وەزارەتی دارایی هەرێم لیستی موچەی مانگی ئایاری بڵاوکردەوە و بەپێی لیستەکە موچەی سەرجەم دەستە و وەزارەتەکان لەماوەی سێ رۆژدا دابەشدەکرێت.

وەزارەتی دارایی و ئابوری هەرێم لیستی موچەی مانگی ئایاری بڵاوکردەوە و لیستەکە هاوشێوەی مانگی نیسانە، هەر بە هەمانشێوەی مانگی نیسانیش لەماوەی سێ رۆژدا موچەی تەواوی دەستە و وەزارەتەکان دابەشدەکرێت.

 

لیستەکە بەم جۆرەیە:

سبەینێ هەینی 25ی ئایار: خانەنشینی شارستانی، خاوەنپێداویستی تایبەت، زیندانیانی سیاسی و بەرکەوتووانی چەکی کیمیایی، کەسوکاری شەهیدان و ئەنفالکراوان.

 

رۆژی شەممە 26ی ئایار: کاروباری شەهیدان و ئەنفالکراوان، پەروەردە، خانەنشینی پێشمەرگە، دارایی و ئابوری، دەستەی دەستپاکی، دەستەی وەبەرهێنان، دەستەی ژینگە، دەزگای مین، ناوچەکانی دەرەوەی هەرێم، کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردن، دیوانی چاودێری دارایی، مافی مرۆڤ، ئاوەدانکردنەوە و نیشتەجێکردن، تەندروستی، ناوخۆ، داد، ئەنجومەنی دادوەریی، پلاندانان، بازرگانی و پیشەسازی، سامانە سروشتییەکان، گواستنەوە و گەیاندن، کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاو، شارەوانی و گەشتوگوزار.

 

رۆژی یەکشەممە 27ی ئایار: کاروکاروباری کۆمەڵایەتی، رۆشنبیری و لاوان، کارەبا، ئەوقاف و کاروباری ئایینی، خوێندنی باڵا، سێ سەرۆکایەتییەکەی هەرێم، پێشمەرگە، دیوان و لیواکان، یەکەی ٧٠ و ٨٠،  ب. پۆلیسی دامودەزگا نەوتییەکان، ئەنجومەنی ئاسایش و دەزگای ئاسایش، هێزی زێرەڤانی و فەرماندەیی بەرگریی فریاکەوتن.

وەزارەتی دارایی و ئابوری هەرێم رایگەیاند، بەغداد پارەی موچەی مانگی پێنجی خستە سەر هەژماری بانکیی وەزارەتی دارایی هەرێم و سبەینێ دەست بە دابەشکردنی موچە دەکرێت.

وەزارەتی دارایی هەرێم رایگەیاند، ئەمڕۆ پێنجشەممە، بەغداد بڕی 974 ملیار و 813 ملیۆن دیناری وەک شایستەی دارایی موچەی فەرمانبەران بۆ مانگی ئایار خستە سەر هەژماری بانکیی وەزارەتەکە.

ئاماژەی بەوەشکردووە، سبەینێ هەینی، 25ی تەمموز، دەست بە دابەشکردنی موچەی مانگی ئایاری موچەخۆران دەکەن.

 

لیستی موچە

ئەگەر لیستی موچە هاوشێوەی مانگەکانی رابردوو بێت، ئەوا سبەینێ خانەنشینی شارستانی، زیندانیانی سیاسی، کەسوکاری شەهیدان و ئەنفالکراوان، بەرکەوتووانی چەکی کیمیایی و خاوەن پێداویستییە تایبەتەکان موچە وەردەگرن.

کۆتا موچە دوای تێپەڕینی 50 رۆژ بەسەر دابەشکردنی موچەی مانگی ئازار، لە رۆژی 14ی ئایار دەست بە دابەشکردنی کرا و لەماوەی سێ رۆژدا موچەی سەرجەم موچەخۆران دابەشکرا، کە لیستی موچە بەم جۆرە بوو:

14ی ئایار: خانەنشینی شارستانی، خاوەنپێداویستی تایبەت، زیندانییە سیاسییەکان، بەرکەوتووانی چەکی کیمیایی و کەسوکاری شەهیدان و ئەنفالکراوان.

15ی ئایار: کاروباری شەهیدان و ئەنفالکراوان، پەروەردە، خانەنشینی پێشمەرگە، دارایی و ئابوری، دەستەی دەستپاکی، دەستەی وەبەرهێنان، دەستەی ژینگە، دەزگای مین، ناوچەکانی دەرەوەی هەرێم، کۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردنەکان، دیوانی چاودێری دارایی، مافی مرۆڤ، ئاوەدانکردنەوە و نیشتەجێکردن، تەندروستی، ناوخۆ، داد، ئەنجومەنی دادوەریی، پلاندانان، بازرگانی و پیشەسازی، سامانە سروشتییەکان، گواستنەوە و گەیاندن، کشتوکاڵ و سەرچاوەکانی ئاو، شارەوانی و گەشتوگوزار.

