ئابووری
بانکی ناوەندی عێراق دوێنێ دووشەممە ٩١ ملیۆن دۆلاری بە کاش و حەواڵە خستەروو کە لەکاتی داخستنی بازاڕی دراو لە عێراق و ھەرێم ١٠٠ دۆلار بە ١٦٧ ھەزار و ٢٥٠ دینار کڕین و فرۆشتنی پێوەکرا، بەڵام ئەمڕۆ لەکاتی کردنەوەی بازاڕی دراودا، ١٠٠ دۆلار بە ١٦٧ ھەزار و ٥٠٠ دینار مامەڵەی پێوەکرا.
دابەزینی بەردەوامی بەھای دینار بەرامبەر دۆلار لەکاتێکدایە، کە عەلی عەلاق پارێزگاری بانکی ناوەندی بە وەکالەت چەند جارێک ئەوەی راگەیاندووە کە کاردەکەن بۆ بەرزکردنەوەی بەھای دینار بەرامبەر دۆلار.
بانکی ناوەندی عێراق لە راگەیەندراوێکدا بڵاویکردەوە، ئەمڕۆ تەنھا ٩١ ملیۆن و ٥٠٠ ھەزار دۆلار بۆ فرۆشتن دەخاتەڕوو، لەو بڕە ٤٣ ملیۆن و ١٠٠ ھەزار دۆلاری بە شێوەی حەواڵە دەبێت و ٤٨ ملیۆن و ٤٠٠ ھەزار دۆلاری دیکەش بە کاش دەفرۆشرێت، ئەو بڕەش بەراورد بە پێویستی ناوخۆ کەمە.
ئەمڕۆ لە کاتی کردنەوەی بازاڕی دراو لە ھەرێمی کوردستان و عێراق ١٠٠ دۆلار بە ١٦٢ ھەزار و ٢٥٠ دینار مامەڵەی پێوەکرا، بەڵام دوای راگەیەندراوەکەی بانکی ناوەندی بەھۆی کەمی خستنەڕوو، بەھای دینار بەرامبەر دۆلار زیاتر دابەزی و ئێستا ١٠٠ دۆلار بەزیاتر لە ١٦٦ ھەزار دینار مامەڵەی پێوەدەکرێت.
بۆ ئەمرۆ پێنچ شەممە بانکی ناوەندی عێراق بڕی ٦١ ملیۆن و ٦٥٠ ملیۆن دۆلاری خستووەتەڕوو، کە لەو بڕە ٣٤ ملیۆنی بە حەواڵە و ٢٧ ملیۆنی بە کاش فرۆشراوە، ئەمەش بەراوورد بە رۆژی سێ شەممە، ٢٢ ملیۆن دۆلاری کەمتر خراوەتەڕوو.
بەیانی ئەمرۆ پێنچ شەممەش پێش راگەرەنراوەکەی بانکی ناوەندی و لەگەڵ کردنەوەی بازاڕی بۆرسەی بەغداد و بەسرە و بازاڕی ئاڵوگۆری دراو لە ھەرێمی کوردستان، بەھای ١٠٠ بە ١٦٢ ھەزار و ٥٠٠ دینار مامەڵەی پێوەکراوە، بەڵام پێش نیوەرۆی ئەمرۆ بەھای دینار کەمێک دابەزی و ١٠٠ دۆلار بە ١٦٣ ھەزار و ٢٥٠ دینار مامەڵەی پێوەدەکرێت.
ئاماژەی بەوەشکرد، گرنگە وڵاتانی رۆژئاوا ھاوکارییە سەربازییەکانیان بۆ ئۆکراین زیادتر بکەن و ناتۆش فڕۆکەی جەنگی رادەستی سوپای ئەو وڵاتە بکات.
ئەمڕۆ لە بازاڕەکانی ئاسیا، نرخی یەک بەرمیل نەوتی برێنت پێنج سەنت رووی لە بەرزبوونەوە کرد و بە ٨٨ دۆلار و ٢٤ سەنتەوە مامەڵەی پێوەکرا.
نرخی نەوتی تەکساسیش ١٣ سەنت بەرزبووە و گەیشتە ٨١ دۆلار و ٧٥ سەنت بۆ ھەر بەرمیلێک.
