عیراق
لەعیراق پێنج ملیار دینار گەرێندرایەوە کە لەلایەن کۆمپانیایەک بە ساختەکاری لەمامەڵەی داراییدا لە رێگەی نرخی دۆلارەوە برابوو، دادوەری عیراقیش دەڵێت: هەموو رێکارێکی پێویست دەگرینەبەر بۆ پارێزگاریکردن لە سامانی دەوڵەت.
ئەنجومەنی دادوەری عیراق گەڕاندنەوەی پێنج ملیار دیناری راگەیاند، لە كۆمپانیایەك كە ساختەكاری لە مامەڵەی داراییدا كردووە لە رێگەی نرخی دۆلارەوە.
ئەنجومەنی دادوەری عیراق لە راگەیەنراوێكدا ئاماژەی بەوەكردووە، دادگای لێكۆڵینەوەی دووی كەرخ توانیویەتی پێنج ملیار دیناری عیراق بگەڕێنێتەوە كە بەهۆی ساختەكاری لە مامەڵەی داراییدا بە نایاسایی برابوو.
دەشڵێت، ئەو بڕە پارەیە لە كۆمپانیایەك وەگیراوەتەوە كە سەرپێچی كردووە لە جیاوازی نرخی دۆلار و بە هەوڵێكی زۆر و سەرپەرشتی دادوەری پسپۆڕیش ئەو كارە كراوە و هەوڵەكانیش بەردەوامن بۆ گرتنەبەری رێكاری پێویست بە مەبەستی رێگریكردن لەو جۆرە تاوانانە و پارێزگاریكردن لە سامانی دەوڵەت.
ئەمڕۆ سەرۆک کۆماری عیراق لەگەڵ ئەندامانی ئەنجومەنی کۆمیسیارانی کۆمسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەکان کۆبووەوە و جەختی کردەوە لەسەر ئەوەی، پێویستە کۆمسیۆن بەشێوەی جددی و بێلایەنانە کار بکات و دوور بێت لە دەستوەردان.
ئەمڕۆ چوارشەممە، د. لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق لە کۆشکی بەغداد پێشوازی لە ئەندامانی ئەنجومەنی کۆمیسیارانی کۆمسیۆنی باڵای سەبەخۆی هەڵبژاردنەکان کرد.
لە کۆبوونەوەکەدا سەرۆک کۆمار جەختی لەسەر گرنگی پتەوکردنی کۆڵەکەکانی پرۆسەی دیموکراسی لەوڵاتدا کردەوە، لەڕێگەی کارکردن بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی بەشێوەیەکی دادپەروەرانە و بێلایەنانە.
د. لەتیف رەشید جەختیشی کردەوە لە مسۆگەرکردنی پرەنسیپی دادپەروەری و دەرفەتی یەکسان لەنێویاندا، هەروەها بەدیهێنانی خواستەکانی گەلی عێراق بۆ سەقامگیری و خۆشگوزەرانی.
لە کۆبوونەوەکەدا سەرۆک کۆمار پیرۆزبایی لە ئەنجومەنی کۆمیسیاران کرد بەبۆنەی دەنگدانی ئەنجوومەنی نوێنەران بۆ درێژکردنەوەی کارەکانی ئەنجومەن بۆ ماوەی دوو ساڵ بۆ دڵنیابوون لەوەی هەڵبژاردنەکان لە وادەی دیاریکراوی خۆیدا وەک مافێکی دەستووری بەڕێوەبچێت.
سەرۆک و ئەندامانی کۆمسیارانیش روونکردنەوەیەکیان سەبارەت بە ئامادەیی کۆمیسیۆن و ئامادەکارییەکانیان بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردن لەکاتی خۆیدا و بەپێی وادەی دەستووری بۆ سەرۆک کۆمار دا و ستایشی رۆڵی سەرەکی سەرۆک کۆماریان کرد لە درێژەدان بە کارەکانی ئەنجوومەنی کۆمیسیاران.
پارێزگای زیقار ئاماری روداوەکانی هاتوچۆی ساڵی رابردووی راگەیاند و ئەوەی جێی سەرسامی بوو ئەوە بوو، تەنها لە ساڵی رابردوودا، بە تێکڕا دوو رۆژ جارێک نزیکەی یەک کەس بە روداوی هاتوچۆ لەو پارێزگایە گیانی لەدەست داوە.
پارێزگای زیقار رایگەیاندووە، ساڵی رابردوو ٤١٤ روداوی هاتوچۆ لە پارێزگاکە رویانداوە، کە بە تێکڕا دەکاتە رۆژانە زیاتر لە یەک روداو رووی داوە.
