رۆژهەڵاتی ناوەڕاست
ژمارەی قوربانییانی تەقینەوەكەی بەندەر عەباسی ئێران بەرزبووەوە، سێ رۆژ ماتەمینی راگەیەنرا و تاوەکو ئێستاش ئاگری هەندێك ناوچە بە تەواوەتیی كۆنتڕۆڵ نەكراوە.
پەیامنێری كوردسات نیوز لە تاران باسی لەوەکرد، ژمارەی كوژراوانی تەقینەوەكەی بەندەری رەجایی بەندەر عەباس بۆ 25 کەس بەرزبووەوە و ژمارەی بریندارەکانیش بوو بە هەزار و 86 کەس.
وتیشی، هێشتا ئاگرەکە بە تەواوی کۆنتڕۆڵ نەکراوە و لە هەندێک شوێندا ئاگر ماوە.
ئاماژەی بەوەش كرد، ژمارەیەك لە بریندارەكانی روداوەكە بۆ شارەكانی دیكە گواستراونەتەوە و ژمارەیەك كەسیش بێسەروشوێن بوون و چارەنووسیان نادیارە.
لەوبارەیەوە، پارێزگاری هورموزگان رایگەیاند، لێكۆڵینەوە لە روداوەكە بەردەوامە و تیمەكانی ئاگركوژێنەوە سەرقاڵی كۆنتڕۆڵكردنی ئاگری تەقینەوەكانن.
دوێنێ شەممە، ژمارەیەك تەقینەوەی گەورە لە بەندەر رەجایی لە شاری بەندەر عەباس سەر بە پارێزگای هورموزگان رویدا، رۆژنامەی نیویۆرك تایمزی ئەمریكیش بڵاوی كردوەتەوە، ئەو ماددەی كە تەقیوەتەوە سوتەمەنیی موشەكی بالیستی بووە كە لە وڵاتی چینەوە هاوردەی ئێران كراوە.
کۆنفڕانسی یەکڕیزی و یەکهەڵوێستی کوردی لە ڕۆژئاوای کوردستان کە لە 26ـی نیسانی 2025 لە شاری قامیشلۆ بەسترا، کۆتایی بە کارەکانی هێنا و ئەنجامەکەی لەلایەن موحەمەد ئیسماعیل و فەوزا یوسف خوێندرایەوە.
بەپێی ئەنجامنامەکە، کۆنفڕانسەکە بە بەشداری پارتە کوردییەکان، رێکخراوەکانی کۆمەڵگەی مەدەنی، بزووتنەوەی ژنان، رێکخراوەکانی ژنان و چالاکوانانی سەربەخۆی کۆمەڵگەی کوردی لە ناوچە جیاوازەکانی کوردی لە سوریا بەسترا.
ئامانجی کۆنفڕانسەکە، گەیشتنبو بە دیدگایەکی یەکگرتووی کوردی بۆ بنیاتنانی سوریایەکی نوێ و بەشداریکردن لە دیاریکردنی داهاتووی وڵات و چارەسەرکردنی پرسی کورد لەم قۆناغە گرنگەی مێژووی سوریادا، بە تایبەتی دوای قوخانی رژێمی دیکتاتۆری شام لە8ـی کانوونی یەکەمی 2024، کە ئازادی و کەرامەتی گەلی سوریای بە هەموو پێکهاتە نەتەوەیی، ئایینی و کۆمەڵایەتییەکانی پێشێل کردبوو.
بەشداربووان دیدگای هاوبەشی کوردییان لە کۆنفڕانسەکەدا تاوتوێکرد، وەک نزیکبوونەوەیەکی راستەقینە بۆ چارەسەرێکی دادپەروەرانە و فراوان بۆ کێشەی کورد لە چوارچێوەی سوریایەکی یەکگرتوودا، بە ناسنامەی فرە-ئەتنیکی، فرە-ئایینی، فرە-کولتووری و فرە-نەتەوەیی، کە دەستورەکەی مافە نەتەوەییەکانی گەلی کورد گەرەنتی دەکات.
کۆنفڕانس داوا دەکات ئەم دیدگاو پرەنسیپە هاوبەشانەی کورد پەسەند بکرێت، وەک بنەمایەک بۆ دیالۆگی نەتەوەیی، چ لە نێوان هێزە سیاسییە کوردییەکان خۆیاندا بێت، چ لە نێوان ئەوان و بەڕێوەبەرایەتی نوێی شام و هەموو هێزە نەتەوەییەکانی تری سوریادا بێت.
لە کۆتاییدا، کۆنفڕانسەکە بڕیاری دا کە لە کاتێکی نزیکدا وەفدێکی هاوبەشی کوردی پێک بهێنرێت بۆ کارکردن لەسەر بنەمای جێبەجێکردنی ئەم دیدگایە و گفتوگۆکردن لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەکان بۆ گەیشتن بە ناوەرۆکەکەی.
لەمراگەیەندراوی کۆتاییدا کۆمەڵێک خاڵی گرنگ خراونەتەڕوو کە دەکرێت بەم شێوەیە پوختە بکرێن:
- دەستووری داهاتووی سوریا دەبێت مافەکانی هەموو پێکهاتەکانی سوریا مسۆگەر بکات.
- دەوڵەتی سوریا پابەند دەبێت بە پەیمان و بەڵێننامە نێودەوڵەتییەکان، مافەکانی مرۆڤ و بنەمای هاووڵاتیبوونی یەکسان.
- سیستەمی حوکمڕانی لە سوریا دەبێت سیستەمێکی پەرلەمانی بێت کە لەسەر فرەیی سیاسی، دەستاودەستکردنی ئاشتیانەی دەسەڵات و جیاکردنەوەی دەسەڵاتەکان دامەزرابێت.
