جیهان
سەرۆكی فەرەنسا بۆ پشتیوانی لە هەوڵەكان بۆ پێكهێنانی حكومەتی نوێی لوبنان گەیشتە بەیروت و لەگەڵ بەرپرسانی ئەو وڵاتەدا كۆدەببێتەوە.
ئیمانوێل ماكرۆن سەرۆكی فەرەنسا ئەمڕۆ هەینی بە سەردانێك گەیشتە بەیروت و پشتیوانی وڵاتەكەی بۆ سەركردە نوێكان و هەوڵەكانی پێكهێنانی حكومەتێكی بەهێز دووپاتكردەوە، كە ماوەی چەند ساڵێكە ئەو وڵاتە رووبەرووی چەند قەیرانێكی یەك لەدوای یەك بووەتەوە.
سەرچاوەیەكی دیپلۆماسی فەرەنسی رایگەیاندووە، ئامانجی سەردانەكەی ماكرۆن یارمەتیدانی هاوتا لوبنانییەكەی جۆزێف عەونە، كە هەفتەیەك لەمەوبەر بە سەرۆكی لوبنان هەڵبژێردرا، بڕیارە لەگەڵ هەر یەك لە نەواف سەلام، سەرۆك وەزیرانی راسپێردراویش كۆببێتەوە، هاوكات چاوی بە ئەنتۆنیۆ گۆتێرێس سكرتێری گشتی نەتەوە یەكگرتووەكانیش بكەوێت كە ئەویش بە سەردانێك لەو وڵاتەیە.
ماكرۆن لە ساڵانی رابردوودا هەوڵیدا چارەسەرێك بۆ قەیرانەكانی لوبنان بدۆزرێتەوە، چونكە بە هاوبەشێكی سەرەكی وڵاتەكەی خۆی دەزانێت و لەدوای تەقینەوەی بەندەری بەیروت لە 4ـی ئابی 2020، دوو جار سەردانی بەیروتی كردووە.
میدیاكانی رۆژئاوا باس لە چارەسەركردنی ناكۆكییەكانی نێوان ئیسرائیل و حەماس سەبارەت بە ئازادكردنی بارمتەكراوەكان دەكەن، ئەمەش رێگە خۆش دەكات بۆ جێبەجێكردنی رێككەوتنەكە لە وادەی خۆیدا.
پێگەی ئاكسیۆسی ئەمریكی لە زاری سەرچاوەیەكی ئەمریكییەوە بڵاویكردەوە، دوایین خاڵە ناكۆكەكانی نێوان ئیسرائیل و حەماس سەبارەت بە ئاڵوگۆڕی زیندانییەكان لە چوارچێوەی رێككەوتنی غەززەدا یەكلایی كراونەتەوە.
هەروەها دەزگای میدیایی ئیسرائیل لەزاری لێپرسراوانی ئەو وڵاتەوە بڵاویكردەوە، ناكۆكییەكان سەبارەت بە رێككەوتنی غەززە چارەسەركراون و رۆژی یەكشەممە دەچنە بواری جێبەجێكردنەوەو هەموو ئاستەنگەكان لابراون.
دەشڵێت، رۆژی هەینی ئەنجومەنی وەزیرانی ئیسرائیل بۆ پەسەندكردنی ڕێككەوتنی ئاگربەست لە غەززە كۆدەبێتەوە.
لای خۆیەوە ئەنتۆنی بلینكن، وەزیری دەرەوەی ئەمەریكاش ڕایگەیاند، متمانەیان هەیە رێككەوتنی ئاگربەست لە كەرتی غەززە لە رۆژی یەكشەممەی داهاتوو بچێتە بواری جێبەجێكردن.
رێژەی لەدایکبوونی منداڵ لە فەرەنسا لە ساڵی ٢٠٢٤ گەیشتۆتە نزمترین ئاست لە دوای کۆتایی هاتنی جەنگی جیهانی دووەمەوە، ئاماری نیشتمانی ئەو وڵاتەش دەڵێت: ڕێژەی لە دایکبوون 1.5 منداڵە بۆ هەر ژنێک .