بەپێی ئاماری پارێزگاکە، بەهۆی روداوەکانەوە ١٦٥ کەس گیانیان لەدەستداوە و ٦١٢ کەسیش بریندار بوون، کە ئەگەر بە تێکڕا وەربگیرێت، ئەوا لەماوەی دوو رۆژدا نزیکەی یەک کەس گیانی لەدەستداوە و هەموو رۆژێکیش نزیکەی دوو کەس بریندار بوون.
لەوبارەیەوە، داخل عەبدولحسێن بەڕێوەبەری نوسینگەی مافی مرۆڤی زیقار رایگەیاندووە، هۆکاری زیادبوونی روداوەکانی هاتوچۆ زۆرن بەڵام سەرکیترین هۆکارەکان دەگەڕێنەوە بۆ پابەند نەبوون بە رێنماییەکانی هاتوچۆ، وەک تیژڕۆیی و خەولێکەوتن لەکاتی شۆفێریدا، هەروەها بەکارهێنانی مۆبایل و تێپەڕاندنی هەڵە.
وتیشی، بەرزبوونەوەی ژمارەکە بەو شێوەیە شایەنی نیگەرانییە، پێویستە لایەنە پەیوەندیدارەکان بێنە سەر هێڵ و چارەسەر بۆ ئەو بابەتە بکەن.
داواشی کرد، چەند رێکارێک بگیرێتە بەر بۆ چارەسەری ئەو بابەتانە، بەتایبەت دانانی هێماکانی هاتوچۆ بە درێژایی رێگاکانی دەرەوەی پارێزگاکە، هەروەها دەستپێکردنی هەڵمەتێکی گەورەی هۆشیارکردنەوەی شۆفێران.
پارێزگای زیقار یەکێکە لە پارێزگاکانی عیراق و رووبەرەکەی نزیکەی ١٣ هەزار و ٦٢٦ کیلۆمەتر دووجایە و دانیشتووانەکەی کەمترە لە سێ ملیۆن کەس.
نوسینگەی سەرۆکوەزیرانی عیراق رایگەیاند، یاداشتێکی لێکتێگەیشتنیان لە بواری وزە لەگەڵ کۆمپانیای بریتش پترۆلیۆمدا ئیمزا کرد.
نوسینگەی محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عیراق رایگەیاند، یاداشتێكی لێكتێگەیشتن ئیمزا كرا بۆ هەڵسەنگاندنی ئەگەری گەشەپێدانی تەواوەتی چوار كێڵگەی نەوتی لە كەركوك.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ئامانجیان ئەوەیە بتوانن پڕۆژەی نۆژەنکردنەوە و پەرەپێدانی چوار کێڵگەی نەوتی کۆپانیای نەوتیی باکوور بدەنە دەست کۆمپانیای بریتش پرتۆلیۆم، لەپێناو زیادكردنی بەرهەمهێنان و گەیشتن بە باشترین رێژەی بەرهەمهێنان لە نەوت و گاز.
دوێنێ بە سەردنێکی رەسمی محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عیراق گەیشتە بەریتانیا و لەگەڵ شا چارلزی سێیەم و چەند بەرپرسێکی دیکەدا کۆبووەوە و باسیان لە چەندین پرسی وەک بوارەكانی ئابووری و گەشەسەندن و پیسبوونی كەشوهەوا و رۆشنبیریدا كرد.
دوای کۆبوونەوەشی لەگەڵ هاوتا بەریتانییەکەی، رێككەوتن بۆ گەڕانەوەی ئەو پەنابەرە عیراقییانەی كە مافی پەنابەرێتیان نییە.
سودانی و کێیر ستامەر سەرکوەزیرانی بەریتانیا چەند رێككەوتنێكیان بە بەهای ١٢ ملیار پاوەن لە بوارەكانی وزە، ئابووری، وەبەرهێنان و ئاسایش و كۆچ و پەروەردە و ژینگەدا ئیمزا كرد.
سەرۆك وەزیرانی عیراق لەگەڵ شا چارڵزی سێیەم شای بەریتانیا كۆبوەوە، لەگەڵ هاوتا بەریتانییەكەشی رێككەوتن بۆ گەڕانەوەی ئەو پەنابەرە عیراقییانەی كە مافی پەنابەرێتیان نییە.
نوسینگەی رایگەیاندنی محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عیراق بڵاویكردەوە، سودانی لە كۆشكی بەكینگهام لە لەندەن لەگەڵ شا چارڵزی سێیەم شای بەریتانیا كۆبوەوە و باسیان لە هەماهەنگی لە بوارەكانی ئابووری و گەشەسەندن و پیسبوونی كەشوهەوا و رۆشنبیریدا كرد.
دواتر سودانی لەگەڵ كیەر ستارمەر، سەرۆك وەزیرانی بەریتانیا كۆبوەوە و چەند رێككەوتنێكیان بە بەهای 12 ملیار پاوەند لە بوارەكانی وزە، ئابووری، وەبەرهێنان و ئاسایش و كۆچ و پەروەردە و ژینگەدا ئیمزا كرد.