18ی ئایار: کار و کاروباری کۆمەڵایەتی، رۆشنبیری و لاوان، کارەبا، ئەوقاف و کاروباری ئایینی، خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستی، سەرۆکایەتی پەرلەمان، سەرۆکایەتی ئەنجومەنی وەزیران، سەرۆکایەتی هەرێم، پێشمەرگە 'دیوان، لیواکان'، یەکەی 70 و 80، ب. پۆلیسی دامودەزگا نەوتییەکان، ئەنجومەنی ئاسایش و دەزگای ئاسایش، هێزی زێرەڤانی و فەرماندەیی بەرگریی فریاکەوتن.

 

لەبارەی خانەنشینانی نوێ:

رۆژی 26ی ئایار، وەزارەتی دارایی و ئابوری هەرێم لەبارەی موچەی خانەنشینانەوە راگەیەنراوێکی بڵاوکردەوە و داوای لە سەرجەم وەزارەت و فەرمانگەکانی نەبەستراو بە وەزارەت کرد، لەسەر بنەمای فۆڕمی زانیاری بەڕێوەبەرایەتی گشتی خانەنشین دۆسیەی ئەو فەرمانبەرانە رەوانە بکەن کە تەمەنی یاساییان لە خزمەت تەواو بووە و بەپێی یاسای خانەنشینی یەکگرتووی عێراق رەوانەی خانەنشینی دەکرێن.

لە راگەیەنراوەکەدا ئەوەش هاتبوو، لە دوو مانگی رابردوو توانراوە پێنج هەزار و 261 خانەنشینی نوێ بۆ لیستی موچەی مانگی ئایار زیاد بکرێن و ناوەکانیان رەوانەی وەزارەتی دارایی حکومەتی فیدراڵ کراوە، تا بەپێی ئەو تەرخانەی لە ساڵی 2025 بۆیان جێگیر کراوە، لەگەڵ موچەی مانگی ئایار موچەی مانگەکانی رابردووشیان بۆ خەرج بکرێتەوە.

دوای 52 ساڵ، سەرۆک کۆماری تورکیا کۆتایی بە رێککەوتنێکی تایبەت بە بواری نەوت لەنێوان وڵاتەکەی و عیراق هێنا.

میدیاکانی تورکیا بڵاویانکردەوە، رەجەب تەیب ئەردۆغانی سەرۆک کۆماری تورکیا بڕیارێکی تایبەت بووە بە راگرتنی بۆری نەوتی خاو لەنێوان تورکیا و عیراق ئیمزا کردووە، کە لە ساڵی 1973وە کار بەو رێککەوتنە دەکرێت.

رێککەوتنەکە 52 ساڵەییەکە، یەکێکە لە دیارترین لێکتێگەیشتنە ئابورییەکانی نێوان تورکیا و عیراق.

بەپێی هەواڵی میدیاکان، رێککەوتنەکە بە رەسمی لە رۆژی 27ی مانگی تەمموزی ساڵی داهاتوودا کۆتایی پێدەهات، بەڵام ئەردۆغان ئیزامی هەڵوەشاندنەوەی کردووە و لە رۆژنامەی رەسمی تورکیاشدا بڵاوکراوەتەوە.

ئەو رێککەوتنەی ئەردۆغان هەڵی وەشاندووەتەوە، بۆ یەکەمجار لە ساڵی 1973 لە نێوان تورکیا و عیراقدا ئیمزاکرا کە تایبەت بوو بە دەستەبەرکردنی هەناردەی نەوتی خاو لە عیراقەوە بۆ بەندەری جەیهانی تورکیا.

لەماوەی ساڵانی رابردوودا چەندین جار رێککەوتننامەکە نوێ کراوەتەوە، کە دوایین جار لە ساڵی 2010دا نوێ کرایەوە.

وەک میدیاکان باسی دەکەن، هەڵوەشاندنەوەی ئەو رێککەوتنە گۆڕانکارییەکی گەورە لە پەیوەندییە ستراتیژییەکانی نێوان عێراق و تورکیادا دێنێتە ئاراوە.

بڕیارە ئەمڕۆ حكومەتی هەرێم داهاتی ناوخۆی مانگی ئایار  رادەستی حكومەتی عیراق دەكات، بریاریشە رۆژی دووشەممە  وەزارەتی عیراق پارەی مووچەی مانگی  هەمان مانگ  رەوانەی هەرێم بكات.

بەپێی زانیارییەكانی پەیامنێری كوردسات نیوز لە بەغداد، چاوەڕوان دەكرێت ئەمڕۆ یەكشەممە وەزارەتی دارایی هەرێمی كوردستان بڕی ١٢٠ ملیار دینار وەكو داهاتی ناوخۆ بۆ مانگی پێنج، رادەستی حكومەتی فیدڕاڵ بكات.

