جیهان
جۆن کیربی وتەبێژی کۆشکی سپی ئەمریکا ڕایگەیاند، لە بەردەوامیی ئەو ھاوکارییە سەربازیانەی ئەمریکا ئاراستەی ئۆکراینی دەکات، بە بڕی ٥٥٠ ملیۆن دۆلارتر چەک و تەقەمەنی رەوانەی ھێزەکانی ئۆکراین دەکەن، بۆ ئەوەی لە ڕووبەڕووبوونەوەی ھێزەکانی ڕوسیادا بەکاریبھێنن.
وتیشی، لەنێو ئەو چەکانەدا موشەک ھاوێژی پێشکەوتوو ھەیە، بەو شێوەیەش کۆی گشتی ئەو ھاوکارییە سەربازییەی تائێستا ئەمریکا داویەتیە ئۆکراین دەگاتە زیاتر لە ٨ ملیار دۆلار.
ھاوکات ئۆلاف شۆلتز ڕاوێژکاری ئەڵمانیا ڕایگەیاندووە، بەردەوام دەبن لە ھاوکاریکردنی سوپای ئۆکراین و ھەندێک لەو چەکانەی رەوانەی ئەو وڵاتەی دەکەن ھێندە نوێن کە تائێستا لەلایەن سوپای ئەڵمانیاوە بەکارنەھێنراون.
سەرچاوەکانی ھەواڵ باسیان لەوەکردووە، ھەریەک لە"محەمەد سەڵاحەدین عەبدولحەلیم زێدان" ناسراو بە" سەیف عەدل" لەگەڵ " ئەبو عەبدولڕەحمان ئەلمەغریبی" زاوای ئەیمەن زەواھیری زۆرترین چانسیان ھەیە بۆ ئەوەی ببن بە سەرۆکی ڕێکخراوی قاعیدە.
پەپێی ئەو زانیارییانەی بڵاوکراوەتەوە، سەیف عەدل بەڕەگەز میسرییە و لە کۆتایی ھەشتاکانی سەدەی ڕابردووەوە پەیوەندی بە ڕێکخراوی قاعیدەوە کردووە و ڕۆڵی بەرچاوی ھەبووە لە بونیاتنانی تواناکانی قاعیدە ھەروەھا لەلایەن واشنتۆنەوە تۆمەتبارە بەوەی کەمپی مەشق و ڕاھێنانی لە سودان و سوماڵ و ئەفغانستان بۆ قاعیدە دامەزراندووە.
سەبارەت بە "ئەلمەغریبی" زاواکەی زەواھیری، سەرکردەیەکی دیاری رێکخراوی قاعیدەیە و سەرۆکی لیژنەی ڕاگەیاندنی ڕێکخراوەکە بووە و ھونەرێکی زۆری ھەیە لە خۆ ونکردن لە بەرامبەر نەیارەکانی.
وتەبێژی حکومەتی ئێران ئاشکرای کردووە. ئامادەکاری و ڕێوشوێنەکان لە بارەی ئامادەبونی (ئیبراھیم ڕەئیسی) لە کۆبونەوەی نەتەوە یەکگرتووەکان دەستیپێکردووە. ساڵی ٢٠١٩ ئەمریکا، (ئیبراھیم ڕەئیسی) خستە لیسی ڕەشی ئەو بەرپرسە ئێرانییانەی کە دەستیان ھەبووە لە پێشێلکردنی مافەکانی مرۆڤ و سزای بەسەر رەئیسیدا سەپاند.
لە بەیاننامەیەکدا نوسینگەی نانسی پیلۆسی رایگەیاندووە، "نانسی پیلۆسی سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران سەرکردایەتی شاندێکی کۆنگرێس دەکات بۆ ناوچەی زەریای ھیندی و زەریای ھێمن، لەنێویاندا سەردانەکانی بۆ سەنگافورە، مالیزیا، کۆریای باشوور و ژاپۆن".