بەرزبوونەوەی نرخی نەوت لە بازاڕەکانی جیھان دوای ئەوە دێت کە چین کۆتوبەندەکانی روبەڕوبوونەوەی کۆرۆنای ھەڵگرت و چەندین ئاماژە ھەن کە داواکاری چین بۆ کڕینی نەوت زیاتر بووە.
ھاوکات بازرگانان ترسیان ھەیە لەوەی سزاکان لەسەر روسیا کاریگەری لەسەر نەوت ھەبێت و بەوھۆیەشەوە نرخی نەوت روو لە بەرزبوونەوەیە.
لەلایەکی ترەوە بازرگانان چاوەڕێی ئامار و داتاکانی تایبەت بە زیان و دەستکەوتەکانی گەورە کۆمپانیاکان دەکەن، تا بۆیان روون بێتەوە ئابوری جیھان بە چ ئاڕاستەیەکدا ھەنگاو دەنێت.
کارگێڕی بەڕێوەبردنی گومرگی چین بڵاویکردەوە، لەنیوەی دووەمی ساڵی ٢٠٢٢دا قەبارەی ھەناردەی نەوتی خاوی عێراق بۆ پاڵاوگەکانی چین کە زیاتر لە ٣٢ پاڵاوگەن زۆر زیادیکردووە، بەشێوەیەک لەو ماوەیەدا ھەناردەی نەوتی خاوی عێراق بەرزبووەتەوە بۆ ٩٢ ملیۆن و ٩٨٧ ھەزار بەرمیل، تێکڕای رۆژانەش دەکاتە حەوت ملیۆن و ٧٤٨ ھەزار بەرمیل، بەوەش ھەناردەی نەوتی خاوی عێراق بۆ پاڵاوگەکانی چین بەراورد بە نیوەی دووەمی ساڵی ٢٠٢١ بە رێژەی ٤٥.٣٪ بەرزبووەتەوە.
ئاماژەی بەوەشکردوە، لەدوای مالیزیا و روسیا و سعودیە و ئیمارات، عێراق لە ریزبەندی پێنجەمی ئەو وڵاتانەدایە کە نەوتی خاو بۆ پاڵاوگەکانی چین ھەناردە دەکەن.
بانکی ناوەندیی عێراق لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکرد، لە چوارچێوەی ھەوڵەکان بۆ سەقامگیری بەھای دراوی بیانی لە بازاڕەکاندا، دەروازە بانکییەکانی فرۆشتنی دراوی بیانی بۆ ٢٠ بانک زیادکردووە، جەختیشیکردەوە، دابەزینی بەھای دینار بەرامبەر دۆلار، بارودۆخێکی کاتییە.
ئاماژەی بەوەشکرد، وەک ھەوڵێک بۆ بەرزکردنەوەی بەھای دینار بەرامبەر دۆلار، لە رێگەی بانکی "عێراقی بۆ بازرگانی" پەنجەرەیەکیان بۆ فرۆشتنی دۆلار لە فرۆکەخانەی نێودەوڵەتیی بەغداد کردووەتەوە و بەشێوەی نەختینە دۆلار بە گەشتیاران دەفرۆشن و ھەر گەشتیارێک دەتوانێت تاکو پێنج ھەزار دۆلار بکڕێت.
ئەو ھەنگاوانەی بانکی ناوەندیی عێراق لەکاتێکدایە بەھای دینار بەرامبەر دۆلار بەردەوام لە دابەزیندایە.
میدیاکانی ئێران بڵاویانکردووەتەوە، لە دوای دەستپێکردنی گفتوگۆ و دانوستانەکانی نێوان ئێران و سعودیە بە مەبەستی ئاساییکردنەوەی سەرجەم پەیوەندییەکانی نێوانیان لە ھەموو بوارەکاندا، کەرتی بازرگانی ئاڵوگۆڕی شمەک و کاڵا لە نێوان تاران و ریاز بەشێوەیەکی بەرچاو گەشەی کردووە.