سەرچاوەیەكیش لە وەزارەتی دارایی عیراق بە كوردسات نیوزی راگەیاند، لە دوای گەیشتنی بڕی داهاتی ناوخۆی مانگی پێنج، چاوەڕوان دەكرێت رۆژی دووشەممە وەزارەتی دارایی عیراق، تەمویلی وەزارەتی دارایی هەرێمی كوردستان بكات و پارەی موچەی مانگی پێنجی فەرمانبەران رەوانە بكات.

 

 

پەیامنێری کوردسات نیوز باسی لەوەکرد، محەمەد شیاع سودانی ئیمزای لەسەر نووسراوی خەرجکردنی موچەی مانگی پێنجی موچەخۆرانی هەرێم کرد.

پەیامنێری کوردسات نیوز باسی لەوەکرد، لە کۆبوونەوە نائاساییەکەی ئەمڕۆی ئەنجومەنی وەزیرانی عیراق، محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عیراق بڕیاریدا بە خەرجکردنی موچەی مانگی پێنجی موچەخۆرانی هەرێم.

بەپێی زانیارییەکانی کوردسات نیوز، بەهۆی تەواوبوونی دەوام لەمڕۆدا، چاوەڕوان دەکرێت رۆژی یەکشەممەی داهاتوو 20ی ئەم مانگە، پارەی موچە خەرج بکرێت و بەوپێیەش لە رۆژی دووشەممەی داهاتووەوە دەست بە دابەشکردنی موچە دەکرێت لە هەرێم.

لەبارەی موچەی مانگی شەشەوە پەیامنێری کوردسات نیوز ئەوەی خستە روو، لەماوەیەکی نزیکدا بڕیار لەسەر خەرجکردنی موچەی مانگی شەشیش دەدرێت.

دوێنێ حکومەتی هەرێم کۆبوونەوەی ئاسایی هەفتانەی خۆی ئەنجامدا و رایگەیاند، ناوەڕۆکی لێکتێگەیشتنی نێوان هەرێم و بەغداد تایبەت بە موچەی موچەخۆران و پابەندییەکانی هەرێم جێبەجێ دەکەن. 

ئەمڕۆ ئەنجومەنی وەزیرانی عیراق کۆبوونەوەیەکی نائاسایی ئەنجام دەدات و تیایدا گفتوگۆ لەبارەی پرسی موچەی موچەخۆران و نەوتی هەرێم دەکەن.

دوێنێ حکومەتی هەرێم کۆبوونەوەی ئاسایی هەفتانەی خۆی ئەنجامدا و رایگەیاند، ناوەڕۆکی لێکتێگەیشتنی نێوان هەرێم و بەغداد تایبەت بە موچەی موچەخۆران و پابەندییەکانی هەرێم جێبەجێ دەکەن.

بڕیارە سەعات 1:00ی پاشنیوەڕۆی ئەمڕۆ، ئەنجومەنی وەزیرانی عیراق کۆبوونەوەیەکی نائاسایی و بەدەر لە کۆبوونەوەی ئاسایی هەفتانەی خۆی ئەنجام بدات.

لە کۆبوونەوەکەدا باس لە پرسی موچەی موچەخۆرانی هەرێم و خەرجکردنی موچە دەکرێت و هەروەها بابەتی هەناردەکردنی نەوتی هەرێمیش یەکێکی دیکە دەبێت لە تەوەرەکانی کۆبوونەوەکە.

بەپێی راگەیەنراوەکەی ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم، دوای جێبەجێکردنی ناوەڕۆکی ئەو لێکتێگەیشتنە، چاوەڕوان دەکرێت حکومەتی عیراق موچە و شایستە داراییەکانی هەرێم بنێرێت.

لە ئێستادا موچەخۆرانی هەرێم لە مانگی ئاب نزیک دەبنەوە، بەڵام بەهۆی ناکۆکییەکانی نێوان حکومەتی هەرێم و عیراق لەبارەی پرسی هەناردەکردنەوەی نەوت، هێشتا موچەی مانگی ئایاریان وەرنەگرتووە و زیاتر لە 70 رۆژە هیچ موچەیەک دابەش نەکراوە.

رۆژی 7ی ئەم مانگە، وەدفێکی باڵای هەرێم چوونە بەغداد و وەڵامی ئەو رەشنووسەیان گەیاندە حکومەتی عیراق، کە پێشتر خستبوویانە بەردەستی بەرپرسانی هەرێم.

پێشتر کوردسات نیوز ئەوەی ئاشکرا کردبوو کە، بەپێی رەشنووسەکە پرسی نەوت بەمجۆرەی ئێستا دەمێنێتەوە تاوەکو لەماوەی داهاتوودا وەفدێکی تەکنیکی دێتە هەرێم و لە نزیکەوە ئەوە چارەسەر دەکەن ئاخۆ هەرێم بۆ پێداویستی ناوخۆ بڕی چەند نەوتی پێویستە.