- سوریا دەوڵەتێکی نا-ناوەندی دەبێت کە دابەشکردنی دادپەروەرانەی دەسەڵات و سامان لە نێوان ناوەند و پەراوێزەکان مسۆگەر دەکات.
- ناوی دەوڵەت، ئاڵا و سرودی نیشتمانی دەبێت گوزارشت لە فرەیی نەتەوەیی و کولتووریی کۆمەڵگای سوریا بکات.
- دەوڵەت بێلایەن دەبێت بەرامبەر بە ئایین و بیروباوەڕەکان و مافی ئەنجامدانی رێوڕەسمە ئایینییەکان دەپارێزێت.
- دانپێدانان بە ئایینی ئێزیدی وەک ئایینێکی فەرمی لە دەوڵەتدا.
- پەیڕەوکردنی ناسنامەیەکی نیشتمانیی گشتگیر کە تایبەتمەندییەکانی پێکهاتە جیاوازەکان رەچاو دەکات.
- مسۆگەرکردنی یەکسانی دەستوری لە نێوان پیاو و ژن و نوێنەرایەتی ژنان لە هەموو دامەزراوەکاندا.
ئەم خاڵانە پێداگرییەکی بەهێزن لەسەر گرنگی بنیاتنانی سیستەمێکی دیموکراتی فرەنەتەوەیی و بەشداریپێکردن لە سوریای داهاتوودا کە مافەکانی هەموو پێکهاتەکان و بەتایبەت گەلی کورد لەبەرچاو بگیرێت تیایدا.
دەزگای فریاکەوتنی ئێران: ژمارەی بریندارەکانی بەندەر عەباس 500 کەسی تێپەڕاند
تەقینەوەیەکی گەورە لە بەندەری شەهید رەجایی لە شاری بەندەر عەباسی سەر بە پارێزگای هورموزگان رویدا و بەهۆیەوە چەند باڵەخانەیەک بەتەواوی وێران بوون و ئەگەری برینداربوونی چەندین هاووڵاتیش هەیە.
بەڕێوەبەری قەیرانی پارێزگای هورموزگان بە میدیاکانی ئێرانی راگەیاندوە: کە پێدەچێت ئەم روداوە بەهۆی تەقینەوەی تانکەرێکی سووتەمەنیەوە بووبێت و لە سەرجەم شارەکانی ئێرانەوە تیمی ئاگر کوژێنەوە و فریاکەوتن بە رێگاوەن بۆ ئێرە.
بەپێی میدیا ئێرانیەکان، تەقینەوەکە بە رادەیەک بەهێز بووە کە زەوی لە ژمارەیەک شاری دەوروبەری شوێنی روداوەکە لەریوەتەوە و دەنگەکەی لە بەندەر عەباس و قشمیش بە تەواوی هەستی پێکراوە.
تا ئێستا زانیارییەکان لەبارەی ژمارەی برینداران و ئەگەری گیانلەدەستدان بەهۆی تەقینەوەکەوە لە هیچ لایەنێکی فەرمیەوە بڵاونەکراوەتەوە.
ئەمڕۆ شەممە، قۆناغی سێیهەم دانوستانە ناڕاستەوخۆکانی نێوان کۆماری ئیسلامی ئێران و ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا لە وڵاتی عومان دەستی پێکرد.
ئاژانسی تەسنیم بڵاویکردەوە، ئەم دانوستانانە بە سەرۆکایەتی عەباس عراقچی، وەزیری دەرەوەی ئێران و ستیڤ ویتکاف، نوێنەری تایبەتی سەرۆکی ئەمریکا بۆ کاروباری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەڕێوە دەچێت.
عراقچی دوێنێ لەگەڵ وەفدێکی سیاسی و تەکنیکی گەیشتە مەسقەت و دوو جار لەگەڵ سەید بەدر ئەلبوسەعیدی، هاوتا عومانیەکەی کۆبووەوە و سەبارەت بە رێوشوێنە جێبەجێکارییەکانی دانوستانە ناڕاستەوخۆکان راوێژی کرد.
هەروەها وەزیری دەرەوەی ئێران لەگەڵ هاوتا عومانیەکەی بەشداری لە پێشانگای کتێبی مەسقەت کرد و لە وەشانێکی عەرەبی کتێبی "هێزی دانوستان"ی کڕی.
ویتکاف بەرەبەیانی ئەمڕۆ گەیشتە مەسقەت و پێش دانوستانە ناڕاستەوخۆکان لەگەڵ ئێران، لە سەردانێکدا بۆ روسیا چاوی بە ڤلادیمیر پوتین، سەرۆک کۆماری ئەو وڵاتە کەوت و راوێژی لەگەڵدا کرد.
یەکێک لە خاڵە جیاکەرەوەکانی ئەم قۆناغەی دانوستانەکان، کۆبوونەوە ناڕاستەوخۆ تەکنیکییەکانی نێوان ئێران و ئەمریکایە کە بڕیارە بەڕێوە بچێت. لە دانوستانەکانی قۆناغی دووەمی نێوان ئێران و ئەمریکا رێککەوتن کرا کە کۆبوونەوەی تەکنیکی و پسپۆڕیش بەڕێوە بچێت.
تیمە تەکنیکی و پسپۆڕییەکانی ئێران و ئەمریکا بە سەرۆکایەتی مەجید تەخت رەوانچی و کازم غەریب ئابادی، جێگرەکانی وەزیری دەرەوەی ئێران و هەروەها "مایکڵ ئانتۆن"، سەرۆکی بەڕێوەبەرایەتی پلاندانانی سیاسەتگوزاری وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا بەڕێوە دەچێت.