فەرمانگەی ئاماری نیشتمانی فەرەنسا بڵاویکردوەتەوە کۆی ژمارەی دانیشتوانی وڵاتەکە 68.6 ملیۆن کەسە، ئیمانوێل ماکرۆن، سەرۆکی فەرەنساش ڕایگەیاندووە، دەیەوێت ڕێژەی لەدایکبوونی وڵاتەکەی بەرز بکاتەوە و بەڵێنیدا مۆڵەتی باشتر بۆ ئەو کەسانە دابین بکات کە منداڵیان هەیە.
لەلایەکی دیکەوە پەیمانگای نیشتمانی ئامار و توێژینەوە ئابوورییەکانی ئەو وڵاتە ئاشکرایکردووە، لە ساڵی 2024دا 646 هەزار کەس لە فەرەنسا گیانیان لە دەستداوە، کە بە بەراورد بە ساڵی رابردوو بە ڕێژەی 1.1% زیادیکردووە.
بەپێی راپۆرتی پەیمانگای نیشتمانی ئامار و توێژینەوە، تێکڕای تەمەن لە فەرەنسا لە ئاستێکی بەرزدا جێگیر بووە، کە 85 ساڵ بۆ ژنان و ٨٠ ساڵ بۆ پیاوانە.
سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل بزوتنەوەی حەماس تۆمەتبار دەكات بە پابەندنەبون بە رێككەوتنی ئاگربەست و حەماسیش رەتیدەكاتەوە.
"بنیامین ناتانیاهۆ "سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل رایگەیاندووە، بزوتنەوەی حەماس پاشگەزبوەتەوە لە پابەندبون بە هەندێك وردەكاری رێككەوتنی ئاگربەست، داواشیكردوە نێوەندگیرەكان بە تەواوی دڵنیایان بكەنەوە لەوەی كە حەماس سەرجەم خاڵەكانی رێككەوتنەكەی پەسەندكردوە.
لە بەرامبەریشدا بزوتنەوەی حەماس تۆمەتەكانی ناتانیاهۆی سەبارەت بە پابەندنەبونی بە رێككەوتنەكە رەتكردوەتەوە و "سامی ئەبو زەهری" سەركردە لە بزوتنەوەی حەماس رایگەیاندووە، بزوتنەەیان پابەندە بە رێككەوتنەكەوە و وتەكانی ناتانیاهۆ لەوباریەوە هیچ بنەمایەكی نییە، داواشیكردوە ئیدارەی ئەمریكا ئیسرائیل ناچار بكات بە پابەندبون بە ئاگربەستەوە.
ئەوە لە كاتێكدایە لە دوای راگەیاندنی ئاگربەستی غەززەوە، ئەمڕۆ ئیسرائیل چەند ناوچەیەكی كەرتی غەززەی بۆردومان كردوە، هاوكات، بەرگری شارستانی فەلەستین رایگەیاند بەهۆی بۆردومانەكانەوە زیاتر لە 70 كەس كوژراون كە 20 یان منداڵن، ئاژانسی فرانس پرێسیش ئاشكرایكردوە ، لە ماوەی 24 سەعاتی رابردوودا لە غەززە 81 كەس كوژراون كە زۆرینەیان ژن و منداڵن.
لەگەڵ ئەوەی تەمەندرێژی خەونێکە زۆرکەس ئاواتی بۆ دەخوازن، بەڵام کۆمپانیاکانی ژاپۆن بەدەست تەمەندرێژی دانیشتوانی وڵاتەکەوە دەناڵێنن و باس لەوەدەکەن، بەشێکی زۆری دانیشتوانی ژاپۆن بەتەمەنن و وڵاتەکە گەنجی کەمە، ئەوەش کاریگەری کردووەتە سەر ئیشوکاری ئەوان.