پێشتر هەرێم داوای زیاتر لە 115 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانەی دەکرد بۆ پێداویستی ناوخۆ و دواتر داوای 65 هەزار بەرمیل نەوتی دەکرد، بەڵام بەغداد ئامادە بوو تەنها 46 هەزار بەرمیل نەوتی بدات.

لەبارەی داهاتی نانەوتی و ناوخۆشەوە رێککەوتنێکی سەرەتایی باسدەکرا کە هەرێم مانگانە 115 ملیار دینار رادەستی بەغداد بکات و کرێی کۆمپانیاکانی نەوتیش یان بە پارەی کاش بدرێت یان بە پێدانی نەوت.

وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی هەرێم ئیدانەی هێرشەکانی سەر کێڵگە نەوتییەکانی هەرێم دەکات و رایگەیاندووە، داوا لە لایەنە پەیوەندیدارەکان و حکومەتی عیراق و کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەکات بێنە سەر خەت بۆ پاراستنی گیانی کارمەندانی مەدەنی و ئەمنیەتی وزە و رێگریکردن لە هێرشی دیکە بۆ سەر کەرتی وزەی کوردستان.

وەزارەتی سامانە سروشتییەکانی هەرێم راگەیەنراوێکی لەبارەی هێرشە درۆنییەکان بۆسەر کێڵگە نەوتییەکانی هەرێم بڵاوکردەوە و ئاماژەی بەوەکردووە، سەر لەبەیانی ئەمڕۆ چوارشەمە، لە رێگای درۆنی بۆمبرێژکراوەوە ژمارەیەک هێرشی تیرۆریستی کرایە سەر کێڵگەکانی نەوتی تاوکێ و پێشخابور و عین سفنی لە ئیدارەی سەربەخوی زاخۆ و قەزای شێخانی سەر بە پارێزگای دهۆک. هەر چەندە  هێرشەکان زیانی گیانی نەبووە، بەڵام زیانێکی زۆر بە ژێرخانی کێڵگەکان کەوتووە.

وەزارەتەکە ئاماژەی بەوەکردووە، بە تووندی ئەم هێرشە تیرویستیانە ئیدانە و شەرمەزار دەکەن، کە وەک سامانە سروشتییەکان دەڵێت: مەبەست لێی، لێدانی ژێرخانی ئابوری هەرێمی کوردستان و دروستکردنی مەترسییە لەسەر سەلامەتی کارمەندانی مەدەنی کەرتی وزە.

داواش لە لایەنە پەیوەندیدارەکان و حکومەتی فیدراڵی و کومەڵگەی نێودەوڵەتی دەکات، "بە زووترین کات بێنە سەر خەت بۆ پاراستنی گیانی کارمەندانی مەدەنی و ئەمنیەتی وزە و رێگریکردن لە هێرشی دیکە بۆ سەر کەرتی وزەی کوردستان".

دەشڵێت: هەموو هەوڵێکی خۆمان دەدەین بۆ پاراستنی گیانی کارمەندانی کەرتی وزە و پێگەی ستراتیجیمان لە دابینکردنی سەقامگیری وزە لە ناوچەکە و جیهان.

ئەمەش دوای ئەوە دێت، سەعات 6:00 و 6:15ی بەیانی ئەمڕۆ چوارشەممە، لە رێگەی دوو درۆنی بۆمبڕێژکراوەوە هێرش کرایە سەر کێڵگەی نەوتی DNO لە پێشخابور لە ئیدارەی سەربەخۆی زاخۆ.

هەر بەیانی ئەمڕۆ کاتژمێر 7:00، لە رێگەی درۆنێکی بۆمبڕێژکراوەوە هێرش کرایە سەر کێڵگەی نەوتی DNO لە تاوکێ لە سنوری ئیدارەی سەربەخۆی زاخۆ، جگە لە زیانی ماددی کە بە کێڵگەکان کەوتن، هیچ زیانی گیانییان لێ نەکەوتەوە.

راوێژكارێكی سەرۆك وەزیرانی عیراق رایدەگەیەنێت، رێژەی بێكاری لە 17%ەوە بۆ 13% دابەزیوە.

مەزهەر محەمەد ساڵح راوێژكاری سەرۆك وەزیرانی عیراق رایگەیاند، حكومەت دەیان پرۆژەی خزمەتگوزاری جێبەجێكردووە بۆئەوەی ئابورییەكەی لە پشتبەستن بە نەوت دوور بكەوێتەوە، وەك پرۆژەی بنیاتنانی یەك ملیۆن یەكەی نیشتەجێبوون و سەدان خوێندنگە و نەخۆشخانە و پرد و رێگاوبان و تۆڕی كارەبا و ئاو.