سێیەمین قۆناغی دانوستانەکان هاوشێوەی دوو قۆناغی پێشوو بە شێوەی ناڕاستەوخۆ و بە نێوەندگیری عومان و بە گۆڕینەوەی پەیام ئەنجام دەدرێت.
بە سەرنجدان بە چوونە ناوەوەی گفتوگۆکان بۆ بابەتە تەکنیکی و پسپۆڕییەکان، ئێستا پێدەچێت گفتوگۆکان بچنە ناو باسە وردەکانەوە لە چوارچێوەی هەڵوێستە گشتییەکانی هەردوو لا.
بەپێی رێنماییە نوێیەکانی وەزارەتی حەج و عومرەی سعودیە، هەر کەسێک بە ناوی عومرەوە سەردانی وڵاتی سعودیەی کردبێت، ئەگەر پێش دەستپێکردنی فەریزەی حەج نەگەڕێتەوە، لەکاتی دەستگیرکردنیدا بە زیاتر لە 15 هەزار دۆلار سزا دەدرێت.
کاروان ستوونی، وتەبێژی حەج و عومرەی هەرێمی کوردستان لە لێدوانێکدا بۆ کوردسات نیوز رایگەیاند: "سعودیە گەشتیار و عومرەکاران ئاگادار دەکاتەوە بەر لە بەڕێوەچوونی فەریزەی حەج بگەڕێنەوە وڵاتەکانیان، بە پێچەوانەشەوە تووشی سزای توندی دارایی و یاسایی دەبنەوە و لەکاتی دەستگیرکردنی هەر عومرەکارێک بە 50 هەزارریاڵ (زیاتر لە 15 هەزار دۆلار) سزا دەدرێت".
وتەبێژی حەج و عومرەی هەرێم ئەوەشی خستەڕوو کە لە رێنمایی و رێککارەکانی وەزارەتی حەج و عومرەی سعودیەدا هاتووە، گەشتیاران و کۆمپانیاکان ناچار دەکات بەر لە وادەی دیاریکراوی خۆیان بگەڕێنەوە وڵاتەکانیان.
لە بەشێکی دیکەی لێدوانەکەیدا، کاروان ستوونی ئاماژەی بەوەش کرد کە هەر کەسێک لەڕێگەی کۆمپانیاوە ڤیزای وەرگرتبێت و خۆی لە سعودیە حەشار بدات، لە کاتی دەستگیرکردنی بە 100 هەزار ڕیاڵ (زیاتر لە 30هەزار دۆلار) پێبژاردنیان پێ دەکرێت.
شایەنی باسە، جگە لە پێبژاردن، سەرپێچیکاران بە زیندانیکردنیش سزا دەدرێن و سزاکان لەکاتی دەستپێکردنی فەریزەی حەجی ئەمساڵ جێبەجێ دەکرێن.
ئەم بڕیارە نوێیەی سعودیە لە چوارچێوەی ڕێکخستنی سەردانی زیاتری 2 ملیۆن موسڵمان بۆ بەجێهێنانی فەریزەی حەج و رێگریکردن لە مانەوەی نایاسایی هەندێک عومرەکار لە وڵاتەکەدا هاتووە.
وەزیری دەرەوەی ئێران و وەفدی یاوەری ئێوارەی ئەمڕۆ هەینی گەیشتونەتە پایتەختی عومان بۆ بەشداریکردن لە خولی سێیەمی دانوستانەکانی نێوان تاران و واشنتۆن کە بە نێوەندگیری عومان بەڕێوە دەچێت.
بەپێی ئەو وێنانەی لە هەژماری فەرمی عەباس عراقچی، وەزیری دەرەوەی ئێران بڵاوکراونەتەوە، وەفدی ئێرانی گەیشتونەتە شاری مەسقەت و بڕیارە سبەینێ لەگەڵ وەفدی ئەمریکا گەڕی سێیەمی دانوستانەکان دەست پێ بکەن کە چاوەڕوان دەکرێت چەندین سەعات بخایەنێت.
ئیسماعیل بەقایی، وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران لە لێدوانێکدا پێش گەشتەکە رایگەیاند: "ئێمە سورین لەسەر پاراستنی مافە یاسایی و رەوایەکانی گەلی ئێران بۆ بەکارهێنانی وزەی ئەتۆمی بۆ مەبەستی ئاشتیانە و لە هەمان کاتدا ئامادەین هەنگاوی لۆژیکیانە بۆ دابینکردنی دڵنیایی سەبارەت بە سروشتی تەواو ئاشتیانەی بەرنامە ئەتۆمییەکەمان بگرینەبەر."
وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران جەختی کردەوە: "کۆتاییهێنان بە گەمارۆ نایاسایی و نامرۆڤانەکان دژ بە گەلی ئێران بە شێوەیەکی بابەتیانە و خێرا، لە پێشینەی کارەکانی ئێمەیە. ماوەتەوە بزانین لایەنی بەرامبەر تا چەند جددییە و ئامادەیە بۆ ڕێککەوتنێکی دادپەروەرانە و واقیعی."
شایەنی باسە، خولی دووەمی دانوستانەکانی کۆماری ئیسلامی ئێران و ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا ڕۆژی شەممەی ڕابردوو (19ـی نیسانی 2025) بە شێوەیەکی ناڕاستەوخۆ و بە نێوبژیوانیی عومان لە رۆمای پایتەختی ئیتاڵیا بەڕێوەچوو، هەروەها خولی یەکەمی ئەو وتووێژانە رۆژی 14ـی ئەم مانگە لە شاری مەسقەتی عومان ئەنجام درا.
