جیهان
ئەردۆغان ئاماژەی بەوەشکردووە، لە سەردانەکەیدا پشتیوانی وڵاتەکەی بۆ ئاسایش و سەقامگیری سعودیە بۆ بەرپرسانی ڕیاز دووپاتکردووەتەوە و پێی ڕاگەیاندوون ئاسایش و سەقامگیری کەنداو بەشێکە لە سەقامگیری تورکیا.
سەردانەکەی ئەردۆغان بۆ سعودیە دوای پێنج ساڵ لە تێکچوونی پەیوەندییەکانی نێوان ھەردوو وڵات ھات کە بەھۆی کوشتنی جەمال خاشقچی، ڕۆژنامەنووسی سعودیە لە کونسوڵخانەی سعودیە لە ئیستەنبوڵ سەریھەڵدا.
ئیمانوێل ماکرۆن، سەرۆکی فەڕەنسا پەیوەندییەکی تەلەفۆنی لەگەڵ ڤۆلۆدیمێر زیلینسکی، سەرۆکی ئۆکراین ئەنجامدا و باسیان لە دواین پەرەسەندنەکانی جەنگی ئەو وڵاتە و ھێرشەکانی سوپای ڕووسیا کرد.
بە پێی زانیارییەکان ماکرۆن لە پەیوەندییەکەدا پشتیوانی سەربازی و مرۆیی فەڕەنسای بۆ ئۆکراین دووپاتکردووەتەوە.
پشتیوانییە سەربازییەکەی ماکرۆن لە کاتێکدایە چەند ڕۆژێک پێش ئێستا ڕووسیا ھۆشداری بە ئەمریکا و وڵاتانی ئەوروپادا و ڕایگەیاند، ئەو ھاوکارییە سەربازییانە بە ئامانج دەگرن کە ڕەوانەی ئۆکراین دەکرێت.
مەسجدی لە لێدوانێکدا بۆ میدیای وڵاتەکەی رایگەیاند، لە گەڕی پێنجەمی دانوستانەکانی نێوان ئێران و سعودیە کە رۆژی پێنج شەممەی رابردوو لە بەغداد بەڕێوەچوو، ھەردوولا لەسەر نەخشە رێگایەک بۆ دانوستانەکانی داھاتوو رێککەوتوون
مەسجدی رونیشیکردەوە، پێشنیارەکانی ھەردوو وڵات رێککەوتنیان لەسەر کراوەو دەبێتە نەخشە رێگەی کارکردن.
مەسجدی وتیشی، خاڵەکانی رێککەوتنەکە ، بونیادنانی متمانە و رێوشوێنەکانی ھەماھەنگی دوو قۆڵی لە بواری حەج و کردنەوەی باڵیۆزخانەکان و کێشە ھەرێمی و نێودەوڵەتییەکان لەخۆدەگرێت.
سەبارەت بە دووبارە کردنەوەی باڵیۆزخانەکانیش لە پایتەختەکانی ھەردوو وڵات، مەسجدی ئاشکرای کرد، دانوستانەکانی داھاتوو دۆسیەی کردنەوەی باڵیۆزخانەکان یەکلادەکاتەوە .
مانگی سوری فەلەستینی بڵاویکردەوە، چارەسەری سەرەتایی بۆ بریندارەکان کراوەو گواستراونەتەوە بۆ نەخۆشخانە.
رونیشیکردەوە، ھێزەکانی ئیسرائیل رێگری لە کاری تیمەکانیان دەکەن و رێگەنادەن بچنە مزگەوتی ئەقسا.
لەلایەکی ترەوە ئەوفیر جندلمان وتەبێژی سەرۆک وەزیرانی ئیسرائیل رایگەیاند،دوای کۆتایی ھاتنی نوێژی بەیانی لە حەرەمی پیرۆز سەدان فەلەستینی کە ئەو بە ئاژەوەگێڕ ناوی بردن دەستیان کردوە بە پشێوی نانەوە.
چەند ھەفتەیەکە شەڕو پێکدادانی نێوان فەڵەستینییەکان و پۆلیسی ئیسرائیل لە مزگەوتی ئەقسا بەردەوامەو تا ئێستا سەدان کەس برینداربوون.
قائانی لە لێدوانێکی ڕۆژنامەوانیدا ، دوو فڕۆکەی بێفڕۆکەوانی وڵاتەکەی لەناوخۆیی ئیسرائیل دوو ئەرکیان ئەنجامداوە، ڕوداوەکەش سوپای ئیسرائیلی خستووەتە ئامادەباشی فراوانەوە.بەبێ ئەوەی کات و شوێنی رووداوەکە ئاشکرا بکات.