هەروەها جەختكرایەوە لەسەر كاركردنی پێكەوەیی بۆ نەهێشتنی كۆچی نایاسایی بەشێوەی ریشەیی و گەڕاندنەوەی ئەو پەنابەرە عیراقییانەی بەریتانیا كە مافی پەنابەرێتیان نییە، هاوكات زانیاری ئاڵەگۆڕبكرێت بۆ دەستگیركردنی گروپە قاچاخچێتییەكان.
د.لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق، لەگەڵ موسەنا سامەڕائی سەرۆکی هاوپەیمانی عەزم بە ئامادەبوونی ئەندامانی فراکسیۆنی پەرلەمانی هاوپەیامنیەکە کۆبوەوە و ئاماژەیکرد بە پێویستی ئەوەی کە هێزە سیاسییەکان سەرنجیان هەبێت لەسەر یەکخستنی دیدگاکان لە نێوان خۆیاندا.
لە کۆبوونەوەکەدا کە ئەمڕۆ سێشەممە ١٤-١- ٢٠٢٥ بەڕێوەچوو، باس لە بارودۆخی سیاسی و پێشهاتەکانی ئاستی ناوخۆیی و ناوچەیی کرا، هەروەها باسی چۆنیەتی بەهێزکردنی کۆدەنگی سیاسی نێوان لایەنە جیاوازەکان کرا، بە شێوەیەک کە بەشداربێت لە چەسپاندنی سەقامگیری و پێشخستنی چاکسازی بۆ هێنانەدی ویستی هاووڵاتیان.
سەرۆک کۆمار ئاماژەیکرد بە سەقامگیری عیراق لەسەر ئاستی ئەمنی کە کۆڵەکەیەکی گرنگە بۆ گەشەپێدان لە ئاستی ئابووری و کۆمەڵایەتی، ئاماژەیکرد بە پێویستی ئەوەی کە هێزە سیاسییەکان سەرنجیان هەبێت لەسەر یەکخستنی دیدگاکان لە نێوان خۆیاندا و هەروەها تێپەڕاندنی ئەو ئاستەنگانەی کە رێگرن لە گەیشتن بە چارەسەری لۆژیکی و کۆتاییهێنان بە زۆرێک لەو "مەسەلانەی" کە رووبەڕووی عیراق بوونەتەوە.
سەرۆک کۆمار داوایکرد، پەیوەندی و متمانەی بەهێز لە نێوان فراکسیۆنە سیاسییەکان دروست ببێت و لێکتێگەیشتنە نیشتمانییەکانی نێوان لایەنە جیاجیاکان زیاتر بەرەوپێشبچێت لەڕێگەی گفتوگۆیەکی جددی و بەرهەمدار کە بەشدارە لە هێنانەدی سەقامگیری سیاسی، جەختیشیکردەوە لە گرنگی بەهێزکردنی رۆڵی یاسادانان و چاودێریکردنی ئەنجومەنی نوێنەران بۆ بەدواداچوون لەسەر جێبەجێکردنی سیاسەت و بەرنامەکانی حکومەت و باشترکردنی کاری دامەزراوەکانی حکومەت و دڵنیابوون لە پابەندبوون بە یاساکانی ئێستا.
لای خۆیەوە سەرۆکی هاوپەیمانی عەزم پێزانینی خۆی بۆ پێشنیارەکانی سەرۆک کۆمار دەربڕی و جەختی لەوە کردەوە، کە قۆناغی ئێستا پێویستی بە هاریکاری زیاتری لایەنە سیاسییەکان هەیە بۆ چەسپاندنی ئاسایش و سەقامگیری و باشترکردنی خزمەتگوزاریی بۆ هاووڵاتیان.
موسەنا سامەڕائی جەختییشیکردەوە لەسەر گرنگی چەسپاندنی پرەنسیپە نیشتیمانییەکان بۆ بەردەوامبوون لە بنیاتنانەوە و پێشکەوتن بە شێوەیەک کە خزمەت بە بەرژەوەندییەکانی هاووڵاتیان بکات و گەشەسەندن لە هەموو بوارەکان لە وڵاتدا بەدیبێت.
د.لەتیف رەشید سەرۆک کۆماری عیراق، رۆژی سێشەممە لە کۆشکی بەغداد پێشوازیکرد لە وەفدێکی کوتلەی پەرلەمانتارانی سادقوون بە سەرۆکایەتیی د.حەبیب حەلاوی ئەندامی لیژنەی یاسایی پەرلەمان.