سەرچاوە دیپلۆماسییەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە تا ئێستا بەرپرسانی هەردوو وڵات رایانگەیاندووە گفتوگۆکان ئەرێنین، بەڵام کۆمەڵێک خاڵی ناکۆکی ماون. تاران داوای گەرەنتی بۆ پابەندبوونی ئەمریکا بە خاڵەکانی رێکەوتن دەکات، لە کاتێکدا واشنتۆن داوای کۆتاییهێنانی یەکجاری بە پیتاندنی یۆرانیۆم دەکات لە لایەن ئێرانەوە.
چاودێرانی سیاسی پێیان وایە ئەم خولەی دانوستانەکان دەتوانێت یەکلاکەرەوە بێت و لە ئەگەری سەرکەوتنیدا، رێگا بۆ هەڵوەشاندنەوەی بەشێک لە گەمارۆکانی سەر ئێران خۆش بکات.
رێواس وەك روەكێكی بەتام و گرنگی بەهارە لە ناوچە شاخاوییەكان دەڕوێت، بەڵام لە ناوچەیەكی ئێران دەشتێكی رێواس هەیە كە روبەرەكەی دەگاتە نزیكەی 10 هەزار دۆنم.
رێواس سەرچاوەیەكی گرنگی ڤیتامینەكانی ئەی و سی و كانزاكانی وەك كالیسیۆم و پۆتاسیۆمە و چەندین ماددەی خۆراكیی دیكەی تێدایە كە كاریگەری باشیان لەسەر تەندروستی مرۆڤ هەیە.
لە وەرزی بەهاردا چەندین كەس روو لە ناوچە شاخاوی و چیا سەختەكان دەكەن بە مەبەستی گەیشتن بە رێواس، بەڵام لە ناوچەیەكی دەشتایی لە پارێزگای كرمان لە ئیران كە بە دەشتی رێواس ناودەهێنرێت رێواسێكی زۆر رواوە و دیمەنێكی جوانی بەو ناوچەیە بەخشیووە.
ئەو دەشتە دەكەوێتە نزیك شاری بابەك لە پارێزگای كرمان و نۆ هەزار و 600 دۆنم لە روبەری ئەو دەشتە بە رێواس تەنراوە و ئەوەش بە گەورەترین ناوچەی رێواس لە ئێران ناودەهێنرێت.
ئەگەرچی كەشوهەوای زۆرینەی ناوچەكانی كرمان گەرم و وشكە، بەڵام دروستبوونی دەشتێك لە رێواس دیمەنێكی سەرنجڕاكێشی بەخشیوەتە ئەو ناوچەیە.
لە کۆبوونەوەیەکی گرنگی ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی تایبەت بە سوریا، نوێنەری ئەمەریکا بە حکومەتی سوریای راگەیاند؛ کە دەبێت بەرپرسیارێتی تەواو لە ئاست ئاسایشی ناوخۆیی و هەرێمی بگرنە ئەستۆ.
دۆرۆسی شەی، باڵیۆزی ئەمریکا لە ئەنجوومەنی ئاسایش، لە وتارێکدا کە ئەمڕۆ هەینی پێشکەشی کرد، وتی: "حکومەتی سوریا بەرپرسیارێتی تەواوی لەسەرە کە چەکی کۆمەڵکوژ لەناو ببات و خاکەکەی لە بوونی هەر گروپێکی تیرۆریستی پاک بکاتەوە."
باڵیۆزی ئەمریکا زیاتر جەختی کردەوە: "پێویستە حکومەتی راگوزەری سوریا سیاسەتی وا بگرێتەبەر کە نەبێتە هەڕەشە بۆ سەر وڵاتانی دراوسێ، چونکە ئەمە فاکتەرێکی سەرەکییە بۆ سەقامگیری ناوچەکە."
شەی ئاشکرای کرد کە واشنتۆن لە نزیکەوە چاودێری کارەکانی حکومەتی سوریا دەکات و داوای لە ئەحمەد شەرع کرد کە چەکدارە بیانییەکان لە وڵاتەکەی دوربخاتەوە و هاوکاری تەواو بکات لە دۆزینەوەی هاوڵاتییانی ئەمەریکا و وڵاتانی دیکە کە لە سوریا بێسەروشوێن بوون.
سەبارەت بە ئاستی پابەندبوونی حکومەتی دیمەشق بە دادپەروەری، نوێنەری ئەمەریکا پێداگری کرد: "چاوەڕوانین حکومەتی سوریا لێکۆڵینەوەی راستەقینە لە تاوانەکانی سەردەمی ئەسەد بکات و بەرەوپێشچوونی راستەقینە بەخۆیەوە ببینێت."
لە بارەی هێزەکانی ئەمریکا لە سوریا، شەی رونی کردەوە: "ئێمە تەنها ژمارەی سەربازەکانمان کەم کردووەتەوە بەڵام بە تەواوی نەکشاوینەتەوە، بەردەوامیش دەبین لە بەکارهێنانی هەموو رێکارێک بۆ لەناوبردنی پاشماوەکانی داعش."
باڵیۆزی ئەمەریکا پێشوازی لە رێککەوتنی نێوان ئەحمەد شەرع و مەزڵوم عەبدی کرد و بە "هەنگاوێکی گرنگ" وەسفی کرد، هەروەها رایگەیاند: "هاوپەیمانێتی ئێمە لەگەڵ هێزەکانی سوریای دیموکرات لە روبەروبوونەوەی تیرۆریستان بەردەوام دەبێت."