ئاماژەی بەوەشکردووە، سەردانەکە ئەو وڵاتانە دەگرێتەوە، بەڵام دیاری نەکردووە کە ئایا پیلۆسی کە لە ئاستی سەرۆکایەتیدا لە پلەی سێیەمدایە، وێستگەی دیکەی سەردانیکردن ئەنجام بدات یان نا.
ئاماژە بەوەشکراوە، "لەو گەشتەدا تیشک دەخرێتە سەر ئاسایشی ھاوبەش، ھاوبەشی ئابووری و حوکمڕانی دیموکراسی لە ناوچەی زەریای ھیندی و زەریای ھێمن".
کەناڵی سی ئێن ئەی بە پشت بەستن بە سەرچاوەیەک لە وەزارەتی دەرەوەی ئەو وڵاتە بڵاویکردەوە، پێشبینی دەکرا بە سەردانێکی دوو ڕۆژە ئەمڕۆ دووشەممە پیلۆسی بگاتە سەنگافورە.
چین بە توندی لە دژی سەردانی نانسی پیلۆسی بۆ تایوان ھاتووەتە سەر خەت. سەرۆک شی جینپینگ ڕۆژی پێنجشەممە ھۆشداریدا بە جۆ بایدن ھاوتا ئەمریکییەکەی کە واشنتۆن دەبێت پابەند بێت بە سەروەری چین و "ئەوانەی یاری بە ئاگر دەکەن بەو بنەمایە لەناو دەچن".
حاکمی ویلایەتی کنتاکی لە ئەمریکا رایگەیاند، ئەو زریان و لافاوەی چەند رۆژێکە بەشی خۆرھەڵاتی ویلایەتەکەی گرتووەتەوە، تائێستا بەھۆیەوە ٢٨ کەس گیانیان لەدەستداوە.
پێشبینیش دەکرێت ژمارەی قوربانیی و رێژەی زیانەکان زۆر زیاتر بکات، چونکە ژمارەیەک ھاوڵاتیش بێسەروشوێنن کە نزیکەی ٥٠ کەسن، بەشێکی زۆری خانوو و ماڵەکانیش زیانیان بەرکەوتووە و ھەندێکیان بە تەواوی وێران بوون.
وتیشی، سەرجەم ھێزەکانی ویلایەتی کنتاکی لە حاڵەتی ئامادەباشیدان و بەردەوامیشن لە رزگارکردنی ھاوڵاتیان و گەڕان بەدوای ئەو کەسانەی بێسەروشوێنن، کێشەی گەورەی بەردەم گەڕانیش پچڕانی ھێڵەکانی پەیوەندیکردنە لە زۆربەی ناوچەکانی خۆرھەڵاتی ویلایەتی کنتاکی.
وەزارەتی بەرگری تورکیا لە راگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوە کردووە، لە چەند سەعاتی داھاتوودا کەشتی (رازونی) کە بڕێکی زۆر گەنمی ھەڵگرتووە، دەبێتە یەکەم کەشتی ھەڵگری دانەوێڵە کە بەندەری ئۆدێسا لە ئۆکراین بە جێدەھێڵێت و بەرەو لوبنان بەڕێدەکەوێت و دوای تەواوکردنی رێکارە پێویستەکانیش چەندین کەشتی دیکەی ھەڵگری دانەوێڵە لە بەندەرەکانی ئۆکراینەوە بەرێ دەکەون.
لە ٢٢ی مانگی رابردوو کۆبوونەوەیەکی چوارقۆڵی لە نێوان روسیا و ئۆکراین و تورکیا و نەتەوە یەکگرتووەکان لە شاری ئیستەنبوڵ بەڕێوەچوو، رێککەوتنێک ئیمزا کرا بۆ ھەناردەکردنی سەرجەم ئەو بەروبوومە کشتوکاڵیانەی لە بەندەرەکانی ئۆکراین گیریان خواردوە.