لە سەرەتای کۆبونەوەکەدا سەرۆک کۆمار بەخێرهاتنی نوێنەرانی کرد و ئاماژەی بە گرنگی رۆڵی ئەنجومەنی نوێنەران کرد، وەک دەسەڵاتی تایبەت بۆ یاسادانان و گێڕانی رۆڵی چاودێری بەسەر کارەکانی سەرجەم دامودەزگاکانی دەوڵەتدا و بەرپرسیارێتی ئەنجومەنەکەی روونکردەوە لە تەواوکردنی داڕشتنی یاساکان کە لە دەستووردا هاتوون و لە بەرنامەی حکومەتدا هەن، لەوانەش یاسای ئەنجومەنی فیدراڵی کە یاسادانانەکەی ماوەیەکی زۆرە دواکەوتووە.
سەرۆک کۆمار جەختی لەوەکردەوە، کە سەرۆکایەتی کۆمار پشتیوانی لەکارەکانی ئەنجومەنی نوێنەران دەکات و داوای خێراکردنی دەرکردنی ئەو یاسایانە دەکات کە کاریگەری لەسەر ئاسایشی نەتەوەیی عیراق وەک یاسای ئەنجومەنی باڵای ئاو و یاسای گەڕاندنەوەی داهاتی گەندەڵی و ئاماژەی بەوەشدا کە ئەم ساڵی تەمەنی ئەنجومەنی نوینەران دوایین ساڵی ژیانی یاسایی ئەنجومەنی نوێنەرانە و دەبێت دەرکردنی یاساکان تەواو بکات کە ناکرێت دوا بکەون و بەدواداچوون بۆ ئەو پرۆژانەی وەبەرهێنان بکەن، کە لەلایەن وەزارەتەکان و پارێزگاکانەوە پێکشەشکراون و لەبەر رۆشنایی ئەو بودجە داراییە کە بۆیان دابینکراوە.
لای خۆیەوە سەرۆکی کوتلەی پەرلەمانتاری سادقوون سوپاسی سەرۆک کۆماری کرد بۆ رۆڵی لە سازکردنی کۆبونەوەی هەر چوار سەرۆکایەتییەکە و جەختکردنەوەی بەردەوامی لەسەر پێویستی دەرکردنی یاساکان، کە کاریگەری لەسەر ژیانی هاووڵاتیان هەیە و هەروەها جەختی لەسەر پێویستی پاراستنی ئاسایش و ئەو سەقامگیریە کردەوە کە بەدەستهاتوون .
لە چوارچێوەی گەشتەکەیدا بۆ بەریتانیا، محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عیراق و شا چارلزی سێیەم کۆبوونەوە و باسیان لە چەند بابەتێک کرد.
دوای ئەوەی ئەمڕۆ بە سەردانێکی رەسمی محەمەد شیاع سودانی سەرۆکوەزیرانی عیراق گەیشتە بەریتانیا، لە کۆشکی بەکینگهام لە لەندەنی پایتەخت لەگەڵ شا چارلزی سێیەم کۆبوونەوە و لە کۆبوونەوەکەدا باسیان لە هاوکاری دووقۆڵیی نێوان عیراق و بەریتانیا کرد.
بەپێی راگەیەنراوی نوسینگەی راگەیاندنی سەرۆکوەزیران، هەر لە کۆبوونەوەیاندا باسیان لە چۆنییەتی دامەزراندنی هاوبەشییەکی بەرهەمهێنەر لە بوارە جۆراوجۆرەکانی ئابووری و گەشەپێدان کردووە، هاوکات، باسیان لە هاوکاریکردنی هەردوو وڵات کردووە لە بواری بەرەنگاربوونەوەی گۆڕانی کەشوهەوا و دەرفەتەکانی پەرەپێدانی هەماهەنگی کلتووری.
لەو بارەیەوە سودانی جەختی کردووەتەوە لەسەر سووربوونی عێراق بۆ پتەوکردنی پەیوەندییە دوو قۆڵییەکان لە بوارە جیاجیاکاندا، بەشێوەیەک کە بەرژەوەندییە هاوبەش و بەردەوامەکانی هەردوو گەلی عێراق و بەریتانیا بەهێز بکات.
بەپێی راگەیەندراوێکی وەزارەتی تەندروستی عیراق، بەشی دووەمی دەرچوانی بەشە بزیشکییەکان دادەمەزرێن کە ژمارەیان زیاتر لە شەش هەزار دەرچووە.
بەپێی زانیارییەکانی کوردسات نیوز، ئەو دەرچوانە دەگرێتەوە کە لە ساڵی 2023دا بەشە پزیشکییەکانیان تەواو کردوە و ژمارەیان 6 هەزار و 305 کەسە.
٪75ـی دەرچووەکان لە زانکۆ و پەیمانگە حکومییەکانن، هەروەها ٪25ـی دەرچووەکان لە زانکۆ و پەیمانگە تایبەتەکانن، رێژەی زۆری دەرچووەکانیش لە پزیشکی ددان و دەرمانسازین.