نوێنەری ئەمریکا هیوای خواست کە رێککەوتنەکانی نێوان شەرع و عەبدی ببێتە هۆی بەرقەراربوونی ئاسایش لە ناوچەکانی دەوروبەری بەنداوی تشرین و رێگری بکات لە سەرهەڵدانەوەی گرژییەکان لە باکووری رۆژهەڵاتی سوریا.
لە کۆتاییدا، دۆرۆسی شەی جەختی کردەوە لەسەر پێویستی گەڕاندنەوەی دانیشتووانی کەمپەکانی هۆل و ڕۆژ بۆ وڵاتەکانیان و وتی: "ئامانجی ئەمریکا سوریایەکی ئارام و سەقامگیرە کە بتوانێت رۆڵی ئەرێنی لە ناوچەکەدا بگێڕێت."
نوێنەری نەتەوە یەکگرتوەکان بۆ کاروباری سوریا لە کۆبوونەوەی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی جەختی کردەوە کە پێویستە کۆتایی بە سزاکانی سەر ئەو وڵاتە بهێنرێت و وتیشی؛ دەبێت رێز لە پێکهاتە جیاوازەکانی ناو سوریا بگیرێت.
لە کۆبوونەوەی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی کە ئەمڕۆ هەینی بەڕێوەچوو، گەیر پێدەرسن، نوێنەری تایبەتی سکرتێری گشتی نەتەوە یەکگرتوەکان بۆ کاروباری سوریا وتارێکی پێشکەش کرد و رایگەیاند کە تێکەڵکردنی ناوچەی باکوری رۆژهەڵاتی سوریا لەگەڵ تەواوی سوریا دەبێتە هۆی سەقامگیریی ئەو وڵاتە.
پیدەرسن بە پێویستی زانی ئیسرائیل رێز لە یەکگرتوویی خاکی سوریا و سەروەرییەکەی بگرێت و داوای کرد کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی هەنگاوی کردەیی بۆ ئەم مەبەستە هەڵبگرێت.
نوێنەری نەتەوە یەکگرتوەکان بارودۆخی ئابوری سوریای بە "زۆر خراپ" ناوبرد و داوای کرد سزا سەپێنراوەکانی سەر ئەو وڵاتە کۆتاییان پێ بهێنرێت و هەڵبوەشێنرێنەوە لە پێناو خەڵکی مەدەنی.
پیدەرسن ئاماژەی بەوەش کرد کە نەتەوە یەکگرتوەکان هاوکاریی سورییەکان دەکات بۆ ئەوەی دیالۆگی سوری - سوری سەرکەوتو بێت و پشتگیری لە پرۆسەی ئاشتی دەکات.
هەروەها داوای لە دەسەڵاتدارانی سوریا کرد ئەنجامی لێکۆڵینەوەکان لە بارەی روداوەکانی کەناراوەکانی رۆژئاوا و سزادانی ئەنجامدەرانی ئاشکرا بکەن و چارەسەری چەکدارانی بیانی بکەن لەناو سوریا، لە پێناو چەسپاندنی دادپەروەری.
هاوکات، رەخنەیگرت لە کەمی ژن لە حکومەتەکەی ئەحمەد شەرعدا و وتی: تەنیا یەک ژن لە حکومەتی نوێی سوریادا هەیە.
لە کۆتاییدا، نوێنەری نەتەوە یەکگرتوەکان زۆر بە پێویستی زانی کار بکرێت بۆ تێکەڵکردنی باکوری رۆژهەڵاتی سوریا لەگەڵ تەواوی وڵاتەکە و جەختی کردەوە کە ئەنجامی گفتوگۆکانی نێوان دەسەڵاتدارانی سوریا و کورد لەو وڵاتە ئەرێنی و هاندەرن، ئەمەش هیوای بووژانەوە بەوڵاتەکە دەبەخشێت.
بۆ یەکەمین جار لەدوای روخانی رژێمەکەی بەشار ئەسەد لە کانونی دووەمی 2024ئەسعەد شەیبانی وەزیری دەرەوەی سوریا، ئاڵای نوێی وڵاتەکەی لە بارەگای نەتەوە یەکگرتووەکان لە نیویۆرک هەڵکرد.
وەزیری دەرەوەی سوریا، لە پاس هەڵکردنی ئاڵاکەی وتی: ئێستا جیهان پێویستی بە گوێگرتن لە داواکارییەکانی گەلی سوریا هەیە، ئێمەش کراوەین بەڕووی کۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا و بەوپەڕی چاوەڕوانییەوە چاوەڕێی ئەوە دەکەین کە بە شێوەیەکی دروست مامەڵەمان لەگەڵدا بکرێت.
وەزیری دەرەوە ئاماژەی بەوەدا که "گەمارۆکان دەبێت هه ڵبگیرێن و چیتر ژیانی گەلی سوریا نەکرێتە قوربانی، چونکه هەڵگرتنیان هاوکار ده بێت بۆ بوژاندنەوەی ئابووریمان". شەیبانی جەختی لەوە کردەوە کە سورییەکان لە ناوخۆ و دەرەوەی وڵات هیوایان هەیە وڵاتەکەیان بنیات بنێنەوە و رایگەیاند کە "گەلەکەمان شایەنی متمانەیە".