ئاماژەی بەوەشکردووە، ئیسرائیل بۆ شاردنەوەی بابەتەکە، بەھانەی ئامادەباشی سوپاکەی بەستووەتەوە بە مانۆری سەربازی کتوپڕەوە.
دوێنێش حسین سەلامی فەرماندەی سوپای پاسدارانی ئێران ڕایگەیاند، بەزین و تێکشکانی ئیسرائیل ئەگەرێکی بەھێزە و زەمینەسازییەکەی زۆر بووە.
بەبۆنەی رۆژی قودسەوە لە تاران ھەزاران کەس خۆپیشاندنیان ئەنجامدا و پشتیوانی خۆیان بۆ فەڵەستین دووپاتکردەوە.
خۆپیشاندەران دەڵێن، دەوڵەتێک لەسەر دڕندەیی و منداڵکوشتن دامەزرابێت رۆژێک دێت لەسەر نەخشەی جیھان بسڕدرێتەوە. لە ساڵی ١٩٧٩ وە ئێرانییەکان لە کۆتا ھەینی مانگی رەمەزاندا پشتیوانی خۆیان بۆ قودس و خەڵکی فەڵەستین دەردەبڕن و دروشم لە دژی ئیسرائیل و ئەمریکا دەڵێنەوە.
ئەردۆغان بەر لە سەردانەکەی رایگەیاند، ھەوڵ دەدەن قۆناغێکی نوێ بۆ بەھێزکردنی پەیوەندییە سیاسی و ئابووری و سەربازییەکانیان لەگەڵ سعودیە دەستپێبکەن و ھەردوولاش کۆکن لەسەر ئەوەی بەھێزکردنەوەی پەیوەندییەکان لە بەرژەوەندی ھەردوو وڵاتدایە.
گروسی ئاماژەی بۆ ئەوە کردووە، ماوەی ساڵ و نیوێکە ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم چاوەروانی ڕوونکردنەوەی ئێران دەکات سەبارەت بە پاشماوەی یۆرانیۆمی پیتێندراو کە پشکنەرە نێودەوڵەتییەکان لە ٣ ناوچەی ئێران دۆزیویانەتەوە، بەڵام تا ئێستا وەڵامەکانی ئێران لەوبارەیەوە ڕوون نییە و ئاژانسەکەش چاوەرێ دەکات وەڵامی روونی لە تارانەوە دەست بکەوێت.
ڕاشیگەیاندووە، بە پێی زانیارییەکانیان ئێران تواناکانی لە پیتاندنی یۆرانیۆم بەرزکردووەتەوە و ئامێری سەنتەر فیوچی پێشەوتوو بەکاردەھێنێت.
بە وتەی لێپرسراوانی کۆشکی سپی، سەردانەکەی بایدن بۆ کۆریای باشور ماوەی ٤ ڕۆژ دەخایەنێت و لەگەڵ یون سوک یول سەرۆکی ھەڵبژێردراوی ئەو وڵاتـە کۆدەبێتەوە، بڕیاریشە ھەر لەو سەردانەدا بایدن لەگەڵ سەرکردەکانی ژاپۆن و ئوستراڵیا و ھندستان کۆببێتەوە.
جین ساکی وتەبێژی کۆشکی سپی ڕایگەیاندووە، ئامانجی سەردانەکەی بایدن پتەوکردنی پەیوەندییەکانی واشنتۆن و سیئۆل و دووپاتکردنەوەی پابەندبوونی ئەمریکایە بە پشتگیریکردنی ئازادی و کرانەوە بەرەو ھەردوو زەریای ھندی و ھێمن.
سەردانەکەی بایدن لە کاتێکدایە کە ھەڕەشەکانی کۆریای باکور و چین لەسەر ئاسایشی ھەرێمیی زیادیکردووە و کۆریای باکور چەندین تاقیکردنەوەی ئەتۆمی و موشەکی بالستی ئەنجامداوە.
بە پێی ڕاگەیەندراوێکی نوسینگەکەی، سەردانەکەی ئەردۆغان بۆ سعودیە ماوەی دوو ڕۆژ دەخایەنێت و لە چوارچێوەی ھەوڵەکانی ئەنقەرەدایە بۆ ئاساییکردنەوەی پەیوەندییەکانی لەگەڵ ڕیاز، ھەروەھا ئاماژە بۆ ئەوە کراوە ئەردۆغان لە سەردانەکەیدا بۆ سعودیە لەگەڵ لێپرسراوانی ئەو وڵاتە ڕێگەکانی فراوانکردنی ھاوکارییەکانی نێوان ھەردوو وڵات تاوتوێ دەکات.