سەرۆکی رێکخراوی وزەی ئەتۆمی ئێران ئاماژەی بۆ ئەوە کردووە ، توانا تەکنیکییەکانی ئێران لە بواری ئەتۆمیدا گەیشتووەتە ئاستێک کە بتوانن بۆمبی ئەتۆم بەرھەم بھێنن ، بەڵام لە ئێستادا تاران ھیچ پلانێکی بۆ ئەو ھەنگاوە نییە .
لەلایەکی تریشەوە ناسر کەنعانی وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی ئێران رایگەیاندووە لە رۆژانی داھاتوودا وادەی دەستپێکردنەوەی دانوستانەکانی ڤییەننا لە نێوان ئێران و وڵاتانی خۆرئاوا دیاری دەکرێت ئاماژەی بۆ ئەوەشکردوە کە وڵاتەکەی ھەوڵ دەدات بۆ رێککەوتنێکی گشتگیر و ھەمیشەیی و بەھێز .
عەلی باقری کینی گەورە دانوستانکاری ئێران بۆ گفتوگۆ ئەتۆمییەکان رایگەیاند، وەفدی دانوستانکاری ئێران بۆ ئەم خولەی دانوستانە ئەتۆمییەکان لە ڤییەننا چەند بیرۆکە و پێشنیازێکی نوێ پێشکەش دەکەن، کە تایبەتن بە ناوەڕۆک و شێوازی گفتوگۆکان بە مەبەستی زوو گەیشتنە بە ڕێککەوتن و نەھێشتنی بەربەست و ئاستەنگەکان.
وتیشی، ئێران بەوپەڕی ڕاستۆگییەوە گەڕاوەتەوە بۆ دانوستانە ئەتۆمییەکان و بەھەموو شێوەیەک کار بۆ ئەوە دەکات ڕێککەوتنی ئەتۆمی زیندوو بکرێتەوە و ئامادەشن بۆئەوەی لەماوەیەکی کەمدا بە ئەنجامێکی باش کۆتایی بە دانوستانە ئەتۆمییەکان بھێنرێت بۆئەوەی ئەمریکاش ھەست بە بەرپرسیارێتی بکات.
بایدن بە بۆنەی دەستپێکردنی کۆنگرەی دەیەمی پێداوچوونەوە بە پەیماننامەی بڵاونەکردنەوەی چەکی ئەتۆم، راگەیەنراوێکی بڵاوکردەوە و ئامادەیی ئیدارەکەی پیشاندا بۆ دەستپێکردنی دانوستانی بەپەلە لەگەڵ روسیا سەبارەت بە چوارچێوەی سنوردارکردنی چەکی ستراتیژی تاکو جێگەی پەیماننامەی ستارت ٣ بگرێتەوە کە ساڵی ٢٠٢٦ کۆتایی دێت.
ھەروەھا بایدن پابەندبوونی وڵاتەکەی بە سنوردارکردنی بەکارھێنانی چەکی ئەتۆمی دووپاتکردەوەو داواشی لە روسیا کرد، ئامادەیی بسەلمێنێت بۆ کارکردن سەبارەت بە سنوردارکردنی بڵاوبوونەوەی چەکی ئەتۆمی.
سەرۆکی ئەمریکا سەبارەت بە دۆسیەی ئەتۆمی ئێران رایگەیاندوە، پێشنیازێکیان پێشکەشکردووە بۆ گەرەنتی گەڕانەوەی ھەردوولا بۆ جێبەجێکردنی پلانی کاری ھاوبەش لەگەڵ ئێران لە پێناو گەرەنتی بەدەستنەھێنانی چەکی ئەتۆمی .
سەرچاوەیەکی سەربازی سەر بە ئۆپۆزسیۆنی سوریا ڕایگەیاندووە، ھێزەکانی سوپای سوریا و ھێزەکانی ھەسەدە، بە بەشداری ھێزەکانی ڕوسیا، دەستیانکردووە بە ئەنجامدانی ئۆپراسیۆنی سەربازی لە ناوچەکانی نزیک شاری حەلەب وەک ئامادەکاری بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ھێزەکانی تورکیا و گروپە چەکدارەکانی ئۆپۆزسیون لە میانی ئۆپەراسیۆنی سەربازی چاوەڕوانکراو کە تورکیا ئامادەکاری دەکات بۆ ھێرشکردنە سەر تەل رەفعەت و مەنبەج.