شەیبانی لە هەژماری X ی خۆیدا نووسیویەتی: "بە نوێنەرایەتی کۆماری عەرەبی سوریا، ئەمڕۆ لە ساتێکی مێژوویی پڕ لە کەرامەتدا وەستاوم، بۆ بەرزکردنەوەی ئاڵای نوێی سوریامان لەم بینا نێودەوڵەتییە، بۆ یەکەمجار دوای ئەوەی لاپەڕەیەکی پڕ لە ئازارمان لە مێژووماندا هەڵدایەوە".
بەپێی زانیارییە میدیاییەکان، وەفدێکی بەرپرسانی سوریا لەم هەفتەیەدا گەشتیانکرد بۆ ئەمریکا بۆ بەشداریکردن لە کۆبوونەوەکانی بانکی نێودەوڵەتیی و سندوقی دراوی نێودەوڵەتی لە واشنتۆن دی سی و کۆبوونەوەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان.
لە کاتێکدا تا ئێستا رون نییە کە ئایا بەرپرسانی ئیدارەی دۆناڵد ترەمپ، سەرۆکی ئەمریکا لەم سەردانەدا لەگەڵ وەزیری دەرەوەی سوریا کۆدەبنەوە یان نا بە تایبەت کە تا ئێستا هیچ پەیوەندییەکی فەرمی لەگەڵیاندا نییە و سزاکانی سەر سوریای نوێی هەڵنەگرتووە.
بۆ باسكردن لە كێشە ئەمنییەكانی نێوان هەردوو وڵات، وەفدێكی ئەمنی عیراق سەردانی سوریا دەكات.
میدیاكانی عیراق لە زاری لێپرسراوێكی باڵای ئەمنیی وڵاتەكەیانەوە بڵاویانكردووەتەوە، لە چەند سەعاتی داهاتوودا، وەفدێكی باڵای ئەمنی عیراق سەردانی سوریا دەكات و لەگەڵ لێپرسراوانی باڵای ئەمنی ئەو وڵاتە لەبارەی كێشە و مەترسییە ئەمنییەكانی نێوان هەردوو وڵات بە تایبەتیش پاراستنی ناوچە سنورییەكان كۆدەبنەوە.
لەدوای دەستبەكاربوونی حكومەتی نوێی سوریا، ئەمە دووەم وەفدی ئەمنیی عیراقە سەردانی ئەو وڵاتە دەكات، بە ئامانجی هەماهەنگی و كاری هاوبەش لە پێناو نەهێشتنی مەترسییەكانی هەردوو وڵات لە رووی ئەمنییەوە.
مەحمود عەباس، سەرۆکی فەلەستین داوای لە بزوتنەوەی حەماس کرد بارمتەکان رادەست بکاتەوە و کۆتایی بە پاساوەکانی ئیسرائیل بهێنێت لە کۆمەڵکوژکردنی هاووڵاتیانی غەززە.
ئەمڕۆ چوارشەممە، لە میانی کردنەوەی ئەنجوومەنی ناوەندیی فەڵەستینی لە ڕامەڵلا، سەرۆکی فەڵەستین هێرشێکی توندی کردە سەر بزووتنەوەی حەماس و داوای لێکردن بارمتەکان ئازاد بکەن.
مەحمود عەباس لە وتارەکەیدا وتی: "چیتر بەسە، ئەو بارمتانە رادەست بکەنەوە و لەو کێشەیە رزگارمان بکەن."
چەند زانیارییەک لەسەر ململانێکانی نێوان فەڵەستین و ئیسرائیل:
ململانێی نێوان دەسەڵاتی فەڵەستین بە سەرۆکایەتی مەحمود عەباس و بزوتنەوەی حەماس کە کۆنتڕۆڵی کەرتی غەززەی لە دەستدایە، چەندین ساڵە بەردەوامە. دوای روداوەکانی 7ـی ئۆکتۆبەری 2023 و هێرشی حەماس بۆ سەر ئیسرائیل و دواتر هێرشی بەرفراوانی ئیسرائیل بۆ سەر غەززە، پەیوەندییەکانی نێوان ئەم دوو لایەنە زیاتر گرژی تێدا دروست بووە.
حەماس و دەسەڵاتی فەڵەستین کە ناوەندەکەی لە رامەڵلایە، جیاوازی بۆچوونی بنەڕەتییان هەیە سەبارەت بە شێوازی مامەڵەکردن لەگەڵ ئیسرائیل. مەحمود عەباس هەمیشە هەوڵی داوە رێگای دیپلۆماسی و دانوستان بگرێتە بەر، لە کاتێکدا حەماس زیاتر بەرگری چەکداری پەیڕەو دەکات.
لە چوارچێوەی هەوڵەکان بۆ کۆتاییهێنان بە شەڕی غەززە، چەندین جار گفتوگۆ لە نێوان لایەنەکان ئەنجام دراوە، بەڵام تاکو ئێستا هیچ رێککەوتنێکی تەواو بۆ ئاگربەست نەگەیشتووەتە ئەنجام.
ئاژانسی هەواڵی تەسنیم لە زمانی سەرچاوەیەکی ئاگادارەوە وردەکاری نوێی سەبارەت بە دانوستانەکانی داهاتووی ئێران و ئەمریکا لە مەسقەت بڵاوکردەوە و رایگەیاند؛ کە لەسەر ئاستی باڵا بەڕێوە دەچێت.
لە هەواڵەکەی ئاژانسیی تەسنیمدا هاتووە؛ گفتوگۆکان بەسەر پەرشتی عەباس عراقچی و ویتکۆڤ دەبێت و زانراویشە، لە هەمانکاتدا بەڕێوە ناچێت و یەکێک لە وڵاتان لە عومان ئامادە نابێت و دواتر نێوەندگیرەکان زانیارییەکان دەگەیەنن بە ئاستی باڵا.
