنجامدانی هەڵبژاردن لە وادەی خۆیدا، لە رێگەی هەزار و 79 ناوەندی تۆماریشەوە پێشوازی لە دەنگدەران دەكەن.
جومانە غەلای وتەبێژی كۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عیراق، پابەندبوونی دەستووری و یاسایی كۆمیسیۆنی بە ئەنجامدانی هەڵبژاردن لە وادەی دیاریكراودا راگەیاند و ئاماژەی بۆ ئەوەشكرد، لە رێگەی هەزار و 79 ناوەندی تۆماركردنەوە لە سەرتاسەری عیراق پێشوازی لە دەنگدەران دەكەن، تیمی گەڕۆكیش رەوانەی دەزگا و فەرمانگەكانی حكومەت دەكەن بۆ هۆشیاركردنەوە لەبارەی گرنگی نوێكردنەوەی تۆماری دەنگدەران.
راشیگەیاندوە، لەئێستادا كۆمیسیۆن كاردەكات بۆ نۆژەنكردنەوە و ئامادەكردن و پاراستنی ئامێرەكانی هەڵبژاردن و تۆماركردنی دەنگدەری نوێ و راستكردنەوەی داتاكان و سڕینەوەی ناوی مردوو، بە مەبەستی دڵنیابوون لە بەڕێوەبردنی پرۆسەكە.
قوباد تاڵەبانی، لە پەیامێکدا بە بۆنەی یادی کۆمەڵکوژی کوردانی فەیلی، جەختی لەسەر پێگەی کوردانی فەیلی کردەوە وەک یەکێک لە رەسەنترین پێکهاتەکانی کوردستان و عێراق.
لە پەیامەکەی قوباد تاڵەبانی، جێگری سەرۆکی حکومەتی هەرێم دا هاتووە: "کوردە فەیلییەکان هاوشێوەی کوردانی ئێزدیی لەگەڵ ئەوەی لە رەسەنترین پێکهاتەکانی کوردستان و عێراقن، بەڵام لە سەد ساڵی رابردوودا لە ستەملێکراوترین پێکهاتەکانیش بوون".
جێگری سەرۆکی حکومەتی هەرێم ئاماژەی بە هۆکارەکانی چەوساندنەوەی کوردانی فەیلی کردووە و نووسیویەتی: "کوردانی فەیلی هەم بەهۆی جیاوازیی ئاینیی و هەم بەهۆی کوردبوونیانەوە بەردەوام چەوسێنراونەتەوە و وەک بێگانە سەیرکراون".
لە درێژەی پەیامەکەیدا قوباد تاڵەبانی نوسیویەتی: "گەلی کورد نەک هەر کۆمەڵکوژکردن و وڵاتبەدەرکردنی کوردانی فەیلی لەسەر دەستی رژێمی لەناوچوی بەعس لەبیرناکات، بەڵکو یادی ئەو تاوانە مەزنە دەکاتە هەوێنی پتەوکردنی هاوچارەنووسی و یەکێتیی زیاتری نێوان پێکهاتە جیاوازەکانی گەلی کوردستان".
لە کۆتایی پەیامەکەیدا قوباد تاڵەبانی ئاماژەی بۆ ئەوە کردووە: "لەم یادە وەبیر نوێنەرانی کورد لە بەغدا دەخەینەوە کە هەموو هەوڵی خۆیان بخەنەگەڕ بۆ قەرەبووکردنەوە و گەڕاندنەوەی مافە زەوتکراوەکانی کوردانی فەیلی".
وەزارەتی نەوتی عیراق راگەیەندراوێكی ئەپیكور رەتدەكاتەوە و داواش دەكات بە زوترین كات گفتوگۆ و دانوستان بۆ گەیشتن بە رێككەوتن لەسەر دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم ئەنجام بدرێت.
وەزارەتی نەوتی عیراق لە راگەیەندراوێكدا ئاماژەی بەوە كردووە، بڵاوكردنەوەی راگەیەندراوێك لەلایەن كۆمەڵەی پیشەسازیی نەوتی كوردستان كە بە ئەپیكور ناسراوە تووشی شۆكی كردوون، كە تیایدا وەزارەتی نەوتی عیراقی تۆمەتباركردووە بە دروستكردنی ئاستەنگ و رێگری لە بەردەم دەستپێكردنەوەی هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردسان لە رێگەی بۆری عیراق-توركیاوە، چونكە هەموو هەوڵێكی وەزارەتی نەوت لە رابردوودا بۆئەوە بووە بە زوترین كات هەناردەی نەوتی هەرێمی كوردستان دەسپێبكاتەوە.
دەشڵێت، هەر كاتێك دانوستان و گفتوگۆ لەبارەی نەوتی هەرێم بە ئاراستەیەكی باش هەنگاوی نابێت، داواكاری و پێشنیازی نەگونجاو و بەدەر لە یاسا و رێككەوتنەكان پێشكەشكراون، كە لەلایەن وەزارەتی نەوتی عیراقەوە نەبووە، ئەوەش بووەتە گەورەترین ئاستەنگ و ئاڵنگاری لە بەردەم گەیشتن بە رێككەوتن.
وەزارەتی نەوتی عیراق لە راگەیەندراوەكەیدا داواشیكردووە بە زوترین كات گفتوگۆ و دانوستان لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەكان دەستپێبكاتەوە بە شێوەیەك لەگەڵ یاسای بودجەدا بگونجێت بۆئەوەی بە زوترین كات هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان لە رێگەی بۆری نەوتی عیراق-توركیاوە دەستپێبكاتەوە.
بەهۆی فشارەكانی ئەمریكاوە، عیراق هەڕەشەی لەدەستدانی 40%ی وزەی كارەبای بۆ وەرزی هاوین لەسەرە.