حکومەتی ژاپۆن ئاماژەی بەوەکردووە، گرفتی کەمی دەستی کاریان هەیە لە وڵاتەکەدا، بەتایبەت لەو کۆمپانیایانەی کە شێوەی کارکردنیان بە جۆرێکە زیاتر پێویستیان بە گەنجە یان کۆمپانیای بچووکن.
ئاماژەی بەوەشکردووە، رێژەی کەمی کرێکار لە وڵاتەکەدا بە جۆرێکە، پێشتر نەگەیشتووەتە ئەو ئاستە و نیگەرانن لەوەی رێژەکە لە ساڵانی داهاتوودا ئەوەندە زیاد بکات کاریگەریی لەسەر گەشەی ئابووری ژاپۆن هەبێت.
لەلایەکی دیکەوە کۆمپانیای "تێیکۆکو دەیتا بانک" ئاماژەی بەوە کردووە، لە ساڵی ٢٠٢٤دا رێژەی کەمی کرێکاریان بە رێژەی ٣٢٪ بەرزبووەتەوە، بە جۆرێک ٣٤٢ کارمەندیان کەم بووە.
هاوکات، زۆرینەی کۆمپانیاکانی دیکەش باس لەوەدەکەن، لە ساڵی ٢٠٢٤دا رێژەی کرێکاریان بەشێوەیەکی بەرچاو کەمبووەتەوە و ئەوەش بووەتە هۆی ئەوەی گرفتیان لە ئیش و کارەکانیاندا بۆ دروست ببێت.
ژاپۆن یەکێکە لەو وڵاتانەی زۆرترین کەسانی بەتەمەنی تێدایە و تاوەکو مانگی ٩ی ساڵی رابردوو ریکۆردی جیهانی شکاند بەوەی، ٩٥ هەزار و ١٠٠ کەسی وڵاتەکە تەمەنیان گەیشتووەتە ١٠٠ ساڵ و زیاتر.
لە ساڵی نوێدا بەهۆی مەی ساختەوە تەنها لە ئیستانبوڵ 34 کەس گیانیان لەدەستداوە و دەیانی تریش دۆخی تەندروستییان تێکچووە و رەوانەی نەخۆشخانەکان کراون.
لە 48 سەعدا 23 کەس گیانیان لەدەستداوە
وێبسایتی پارێزگای ئیستانبوڵ رایگەیاندووە، " بەهۆی بەکارهێنانی مەی ساختە، حاڵەتی ژەهراویبوون لە سەرتاسەری ئیستانبوڵ زیادیکردووە، لە ماوەی 48 سەعاتی رابردوودا 66 حاڵەت تۆمارکراون، 23 یان گیانیان لەدەستداوە".
ئاماژە بەوەش کراوە، لە رۆژی سەری ساڵەوە تاکوو ئێستا، 34 کەس بەهۆی ئەو جۆرە مەیەوە ژەهراویبوون و گیانیان لەدەستداوە.
حکومەتی تورکیا بەدواداچوونی دەستپێکردووە و رێوشوێنە تەندروستییەکانی چڕتر کردووەتەوە، بەپێی میدیاکانی ئەو وڵاتە، توانراوە دەست بەسەر 29 تۆن مەی ساختەدا بگیرێت و 64 شوێنی بازرگانیش دابخرێن و مۆڵەتی کارکردنیان لێ بسەندرێتەوە.
ساڵی رابردوو 110 کەس گیانیان لەدەستداوە
بەپێی ئامارە رەسمییەکان، لە ساڵی 2024ـدا 110 کەس بە مەی ساختە ژەهراویبوونە و لەو ژمارەیەشدا 48 کەسیان گیانیان لەدەستداوە.
تا ئێستا تەواوی هۆکاری گیانلەدەستدانەکان بەهۆی ئەو جۆرە مەیە دیارنییە، بەڵام بەپێی زانیاریی چەند راپۆرتێک لە میدیا ئەورووپییەکان، هۆکارەکەی دەگەڕێتەوە بۆ بەکارهێنانی ماددەی "میتانۆل" لەبری ماددەی "ئیتانۆل"، کە تێچووەکەی هەرزانترە، بەڵام بۆ خواردنەوە ناشێت و دەبێتە هۆی ژەهراویبوون.