محەمەد شیاع سودانی سەرۆك وەزیرانی عیراق بە سەردانێك گەیشتە بەریتانیا و چاوەڕوان دەكرێت چەند رێككەوتنێكی ئەمنی و ستراتیژیی ئیمزا بكات .
میدیاكانی بەریتانیا بڵاویانكردەوە، سودانی بەر لە گەیشتنی لەناو فڕۆكەكەدا بە رۆژنامەنووسانی راگەیاندووە، لە سەردانەكەیدا بۆ بەریتانیا رێككەوتنی هاوبەشی ستراتیژیی لەگەڵ بەرپرسانی ئەو وڵات ئیمزا دەكات.
وتوشییەتی، رێککەوتنەکە دەبێتە سەرەتایەكی نوێ بۆ پەیوەندییەكانی نێوان بەغداد و لەندەن، هەروەها چاوەڕوان دەكرێت راگەیەنراوێكی هاوبەشیان هەبێت سەبارەت بە هاوكاری ئەمنی لەنێوان عیراق و بەریتانیادا.
بەپێی راگەیەنراوێكی نوسینگەی کەیر ستامەر سەرۆك وەزیرانی بەریتانیاش، كەیر ستامەر و سودانی تاوتوێی رێككەوتنێكی نوێ دەكەن سەبارەت بە گەڕانەوەی پەنابەرە عیراقییەكان ، ئەوەش لە چوارچێوەی ئەو هەوڵانەی بەریتانیا بۆ رووبەڕووبوونەوەی دیاردەی كۆچی نایاسایی و توندكردنی سنورەكانی دەیدات.
ئەنجومەنی وەزیرانی عیراق بڕیاریدا بە دامەزراندنی بانكێكی نوێ، لەگەڵ تاپۆكردنی خانووی زیادەڕۆ.
ئەنجومەنی وەزیرانی عیراق لە كۆبوونەوەی هەفتانەی خۆیدا لە رۆژی دوو شەممە، چەند بڕیارێكی دەركرد، لەوانە بڕیاریدا بە لێبڕینی 1%ی مووچەی فەرمانبەران بۆ پشتیوانی لە غەززە و لوبنان، بەڵام ئەو بڕیارە خانەنشینان ناگرێتەوە.
هەروەها لە كۆبونەوەكەدا و لە چوارچێوەی رێكارەكانی چاكسازی بانكیدا، رەزامەندی درا لەسەر كردنەوەی بانكێكی نوێ بەناوی بانكی رافیدەینی یەكەم، بەشێوەی هاوبەش لەنێوان كەرتی حكومی و بازرگان و كۆمپانیاكاندا.
ئاماژە بەوەشكراوە، سەرمایەی بانكەكە 1 ترلیۆن دینار دەبێت، دەسەڵاتیش دەدرێت بە بانكی ناوەندیی بۆ گرێبەستكردن لەگەڵ كۆمپانیایەكی راوێژكاری بۆ دامەزراندنی بانكی نوێ.
هاوكات سەبارەت بە خانوی زیادەرۆش ئەنجومەنی وەزیرانی عیراق بڕیاریدا، پارێزگارەكان ئەتوانن زەوییەكە بەو كەسانە بفرۆشن كە زێدەڕۆییان كردووە، بەمەرجێك زەوییەكان لە سنوری نەخشەی بنەڕەتی شارەوانییەكان بن، بە مەرجێك هیچ موڵكێكیان بە ناوەوە نەبێت، بەڵام بڕیارەكە پارێزگای كەركوك ناگرێتەوە.
ئەمڕۆ ئەنجومەنینوێنەرانی عیراق کۆبووەوە و تیایدا خوێندنەوەی دووەمی بۆ هەمواری یاسای بودجەی فیدراڵی کرد و بڕیاری لەسەر درێژکردنەوەی تەمەنی کۆمسیۆنیش دا.
د. نەرمین مەعروف، ئەندامی لیژنەی دارایی ئەنجومەنی نوێنەران بە كوردسات نیوزی راگەیاند، لە دانیشتنەكەدا خوێندنەوەی دووەم كرا بۆ هەمواری یاسای بودجەی فیدراڵی بۆ ساڵەكانی ٢٠٢٣ و ٢٠٢٤ و ٢٠٢٥، ماددەی ١٢، بڕگەی جیم كە تایبەتە بە تێچووی بەرهەمهێنان و گواستنەوەی نەوتی هەرێم.
وتیشی، لە دانیشتنەكەدا تەنها خوێندنەوەی دووەم كرا بۆ هەمواری یاساكە، لیژنەی دارایی و ئەندامانی ئەنجومەن چەند تێبینییەكیان لەسەر هەموارەكە هەبووە، بۆیە لیژنەی درایی داوایی كردووە هەموو سەرنج و تێبینییەكان بە نووسراو رەوانەی لیژنەی دارایی بكەن، بۆ ئەوەی پێداچوونەوە بە هەموارەكەدا بكرێت و لە داهاتوویەكی نزیكدا پرۆژەكە بخریتە دەنگدانەوە.
