جیهان
ھێزە چەکدارەکانی تایوانیش رایانگەیاند، ئەو مانۆڕە ھەڕەشە لەسەر ئاسایشی خۆرھەڵاتی ئاسیا دروست دەکات و بەبێ ئەوەی جەنگیان بوێت ئامادەن بۆ جەنگ.
مانۆڕەکەی چین کاردانەوەی نێودەوڵەتی لێکەوتەوە، "جۆزێب بۆریل" نوێنەری سیاسەتەکانی دەرەوەی یەکێتی ئەوروپا ئیدانەی کردووە.
وەزیرانی دەرەوەی وڵاتانی باشوری خۆرھەڵاتی ئاسیاش رایانگەیاند، مانۆڕەکەی چین سەقامگیری ناوچەکە تێکدەدات و روبەڕوبوونەوەی مەترسیدار دروست دەبێت.
ئەمریکاش لە زاری لێپرسراوێکی باڵاوە وتی، مانۆڕەکەی چین نابەرپرسانەیە و ھۆشداریدا لەوەی رەوشەکە لەژێر کۆنترۆڵ دەربچێت.
کۆبوونەوەکەی سبەینێی پوتن و ئەردۆغان دووەمین کۆبوونەوەی راستەوخۆی نێوان ئەو دوو سەرۆکەیە لە ماوەی ١٧ رۆژدا، دوای ئەوەی لە ئێرانیش لوتکەیەک لە نێوانیاندا بەڕێوەچوو.
بڕیارە ئۆپراسیۆنە چاوەڕوانکراوەکەی تورکیا بۆ سەر ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی ھێزەکانی سوریای دیموکرات "ھەسەدە"، بابەتی سەرەکی کۆبوونەوەکە بێت.
ھەروەھا پەیوەندییەکانی مۆسکۆ و ئەنقەرە و دەستپێشخەرییەکانی تورکیا و بەڕێکردنی یەکەم کەشتی ھەڵگری گەنمی ئۆکراین لە ئیستەنبوڵ و جەنگی ئۆکراین و دۆسیە جیھانییەکانی تر تاوتوێ دەکرێن.
"عەلی باقری" گەورە دانوستانکاری ئەتۆمی ئێران بەر لە بەڕێکەوتنی بۆ ڤییەنا لە تویتەر نووسی، لەئێستادا تۆپەکە لە گۆڕەپانی ئەمریکایە بۆ رزگارکردنی رێککەوتنی ئەتۆمی، داواشی لە ئەمریکا کرد بە بەرپرسیارانە مامەڵە بکات.
"رۆبەرت مالی" نێردەی تایبەتی ئەمریکاش بۆ ئێران رایگەیاند، ئامادەیە گەشت بۆ ڤییەنا بکات، بەڵام پێشبینیناکات پێشکەوتنی بەرچاو لە دانووستانەکان بەدیبێت.
رۆژنامەی "وۆڵ ستریت جۆرناڵ"یش بڵاویکردووەتەوە، ئێران داوای گرەنتی نەکشانەوەی ئەمریکا لە رێککەوتنی ئەتۆمی دەکات و دەستبەرداری داواکاری دەرھێنانی سوپای پاسداران لە لیستی تیرۆربوو، لە زاری لێپرسراوێکی وڵاتانی خۆرئاواشەوە پێشبینیدەکرێت کۆتایی ئەم ھەفتەیە بگەنە رێککەوتن.
لە دوای سەردانەکەی بۆ تایوان و ئەو مشتومڕە زۆرەی سەردانەکە بە دوایخۆیدا ھێنا، پیلۆسی سەردانی کۆریای باشوری کرد و لەگەڵ کیم جین بیۆ سەرۆکی کۆمەڵەی نیشتمانی لە کۆریای باشور کۆبۆوە، بەپێی راگەیەندراوێکی ھاوبەش، لە کۆبونەوەکەدا باس لە ھەرەشە ئەتۆمی و موشەکییەکانی کۆریای باکور کراوە و گرنگی پتەوکردنی پەیوەندییەکانی نێوان ئەمریکا و کۆریای باشور دوپاتکراوەتەوە لە دۆسیەکانی ئاسایشی ھەرێمی و ئابووری و کەش و ھەوادا .
سەبارەت بەو مشتومرەش کە بەھۆی سەردانەکەیەوە بۆ تایوان دروستبووە، پیلۆسی دوپاتیکردووەتەوە، چین ناتوانێت رێگری لە سەرکردەکانی وڵاتان بکات لە سەردانکردنی تایوان، لەلایەکی تریشەوە وەزیرانی دەرەوەی گروپی جی ٧ یش دوپاتیان کردووەتەوە، ھیچ پاساوێک نییە بۆ ئەوەی چین سەردانەکەی نانسی پیلۆسی وەک "بیانوو"یەک بەکاربھێنێت بۆ ئەنجامدانی مانۆڕی سەربازی.