دوێنێ دوای ئەوەی لە کۆنفرانسێکی رۆژنامەنووسیدا جۆ بایدنی سەرۆکی ئەمریکا ئاگربەستی نێوان غەززە و ئیسرائیلی راگەیاند، لەوکاتەشدا رۆژنامەنووسێک لێی پرسی: گەیشتن بە ئاگربەست ئازایەتی کێ بوو؟.
دوای ١٥ مانگ لە جەنگی نێوان غەززە و ئیسرائیل شەوی رابردوو ئاگربەستی نێوان ئەو دوو وڵاتە راگەیەنرا، ئەوەش مشتومڕی لەناو پارتە سیاسییەکانی ئەمریکادا دروستکردووە کە کێ هۆکاری گەیشتن بووە بە ئاگربەست، ئیدارەی بایدن کە تەنها چوار رۆژی ماوە؟ یانیش ئیدارەکەی ترەمپ کە لە چوار رۆژی داهاتوودا دەستبەکار دەبێت؟
لەکاتی راگەیاندنی ئاگربەستی غەززەدا جۆ بایدن رایگەیاند، گەیشتن بە ئاگربەست دوای هەوڵ و ماندووبوونەکانی تیمەکەی دێت، بەتایبەت دوای ئەوەی لە مانگی ئایاری ساڵی رابردوودا پێشنیازی ئاگربەستی کردبوو. لەکاتی ئەو قسانەدا یەکێک لە رۆژنامەنووسەکان لێی پرسی: راگەیاندنی ئاگربەست ئازایەتی کێ بوو؟، بایدن بە پێکەنینەوە وتی: "ئەمە گاڵتەیە؟".
هاوکات، لە وتاری ماڵئاواییدا بایدن ئەوەی خستەروو، "لە کابینەکەی مندا تیمەکەم هەوڵی زۆریان بۆ ئەو پرسە داوە و گفتووگۆی جددیان لەسەر کردووە، جێبەجێکردنیشی بەشێوەیەکی بەرچاو دەکەوێتە سەر ئیدارەی داهاتووی ئەمریکا، بۆیە داوام لە تیمەکەم کردووە بە تەواوی ئەو پرسە بۆ ئیدارەی داهاتوو رون بکەنەوە".
لە بەرامبەر ئەو قسانەی بایدنیشدا، دۆناڵد ترەمپی سەرۆکی هەڵبژێردراوی ئەمریکا کە بڕیارە لە ٢٠ی مانگدا دەستبەکار بێت رایگەیاندووە، راگەیاندنی ئاگربەست لە غەززە ئازایەتی ئەو بووە و دەڵێت، "ئاگربەستی غەززە بەبێ سەرکەوتنی من لە هەڵبژاردنەکانی ئەمریکادا رووی نەدەدا، ئەمەش ئاماژەیە بۆئەوەی کە ئیدارەکەم بەدوای ئاشتیدا دەگەڕێت و دانوستان و رێککەوتن دەکات بۆ دڵنیابوون لە سەلامەتی ئەمریکییەکان و هاوپەیمانەکانیان".
هاوکات، بەکارهێنەرانی تۆڕە کۆمەڵایەتییەکانیش بەو پرسانەوە سەرقاڵن و دەڵێن، ترەمپ کاریگەریی لەسەر ئاگربەستی غەززە دروستکردووە، بەوپێیەی لەمێژە لەرێگای تۆڕەکۆمەڵایەتییەکانەوە هەڕەشەی ئەوە دەکات، لە ئەگەری چارەسەرنەبوونی کێشەکاندا رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەکاتە "جەهەنەم".
وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل رایگەیاند، ئیتاڵیا دڵنیای داوەتە وڵاتەكەی كە پابەندی بڕیارەكەی دادگای لاهای نابێت بۆ دەستگیركردنی ناتانیاهۆ.