وتیشی، سیاسەتی چاكسازیی حكومەتی عیراق پابەندی رێنماییەكانی سندوقی دراوی نێودەوڵەتی بووە و بەهۆیەوە رێژەی بێكاری لە عیراق لە 17%ەوە بۆ 13% كەمبووەتەوە.

راوێژكارەكەی سودانی ئاماژەی بەوەشكرد، برەودان بە كەرتی نانەوتی پێویستی بە وەرچەرخانێكی راستەقینە هەیە، حكومەتی ئێستای عیراقیش هەنگاوەكانی بەرەو ئەو ئاراستەیەیە.

کۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی کوردستان 'ئەپیکور' راگەیەنراوێکی لەبارەی نەوت و هەناردەی نەوتەوە بڵاوکردەوە و ئاماژەی بەوەکردووە، پێویستە بە شێوەیەكی خێرا و روون شایستە داراییەكانمان پێ بدرێت.

کۆمەڵەی پیشەسازی نەوتی کوردستان 'ئەپیکور' راگەیەنراوێکی لەبارەی نەوت و هەناردەی نەوتەوە بڵاوکردەوە و تێیدا هاتووە، جەخت لە دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت دەكەنەوە لەڕێی بەندەری جەیهانەوە.

لە راگەیەنراوەکەدا هاتووە، "دانوستانەكانی نێوان هەردوو حكومەتی هەرێم و بەغداد بە مەبەستی هەناردەی نەوت چڕكراونەتەوە و هیچ كات بەشداریی هیچ كۆبوونەكەیەكمان نەكردووە كە پێچەوانەی ئەو گرێبەستانە پێشنیاز كرابێت".

ئاماژە بەوەشکراوە، "ئامادەی دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتین بە مەرجی پابەندبوون بەو گرێبەستانەی كە هەن، پێویستە رێز لە گرێبەستی هاوبەشیی بەرهەمهێنان بگیرێت".

لە راگەیەنراوەکەدا ئەوەش خراوەتە روو، "پێویستە بە شێوەیەكی خێرا و روون شایستە داراییەكانمان پێ بدرێت، پێویستە چارەسەری ئەو پارەیە بكرێت كە هێشتا نەدراوەتەوە بە كۆمپانیاكان و شایستە داراییەكانمان بدرێتەوە لەڕێگەی كاشەوە بێت یاخود پشكی نەوتی شایستە وەك خۆی".

ئەوەش لە کاتێکدایە، لە مانگی ئازاری ساڵی 2023ـەوە هەناردەی نەوتی هەرێم لە رێگای بەندەری جەیهانەوە راگیراوە و لەو کاتەشەوە تاوەکو ئێستا ناکۆکی لەنێوان حکومەتی عیراق و هەرێمدا هەیە لەسەر دەستپێکردەنەوەی هەناردە.

بڕیارە هەفتەی داهاتوو دادگای فیدڕاڵی عیراق لەبارەی دەرکردنی بڕیارێکی سالاری بۆ خەرجکردنی موچەی موچوخۆرانی هەرێم کۆببێتەوە.

بڕیارە رۆژی دووشەممەی داهاتوو، 14ی تەمموز، دادگای فیدڕاڵی عیراق لەبارەی سکاڵایەک تایبەت بە دەرکردنی بڕیارێکی سالاری بۆ پابەندکردنی وەزارەتی دارایی عیراق بە خەرجکردنی موچەی موچەخۆرانی هەرێم و دوورخستنەوەی پرسی موچە لە ناکۆکییەکان کۆببێتەوە.

سکاڵاکە لەسەر سەرۆکوەزیرانی عیراق و وەزیری دارایی عیراق تۆمارکراوە و تێیدا داواکراوە خەرجکردنی موچەی موچەخۆرانی هەرێم مانگانە و لەوادەی خۆیدا گەرەنتی بکرێت و پرسی موچە دووربخرێتەوە لە هەر ململانێ و ناکۆکییەکی سیاسی.

هەروەها لە سکاڵاکەدا داواش کراوە، بڕیارێکی سالاری دەربکرێت بۆ خەرجکردنی موچە و لەم مانگەوە بڕیارەکە جێبەجێ بکرێت و گرفت بۆ خەرجکردنی موچە دروست نەکرێت.

وەفدێکی باڵای هەرێم گەیشتە بەغداد و وەڵامی رەشنووسەکەی حکومەتی عیراقیان پێیە، بەپێی زانیارییە سەرەتاییەکانیش لەسەر زۆرینەی پرسەکان رێککەوتوون.

پەیامنێری کوردسات نیوز باسی لەوەکرد، وەفدێکی باڵای هەرێم گەیشتووەتە بەغداد و لەگەڵ خۆیاندا وەڵامی ئەو رەشنووسەیان پێیە کە حکومەتی عیراق خستبوویە بەردەستی هەرێم.

