جیهان
ئەنجومەنی پارێزگای ئەنبار رایگەیاندوە، ھێزەکانی ئەمریکا لە بنکەی سەربازیی عەین ئەسەد کە دەکەوێتە سنوری ناحیەی بەغدادی لە قەزای ھیت لە خۆرئاوای ئەنبار، رێوشوێنێکی ئەمنی توندیان گرتووەتەبەر و تائێستاش ھۆکارەکەی دیار نییە و تەنانەت ھێزە ئەمنییەکانی سەر بە پارێزگای ئەنباریش ھیچ زانیارییەکیان لەسەر ئەو رێوشوێنە ئەمنییەی ھێزەکانی ئەمریکا نییە.
ئاماژەی بەوەشکردوە، ھێزەکانی ئەمریکا بە چڕی لە دەوروبەری بنکەی سەربازیی عەین ئەسەد بڵاوکراونەتەوە و بە بەردەوامیش فڕۆکە بەسەر سەربازگەکەدا دەسوڕێتەوە.
"ئیلکنور بیرۆل" ھاوسەرۆکی پارتی دیموکراتی گەلان "ھەدەپە" لە ئیستەنبوڵ، رایگەیاند، بڕیارە ھەفتەی داھاتوو، رۆژی حەوتی ئاب لە ناوچەی کارتاڵی ئیستەنبوڵ گردبونەوەیەکی فراوان بە ناونیشانی"چارەسەری لە لای ئێمەیە و نا بۆ داگیرکاری" بەڕێوەبچێت، بۆ رەتکردنەوەی سیاسەتی ئێستای حکومەتی تورکیا.
ئاماژەی بەوەشکردووە، سیاسەتی ئێستای حکومەت کە "ئاکپارتی و مەھەپە" بەڕێوەیدەبەن، وڵاتیان خستووەتە ئەو رەوشەی کە بە ھێزی سەربازیی، خۆی لە قەیرانەکان رزگار بکات.
ئانالینا بیربوک وەزیری دەرەوەی ئەڵمانیا لە کۆنفڕانسێکی ڕۆژنامەوانی ھاوبەش لەگەڵ مەلود چاوش ئۆغلۆ وەزیری دەرەوەی تورکیا لە ئیستەنبوڵ، ڕەخنەی توندی لە دەسەڵاتدارانی تورکیا کرد، سەبارەت بە ھەڵوێستیان دەربارەی چالاکییەکانی ئەنقەرە لە دورگەکانی دەریای ئیجە و زیندانیکردنی عوسمان کاڤالا سەرمایەداری تورکیا و مەترسی ئەگەری ھێرشی تورکیا بۆسەر ناوچەکانی باکور و ڕۆژھەڵاتی سوریا.
وتیشی، پێویستە تورکیا ڕێز لە بڕیارەکانی ئەنجومەنی ئەوروپا بگرێت سەبارەت بە مافەکانی مرۆڤ، بە تایبەت ئەو تۆمەتانەی کە ئاراستەی عوسمان کاڤالا چالاکوان و سەرمایەداری تورکیا کراون، کە لە ئێستادا سزای زیندانیکردنی ھەتا ھەتایی بەسەردا سەپێندراوە.
لە بەرامبەریشدا چاوش ئۆغلۆ ڕایگەیاند، پێویستە ئەڵمانیا گوێ لە پروپاگەندەکانی یۆنان نەگرێت سەبارەت بە ناکۆییە دەریاییەکانی نێوان ھەردوو وڵات، نیگەرانی ئەنقەرەشی دەربڕی، سەبارەت بە ھەوڵی دورخستنەوەی تورکیا لە ئەنجومەنی ئەوروپا.
ڕێکخراوی نەتەوەیەکگرتووەکان ڕاپۆرتێکی سەبارەت بە وشکەساڵی و کەمئاوی لە وڵاتانی عەرەبی بڵاوکردووەتەوە، بە پێی راپۆرتەکە لە کۆی ٢٢ دەوڵەتی عەرەبی ١٧یان ڕوبەڕووی کێشەی کەمئاوی دەبنەوە و ١٦ وڵاتیش توشی وشکەساڵی دەبن، تاساڵی ٢٠٤٠ یش ١٢ وڵاتی عەرەبی بەتەواوی دەکەونە ژێر ھێڵی ھەژاری لە نەبونی ئاوی پێویست.
ئاماژەی بۆ ئەوەشکردوە، ھەریەکە لە عێراق و سوریا و سودان لەو وڵاتانەن کە ڕووبەڕوی کێشەی گەورەی کەمئاوی دەبنەوە.