میدیاكانی ئیسرائیل رایانگەیاند، وەزیری دەرەوەی ئیسرائیل لە سەردانەكەیدا بۆ ڕۆما ڕایگەیاندوە، حكومەتی ئیتاڵیا دڵنیایی داوەتە وڵاتەكەیان كە ئەگەر بنیامین ناتانیاهۆ سەرۆك وەزیرانی ئیسرائیل بچێتە ناو وڵاتەكەیەوە، دەستگیری ناكات.
هاوكات ئەنتۆنیۆ تایانی وەزیری دەرەوەی ئیتاڵیا لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، پارێزبەندی هەیە كە دەبێت ڕێزی لێبگیرێت.
دادگای تاوانە نێودەوڵەتییەكان لاهای، بە تۆمەتی تاوانی جەنگ و تاوانی دژ بە مرۆڤایەتی لە شەڕی ئیسرائیل دژی حەماس لە غەززە، فەرمانی دەستگیركردنی بۆ هەردوو نەتانیاهۆ و وەزیری بەرگری پێشووی وڵاتەكەی دەركرد، ئەو بڕیارەش كاردانەوەی وڵاتانی لێكەوتەوە.
وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا رایگەیاند، واشنتن دەیەوێت دوای رێككەوتنی ئاگربەست ژمارەی بارهەڵگرەكانی هاوكاری بۆ غەززە، بگاتە زیاتر لە 500 بارهەڵگر لە رۆژێكدا.
ماتیۆ میلەر وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا لە كۆنفرانسێكی ڕۆژنامەوانیدا دوای راگەیاندنی رێككەوتنەكە وتیشی، بەوپەڕی خۆشحاڵییەوە چاوەڕێی ناردنی بڕێكی زۆر لە هاوكاری دەكەین، دەشڵێت ئەم كارە بە ئاسانی رونادات، بەڵام دەمانەوێت رۆژانە بگەینە زیاتر لە 500 بارهەڵگر.
لە دوای 15 مانگ لە شەڕكردن، دواجار حەماس و ئیسرائیل گەیشتنە رێككەوتن لەسەر ئاگربەست لە غەززە، هاوڵاتیانیش بەبۆنەی راگەیاندنی ئاگربەستەوە بە دڵخۆشیەوە رژانە سەرشەقامەکان و خۆشیان دەبڕی.
سەرۆک وەزیرانی قەتەر لە کۆنفڕانسێکی رۆژنامەوانیدا ئاگربەستی غەززەی راگەیاند و ئاماژەوەی بەوەکرد: ئاگربەستەکە هەردوو وڵاتی میسر و قەتەر گرەنتی جێبەجێکردنی دەکەن.
سەرۆک وەزیرانی قەتەر ئاماژەی بەوەشکرد: لە قۆناغی یەکەمدا حەماس بارمتەکان لە بەرانبەر ئازادکردنی ژمارەیەک دەستگیرکراو ئازاد دەکات، هاوکات هەموو ئاسانکاریەک بۆ کشانەوە سوپای ئیسرائیل لە غەززە دەکرێت.
وتیشی: ئاوارەکانی باکوری غەززە دەگەڕێنەوە بۆ ناوچەکانیان.
لەلای خۆشیەوە جۆ باین سەرۆکی ئەمریکا لە کۆنفڕانسێکی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند: قۆناغی یەکەمی ئاگربەستەکە شەش هەفتە بەردەوام دەبێت.
ئاماژەی بەوەشکرد: ئیسرائیل و حەماس پابەندبن ئاگربەست لە غەززە دەبێتە هەمیشەیی.
گەیشتن بە ئاگربەست دوای 466 رۆژ دێت، بەپێی ئامارەکانی تەندروستی غەززەش تاوەکو ئێستا 46 هەزار و 645 کەس بەهۆی ئەو شەرەوە گیانیان لەدەستداوە.
بڕیارە لە چەند سەعاتی داهاتوودا ئاگربەستی نێوان حەماس و ئیسرائیل ڕابگەیەندرێت، بەمەش کۆتایی بەو شەڕە دەهێنێت کە نزیکەی 15 مانگە لە کەرتی غەززە بەردەوامە.