ئاماژەی بەوەشکرد، لێکتێگەیشتن لەنێوان هەرێم و بەغداد هەیە و زۆرینەی گرفتەکانیان تێپەڕاندووە.

بەپێی زانیارییە سەرەتاییەکان، پرسی نەوت بەمجۆرەی ئێستا دەمێنێتەوە تاوەکو لەماوەی داهاتوودا وەفدێکی تەکنیکی دێتە هەرێم و لە نزیکەوە ئەوە چارەسەر دەکەن ئاخۆ هەرێم بۆ پێداویستی ناوخۆ بڕی چەند نەوتی پێویستە.

پێشتر هەرێم داوای زیاتر لە 115 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانەی دەکرد بۆ پێداویستی ناوخۆ، بەڵام ئێستا داوای 65 هەزار بەرمیل نەوت دەکات، بەڵام بەغداد بەپێدانی تەنها 46 هەزار بەرمیل نەوتی رۆژانە رازییە.

لەبارەی داهاتی نانەوتی و ناوخۆشەوە رێککەوتنێکی سەرەتایی هەیە کە هەرێم مانگانە 115 ملیار دینار رادەستی بەغداد بکات.

هەرچی لەبارەی کرێی کۆمپانیاکانە؛ لێکتێگەیشتن هەیە لەنێوان هەرێم و عیراق کە کرێکە یان بە پارەی کاش یان بە پێدانی نەوت بدرێتەوە بەو کۆمپانیایانە.

ئەوەی جێگای ئومێدە، بەپێی زانیارییەکانی پەیامنێری کوردسات نیوز چاوەڕوان دەکرێت بۆئەوەی لە کۆبوونەوەی سبەینێی ئەنجومەنی وەزیرانی عیراقدا بڕیار لەسەر چارەنووسی موچە بدرێت.

وەزیری کشتوکاڵی تورکیا رایگەیاند، ساڵی رابردوو وڵاتەکەی لە پلەی حەوتەمی جیهاندا بووە بۆ داهاتی بەرهەمی کشتوکاڵی و داهاتی ساڵی 2024 بەراورد بە ساڵانی پێش خۆی بە رێژەی 7٪ بەرزتربووەتەوە.

ئیراهیم یوماکلی وەزیری کشتوکاڵ و دارستانی تورکیا رایگەیاند، ساڵی رابردوو بەراورد بە ساڵانی پێشووتر داھاتی تورکیا لە بەرھەمی کشتوکاڵیدا، بەرێژەی 7٪ بەرزبوونەوەی تۆمار کردووە.

باسی لەوەشکرد، تورکیا ساڵی رابردوو لە داھاتی بەرھەمی کشتوکاڵیدا لەسەر ئاستی جیھان پلەی حەوتەمی بەدەستھێناوە بەو پێیەی داھاتی بەرھەمی کشتوکاڵی تورکیا لە ساڵی رابردوودا، گەیشتووەتە ٧٤ ملیار دۆلار.

ئەوەشی خستووەتە روو، بە پشتبەستن بە داتاکانی بانکی نێودەوڵەتی، بۆ یەکەمجار تورکیا بەربەستی ٧٠ ملیار دۆلاری لە داھاتی بەرھەمی کشتوکاڵیدا تێپەڕاند.

تورکیا یەکێکە لەو وڵاتانەی بەرهەمهێنە و بەرهەمەکانی هەم لە ناوخۆی وڵاتی خۆی بەکاردەهێنێتەوە هەم هەناردەی دەرەوەی وڵاتەکەی دەکات، کە پانتاییەکی گەورەی لە داهاتی ئەو وڵاتەدا داگیر کردووە.

وەزارەتی پێشمەرگەی هەرێم رایگەیاند، دەست بە دابەشکردنی هاوکاریی هاوپەیمانان بۆ مانگی شەش دەکرێت.

وەزارەتی پێشمەرگەی هەرێم رایگەیاند، ئەمڕۆ پێنجشەممە، 3ی تەمموزی ٢٠٢٥، هاوکاریی دارایی هاوپەیمانان بۆ مانگى شەش دەخرێتە سەر هەژماریی بانکیی وەزارەتی پێشمەرگە،

ئەوەش هاتووە، رۆژی یەکشەممە 6ی تەمموز، دوای ئەنجامدانی رێکارە دارایى و ژمێریارییەکان لەلایەن بەڕێوەبەرایەتى گشتى بودجە و بەرنامەکان (ژمێریارى سەربازى) دەست بە دابەشکردنى دەکرێت.

لەدوای دەستپێکی شەڕی داعشەوە لە عیراق و هەرێم، هێزەکانی هاوپەیمانان چەندین جار هاوکاریی سەربازیی و لۆجستیان پێشکەش بە ‌هێزەکانی پێشمەرگە کردووە، دواتریش لە ساڵی 2017 بەدواوە مانگانە بڕی 20 ملیۆن دۆلاریان وەک موچە بۆ ئەو لیوا هاوبەشانە تەرخانکرد کە خراونەتە سەر هێزەکانی پێشمەرگە.