دیمیتری پێسکۆڤ وتەبێژی کۆشکی کرملین بڵاویکردەوە، لە کۆبوونەوەی ئەنجومەنی ئاسایشی نیشتمانی گفتوگۆ لەبارەی دووبارە سەرھەڵدانەوەی ئاڵۆزییەکانی نێوان ئەرمینیا و ئازەربایجان لە ھەرێمی قەرەباغ کراوە و جەختکراوەتەوە لەسەر پێویستی جێبەجێکردنی خاڵەکانی رێککەوتنی نێوان ئەرمینیا و ئازەربایجان و روسیا.
وتیشی، تەوەرێکی تری کۆبوونەوەکە تایبەت بووە بە ئەجێندای دیدارە چاوەڕوانکراوەکەی نێوان پوتن و ئەردۆغان کە بڕیارە رۆژی ھەینی لە سوچی کۆببنەوە، دیدارەکەی ھەردوو سەرۆک، دووەم دیدارە لە ماوەی ١٧ رۆژدا، ئەوەش دوای ئەوەی ٢٠ی مانگی رابردوو لە تاران چاویان بەیەک کەوت.
لەکاردانەوەی سەردانەکەی نانسی پیڵۆسی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەرانی ئەمریکا بۆ تایوان، سوپای چین گەورەترین مانۆڕی سەربازی لە ئاوەکانی دەوروبەری ئەو ھەرێمە ئەنجامدا و چەندین جۆر موشەکی تاقیکردەوە.
وەزارەتی بەرگری تایوان ڕایگەیاند، چین ژمارەیەک موشەکی بالیستی بە ئاسمانی ھەرێمەکەیاندا ھەڵداوە و فرۆکە جەنگییەکانیش ٢٢ جار ھاتوونەتە ناوچەی بەرگری ئاسمانیان.
ھاوکات وەزارەتی بەرگری ژاپۆن ڕایگەیاند، ٥ لەو ٩ موشەکە بالیستییانەی چین لە مانۆڕەکەیدا تاقیکردونەتەوە بەر ناوچەیەکی ئابوری وڵاتەکەیان کەوتوون، ئەوەش جاری یەکەمە کاری لەو جۆرە ڕووبدات.
ئاماژەی بەوەشداوە، وڵاتەکەی لە رێگەی کەناڵە دیپلۆماسییەکانەوە ناڕەزایی خۆی گەیاندۆتە بەرپرسانی چین و بە کێشەیەکی مەترسیدار بۆ سەر ئاسایشی نەتەوەیی و سەلامەتی ھاوڵاتیان ناوی بردووە.
ئەمرۆ دوو ساڵ تێپەڕدەبێت بە سەر تەقینەوەکەی بەندەری بەیروت کەبەھۆیەوە ٢٠٠ کەس گیانیان لەدەستدا و زیاتر لە ٦ ھەزار کەسی تر برینداربوون و زیانێکی گەورەی بە شارەکە گەیاند، یەکێک لەو شوێنانەی زیانی گەورەی بەرکەوت سایلۆی گەنمی شارەکە بوو کە بەشێکی لە ئاکامی تەقینەوەکە ھەرەسی ھێنا و لە چەند رۆژی رابردووشدا بە کاریگەری کەوتنەوەی ئاگر لە سایلۆکەدا کە ماوەی سێ ھەفتە بەردەوام بوو، بەشێکی تری ھەرەسی ھێنا و ئەمرۆش بەشێکی تری سایلۆکە رووخا.
ھەر لە یادی تەقینەوەکەدا کەسوکاری قوربانیان لە بەیروت خۆپیشاندانیان کرد، پاتریاکی مارۆنی لوبنان لە رێوڕەسمێکدا رایگەیاند، تەقینەوەکە تاوانێک بوو لە دژی مرۆڤایەتی و پێویستە لێکۆڵینەوەی نێودەوڵەتی لە ھۆکاری تەقینەوەکە بکرێت، لەبەر ئەوەی دادگا لە لوبنان بە سیاسی کراوە.
سەرچاوەیەک لە وەفدی دانوستانکاری ئێران لە ڤییەننا، لە وەڵامی رۆژنامەی وۆڵ ستریت جۆرناڵی ئەمریکی رایگەیاند، دەنگۆی دەستبەرداربونی ئێران لە داواکاری دەرھێنانی ناوی سوپای پاسداران لە لیستی تیرۆر ناڕاستە، کە پێشتر رۆژنامە ئەمریکیەکە ڕایگەیاندبوو، ئێران دەستبەرداری داواکاری دەرھێنانی سوپای پاسداران بووە لە لیستی تیرۆر.