لای خۆیەوە ئەنتۆنی بلینکن وەزیری دەرەوەی ئەمریکا رایگەیاند: رەنگە لە چەند سەعاتی داهاتوودا ئاگربەست لەغەززە رابگەیەنرێت.
بلینکن وتیشی: ئەگەر ڕێککەوتنەکە بکرێت، ئەوا لەسەر بنەمای ئەو پلانە دەبێت کە جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا لە مانگی ئایاری رابردوودا پێشکەشی کردبوو.
ئاماژەی بەوەشکرد، پێویستە لە قۆناغی یەکەمدا دانوستان بکەین بۆ گەیشتن بە ئاگربەستی هەمیشەیی و کشانەوەی ئیسرائیل و نەگەڕانەوەی حەماس.
لەلای خۆشیەوە محەممەد مستەفا، سەرۆک وەزیرانی فەلەستین رایگەیاندوە، لەدوای ئاگربەست، ئازادکردنی زیندانیانی دەستبەسەرکراو لە غەززە ئەنجام دەدرێت، لە بەرانبەر ئازادکردنی زیندانیانی فەلەستینی لە ئیسرائیل.
لە ئێستاشدا هاوڵاتیانی غەزە ڕژاونەتە سەر شەقامەکان و ئاهەنگ دەگێرن و خۆشی دەردەبڕن لە بەرانبەر ڕاگەیاندنی ئاگربەست و دوورکەوتنەوە لە جەنگ.
لە 466 رۆژدا زیاتر لە 46 هەزار کەس کوژراون
سەبارەت بە ئاماری کوژراوان لە غەزە وەزارەتی تەندروستیی غەززە ئاشكرایکردووە، بەهۆی شەڕی نێوان وڵاتەکەیان لەگەڵ ئیسرائیلدا، تاوەکو ئێستا 46 هەزار و 645 کەس گیانیان لەدەستداوە.
میدیای ئیسرائیل رایگەیاند، ئەمشەو رێككەوتنی ئاگربەستی غەززە و ئازاكردنی بارمتەكان ئیمزا دەكرێت و سبەینێش رادەگەیەنرێت و یەكشەممە بارمتەكان ئاڵوگۆڕ دەكرێن.
میدیای ئیسرائیل لە زاری لێپرسراوێكی ئیسرائیلەوە رایگەیاند، ئەمشەو رێككەوتن لەگەڵ حەماس دەكرێت لەبارەی ئاگربەست و ئازادكردنی بارمتەكان كە رێككەوتنەكە سبەینێ رادەگەیەنرێت و رۆژی یەكشەممەش ئازادكردنی بارمتەكان دەستپێدەكات و لە قۆناغی یەكەمدا حەماس 33 بارمتە ئازاد دەكات و 600 بارهەڵگری هاوكاری مرۆیی دەگەیەنرێتە غەززە و شەڕ دەوەستێت.
دەشڵێت، 30 زیندانی فەڵەستینی بەرامبەر هەر بارمتەیەكی مەدەنی ئازاد دەكرێن و 50 زیندانیش بەرامبەر یەك سەرباز و لە قۆناغی دووەم سەرجەم بارمتەكان ئازاد دەكرێن و لە قۆناغی سێیەمیشدا تەرمی بارمتەكان رادەست دەكرێنەوە.
ئاژانسی رۆیتەرزیش رایگەیاند، حەماس بە نێوەندگیرەكانی راگەیاندووە رەزامەندە و ئیمزا لەسەر دەستپێشخەریەكە دەكات.
رۆژی دووشەممەی رابردوو ئەمریکا چەندین سزای نوێی بەسەر نەوتی روسیا سەپاند، بەمەش نرخی نەوت گەیشتە بەرزترین ئاست لەماوەی 4 مانگی رابردوودا، روسیاش دەڵێت: ئامادەیین بۆ وەڵامدانەوەی ئەو سزایانە.