لە دوای کوژرانی جەمال خاشقچی ڕۆژنامەنووسی سعودی کە ساڵی ٢٠١٨ لەناو کۆنسوڵخانەی سعودیە لە ئیستەنبوڵ کوژرا، پەیوەندییەکانی نێوان ئەنقەرە و ڕیاز ناکۆکی تێکەوت و ئەردۆغان لایەنی باڵای لە حکومەتی سعودیە تۆمەتبار کرد بە دەرکردنی فەرمانی کوشتنی خاشقچی ، دواجاریش لە ٧ی نیسانی ئەمساڵدا دادگای تورکیا بڕیاریدا دۆسیەکە بگوازرێتەوە بۆ دادگاکانی سعودیە.
"ئۆلیکسی ریزنیکۆڤ" وەزیری بەرگری ئۆکراین ڕایگەیاندووە، لە بەردەوامیی ھێرشەکانی ڕووسیا و ڕووبەڕووبوونەوەکانی نێوان سوپای ئۆکراین و سوپای ڕووسیا، پێشبینی دەکەن چەند ھەفتەیەکی زۆر سەختیان لە بەردەمدا بێت، ھەر بۆیە داوای لە ھاوڵاتیانی وڵاتەکەی کردووە خۆڕاگر و یەکریز بن.
ئاماژەی بۆ ئەوەش کردووە کە ڕووسیا ھێزەکانی کۆکردووەتەوە بۆ ئەنجامدانی ھێرشێکی گەورە لە خۆرھەڵاتی وڵاتەکە، ڕاپۆرتە ئەمنییەکانی ڕۆژئاواش پێشبینی دەکەن بەھۆی ئالۆزتربوونی ڕەوشەکەوە جەنگی نێوان ئۆکراین و ڕووسیا بۆ چەند مانگێکی تر درێژە بخایەنێت.
ئەوە لە کاتێکدایە ڕووسیا لە مانگی ڕابردوو ھێزەکانی لە دەوروبەری کیێڤی پایتەخت کشانەوە و ڕایگەیاند کە دووبارە ئەو ھێزانە لە ڕۆژھەڵاتی ئۆکراین دابەشدەکرێنەوە و لەمەودوا ڕووسیا زیاتر گرنگی بە ناوچەکانی ڕۆژھەڵاتی ئۆکراین دەدات بە تایبەت ھەرێمی دونباس.
ئەمینداری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ یەکەمجار لە دوای دەستپێکردنی ھێرشەکانی ڕووسیا بۆ سەر ئۆکراین سەردانی کیێڤی کرد و ناوچەی بورودیانکای لە نزیک کیێڤی پایتەخت بەسەرکردەوە.
لە لێدوانێکیشدا داوای لە ڕووسیا کرد ھەماھەنگی لەگەڵ دادگای نێودەوڵەتی تاوانەکان بکات لەبارەی ئەگەری ڕوودانی تاوانی جەنگ لە ئۆکراین. بڕیاریشە ھەر ئەمڕۆ گۆتێرێس لەگەڵ ڤۆلۆدیمێر زیلینسکی سەرۆکی ئۆکراین کۆببێتەوە.
ئەمینداری گشتی نەتەوە یەکگرتووەکان وەک نێردەیەکی ئاشتی کار بۆ ڕاگرتنی جەنگی ئۆکراین دەکات و ڕۆژی سێشەممەش سەردانی ڕووسیای کرد.
ئەندامە ئەمریکییەکانی رێکخراوی ئاسایش و ھەماھەنگی ئەوروپا، تۆمەتی ئەوە دەدەنە پاڵ ڕووسیا کە بەنیازی "ریفراندۆمێکی شەرمەزارکەرانەیە" و دەیەوێت ھەڵبژاردن لەو ناوچانەی ئۆکراین بکات کە داگیریکردوون و دەکەونە باشوور و رۆژھەڵاتی ئۆکراین.
ئەمریکا دەشڵێت "ئەم ریفراندۆمە ناشەرعی و ساختەیە بەشێکە لەو پێشێلکارییانەی کە مۆسکۆ پلانی بۆ داڕشتووە و خەڵک ڕەتیدەکەنەوە... کۆمەلگای نێودەوڵەتی دەبێت ئەوە ڕوونبکاتەوە کە ریفراندۆمێکی لەو جۆرە ھەرگیز دانی پێدا نانرێت و نابێتە شەرعی."