ئەم هەواڵە هاوکاتە لەگەڵ ئەوەی چەند رۆژێک پێش ئێستا گەڕی دووەمی دانوستانەکانی نێوان ئێران ئەمریکا لە رۆما کۆتایی هات و هەردوولا بە "ئەرێنی" ناویانبرد.
چەند زانیارییەک لەسەر دانوستانەکانی ئێران و ئەمریکا - گەڕانەوە بۆ سەر مێزی گفتوگۆ:
دوای گەڕانەوەی دۆناڵد ترەمپ بۆ کۆشکی سپی لە 20ـی کانوونی دووەمی 2025، پەیوەندییەکانی نێوان ئێران و ئەمریکا کەوتە قۆناغێکی نوێوە. دانوستانەکانی ناوەکی ئێران و ئەمریکا کە لە سەردەمی سەرۆکایەتی پێشووی ترەمپدا هەڵوەشێنرابوونەوە، ئێستا لە ژێر کاریگەری قەیرانی هەرێمی و گوشارە نێودەوڵەتییەکان دەستیان پێکردووەتەوە.
لە دوو مانگی سەرەتای 2025دا، نێوانگیریی وڵاتانی ناوچەکە بەتایبەت عومان و عیراق، دەروازەیان بۆ دەستپێکردنەوەی گفتوگۆکان کردووەتەوە. لە مانگی شوباتدا، نێردەی تایبەتی ئەمەریکا بۆ کاروباری ئێران سەردانی عومان و قەتەری کرد و لە دوای ئەوەش چەند وڵاتێکی دیکە هەوڵیان دا بۆ نزیککردنەوەی هەڵوێستەکانی هەردوولا.
لە پاش چەند جار دانیشتنی ناراستەوخۆ لە نێوان ئەمریکا و ئێران بە نێوەندگیری وەزارەتی دەرەوەی عومان، وابڕیارە گەڕی سێیەمی دانوستانەکان شەممە، لە عومان بەڕێوەبچێت.
دۆزینەوەی چەند شوێنەوارێکی نوێ لە ئیلامی رۆژهەڵاتی کوردستان، مێژوویەکی نوێ بۆ مێژووی کشتوکاڵ لە ناوچە کوردییەکان دەنووسێتەوە، کە ئەو شوێنەوارانە دەری دەخەن، زیاتر لە 11 هەزار ساڵە کشتوکاڵ لەو ناوچەیەدا کراوە.
لە تەپۆلكەی چۆغاگۆلان لە ناوچەی گۆلان سەر بە شاری مێهران لە پارێزگای ئیلام شوێنەواریی مێژویی دۆزراوەتەوە كە دەیسەلمێنێت ژیانی كشتوكاڵی و نیشتەجێبوون لەو ناوچەیە تەمەنی بۆ زیاتر لە 11 هەزار ساڵ دەگەڕێتەوە.
حوججەت دارابی سەرپەرشتیاری تیمی شوێنەوارناسان رایگەیاندووە، دوای 45 رۆژ كنە و پشكنین لە تەپۆڵكەی چۆغاگۆلان چەند شەوێنەوارێكیان دۆزیوەتەوە كە دەریدەخەن مرۆڤەكانی ئەو ناوچەیە هەر زوو دەستیان بە چاندنی دانەوێڵە كردووە و دەستبەرداری ژیانی كۆچەریی بوون و شوێنی نیشتەجێبوونیان دروست كردووە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، لەپاڵ ئەوەشدا بەپێی شوێنەوارەکە، گەچ بەکارهێنراوە و کەرستەی بینازاسی دۆزراوەتەوە، لەو بارەیەوە دارابی ئەوەی خستووەتە روو، هەوڵ دەدەن ئەو دۆزینەوە نوێیە لە ئاستی جیهانیدا تۆمار بکەن.
مێژووی زیاتر لە 11 هەزارەی کشتوکاڵ لە خاکی کوردستان و خەرابڕەشک - گرێ ناڤۆکێ "گۆبەکلیتەپە"
دۆزینەوەی کشتوکاڵ و تەمەنی زیاتر لە 11 هەزار ساڵەی لە خاکی کوردستاندا نوێ نییە، لە شوێنەواری مێژوویی گرێ ناڤۆکێی باکوری کوردستان کە ناوە تورکییەکەی "گۆبەکلیتەپە"یە، چەندین ئاماژەی کشتوکاڵکردن و کاری هەرەوەزی لەلایەن مرۆڤەکانی ئەو سەردەمەوە دۆزراونەتەوە.
خاڵی سفری ژیان یان دەستپێکی مێژوو
خەرابڕەشک - گرێ ناڤۆکێ و بە تورکی گۆبەکلیتەپە، ئەو شوێنەوارەیە کە دەکەوێتە دامێنی زنجیرەچیای تۆرۆس لە شاری رحای باکووری کوردستان "ئورفا"، خەرابڕەشک مێژوویەکی 12 هەزار ساڵەی هەیە، بۆیە پێی دەوترێت "خاڵی دەستپێکی مێژوو"، بە رەحاش دەوترێت "خاڵی سفری ژیان".
ئەگەرچی خەرابڕەشک لە ساڵی 1963دا دۆزراوەتەوە، بەڵام لە ساڵی 1994دا دەست کراوەبە توێژینەوە و هەڵکۆڵین تیایدا، کە تەنها لەو 31 ساڵەدا، توانراوە چەندین شوێنەواری گرنگی لێ بدۆزرێتەوە کە سەرجەمیان بە کۆنترین لە مێژوودا ناودەبرێن، گرنگترینیشیان، بوونی ساڵنامە و کشتوکاڵ و پەرتسگا و سیمبولی چەندین زیندەوەر بووە.