ئەمڕۆ کۆشکی کرملن ئاشکرایکرد، سزا نوێیەکانی ئەمریکا کە بواری نەوت دەکەنە ئامانج، مەبەست لێی لاوازکردنی کەرتی وزەی روسیایە، ئاماژەی بەوەشکرد، مۆسکۆ ئامادەیە وەڵامی ئەو سزایانە بداتەوە.
دیمیتری پێسکۆڤ، وتەبێژی کریملین بەگوێرەی ئاژانسی رۆیتەرز رایگەیاندووە، "بە وردی شیکاری دۆخەکە دەکەین، رێوشوێنێکیش دەگرینەبەر کە لێکەوتەی ئەو کارە نایاساییانە کەم بکاتەوە و خزمەت بە بەرژەوەندی وڵاتەکەمان و کۆمپانیاکانمان بکات".
سەبارەت بە ئەگەری وەڵامدانەوەی روسیا بۆ سزاکانی ئەمریکا، پێسکۆڤ رایگەیاند: هیچ شتێک رەت ناکرێتەوە، ئەوەی باشترینە بۆ وڵاتەکەمان دەیکەین.
وەزارەتی خەزێنەی ئەمەریکا لە رۆژی 10ی ئەم مانگە سزای فراوانتری بەسەر نەوتی روسیا سەپاند و کۆمپانیاکانی گازپرۆم نەفت و سورگوتنەفت جازی کردە ئامانج، هەروەها سزاکان 183 کەشتیی گرتەوە کە نەوتی روسیایان ناردبوو.
رێکخراوی نیشتیمانی بۆ گەشتیاریی لە ژاپۆن رایگەیاند، لە ساڵی رابردوودا وڵاتەکە ژمارەی پێوانەیی لە بەرزی رێژەی گەشتیاردا شکاندووە و نزیکەی ٣٧ ملیۆن گەشتیار سەردانی ئەو وڵاتەی کردووە.
رێکخراوی نیشتیمانی بۆ گەشتیاریی لە ژاپۆن رایگەیاندووە، لە ساڵی ٢٠٢٤دا زیاتر لە ٣٦ ملیۆن و ٨٠٠ هەزار گەشتیار سەردانی وڵاتەکەیان کردووە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ئەوە بەرزترین ژمارەیە تاوەکو ئێستا تۆمار کرابێت، بەوپێیەی زۆرترین رێژەی گەشتیار رووی لە ژاپۆن کردبێت لە ساڵی ٢٠١٩دا بووە و ژمارەکەش ٣٢ ملیۆن کەس بوو.
بەر لە بڵاوبوونەوەی کۆرۆنا ژمارەی ئەو گەشتیارانەی روویان لە ژاپۆن دەکرد بەشێوەیەکی بەرچاو ساڵانە بەرزدەبووەوە، بە جۆرێک تەنها لە نێوان ساڵانی ٢٠١٢ بۆ ٢٠٢٠، پێنج هێندە بەراورد بە ساڵانی پێشووتر زیادی کردبوو.
بەپێی ئەو راپرسییانەشی ئەنجامدراون و شارەزایانی بواری گەشتیاری باسی دەکەن، بەرزی رێژەی گەشتیار لە ژاپۆن بۆ چەند هۆکارێک دەگەڕێتەوە لەوانەش دابەزینیبەهای دراوەکەی.
باس لەوەشدەکەن، وڵاتەکە شارەزایانە بازاڕ بۆ ناوچە گەشتیارییەکانی پەیدا دەکات و چەندین شوێنی گرنگی گەشتیاری لەناو سروشت و شاخەکاندا دابین کردووە، یەکێک لەوانەش شاخی فوجی و پەرستگا کۆنەکان و چێشتخانەکانی سوشین. کە بازاڕپەیداکردنەکەی بە جۆرێکە، لە زنجیرە و فیلم و ئەنیمەیشنەکانی بەرهەمیدەهێنێت، گرنگیان پێدەدات و باسیان دەکات.