لەھەمانکاتدا بەشێکی زۆر لە ناوچەکانی بە ناوی "دامەڵراو لە چەک" لە پارێزگاکانی ئیدلب و لادێکانی حەما و لازقیە لە باکوری خۆرئاوای سوریا لەلایەن سوپایی سوریا و ھاوپەیمانەکانی بەچڕی تۆپباران دەکرێن. ھەروەھا تورکیا ھێزی سەربازی زیاتر دەنێرێتە ھێڵەکانی بەرەی جەنگ لە پارێزگای حەلەب و ئیدلب.
سکرتێری گشتی نەتەوەیەکگرتوەکان رایگەیاندووە ، بە نیگەرانیەوە چاودێری رەوشی عێراق و خۆپیشاندانەکان دەکەن کە تا ئێستا ژمارەیەک برینداری لێکەوتووەتەوە، داواشیکردووە رێز لە ئازادی رادەربڕین و خۆپیشاندانی ئاشتیانە بگیرێت و ھەنگاوی پێویست بۆ ھێورکردنەوەی رەوشەکە بنرێت.
سکرتێری گشتی نەتەوەیەکگرتوەکان داواشی لە لایەنەکان کردووە، ناکۆکییەکان تێبپەرێنن و لە رێی دانوستانەوە حکومەتێکی نیشتمانی پێکبھێنن.
فەرماندەیی بۆشایی ئاسمانی ئەمریکا رایگەیاند موشەکە چینییەکە کە لە جۆری "لۆنگ مارچ بی ٥" بووە، لە سەعات ١٢:٤٥ خولەکی پاش نیوەڕۆی رۆژی شەممە بەکاتی ئەمریکا، کەوتووەتە نێو زەریای ھیندی.
بیل نێڵسن، بەڕێوەبەری ناسا رایگەیاند: "ھەموو ئەو وڵاتانەی کە مۆڵەتی چوونە بۆشایی ئاسمانیان ھەیە پێویستە باشترین پراکتیزە دامەزراوەکان پەیڕەو بکەن و بەشداری بکەن بۆ ھاوبەشیپێکردنی ئەم جۆرە زانیارییە پێشوەختان بۆ ئەوەی ڕێگە بدەن بە وەرگرتنی زانیاری لەباری مەترسی کاریگەرییەکانی پاشماوەی تەنەکان."
دەشڵێت. ئەنجامدانی ئەم کارە گرینگە بۆ بەکارھێنانی بەرپرسیارانەی بۆشایی ئاسمان و بۆ دڵنیابوون لە سەلامەتی خەڵک لێرە لەسەر زەوی.
کۆمپانیای ئایرۆسپەیس، کە ناوەندێکی توێژینەوەی قازانج نەویستە، رایگەیاندووە، موشەکەکە کێشی ٢٢.٥ تۆنە.
چین لە سەرەتای ئەم ھەفتەیەدا رایگەیاندبوو کە لە نزیکەوە بەدواداچوون بۆ پاشماوەکان دەکات و رەتیکردەوە پاشماوەی مووشەکەکە ھیچ مەترسییەکی بۆسەر دانیشتوان ھەبێت.
فڕۆکەی لۆنگ مارچ ٥B لە ٢٤ی تەمموز رەوانەی بۆشایی ئاسمان کرا بۆ گەیاندنی مۆدیولێکی تاقیگەیی بۆ وێستگە نوێیەکەی چین کە لە خولگەدا لە قۆناغی دروستکردندایە، ئەمەش سێیەم فڕینی بەھێزترین موشەکی چین بوو لە دوای یەکەم ھەڵدانی لە ساڵی ٢٠٢٠.