پەیامنێری کوردسات نیوز لە رۆژئاوای کوردستان ڕاگەیاند، فڕۆکەیەکی بۆمبڕێژکراوی تورکیا ناوەندی ناحیەی (تەلرەفعەتی) لە ھەرێمی (شەھبا) کردە ئامانج و بەھۆیەوە ٩ کەس برینداربون کە ٦یان منداڵن و تەمەنیان لە نێوان ٦ بۆ ١٥ ساڵدایە.
بە پێی زانیارییەکانیش یەکێک لە بریندارەکان برینەکەی سەختە و بۆ چارەسەر ڕەوانەی نەخۆشخانەی ئاڤرینی سەر بە ھەرێمی شەھبا کراوە.
یەنس ستۆڵتنبێرگ، سکرتێری گشتی ناتۆ ڕایگەیاند، ئەنجومەنی پیرانی ئەمریکا بە چەند سەعاتێک ڕەزامەندی لەسەر پڕۆتۆکۆڵی بە ئەندامبوونی سوید و فینلەندا لە ناتۆ دەربڕیووە، بەوەش ژمارەی ئەو وڵاتانەی ئیمزایان لەسەر پڕۆتۆکۆڵی بە ئەندامبوونی ئەو دوو وڵاتە کردووە، بۆ ٢٣ وڵات لە کۆی ٣٠ی وڵاتی ئەندامی ناتۆ بەرزبووەتەوە.
ستۆڵتنبێرگ ڕاشیگەیاند، چەند وڵاتێکی تری ئەندامی ناتۆ، نزیکن لە تەواوکردنی ڕێکارە پێویستەکانیان بۆ رەزامەندیدان لەسەر بە ئەندامبوونی سوید و فینلەندا لە ناتۆ، ئەوەش خێراترین پڕۆسەی بە ئەندامبوونە بە درێژایی مێژووی ناتۆ.
"پیلۆسی" لە کۆبوونەوەیەکدا لەگەڵ "تسای ئینگ ون" سەرۆکی تایوان رایگەیاند، ئەمریکا پشت ناکاتە ئەو بەڵێنانەی بە تایوانیان داوە و پابەنددەبن پێوەی. وتیشی لە سەردانەکەیدا دەیەوێت پەیامێک پێشکەشبکات کە ھیچ گومان و گۆڕانکارییەکی تێدانییە لە ھەڵوێستی ئەمریکا سەبارەت بە تایوان.
لە درێژەی کاردانەوەکانیشدا لەسەر سەردانەکەی پیلۆسی، وەزارەتی دەرەوەی چین باڵیۆزی ئەمریکای لە بەیجینگ بانگھێشتکردەوە و راشیگەیاند، ئەو سەردانە لێکەوتەی زۆری دەبێت و چین دەستەوسان ناوەستێت.
ھاوکات وەزارەتی بەرگری تایوان بڵاویکردەوە، مانۆڕە سەربازییەکانی چین پێشێلکاری گەورەیە و وەڵامیان دەبێت لەسەر پێشێلکردنی سەروەری خاکەکەیان.
وەزارەتی دەرەوەی تایوانیش بڵاویکردەوە، تایوان سەربەخۆیە و سەر بە کۆماری میللی چین نییە، جموجوڵ و نیگەرانییەکانی چینیش لەسەر سەردانەکەی پیلۆسی کێشەکان گەورەتر دەکات و مەترسی لەسەر سیستمی نێودەوڵەتی دروستدەکات.
ئەو کەشتییە ناوی "رازونی"یە و ئاڵای سیرالیۆنی لەسەرە، ٢٦ ھەزار تۆن دانەوێڵەی ئۆکراینی پێیە و دوای تەواوکردنی پشکنین و رێکارەکان بەرەو تەرابلوس لە لوبنان بەڕێدەکەوێت.
بەڕێکردنی ئەو کەشتییە دوای ئەوەھات کە لە ٢٢ی مانگی رابردوو کۆبوونەوەیەکی چوارقۆڵی لە نێوان روسیا و ئۆکراین و تورکیا و نەتەوە یەکگرتووەکان لە شاری ئیستەنبوڵ بەڕێوەچوو، تێیدا رێککەوتنێک ئیمزاکرا بۆ ھەناردەکردنی سەرجەم ئەو بەروبوومە کشتوکاڵیانەی لە بەندەرەکانی ئۆکراین گیریان خواردوە.
کۆتایی مانگی رابردوو ھەناردەکردنی گەنم لە ئۆکراینەوە بۆ بازاڕەکانی جیھان دەستیپێکرد، ئەمریکاش داوا لە روسیا دەکات، رێز لە جێبەجێکردنی رێککەوتننامەی ھەناردەکردنی گەنم بگرێت.