ساڵێک بەر لە ئێستا و لە مانگی شەشی ساڵی رابردوودا ئەو پارەیەی وەک موچە پێیان دەدرا کرا بە هاوکاریی و موچەکانیان چووەوە سەر بەغدا.

ئەمریكییەكان هەیە و دەبێت بە زووترین كات ئەم پرسە چارەسەر بكرێت.

تامی بروس وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانیدا، داوای كرد دەستبەجێ هەناردەكردنی نەوتی هەرێمی كوردستان لە رێگەی بۆریی عێراق-توركیا دەستپێبكاتەوە، ئاماژەی بەوەشدا راگرتنی هەناردەكردنی نەوتی هەرێم كاریگەری لەسەر سێ كۆمپانیای ئەمریكی هەبووە كە ئەوەش جێگای قبوڵكردن نییە.

بروس راشیگەیاند، زۆر گرنگە حكومەتی عێراق و حكومەتی هەرێم و كۆمپانیاكانی نەوت و  لایەنە پەیوەندیدارەكان بەپەلە كاربكەن بۆ دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوتی هەرێم.

وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا ئاماژەی بەوەشكرد، راگرتنی نەوت تەنیا رێگر بووە لە گەشەی ئابوری عیراق و بەرژەوەندی كۆمپانیا ئەمریكییەكان، ئەوە جگە لەوەی كە بووە بە هۆكارێك بۆ زیادبوونی هەژموونی ئێران لە ناوچەكەدا، وتیشی، پێویستە بە زووترین كات ئەو پرسە چارەسەر بكرێت.

بروس جەختی لەوە شكردەوە بۆری بەندەری جەیهان رێگەیەكی گرنگە بۆ گواستنەوەی نەوت بۆ بازاڕە جیهانییەكان، ئەمەش سودی بۆ ئابووری عیراق و هەرێم و هەروەها كۆمپانیا ئەمریكیەكانیش هەیە، بۆیە دەستپێكردنەوەی هەناردەی نەوت لە بەرژەوەندی ئەمریكا و هەرێم و عیراق و ناوچەكەشدایە.

سەرۆكی روسیا پێشبینی دەكات خواست لەسەر نەوت لە جیهاندا زیاتر ببێت بەتایبەتی لە هاوینی ئەمساڵدا و نرخەكەشی بەرزببێتەوە.

ڤلادیمیر پوتن سەرۆكی روسیا رایگەیاند، بەهۆی گەشەی ئابورییەوە بەكارهێنانی نەوتی خاو و بەرهەمە نەوتییەكان لە جیهاندا لە زیادبووندایە، بەرهەمهێنانی نەوتیش لە چوارچێوەی ئۆپێك پڵەسدا بەو شێوەیەیە كە رێككەوتنی لەسەر كراوە و ئامانج لێی زیادكردنی خواستە لەسەر نەوت بە تایبەتی لە وەرزی هاویندا.

لەبارەی سزاكانی ئەوروپاش، لەسەر نەوتی روسیا پوتن وتی، "هەرچەندە سزاكان زیاتر بن هەر خۆیان زیاتر ئازار دەچێژن، چونكە مەحاڵە نەوتی روسیا بوەستێنرێت و سزاكانیش كاریگەرییەكی بەرچاویان لەسەر روسیا نابێت".

پێشتر ئەلیكساندەر نۆڤاك جێگری سەرۆك وەزیرانی روسیا رایگەیاندبوو، دەبێت ئۆپێك پڵەس بڕیاری زیادكردنی بەرهەمهێنانی نەوت بدات، بۆئەوەی لە هاویندا خواست لەسەری كەمتر ببێتەوە و ئەو بڕەی ئێستاش پێویستییەكان لە هاویندا پڕناكەتەوە.

سەرۆکی حکومەتی هەرێم لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەنووسیدا رایگەیاند، لەماوەی دوو رۆژی داهاتوودا بەغدا شاندێک لەسەر ئاستی باڵا دەنێرێتە هەرێم بۆ گفتوگۆی راستەقینە لەسەر چارەسەری گرفتی موچە. دەشڵێت: ئەگەر نەگەیشتینە ئەنجام لەگەڵ بەغدا بەپێی توانا لە داهاتی ناوخۆ موچە دەدەین.

ئەمڕۆ ئەنجومەنی وەزیرانی هەرێم کۆبووەوە و یەکێک لە تەوەرەکانی کۆبوونەوەکە پرسی موچەی موچەخۆرانی هەرێم بوو، کە دواتریش لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەنووسیدا مەسرور بارزانی سەرۆکی حکومەتی هەرێم باسیلە دوایین پێشکەوتنەکان بۆ چارەسەری ئەو گرفتە و نێوانیان لەگەڵ حکومەتی فیدڕاڵ و پێکهێنانی حکومەت کرد.