یونسکۆ لە ساڵی 2018دا خەرابڕەشکی وەک میراتی جیهانی تۆمار کرد و ئاماژەی بەوەکرد، یەکێکە لە کۆنترین مۆنۆمێنتی هونەریی تەلارسازی لە جیهاندا.
لەبارەی گۆبەکلیتەپەوە پ. د. نەجمی کاروڵ سەرۆکی تیمی شوێنەوارناسی گۆبەکلیتەپە رایگەیاندووە، ماوەی جەندین ساڵە لێکۆڵینەوە لەم شوێنە مێژووییەدا بەردەوامە، بەڵام هێشتا نەگەیشتوونەتە چەند بەشێکی شوێنەکە، پێویستە کارکردن و هەڵکۆڵینەکان بە وردی ئەنجام بدرێن، بۆیە رەنگە هەڵکۆڵینی بەشێکی شوێنەکانی زیاتر لە 100 ساڵ بخایەنێت.
دوو ساڵ بەر لە ئێستاش نووسینگەی راگەیاندنی زانکۆی ئیدینبرەی بەریتانی رایگەیاند، لە دۆزینەوەیەکی نوێدا لە شوێنەواری مێژوویی گۆبەکلیتەپەی باکوری کوردستان، ساڵنامەیەکیان دۆزیوەتەوە، کە دەتوانن بە کۆنترین ساڵنامەی مێژوو ناوی ببەن، کە تیایدا ساڵێک بە 365 رۆژ و 12 مانگ و 11 رۆژی زیادە دانراوە. لەوبارەیەشەوە مارتن سویتمانی توێژەری بەریتانی ئەوەی خستووەتە روو، لە دزۆینەوەکەدا ئەوەیان بینیوە سێ کۆمەڵە ستوون هەن، کە لە هەر کۆمەڵەیەکدا چەند ستوونێک لەشێوەی سیستمی خۆر، بە شێوەی بازنەیی بە دەوری دوو ستوونی دیکەدا دروستکراون، کە لەسەر ستوونەکانی کۆمەڵەکان هێما و سمبولی دیاریکردنی رۆژ و وەرز دەبینرێت.
لە گرنگترین ئەو هێمایانەی لە خەرابڕەشک هەن، کاری هەرەوەزی و کشتوکاڵ و هێمای تەلارسازی و وێنەی چەندین باڵندە و ئاژەڵ و پەلەوەر و خشکۆن، لە دیارترینی زیندەوەرەکانیش کۆمەڵەی شیردەرەکان و "کەو"ـە.
جگە لەوەش تۆمارکردنی رووداوی مێژوویی وەک بەرکەوتنی نەیزەک بە زەوی و گۆڕانی رەوتی ژیان لەو شوێنەوارەدا هەیە، کە لە ساڵی 2017دا توێژەران بڵاویانکردەوە، هێماکان روداوی فەلەکناسین وەک ئەوەی ئاماژە بەوە بدەن 13 هەزار ساڵ بەر لە ئێستا نەیزەک بەر زەوی کەوتووە و رەوتی ژیان گۆڕاوە.
خاکی ئەدەن
هەندێک سەرچاوەکان گریمانەیەک باس دەکەن و بە خاکی ئەدەن ناوی دەبەن، واتە خاکی ئادەم و حەوا، بەشێکیشیان بە خاکی پێگەمبەران ناوی دەبەن، چونکە کۆنترین پەرستگای لێ دۆزراوەتەوە، کە ئەمەیان گریمانە نییە و بەڵگەییە.
سوپای پاسدارانی ئێران رایگەیاند؛ دەستی بەسەر دوو کەشتی گواستنەوەی سوتەمەنی لە ئاوەکانی دەریای بوشێهردا گرتووە کە نەوتی قاچاغیان هەڵگرتبوو و هەوڵی چوونەدەرەوەیان لە ئاوەکانی ئێران دەدا.
مەسعود فروتن، جێگری فەرماندەی ناوچەی دووی دەریایی سوپای پاسداران لە لێدوانێکدا بۆ میدیاکانی وڵاتەکەی رایگەیاند: "دەستمان بەسەر دوو کەشتی گواستنەوەی سوتەمەنیدا گرتووە کە ئاڵای تانزانیایان بەرزکردبووەوە و هەوڵی چوونەدەرەوەیان لە ئاوەکانی ئێران دەدا، بەڵام لەلایەن کارمەندانی ناوچەی دووی دەریایی سوپای پاسدارانەوە دەستبەسەر کراون."
فروتن ئاشکرای کرد کە هەردوو کەشتییە بیانییەکە (25) کارمەند کاریان لەسەر کردوون، لە (سی ڕێنجەر و سەلامە) پێکهاتوون و بڕی یەک ملیۆن و (500) هەزار لیتر سوتەمەنییان بارکردووە، کە نرخەکەی لە (700) ملیار ریاڵ زیاترە.
جێگری فەرماندەی ناوچەی دووی دەریایی سوپای پاسداران ئاماژەی بۆ ئەوەش کرد کە بۆروبەروکردنەوەیان بە دەسەڵاتی دادوەری و دوای تەواوبوونی رێکارە یاساییەکان، هەردوو کەشتییەکە گواستراونەتەوە بۆ بەندەری بوشێهر، هەروەها سووتەمەنییە قاچاغەکەش رادەستی کۆمپانیای دابەشکردنی بەرهەمە نەوتییەکان دەکرێت بۆ ئەوەی بە شێوەیەکی فەرمی دابەش بکرێت.