ڕێکخراوی مانگی سوری ئێران بڵاویکردەوە، بەھۆی لافاوی چەند رۆژی ڕابردووەوە، تائێستا ٦١ کەس لە ناوچە جیاجیاکان گیانیان لەدەستداوە و لانیکەم ٣٢ کەسیش بێسەروشوێن بوون.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ١٤٠ شار و ٥١٦ گوند و ٨٥ رێگای سەرەکی بەھۆی بارانبارین و لافاو زیانیان بەرکەوتووە و لە ئێستاشدا نزیکەی ٧٠٠ تیم سەرقاڵی فریاگوزارین.
چەند رۆژێکە شەپۆلێکی باران بارینی بەخوڕ پارێزگاکانی باکور و ناوەڕاست و باشوری خۆرھەڵاتی ئێرانی گرتووەتەوە و لە زۆربەی ناوچەکان لافاو دروستبووە، بەوھۆیەشەوە بەڕێوەبەرایەتی ڕێگاوبان لەو پارێزگایانە خراونەتە حاڵەتی ئامادەباشییەوە، بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ھەر مەترسییەک کە ڕووبدات.
مەزڵوم کۆبانی ئاشکرا کرد, لە ٢٠ی ئەم مانگەوە و تا ئێستا، فڕۆکە بێفرۆکەوانی تورکیا ٩ شەڕڤانی ھەسەدە و ٤ ئەندامی ئاسایشی ناوخۆ و ١٣ ھاوڵاتی مەدەنیان کردووەتە ئامانج.
جەختیشی لەوە کردەوە کە زیادبوونی ھێرشەکانی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکان کۆمەڵگەی باکوورو خۆرھەڵاتی سووریا و دامەزراوەکانی دەکاتە ئامانج، کە کار بۆ سەقامگیری ناوچەکە دەکەن.
لە لایەکی ترەوە، "ھەسەدە" دەستگیرکردنی شانەیەکیان ڕاگەیاند کە لە سێ کەس پێکدێت، کە کاری سیخوڕییان بۆ تورکیا کردووە، و بەھۆی زانیارییەکانیانەوە ھێرشی فڕۆکە بێفڕۆکەوانەکانی تورکیا بۆ سەر بارەگای ئەنجوومەنی سەربازی تەل تەمر کراون.
ئانالینا بایربۆک، وەزیری دەرەوەی ئەڵمانیا لە سەردانەکەی بۆ تورکیا لەگەڵ میتحات سانجار، ھاوسەرۆکی ھەدەپە و بەشێک لە پەرلەمانتارانی ھەدەپە کۆبووەوە. سانجار بە وەزیری دەرەوەی ئەڵمانیای ڕاگەیاند، ھێرشەکانی تورکیا لە ھەرێمی کوردستان و ھەڕەشەکانی ئەنقەرە بۆ ھێرشکردنە سەر باکوری سوریا، بەھۆی نەبوونی چارەسەرە بۆ کێشەی کورد لای ئاکپارتی.
وتیشی، ڕوونکردنەوەکانی تورکیا لەبارەی ھێرشەکانی بۆ سەر ھەرێمی کوردستان دوورن لە ڕاستییەوە و دەیانەوێت بە ئۆپراسیۆنی سەربازیی لە دەرەوەی تورکیا کێشە ناوخۆییەکان بشارنەوە.
وەزیری دەرەوەی ئەڵمانیا لەگەڵ ھاوسەرۆکی ھەدەپە باسی لە ھەوڵەکانی داخستنی ھەدەپە و دۆخی تەندروستی زیندانیانی کورد کردووە.
بە پێی میدیاکانی تورکیا، پۆلیسی تورکیا لە ناوەندی شاری ئەستەنبۆل و وان و مۆغلا لە یەک کاتدا ھەڵمەتیان کردوەتە سەر ١٢ ناوەندی پارتی دیموکراتی گەلان، ھەدەپە و ١١ کەسیان دەستگیر کردووە.
ئەوەش خراوەتەڕوو، کە ئۆرھان ئۆزئۆنەر، ھاوسەرۆکی ھەدەپەی ناوچەی بەشیکتاشی ئەستەنبۆل و خانمە ئەکتەر ڕۆژ مێدرین بۆر لە نێوان ئەو ١١ کەسەدا بوون کە دەستبەسەر کراون.
عەبدوڵاھیان لە میانی کۆبوونەوەیەک لە تاران لەگەڵ نوێنەرانی دپلۆماتی و کلتوریتیەکانی وڵاتەکەی لە جیھان ڕایگەیاند، حکومەتی ئێران بەردەوام دەبێت لە پەیوندیی دپلۆماتی و ئابوری لەگەڵ وڵاتانی جیھان، وەک ئەرکێکی گرنگی دەزگای دیپلۆماتی وڵاتەکەی.
لە بەرامبەریشدا نێد پرایس وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا ڕایگەیاند، ئەو ڕەشنووسە نوێیەی کە جۆزیف بۆریل، بەرپرسی سیاسیەتی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا پێشکەشی کردووە، سەبارەت بە دۆسیەی ئەتۆمی ئێران، پشتبەستە بە ئەنجامی گفتوگۆکانی ڤیینەنا.