هەروەها د.بڕیار رەشید ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەران بە كوردسات نیوزی راگەیاند، بە زۆرینەی دەنگ درێژكردنەوەی تەمەنی كۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكانی عیراق بۆ ماوەی دوو ساڵ پەسەندكرا.
هەر لە كۆبونەوەكەدا دەنگدرا لەسەر پێشنیازی هەمواری یەكەمی پاسپۆرت، هەمواری یاسای دەزگای هەڵگریش دواخرا، خوێندنەوەی یەكەمیش بۆ پێشنیازەیاسای خاوەن پێداویستی تایبەت كرا، هەروەها دەنگدانیش لەسەر پرۆژە یاسای هەمواری چوارەمی یاسای وەبەرهێنانی پیشەسازی دواخرا.
تیمی هەڵدانەوەی گۆڕە بەکۆمەڵەکان و پەری نوری نوێنەری خانمی یەکەمی عیراق تایبەت بە هەڵدانەوەی گۆڕە بەکۆمەڵەکان راگەیەنراوێکیان بڵاوکردووەتەوە و تیایدا هاتووە، بەبێ پشکنینی 'دی ئێن ئەی' هیچ رووفاتێک رادەستی خێزانەکان ناکرێت.
لە راگەیەنراوەکەدا ئەوە هاتووە، تیمەکانی هەڵدانەوەی گۆرەبەکۆمەڵەکان لە بەرواری ٢٠٢٤/١٢/١٤ـەوە بە چاودێری رێکخراوی ( ICMP ) نێودەوڵەتی و نوسینگەی خانمی یەکەمی عێراق دەستیان کردووە بە هەڵدانەوەی گۆڕێکی بەکۆمەڵ لە تەل ئەلشێخییە لە بیابانەکانی سەماوە کە بە شێوەیەکی زانستیانە رووفاتەکان هەڵدەگیرێتەوە لە پاش سەرجەم رێکارە یاساییەکان بۆ هەر رووفاتێک، هەر بۆیە لەو کاتەوە تا بەرواری ٢٠٢٥/١/١٢، ١٠٥ رووفات هەڵگیراوەتەوە و ١١٥ بەڵگە دۆزراونەتەوە.
ئەوەش خراوەتە روو، "لە ئێستادا تیمەکان بەردەوامن لە کارەکانیان بۆ هەڵگرتنەوەی سەرجەم رووفاتەکانی ناو ئەو گۆڕە بەکۆمەڵانە، هەر بۆیە سەرجەم ئەو دەنگۆیانە رەتدەکەینەوە کە باس لەوە دەکات رووفاتەکان دەرکەوتووە سەر بە ناوچەیەکی دیاری کراو بێت، چونکە ئەو بەڵگانەی تاوەکو ئێستا دۆزراونەتەوە لە ناسنامەکان هیچ نووسینێکی پێوە نەماوە تەنها ژمارەی سەر ناسنامەکان نەبێت".
ئاماژە بەوەشکراوە، "پاش هەڵگرتنەوەی سەرجەم رووفاتەکان دەست دەکرێت بە رێکارەکانی دیکە، کە ئەویش بەدواداچوونە بۆ ژمارەی سەر ناسنامەکان تاوەکو بزانرێت بۆ چ ناوچەیەک دەگەرێتەوە و پاشان بەبێ پشکنینی ( DNA ) هیچ رووفاتێک رادەستی خێزانەکان ناکرێتەوە، تاوەکو ئەوکاتەی بەتەواوی ئەنجامی پشکنینەکە یەکلایی نەکرێتەوە رووفاتەکەی بۆ چ خێزانێک دەگەڕێتەوە".
لە راگەیەنراوەکەی تیمی هەڵدانەوەی گۆڕە بەکۆمەڵەکان و نوێنەری خانمی یەکەمی عیراق ئەوەش روونکراوەتەوە، "هەموو رێکارە یاسایی و زانستی و پزیشکییەکان دەگرینە بەر بۆ ئەوەی قۆناغ بە قۆناغ رێکارەکان جێبەجێ بکرێت، بۆیە جارێکی تر دڵنیایی سەرجەم کەس و کاری سەربەرزی جینۆسایدی ئەنفال دەکەینەوە کە تیمەکان بە شێوەیەکی هونەری زانستی کارەکانیان دەکەن و پاش پشکنینی ( DNA ) و یەکلابوونەوەی هەر رووفاتێک کە بۆ چ خێزانێک دەگەڕێتەوە پاشان بە مەراسیمی تایبەتی شایستە رووفاتەکان رادەستی خێزانەکان دەکرێتەوە".