ماڵپەری ئێران بزنزیش ئاماژەی بەوەکردووە، رێژەی ھەناردەی کاڵا و شمەکە جیاوازەکان لە ئێرانەوە بۆ سعودیە زۆر زیادکردووە بەتایبەتی لە ھەردوو ساڵی ٢٠٢١ و ٢٠٢٢دا و ھەوڵەکانیش بەردەوامن بۆئەوەی پەیوەندییە ئابوورییەکانیان زیاتر گەشەپێبدەن.
ڕۆژانە لە ماڵپەری شەفافیەت سەرجەم داھاتی نانەوتی پارێزگای سلێمانی و ھەڵەبجە و ئیدارەی گەرمیان و ڕاپەرین بە وردەکاریەوە دەخرێتە ڕوو کە تێیدا داھاتی کۆکراوەی فەرمانگەو بەڕێوەبەرایەتییەکانی سلێمانی ئاشکرا دەکرێت.
ماڵپەری شەفافیەت لە شەش گەنجینەو ٢٧ وەزارەت و دەستەو ٦٠٠ فەرمانگە پێکھاتووە، ئەمەش ھەوڵێکە بۆ شەفافکردنی داھاتەکانی سنوری سلێمانی.
ڕۆژانە لە ماڵپەری شەفافیەت سەرجەم داھاتە نانەوتییەکانی سلێمانی بڵاودەکرێتەوە .
ئەمڕۆ لەگەڵ کردنەوەی بازاڕی وزەی جیھان، نرخی یەک بەرمیل نەوتی برێنت بەڕێژەی ١% رووی لە بەرزبوونەوە کرد و گەیشتە ٧٩ دۆلار و ٦٣ سەنت، نرخی نەوتی تەکساسیش ٩١ سەنت بەرزبووەوە و گەیشتە ٧٤ دۆلار و ٥٨ سەنت.
بەرزبوونەوەی نرخی نەوت لەکاتێکدایە، کە لە ماوەی دوو رۆژی کردنەوەی بازاڕ لەسەرەتای ئەمساڵدا، زیاتر لە ٩%ی بەھاکەی لەدەستدا، کە لە ساڵی ١٩٩١ەوە لە ساڵی نوێدا نرخی نەوت بەو رێژەیە دانەبەزیوە.
لەکاتی کردنەوەی بازاڕی ئاڵوگۆڕی دراو لە ھەرێمی کوردستان و عێراق، ١٠٠ دۆلار بە ١٥٦ ھەزار دینار مامەڵەی پێوەکرا.
بانکی ناوەندی عێراق بۆ ئەمڕۆ ١٠٨ ملیۆن دۆلار دەخاتەڕوو و بڕیارە بۆ رۆژی پێنجشەممەش بەشێوەی کاش ٤٣ ملیۆن و ٥٠٠ ھەزار دۆلار بخاتەڕوو.
بانکی ناوەندی عێراق خستنەرووی دۆلاری بەشێوەی حەواڵە بۆ رۆژی پێنجشەممە ڕاگرتووە و ئەوەش پەیوەندی بەو ڕێوشوێنە کارگێڕی و تەکنیکیانەوە ھەیە کە دەیەوێت ئەو دۆلارەی لە عێراقدا ھەیە وڵاتانی ھەرێمی سودی لێ وەرنەگرن.
دابەزینی بەھای دینار بەرامبەر دۆلار لە کاتێکدایە، کە بانکی ناوەندی و وەزیری دارایی و حکومەتەکەی سودانی دڵنیایی دەدەن کە دابەزینی بەھای دینار دۆخێکی کاتییە و چارەسەر دەبێت.
حەیان عەبدولغەنی وەزیری نەوتی عێراق، ئاماری فرۆشتن و داھاتی نەوتی لە ساڵی ٢٠٢٢دا بڵاوکردەوە و رایگەیاند، بە کۆی گشتیی لەو ساڵەدا زیاتر لە یەک ملیار و ٢٠٩ ملیۆن بەرمیل نەوتی خاویان ھەناردەکردووە، واتا بە تێکڕا رۆژانە سێ ملیۆن و ٣٢٠ ھەزار بەرمیل نەوت فرۆشراوە.