ئەنجومەنی ئەتڵەسی كە بارەگاكەی لە واشنتۆنە، لە راپۆرتێكدا هۆشداری داوە كە عیراق نزیكە لەوەی 40%ی كۆی توانای كارەبای لەدەست بدات، ئەوەش لەئەنجامی گۆڕانی سیاسەتەكانی ئەمریكا بەرامبەر ئێران، لەكاتێكدا وەرزی هاوین لە چەند هەفتەی داهاتوودا تەنگ بە عیراقییەكان هەڵدەچنێت.
بەپێی راپۆرتەكە، عیراق پشت بە ئێران دەبەستێت بۆ دەستەبەركردنی 40%ی پێداویستییەكانی كارەبا، لە رێگەی غازەوە بۆ وێستگەكانی بەرهەمهێنانی كارەبا یان لە رێگەی هاوردەكردنی راستەوخۆی كارەباوە بێت، هۆشداریشیداوە ئەو رێژەیە مەترسی نەمانی لە هاوینی ئەمساڵدا هەیە.
ئێران رۆژانە نزیكەی 50 ملیۆن پێ سێجا غاز بۆ عیراق دابین دەكات كە نزیكەی یەك لەسەر سێی پێداویستی عیراق لەخۆدەگرێت و نزیكەی 8 هەزار مێگاوات كارەبای لێ بەرهەمدەهێنرێت.
ئەپیكور رایگەیاند، بەپەلەن بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم و دەشڵێت، پێویستە رێز لە رێككەوتنەكانیان لەگەڵ حكومەتی هەرێم بگیرێت.
كۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی كوردستان - ئەپیكور لە تۆڕی كۆمەڵایەتی ئێكس بڵاویكردەوە، لەگەڵ گەیشتن بە رێككەوتن لەگەڵ هەرێمی كوردستان و عیراق هەناردەی نەوت دەستپێدەكاتەوە و پێویستە رێز لە رێككەوتنەكانیان لەگەڵ حكومەتی هەرێم بگیرێت.
ئاماژەی بەوەش كرد، راگرتنی هەناردەی نەوتی هەرێم لە رێی بۆری عیراق-توركیاوە زیانێكی زۆری بە وەبەرهێنانەكانیان گەیاندووە و ناچار بوون لە خوار نرخی بازاڕی جیهانی نەوت بفرۆشن بەوەش نزیكەی 400 ملیۆن دۆلار زیانیان پێگەشتووە، لەبەر ئەوە داواكارییەكانیان ئاڕاستەی حكومەتی هەرێم و عیراق كردووە، چاوەڕوانیش دەكەن لەگەڵ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت وەبەرهێنانیان دەستپێبكاتەوە.
ئەپیكور جەختیشی كردووەتەوە، دەستپیكردنەوەی هەناردەكردنی نەوت دەبێتە مایەی خۆشگوزەرانی بۆ تەواوی گەلی عیراق.
حکومەتی بەریتانیا بڕیاری داوە یەک ملیۆن پاوەندی ستەرلینی وەک هاوکاری بداتە حکومەتی هەرێمی کوردستان بە مەبەستی بەرەنگاربونەوەی کۆچی نایاسایی و دەستگیرکردنی باندەکانی قاچاخچێتی.
بەپێی راگەیەندراوێک لە ماڵپەڕی فەرمی حکومەتی بەریتانیا، ئەم بڕە پارەیە بۆ هاوکاریکردنی هەرێمی کوردستانە لە هەوڵەکانی بۆ بەرەنگاربونەوەی باندەکانی قاچاخچێتی و کۆچی نایاسایی.
جگە لە پێشکەشکردنی هاوکاری دارایی، بەریتانیا راهێنان بە زیاتر لە 100کارمەندی سنوری و هێڵی ئاسمانی لە سلێمانی، هەولێر و دهۆک دەکات و ئامێری پسپۆڕی دیاریکردنی بەڵگەنامەی ساختەشیان بەسەردا دابەش کردووە بۆ سەرکوتکردنی باندەکانی قاچاخچێتی و بەرگرتن لە بەکارهێنانی بەڵگەی ساختە لە فڕۆکەخانەکان و سنورەکان.
بەریتانیا کە پێشەنگی جیهانییە لە دۆزینەوەی بەڵگەنامەی ساختە، شارەزایی و ئامێری پسپۆڕی و هەواڵگری هاوبەشی لەگەڵ حکومەتی هەرێمدا بەکارهێناوە بۆ دابەزاندنی ئەو رێگا سەرەکیانەی کە قاچاخچیەکان بەکاری دەهێنن.
حکومەتی بەریتانیا لە راگەیەندراوەکەیدا جەختی کردووەتەوە کە "هەموو دەسەڵاتێکمان لەبەر دەستدایە و بەکاری دەهێنین بۆ راوکردن و دادگاییکردن و هەڵوەشاندنەوەی باندەکانی قاچاخچیەتی". هەروەها ئاماژەی بەوەش کردووە کە بەریتانیا و عیراق هاوبەشی سەرەکی دەبن لەو هەڵمەتەدا.
ئەم هاوکارییە لە دوای بەشداری نوێنەری حکومەتی هەرێم دێت، لە لوتکەی بەرەنگاربونەوەی کۆچی نایاسایی کە لە چەند رۆژی رابردودا بە بەشداری نوێنەری چل وڵات لە لەندەن بەڕێوەچوو. دوای لوتکەکەش، وەزیری ناوخۆی هەرێم لەگەڵ هاوتا بەریتانییەکەی کۆبووەوە و لەو چوارچێوەیەدا ئەو بڕە پارەیە وەک هاوکاری درایە حکومەتی هەرێم.