رۆژی ٢٢ی ١٢ی ساڵی رابردوو، بە ئامادەبوونی شاناز ئیبراهیم ئەحمەد خانمی یەکەمی عیراق دۆزینەوەی گۆڕێکی بەکۆمەڵ لە بیابانی تەل ئەلشێخیەی پارێزگای سەماوە راگەیەنرا کە بە جلوبەرگەکانیاندا دەرکەوت کوردن و زۆرینەی رووفاتەکانی ناوی ژن و منداڵن.
تاوەکو ئێستاش بەشێوەی زانستیانەی هەڵدانەوەی گۆڕە بەکۆمەڵەکە بەردەوامە و پاشماوەی چەندین جلوبەرگ و ناسنامە و کەرستەی بەکارهێنانی رۆژانەی تێدا دۆزراوەتەوە و بەپێی جلەکانیان وادەردەکەوێت، ئەو تاوانە بەرامبەر بە کوردەکان لە وەرزی هاویندا ئەنجامدرابێت.
تاوانی ئەنفال:
حکومەتی بەعس بە چەندین شێواز هەوڵی تەعریبکردنی ناوچە کوردییەکانی داوە و لە سەرەتاشدا لە گوندەکانی کەرکوک و دەوروبەری دەستیپێکرد لە ساڵی ١٩٦٣، جگە لە راگواستن و بێسەروشوێنکردنی کوردانی فەیلی لە ساڵانی ٧٠ و ٨٠کاندا. دواتر ئەنفالکردنی هەشت هەزار کەس 'ئەنفالی بارزانییەکان' لە ساڵی ١٩٨٣ و بەکارهێنانی چەکی کیمایی لە چەندین ناوچە، کە دیارترینیان هەڵەبجە بوو.
ئەوە جگە لەوەی نزیکەی پێنج هەزار گوند لەنێوان ساڵآنی ٧٠ بۆ کۆتایی ٨٠کاندا خاپورکراون.
ئەو گۆڕە بە کۆمەڵەی لە سەماوە دۆزراوەتەوە دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی ١٩٨٨، کە لە ساڵی ١٩٨٨ و بە دواوە، حکومەتی بەعس لەژێر ناوی سورەتی "الأنفال"دا بە شەش قۆناغ تاوانی ئەنفالی دژ بە کورد ئەنجامدا، لەو پڕۆسەیەدا حکومەتی بەعس بە سەرکردایەتی عەلی حەسەن مەجید، ١٨٢ هەزار هاووڵاتی مەدەنیان زیندەبەچاڵ کرد.
لەبارەی بەکارهێنانی ناوی ئەو سورەتەی قورئان، ماڵپەڕی رەسمی نوێنەرایەتی حکومەتی هەرێم لە ئەمریکا نووسیویەتی، "ناوی ئەو سوورەتە بۆ ئەو پرۆسەیە لەلایەن حزبی بەعسەوە بە هەڵە بەکارهاتووە".
حکومەتی هەرێم راگەیەنراوێکی بڵاوکردەوە و تیایدا باس لەوە دەکات، "حکومەتی عیراق بە بەردەوامی لە بەرپرسیاریەتییە دەستوریيەکانی خۆی دزیوەتەوە"، راشیگەیاندووە، دەبوو بەر لە ٢٠٠٥ ریفراندۆم لە ناوچە جێناکۆکەکان ئەنجامبدرایە و ئێستاش دەیەوێت گرێبەستی نەوت و گاز ئیمزا بکات بەبێ لەبەرچاوگرتنی دەستوور.
حکومەتی هەرێمی کوردستان راگەیەنراوێکی بڵاوکردووەتەوە و تیایدا هاتووە، بەپێی ماددەی ١٤٠ی دەستووری عێراقی فیدڕاڵ بۆ ساڵی ٢٠٠٥، دەبێت پڕۆسەی ریفڕاندۆم لە کەرکوک و ناوچە جێناکۆکەکان ئەنجام بدرێت و حکومەتی فیدڕاڵی پابەند کراوە پێش ٣١ی کانوونی یەکەمی ٢٠٠٧ ئەو پڕۆسەیە جێبەجێ بکات.
ئاماژەی بەوەشکردووە، "چ پێش ئەو رێککەوتە، چ لەو ٢٠ ساڵەی رابردودا، سەرجەم حکومەتە یەک لە دوای یەکەکانی عیراق لە ئەنجامدانی پڕۆسەی ریفڕاندۆم بە تەواوی شکستیان هێناوە".
ئەوەشی خستووەتە روو، ئێستا حکومەتی عیراق ئامادەکاری دەکات بە شێوەیەکی تاکلایانە، نەوت و گازی ئەم ناوچانە ببات، لە کاتێکدا خەڵکی کوردستان و لە چوارچێوەی مادەی ١٤٠، داواکاری رەوای ئەم ناوچانە دەکات.