وەزیری دەرەوەی ئێرانیش ڕایگەیاند، کەوا پێشوازی لە ڕەشنووسەکەی جۆزیف بۆرێڵ دەکەن.
پرایس ئێرانی تۆمەتبار کرد بە پەکخستنی زیندووکردنەوەی ڕێککەوتنی ئەتۆمی و خۆدزینەوە لە گەڕانەوە بۆ پابەندبوون بە بەندەکانی ڕێککەوتنەکەوە.
ئاندی بەشیر حاکمی ویلایەتی کەنتەکی ، لافاوەکەی بە وێرانکەر لە مێژووی نوێدا ناوبرد و بەھۆی بێسەروشوێنبوونی ژمارەیەک ھاووڵاتیش پێشبینیکرد ژمارەی قوربانییەکان بەرزببێتەوە.
راشیگەیاند، نزیکەی ٣٠ کەس لە رێگە و بانەکاندا رزگارکراون و چاوەڕێشدەکرێت ئەمرۆ شەپۆلێکی تری بارانبارین ویلایەتەکە بگرێتەوە.
لەماوەی ٢٤ سەعاتی ڕابردوودا بەھۆی بارانبارینی بەخوڕ، لافاوێکی زۆر لە خۆرھەڵاتی ویلایەتەکە دروستبووە و زیانی بەچەندین خانوو و ئۆتۆمبێل گەیاندووە، خەڵکیش بۆ پاراستنی گیانی خۆیان چوونەتە سەربانی خانووەکانیان.
ڕێکخەری کاروباری مرۆیی و فریاگوزاری نەتەوە یەکگرتووەکان ڕایگەیاند، کەشتییەکان بارکراون و ئامادەن بۆ دەستپێکردنی گەشتەکەیان، لەئێستاشدا ڕوسیا و ئۆکراین و تورکیا و نەتەوە یەکگرتووەکان سەرقاڵی وردەکاری ھەماھەنگی دیاریکردنی ئاراستەی گەشتەکەیانن.
ئاماژەی بەوەشکرد، وەک ئەوەی بڕیاری لێدراوە، ئەمڕۆ یەکەم کاروانی کەشتییەکان لە بەندەرەکانی ئۆکراینەوە بە دەریای ڕەشدا بەڕێدەکەون، بەڵام ھێشتا وردەکاریی سەلامەتی گەشتی کەشتییەکان لە تاوتوێکردندایە، بۆ ئەوەی بێ ھیچ ڕێگرییەک گەشتەکەیان بەردەوام بێت.
بەگوێرەی ڕێککەوتنی ڕوسیا و ئۆکراین و تورکیا و نەتەوە یەکگرتووەکان، لە ئیستەنبوڵ ناوەندێکی ھەماھەنگی ھاوبەشی سەربازیی پێکھێنراوە، بۆ ئەوەی کەشتییە گەنم ھەڵگرەکان بە سەلامەتی بگەنە جێی خۆیان.
وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا ڕایگەیاندووە، لە ھەوڵی بەردەوامدایە بۆ بەدەستھێنانی زانیاری لەسەر پریگۆژین و ئەو ڕێکخراوانەی ڕوسیا کە پەیوەندییان بە ناوبراوەوە ھەیە.
یەفگینی پریگۆژین پێشتر چێشتلێنەری پوتن بووە و ئێستا کەسێکی نزیکی پوتنە و بە چێشتلێنەرەکەی پوتن بەناوبانگە.
وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا دەڵێت، ئاژانسی توێژینەوەی ئینتەرنێت، کە لەلایەن ئەو سەرمایەدارە ڕوسییەوە کۆمەک دەکرێت، لە ساڵی ٢٠١٤ کاریکردووە لەسەر دەستوەردان لە سیستمی سیاسی ئەمریکا، بە دیاریکراویش لە ھەڵبژاردنەکانی ساڵی ٢٠١٦ی سەرۆکایەتی ئەمریکا و نانەوەی ئاژاوە لە ناوخۆیی ئەو وڵاتەدا.
لایەنە پەیوەندیدارەکانی مۆسکۆ رایانگەیاند، ئاگر لە نھۆمی زەمینی باڵەخانەیەکی ١٥ نھۆمی لە باشوری خۆرھەڵاتی شارەکە کەوتووەتەوە و لە ئاکامدا ھەشت کەس گیانیان لەدەستداوە و چواری تریش گواستراونەتەوە بۆ نەخۆشخانە.