 

لەبارەی موچەوە ئەمە پوختەی وتەکانی سەرۆکی حکومەتی هەرێم بوون:

-بە نایاسایی موچەی موچەخۆرانی هەرێم راگیراوە.

-دەبوایە موچە لە سەرەتاوە تێکەڵی هیچ کێشە و گرژییەک نەکرێت.

-لەماوەی دوو رۆژی داهاتوودا بەغدا شاندێک لە ئاستی باڵادا دەنێرێت بۆ ئەوەی گفتوگۆیەکی راستەقینە بکرێت تا گرفتی بە تەواوی موچە چارەسەر بکرێت، هیوادارم لەم دوو سێ رۆژەی داهاتوو بگەینە رێککەوتن.

-لە مانگی ئازاری ساڵی 2023ـەوە کە هەناردەی نەوتی هەرێم راگیراوە، زیاتر لە 25 ملیار دۆلار زیانمان پێگەیشتووە.

-رێککەوتنەکانمان لەبارەی نەوت لە ئەمریکا مافی دەستووری و یاسایی خۆمانە و پێشتر لەگەڵ دوو کۆمپانیای تردا ئەو رێککەوتنەمان هەبووە کە نەیانتوانیوە جێبەجێی بکەن، بۆیە داومانە بە دوو کۆمپانیای دیکە لە واشنتن و هیچ لایەنێکی نایاسایی تێدا نییە.

-ئەگەر نەگەیشتینە ئەنجام لەگەڵ بەغدا بەپێی توانا لە داهاتی ناوخۆ و خەرجییەکان موچە دابەشدەکەین، ئەگەر نەشتوانین لەکاتی خۆی وەک پێویست هەموو مافەکانیان دەستەبەربکەین، ئەوەی لە تواناماندایە دەیکەین.

-لەسەر دەستەبەرکردنی مافە دەستورییەکان لە حکومەتی فیدڕاڵ بەردەوام دەبین.

-ئاستی داهاتی ناوخۆ بەشی سەرجەم خەرجییەکان و پێداویستییەکان و موچە ناکات.

-ناتوانین بڵێین دەتوانین بە تەواوی هەموو پابەندییەکانمان بەرانبەر هاووڵاتیان جێبەجێ بکەین، بەڵام ئەوەی لە تواناماندا بێت دەیکەین.

-حکومەتی هەرێم ئەو توانایەی نییە بەتەنیا سەرجەم موچەکانی موچەخۆرانی هەرێم دابەش بکات.

-هۆکاری نەناردنی موچە ئەو سکاڵایانەن کە هەندێک لایەنی ناوخۆ داوایان کرد حکومەتی فیدڕاڵی دەستوەردان لە بابەتی موچەدا بکات.

-پابەندبووین بە جێبەجێکردنی ئەرکی خۆمان و داهاتمان ناردووەتە بەغدا جگە لەو کاتەی موچە نەنێردراوە بۆ تەکمیلکردنی موچە بەکارمان هێناوە.

 

لەبارەی پێکهێنانی کابینەی داهاتووەوە ئەمە پوختەی وتەکانی سەرۆکی حکومەت بوون:

-ویستومانە حکومەتێکی بێکێشە پێکبهێنین نەک حکومەتێکی زۆرینە.

-لەسەر ئەجێندای حکومەت گەیشتووینەتە رێککەوتن و لەگەڵ یەکێتی بۆچوونمان هاوبەشە لەسەر بەڕێوەبردنی حکومەت، تەنها چەند بۆچونێکی جیاواز هەیە لەسەر پۆستەکان.

 

لەبارەی چارەسەری گرفتەکان لەگەڵ حکومەتی ناوەند ئەمە پوختەی وتەکانی سەرۆکی حکومەت بوون:

-دەرگای گفتوگۆ لەگەڵ بەغداد داناخەین.

-لەسەر دەستەبەرکردنی مافە دەستورییەکان لە حکومەتی فیدڕاڵ بەردەوام دەبین.

-دەبێت هەموومان لەم وڵاتە یەکسان بین و خۆشمان بە خاوەن دەسەڵات دەزانین، دەمانەوێت بگەینە رێککەتنێک هەموومان یەکسان بین، بەپێچەوانەوە ئەوە گرفت لە جێبەجێکردنی دەستور لە عیراقدا هەیە.

-ئەگەر دەستوور هەموار بکرێتەوە داوای زیاتر بۆ خەڵکی هەرێم دەکەین.

-پابەندبووین بە جێبەجێکردنی ئەرکی خۆمان بەرانبەر بەغداد و داهاتمان ناردووە، جگە لەو کاتەی کە موچە نەنێردراوە؛ بۆ تەواوکاری موچەی موچەخۆرانی هەرێم بەکارمان هێناوە.