حکومەتی هەرێم راشیگەیاندووە، "بەپێی هەردوو مادەی ١١٠ و ١١٥ی دەستووری عیراق بۆ ساڵی ٢٠٠٥، مافی رەها و تاکلایانە بە حکومەتی هەرێمی کوردستان دەدات کێڵگە نەوت و گازە تازە دۆزراوەکان بەڕێوە ببات، هاوکات، ماددەی ١١٢، ئاماژە دەدات حکومەتی فیدڕاڵی و حکومەتی هەرێم کێڵگەی نەوت و گازە پێشوو دۆزراوەکان (کۆنەکان) بە هاوبەشی بەڕێوەببەن، وەک ئەوانەی لە کەرکوک و لە ناوچەکانی دەوروبەری هەن، هەروەها بەغداد پابەند کراوە لەگەڵ هەرێم سەبارەت بە دابەشکردنی داهاتی ئەو کێڵگە پێشوو دۆزراوەکان (کۆنەکان) رێکبکەوێت".
دەشڵێت، "حکومەتی هەرێم بەردەوام ئامادە بووە بەشداربێت بۆ ئەم رێککەوتنانە، بەڵام حکومەتی فیدڕاڵی بە بەردەوامی لە بەرپرسیاریەتییە دەستووریيەکانی خۆی دزیوەتەوە، ئێستا حکومەتی فیدڕاڵی لە هەوڵی ئەوەدایە گرێبەستی نەوت و گاز واژۆ بکات، بەبێ ئەوەی ماددەکانی دەستور بە گشتی و بە تایبەت هەردوو ماددەی ١٤٠ و ١١٢، لەبەرچاو بگرێت".
حکومەتی هەرێم هۆشداریش دەدات و ئاماژەی بەوەکردووە، "حکومەتی هەرێم بە مافی دەستوريی خۆی دەزانێت، بە هەموو رێکارە جیاوازەکان کە دەستەبەر بێت، بەرگری لە مافە دەستورییەکانی بکات و کار لەسەر جێبەجێکردنی یاساکان دەکات بۆ پاراستنی مافە دەستوریيەکانی خەڵکی کوردستان و کەرکوک".
رێككەوتنی بەغداد و ئەنکەرە لەسەر پشكی ئاوی عیراق كەوتە بواری جێبەجێكردنەوە، پەرلەمانتارێكیش دەڵێت، رەوشی ئاو لە عیراق باش دەبێت.
باقر سەعدی ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق رایگەیاند، رۆژی یەكشەممە دەست بە جێبەجێكردنی رێككەوتنی ئەنکەرە لەسەر دۆسیەی ئاو لەگەڵ عیراق كراوە.
دەشڵێت، سەردانی ئەم دواییەی سودانی لە 1ی تشرینی دووەمی رابردوو بۆ ئەنکەرە و دیداری لەگەڵ ئەردۆغان، مەلەفی ئاوی تاوتوێكردووە و رێككەوتنیان لەباری زیادكردنی پشكی ئاوی عیراق لە رووبارەكانی دیجلە و فورات كردووە.
بەپێی ڕێككەوتنی هەردوولا، هاوكاری لە رێگەی پرۆژەی هاوبەش بۆ باشتركردنی بەڕێوەبردنی ئاو لە روباری دیجلە و فورات دەكرێت و كۆمپانیا توركییەكانیش بە مەبەستی هاوكاریكردن بۆ دروستكردنی بەنداوەكان لە عیراق بانگهێشت دەكرێن و رێككەوتنەكەش بۆ ماوەی 10 ساڵ بەردەوام دەبێت و ساڵانە درێژ دەكرێتەوە.
ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق كۆدەبێتەوە و خوێندنەوەی دووەم بۆ هەمواری یەكەمی یاسای بودجە دەكات.
بڕیارە ئەمڕۆ ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراق كۆببێتەوە و بەپێی كارنامەی كۆبوونەوەكەش گفتوگۆ و خوێندنەوە بۆ 10 پرۆژەیاسا دەكرێت، لەو چوارچێوەیەشدا خوێندنەوەی دووەم بۆ هەمواری یەكەمی یاسای بودجەی گشتی بۆ ساڵەكانی (2023،2024،2025) دەكات و تێچوی بەرهەمهێنانی نەوت لە یاسای بودجە بۆ ساڵی 2025 جێگیر دەكرێت.
لە تەوەرێكی تری كۆبونەوەكەشدا خوێندنەوەی یەكەم بۆ پێشنیازەیاسای كۆمەڵكوژی ئێزدییەكان و پرۆژەیاسای دەزگای ئاسایشی نیشتیمانی دەكرێت و خوێندنەوەی یەكەمیش بۆ یاسای پاراستنی كەمینەكان دەكرێت.