ئاماژەیان بەوەشدا، تیمەکانی بەرگری شارستانی توانیویانە لە ماوەیەکی کەمدا ئاگرەکە کۆنترۆڵبکەن و ٢٠٠ کەس رزگاربکەن، بەڵام شەبەکەی پەنجەرەکانی باڵەخانەکە رێگریکردووە لە ھەڵھاتنی دانیشتووانەکەی ئەوەش ھۆکاری سەرەکی مردنەکان بووە.
مەھدی وەلی پور سەرۆکی بەشی کۆمەکی ڕێکخراوی مانگی سوری ئێران ئاشکرایکردووە، تائێستا بەھۆی لافاوی چەند رۆژی ڕابردووەوە، ٣٢ کەس خنکاون و ٢٥ کەسیش بێسەروشوێن بوون.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ھەر بەھۆی مەترسی لافاوەوە ١٥ ھەزار کەس گواستراونەتەوە بۆ شوێنی ئارام، شوێنی پارێزراویش بۆ نزیکەی ٢٧ ھەزار کەس دابینکراوە.
لەلایەکی دیکەوە حسین سەلامی فەرماندەی سوپای پاسداران ڕایگەیاند، فەرمانکراوە بە ھێزەکانی سوپا ھەوڵە فریاگوزارییەکانیان چڕتربکەنەوە، لەپێناو ھاوکاری و بەدەمەوەچوونی زیاتری ھاووڵاتیان لە ناوچە زیانلێکەوتووەکان، یان ئەو ناوچانەی کە مەترسی لافاویان لەسەرە.
ئەوەش لەکاتێکدایە، دەستەی کەشناسی ئێران ھۆشداریدا، لەوەی چاوەڕواندەکرێت لافاو لە ٢٧ پارێزگای دیکەی ئێران ڕووبدات، بەو ھۆیەشەوە تیمە فریاگوزارییەکان و بەڕێوەبەرایەتی ڕێگاوبان لەو پارێزگایانە خراونەتە ئامادەباشییەوە، بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ھەر مەترسییەک کە ڕووبدات.
لاڤرۆڤ دوای کۆبوونەوەی وەزیرانی دەرەوەی رێکخراوی شەنگەھای لە تاشقەندی پایتەختی ئۆزبەکستان ڕایگەیاند، حکومەتی ئۆکراین ناتوانێت ئیدارەی گفتوگۆکان بدات و دەزانن کێ ئۆکراین ئاراستە دەکات.
وتیشی، بەمنزیکانە پەیوەندییەکی تەلەفۆنی لەگەڵ ھاوتا ئەمریکییەکەی ئەنجامدەدات، بەڵام ئەجێندایەک بۆ بابەتی گفتوگۆکان لەئارادا نیە و گرنگ ئەوەیە گوێ لە پێشنیازەکانی بلینکن بگرێت سەبارەت بە ھەناردەکردنی دانەوێڵەی روسیا.
وەزیری دەرەوەی روسیا ئاماژەی بەوەشکرد، رێکخراوی شەنگەھای وەستانەوەیە بە ڕووی دامەزراندنی سیستمی جیھانی یەک جەمسەری و پشتیوانی وڵاتەکەی بۆ بنەمای چینی یەکگرتوو دووپاتکردەوە.
پێشتر وەزیری دەرەوەی ئەمریکا ڕایگەیاندبوو، وڵاتەکەی پێشنیازێکی گرنگی سەبارەت بە زیندانییە ئەمریکییەکان پێشکەشی روسیا کردووە و بۆ یەکەمجار لە دوای ئۆپراسیۆنە سەربازییەکان بۆ سەر ئۆکراین گفتوگۆ لەگەڵ ھاوتا روسییەکەی دەکات.
ھەناردەکردنی گەنم لە بەندەری چۆرنۆمۆرسکی ئۆکراین لەسەر دەریای رەش دەستیپێکرد و کەشتییەکی تورکی گەنمەکە دەگەیەنێتە بازاڕەکانی جیھان، ڤۆلۆدیمیر زیلینسکی سەرۆکی ئۆکراین سەردانی بەندەرەکەی کرد و رایگەیاند، دوای دەستپێکردنی ھێرشەکانی روسیا، ئەوە یەکەمجارە گەنم ھەناردەی دەرەوەی وڵات دەکرێت.
ھاوکات وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا ئاشکرای کرد، وەزیرانی دەرەوەی ئەمریکا و روسیا پەیوەندییەکی تەلەفۆنیان ئەنجامداوە و باسیان لە دۆسێی ھاوڵاتییە ئەمریکییەکان کرد کە لە روسیا دەستگیرکراون.
راشیگەیاند، وەزیری دەرەوەی ئەمریکا بە ھاوتا روسییەکەی وتووە، پێویستە رێز لە جێبەجێکردنی رێککەوتننامەی ھەناردەکردنی گەنم بگرن و قبوڵیش ناکەین روسیا خاکی ئۆکراین بخاتە ژێر دەسەڵاتی خۆی.