وەزیری نەوت وتیشی، کۆی گشتیی داھاتی نەوتی فرۆشراو لە ساڵی ٢٠٢٢، زیاتر بووە لە ١١٥ ملیار دۆلار، بۆ ئەو دەستکەوتەش سوپاسی فەرمانبەرانی وەزارەتی نەوت و لایەنە پەیوەندیدارەکانی کرد.
وەزارەتەکە لە ڕاگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، کۆی گشتی بڕی ھەناردەکردنی نەوتی خاو بۆ مانگی کانوونی یەکەمی رابردوو بڕی ١٠٣ ملیۆن و ٢٨١ ھەزار بووە و داھاتەکەشی حەوت ملیار و ٦٠٦ ملیۆن دۆلار بووە.
ھەروەھا کۆی بڕی ھەناردەکراوی نەوتی خاو لە کێڵگە نەوتییەکانی ناوەڕاست و باشووری عێراق سەد ملیۆن و ٧٣٥ ھەزار بەرمیل بووە، لەکاتێکدا لە کێڵگەکانی کەرکوکەوە یەک ملیۆن و ٢٢٣ ھەزار بەرمیل ھەناردەکراوە.
وەزارەتی نەوتی عێراق تێکرای یەک بەرمیل نەوتی لە مانگی کانوونی یەکەمی ساڵی رابردوودا بە ٧٣.٦ دۆلار فرۆشتووە.
جۆرجیڤا لە چاوپێکەوتنێکی تەلەفزیۆنیدا رایگەیاند، ساڵی نوێ سەختر دەبێت لەو ساڵەی بەجێیان ھێشت، لەبەرئەوەی سێ ئابورییە سەرەکییەکەی جیھان ئەمریکا و یەکێتی ئەوروپا و چین لە ساڵی ٢٠٢٣دا دووچاری پاشەکشە دەبن.
رونیشیکردەوە، ئابوری نیوەی وڵاتانی ئەوروپا دەچێتە قۆناغی داکشان، زیادبوونی ئامارەکانی کۆرۆناش لە چین ھەواڵێکی نیگەرانکەرە بۆ ئابوری جیھانی.
سەرۆکی سندوقی نێودەوڵەتی دراو راشیگەیاند، ئاسۆی ئابورییە گەشەکردووەکان بەھۆی ئاستی قەرزەکان وبەھێزی دۆلار خراپە ، لەبەرئەوە پێشبینییەکان بۆ داھاتووی بازارە گەشەکردووەکان بەھۆی ئاستی قەرز و بەھێزی دۆلار مەترسیدارترە.
بانکی رافیدەین لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بۆ ئەوەکردووە، لە ئەمڕۆوە سەرجەم لقەکانی لە شارەکانی عێراق، راستەوخۆ دەستیانکردووە بە فرۆشتنی دۆلار بە ھاووڵاتیان، بە شێوەیەک ١٠٠ دۆلار بە ١٤٥ ھەزار و ٥٠٠ دینار بە ھاووڵاتیان دەفرۆشن.
ئاماژەی بۆ ئەوەشکردووە، بەپێی بڕیارەکەیان ھەر ھاووڵاتییەک تا کڕینی ١٠ ھەزار دۆلار دەتوانێت ١٠٠ دۆلار بە ١٤٥ ھەزار و ٥٠٠ دینار بکڕێت، ئەگەر لەوە زیاتر بێت بە ھەمان نرخ پێی نافرۆشرێت.
مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی پێشووی عێراق لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوە کردووە، ئەرکی سەرەکی و لە پێشینەی حکومەت پاراستنی ژیان و گوزەرانی ھاوڵاتیانە، لەئێستادا دابەزینی بەھای دیناری عێراقی لە بەرامبەر دۆلار کاریگەری خراپی لەسەر ھاوڵاتییان دروستکردووە و پێویستە لایەنە پەیوەندیدارەکان چارەسەرێکی گونجاو بدۆزنەوە و رێگەش نەدرێت دۆلار ببرێتە دەرەوەی عێراق.
راشیگەیاندوە، پێویستە حکومەتی ئێستای عێراق ئەرکەکانی بە تەواوی جێبەجێ بکات و ھەرچی زووە پێداچوونەوە بە رەوشی دارایی و وڵات و عێراقییەکاندا بکات و ھەوڵبدات بۆ سەقامگیری بەھای دراو.