١٠٢ پەرلەمانتار و ئەندامی ئەنجومەنی پیرانی فەڕەنسا لە پارتە جیاوازەکان، لە نوسراوێکدا ئاماژەیان بەوەکردووە، رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیا، پلانی ھەیە ھێرشێکی خوێناوی بکاتە سەر کورد لە باکووری سوریا و دەیەوێت پێگەی وڵاتەکەی لە رێکخراوی ناتۆ بەکاربھێنێت، بۆ ڕازیکردنی رێکخراوەکە بەوەی تورکیا ھێرشەکانی لە باکوری سوریا چڕبکاتەوە.
دەشڵێن، نابێت وڵاتانی ڕۆژئاوا پشت لە کورد بکەن و پێویستە ئەندامانی یەکێتیی ئەوروپا گەرەنتی پاراستنی چالاکوان و کۆمەڵە کوردییەکان لەسەر خاکی ئەوروپا بکەن، داواشیان لە فەڕەنسا کرد، داوا لە ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی بکات، ناوچەی دژەفڕین لە باکووری سوریا دروست بکات و خۆبەڕێوەبەری باکوور و ڕۆژهەڵاتی سوریاش لە دانپێدانانی نێودەوڵەتی سوودمەند بێت.
لێپرسراوانی فلیپین ڕایانگەیاندووە، بەھۆی بومەلەرزەکەی چەند رۆژی رابردوو، تا ئێستا دە کەس گیانیان لەدەستداوە، چوار کەس بێسەروشوێن بوون و ٣٧٥ی دیکەش برینداربوون، ئەوە جگە لەوەی بومەلەرزەکە کاریگەری لەسەر ٣١٤ ھەزار و ١٦١ کەس دروستکردووە .
ڕۆژی ٢٧ ی ئەم مانگە بومەلەرزەیەکی بەھێز بە گوڕی ٧.٣ پلە بە پێوەری ریختەر فلیپینی ھەژاند و جگە لە زیانە گیانییەکان، بەھۆی بومەلەرزەکەوە چەندین بینا و باڵەخانەش زیانیان بەرکەوت.
میخائێل رازڤۆجایڤ، حاکمی ناوچەی سێڤاستۆپۆڵ لە نیمچە دوورگەی کریما رایگەیاند، بەرەبەیانی رۆژی یەکشەممە، بارەگای فەرماندەیی کەشتیوانی روسیا لە دەریای رەش بە فڕۆکەی بێفڕۆکەوان کراوەتە ئامانج و بەھۆیەوە شەش کارمەندی بارەگاکە برینداربوون، کە ھەموویان چارەسەری پێویستیان وەرگرتووە.
دەزگای لێکۆڵینەوەی فیدڕاڵی روسیا لێکۆڵینەوەی لە رووداوەکە دەستیپێکردووە و داواشیان لە دانیشتوانی ناوچەکە کرد، ئەوەندەی دەتوانن لە ماڵەکانیان بمێننەوە.
نەژاد جەھانی جێگری بەڕێوەبەری کۆنتڕۆڵی قەیران لە ئێران رایگەیاند، بەھۆی لافاوەکەی چەند رۆژی رابردوو، تا ئێستا ٦٩ کەس لە ناوچە جیاجیاکان گیانیان لەدەستداوە و ٣٩ی دیکەش برینداربوون، زیاتر لە ٣٠ کەسیش بێسەروشوێن بوون.
پەیامنێری کوردسات نیوزیش رایگەیاند، لە نێو قوربانییەکاندا ژمارەیەک گەشتیاری عێراقی ھەن کە لە نزیک پارێزگای مەشھەد ئۆتۆمبێلەکەیان ژێرئاو کەوتووە و لە کۆی ١٣ گەشتیار کە لەناو مینی پاسێکدا بوون، حەوت کەسیان لەگەڵ شۆفێرە ئێرانییەکە گیانیان لەدەستداوە.