فەلەکناس ئۆجا، پەرلەمانتار و ھاوسەرۆکی کۆمیسیۆنی کاروباری دەرەوەی ھەدەپە رایگەیاند، پێشنیازە یاسایەکیان بۆ بەجینۆساید ناساندنی کۆمەڵکوژی ئێزدییەکانیان لەلایەن تیرۆیستانی داعش، پێشکەشی پەرلەمانی تورکیا کردووە و داوشیانکردووە، رۆژی ٣ی ئاب وەک ڕۆژی جینۆسایدی ئێزدییەکان دیاری بکرێت.
لە پێشنیازە یاساکەدا ھاتووە، تا ئێستا چارەنووسی بەشێکی زۆر لە ئێزدییەکان کە لە ماوەی ڕابردوودا بەھۆی بیروباوەڕە جیاوازەکانیانەوە ٧٤ جار کۆمەڵکوژ کراون، نادیارە، ئەوە جگە لەوەی بە ھەزاران کەسیشیان رفێندراون و بەھۆی برسێتی و ئەشکەنجەوە گیانیان لەدەستداوە.
لە راگەیەندراوێکدا بلینکن ئاماژەی بۆ ئەوەکردووە، بەردەوام دەبن لە پشتگیریکردن و ھاوکاریکردنی گەلی ئەفغانستان لەرێی ھاوکاری مرۆیی و داواکردنی پاراستنی مافەکانی مرۆڤ بەتایبەت کچان و ژنان، لەکاتێکدا بزوتنەوەی تاڵیبان ویستی نیە و توانای نیە پابەندبێت بە بەڵێنەکانیەوە.
دوپاتیشیکردووەتەوە داڵدەدانی ئەیمەن زەواھیری لە ئەفغانستان ، پێشێلکردنی رێککەوتنی دەوحەیە لەلایەن تاڵیبانەوە.
لەبەرامبەریشدا بزوتنەوەی تاڵیبان رایگەیاندووە، ھێرشەکەی ئەمریکا لەناو خاکی ئەفغانستان، بەھەر پاساوێک بێت پێشێلکردنی بەڵێننامە نێودەوڵەتیەکان و رێککەوتنی دەوحەیە و دژی بەرژوەندییەکانی ئەمریکا و ئەفغانستانە لە ناوچەکەدا.
گۆتێرێس لە میانەی کۆبوونەوەی تایبەت بە پەیماننامەی رێگری لە بڵاوبوونەوەی چەکی ئەتۆم، ھۆشداریدایە جیھان لە مەترسییەکانی چەکی ئەتۆمی و رایگەیاند، تەنھا لێکتێنەگەیشتن یاخود ھەڵە حسابکردن، مرۆڤایەتی دووچاری لەناوبردنی ئەتۆمی دەکات.
ھەروەھا وەزارەتی دەرەوەی ئەمریکا رایگەیاند، کۆریای باکور ئامادەکاری بۆ حەوتەم تاقیکردنەوەی ئەتۆمی دەکات، ئێرانیش ناتوانێت یاخود خواستی نیە بگەڕێتەوە بۆ رێککەوتنی ئەتۆمی ساڵی ٢٠١٥ لەپێناو سنوردارکردنی بەرنامە ئەتۆمییەکەی، ھەرچی روسیاشە چۆتە ناو یاری ھەڕەشە ئەتۆمییە مەترسیدارەکان لە ئۆکراین.
بەپێی ھەواڵی میدیاکانی تونس، لەسەرەتای ئەمساڵەوە زیاتر لە حەوت ھەزار و ٥٠٠ کۆچبەری نایاسایی لە تونسەوە گەیشتوونەتە کەناراوەکانی ئیتاڵیا، کە نزیکەی نیوەی ئەو کۆچبەرە نایاساییانە لە مانگی رابردوودا گەیشتوونەتە ئیتاڵیا. ھاوکات ھێزە ئەمنییەکانی تونس زیاتر لە ٩٢٠ ھەوڵی دەرچوونی کۆچبەرانیان ھەڵوەشاندووەتەوە و رێگەشیان لە ١١ ھەزار و ٥٠٠ کۆچبەری نایاسایی گرتووە بەرەو کەناراوەکانی ئیتاڵیا کۆچ بکەن، کە ٦٠%یان ھاووڵاتیی تونسی و ٤٠%یان خەڵکی وڵاتانی تر بوون.
لەم سێ ساڵەی دواییدا تونس بووەتە ناوەندێک بۆ کۆچبەران، تاکو لەرێگەی ئەو وڵاتانەوە کۆچ بکەن، ھۆکارەکەشی بۆ گونجانی کەشوھەوا و نزیکی ئەو وڵاتە لە ئیتاڵیا و چالاکبوونی تۆڕەکانی قاچاخچێتی کۆچبەران لەو وڵاتە دەگەڕێتەوە.