زیاتر لە دوو مانگە ڕووسیا ھێرشێکی سەربازی بۆسەر ئۆکراین دەستپێکردووە و چەندین شاری تەختی زەوی کردووە، بەڵام ھەوڵەکان بۆ گرتنی کیێڤی پایتەختی ئۆکراین شکستیان ھێناوە.
ئێستا ڕووسیا ھێرشەکانی بۆسەر دوو پارێزگای رۆژھەڵاتی ئۆکراین چڕکردووەتەوە و وڵاتانی ڕۆژئاواش بە توندی ئیدانەی دەکەن و بە ناردنی چەک ھاوکاری ئۆکراین دەکەن.
کۆمپانیای گازپرۆمی روسی رایگەیاند، بەھۆی ئەوەی بە رۆبڵ پارەی ئەو غازەیان نەداوە کە لە روسیاوە بۆیان ھەناردە دەکرێت، لەمڕۆوە غازی پۆڵەندا و بولگاریایان بڕیوە و تا ئەو کاتەی ئەو بڕە پارەیەی لەسەریان کەڵەکە بووە بە رۆبڵ دەیدەنە مۆسکۆ، غازی روسیا رەوانەی ئەو دوو وڵاتە ناکرێتەوە، ئەم ھەنگاوەش دوای ئەوە دێت ڤلادیمیر پوتن سەرۆکی روسیا بڕیاریدا تەنھا بە دراوی وڵاتەکەی پارەی غاز لەو وڵاتە ئەوروپیانە وەربگیرێت کە لە جەنگی ئۆکراین دژایەتی روسیا دەکەن.
لە بەرامبەر بڕیارەکەی گازپرۆمیشدا، سەرۆک وەزیرانی بولگاریا نیگەرانی دەربڕی و رایگەیاند، بڕیارەکە بۆ بێزارکردنە، سەرۆکی پەرلەمانی روسیاش رایگەیاند، پێویستە ئەو بڕیارە تەواوی ئەو وڵاتانەی تریش بگرێتەوە کە دۆستی روسیا نین.
ئەنتۆنی بلینکن وەزیری دەرەوەی ئەمریکا لە بەردەم لیژنەی پەیوەندییەکانی دەرەوەی کۆنگرێس رایگەیاند، بە کشانەوەی ئەمریکا لە رێککەوتنی ئەتۆمی لە ساڵی ٢٠١٩ و خستنی ناوی سوپای پاسدارانی ئێران بۆ ناو لیستی تیرۆر، ھەڕەشەکانی ئەو ھێزە لەسەر لێپرسراوانی ئەمریکا زیادیکردووە و تا ئێستاش بەردەوامن.
ئاماژەی بەوەشکرد، دەرھێنانی سوپای پاسداران لە لیستی تیرۆری ئەمریکا پەیوەندی بە بڕیاری پێویست لەلایەن ئێرانەوە ھەیە و تاران بەباشیی دەزانێت بۆ ئەو مەبەستە دەبێت چی بکات.
دوابەدوای کۆنفڕانسی نێودەوڵەتی بۆ پڕچەککردنی ئۆکراین کە لە بنکەیەکی سەربازیی ئەمریکا لە ئەڵمانیا بەڕێوەچوو، لوید ئۆستن وەزیری بەرگری ئەمریکا رەخنەی لە لێدوانێکی سێرگی لاڤرۆڤ وەزیری دەرەوەی روسیا گرت کە رایگەیاندبوو، ئەگەری سەرھەڵدانی شەڕێکی ئەتۆمیی لە ئۆکراین لەئارادایە و نابێت ئەو مەترسییە پشتگوێ بخرێت.
ئۆستن رایگەیاند، ھیچ کەس و لایەنێک نایەوێت جیھان توشی شەڕێکی ئەتۆمیی ببێت و ئەو جۆرە لێدوانانە زۆر مەترسیدارن و ھیچ سودێکیان بۆ چارەسەرکردنی ئالۆزییەکان نابێت، ئاماژەی بەوەشکرد، لە داھاتوویەکی نزیکدا گروپێکی پەیوەندیی نێودەوڵەتی بۆ پاڵپشتیکردنی ئۆکراین پێکدەھێنن و مانگانەش گروپەکە کۆدبێتەوە.