ئۆجەلان رایگەیاند، سەرەڕای بانگەشەكان، دەسەڵاتی توركیا هەنگاوی راستەقینەی نەناوە بۆ دەستپێكردنەوەی پڕۆسەی ئاشتی و پرسی كورد لە توركیا.
سری سورەیا ئۆندەر، ئەندامی وەفدی پارتی یەكسانی و دیموكراسی گەلان - دەم پارتی بە ئاژانسی هەواڵی مێزۆپۆتامیای راگەیاندوە؛ لە چاوپێكەوتنەكەی 28ی مانگی رابردوودا عەبدوڵا ئۆجەلان، رێبەری پارتی كرێكارانی كوردستان - پەكەكە بە بەرنامە و بە كرداریش لە حەوت خاڵدا ئامادەیی خۆی بۆ دەستپێكردنەوە پڕۆسەی چارەسەریی راگەیاندووە و لە بەرانبەردا تا ئێستا هەنگاوی راستەقینە لە لایەن دەسەڵاتی توركیا بەدی نەكراوە.
ئۆندەر وتیشی، ئۆجەلان بڕوای وایە دەسەڵاتی توركیا بە سەرۆكایەتی رەجەب تەیب ئەردۆغان و سەرۆكی پارتی بزوتنەوەی نەتەوەپەرست - مەهەپە هەنگاوی تەواویان نەناوە بۆ دەستپێكردنی دانوستان بۆ دەستپێكردنی پڕۆسەی ئاشتی و گفتوگۆكردن لەگەڵیدا.
ئۆجەلان وتویەتی: ئەگەر دەسەڵاتی توركیا بە تەواوتی دەست بە دانوستانەكانی پڕۆسەی ئاشتیی نەكات و سەرنج و تێبینییەكانی جێبەجێ نەكات ئەوا پڕۆسەكە سەركەوتو نابێت چونكە دەسەڵات لە لایەكەوە باسی ئاشتی دەكات و لە لایەكی دیكەشەوە ئاستی توندوتیژیی و جەنگی كەم نەكردوەتەوە.
راوێژكاری ئاسایشی نیشتمانی كۆشكی سپی رایگەیاند، ئەمریكا لە مەترسییە ئەمنییەكانی توركیا تێدەگات، بەڵام ناكرێت بیكاتە بیانوو بۆ هێرشكردنە سەر كوردەكان.
جۆن كیربی راوێژكاری ئاسایشی نیشتمانی كۆشكی سپی لە كۆنفرانسێكی رۆژنامەوانیدا رایگەیاند، واشنتۆن لە نیگەرانییە ئەمنییەكانی توركیا سەبارەت بە پاراستنی سنوورەكانی بە درێژای سوریا تێدەگات.
وتیشی، مافی تەواوی هەیە بەرگری لە وڵاتەكەی بكات لە هەر هەڕەشەك بۆ كۆتایهێنان بەو مەترسیانەش ئەمریكا بەردەوام لەگەڵ ئەو وڵاتە لە دانوستانداین.
كێربی راشیگەیاند، ئەو مەترسیانەی توركیا هەیەتی ناكرێت بیكاتە بیانوو بۆ هێرشكردنە سەر كوردەكانی سوریا، چونكە واشنتۆن هیچ كات نایەوێت سەرنجی هێزەكانی سوریای دیموكرات - هەسەدە بێجگە لە شەڕی داعش بۆ هیچ شتێكی دیكە رابكێشرێت.
ئەوەش لەکاتێکدایە، تورکیا لە سنووری نێووان وڵاتەکەی و سوریادا بەردەوام لەرێگای ئەو گروپە چەکدارانەی هەیەتی لەو ناوچانە هێرشی چەکداری ئەنجامدەدات و لەدوای رووخانی رژێمی بەشار ئەسەد لە ٨ی مانگی رابردووشدا، هێرشەکانی چڕتر کردووەتەوە و هاوڵاتیی مەدەنی ئەو ناوچانەش بە ئامانج دەگرێت، هێزەکانی سوریای دیموکراتیش بەردەوامن لە بەرپەرچدانەوەی ئەو هێرشانە.