جیهان
بایدن وتارێکی بەناوی ( ھۆکاری سەردانەکەم بۆ سعودیە) لە رۆژنامەی واشنتۆن پۆست بڵاویکردووەتەوە و ئاماژەی بەوەکردووە، ھەفتەی داھاتوو سەردانی خۆرھەڵاتی ناوەراست دەکات بۆ دەستپێکردنی وەرزێکی نوێی رۆڵی ئەمریکا لە ناوچەکەدا، سەردانەکەش لەکاتێکی گرنگی ناوچەکەدایە و دەبێتە مایەی بەھێزکردنی بەرژەوەندییەکانی ئەمریکا.
رونیشیکردووتەوە، کۆبوونەوەی لەگەڵ سەرکردەکانی ناوچەکە لەشاری جەدەی سعودیە ئاماژەیەک دەبێت بۆ دروستبوونی خۆرھەڵاتی ناوەراستی سەقامگیر.
سەرۆکی ئەمریکا، سعودیەی بە ھاوبەشێکی ستراتیژی ٨٠ ساڵەی وڵاتەکەی ناوبرد و وەک خۆی وتی، دەبێتە یەکەم سەرۆکی ئەمریکا لە جەدەوە گەشت بۆ ئیسرائیل دەکات.
سەبارەت بە عێراقیش بایدن رایگەیاند، ئەرکی شەڕکردنی ھێزەکانیان لەناو ھاوپەیمانی نێودەوڵەتی دژی داعش لە عێراق کۆتاییھاتووە و تەنھا ئەرکی مەشق و راھێنانیان ھەیە، وتیشی، ژمارەی کردەوە تیرۆریستییەکان لە عێراق کەمیانکردوە و ئێستا عێراق بۆتە سەکۆیەکی دیبلۆماسی.
دەستەی گشتی سەرژمێری لە سعودیە بڵاویکردەوە، ئەمساڵ ژمارەی حاجییان ٨٩٩ ھەزار کەسی تێپەڕاندووە و نزیکەی ٧٨٠ ھەزاریان کە دەکاتە ٨٧٪ی حاجیان لە دەرەوەی سعودیەوە بوون و زیاتر لە ١١٩ ھەزاریشیان لەناوخۆی سعودیەوە بوون، ٥٤%یشیان لە رەگەزی نێر بوون.
دەستەی گشتی سەرژمێری لە سعودیە راشیگەیاند، ٢١٪ حاجییان لە وڵاتانی عەرەبییەوە بوون و ٥٤٪یان لە وڵاتانی ئاسیا و ١٣٪شیان حاجیانی وڵاتانی ئەفریقا و ١٢٪یان لە وڵاتانی ئەوروپا و ئەمریکا و ئوسترالیاوە بوون.
لە بەرەبەیانی دوێنێشەوە حاجیانی جیھان روویان لە کێوی عەرەفە کرد کە گەورەترین پایەی بەجێھێنانی حەجە و دواتر روویان لە موزەدەلیفە کرد پاشان بەرەو مونا بە مەبەستی تەواوکردنی ئەرکەکانی حەج و قوربانییکردن و بەرێوەبردنی جەژنی قوربان.
لێپرسراوێکی وەزارەتی بەرگری سریلانکا رایگەیاند، سەرۆکی وڵات لە ماڵەکەی لە کۆلۆمبۆی پایتەخت رایکردووە، ئەوەش دوای ئەوەی خۆپیشاندەران ھەڵیانکوتایە سەر ماڵەکەی و داوای دەستلەکارکێشانەوەیان دەکرد.
سەرچاوەکانی ئەو وڵاتەش بڵاویانکردووەتەوە، سەرۆک بۆ شوێنێکی پارێزراو گواستراوەتەوە و لەکاتی ھەڵاتنیشیدا سەربازان تەقەیان بە ھەوادا کردووە بۆ ئەوەی بڵاوە بە خۆپیشاندەران بکەن و بیانترسێنن، لە دوای ھەڵاتنی سەرۆکیش سەرۆک وەزیرانی سریلانکا داوای کۆبوونەوەیەکی بە پەلەی حکومەی کردووە.
ناڕەزایی ھاووڵاتیانی سریلانکا بەھۆی خراپی رەوشی ئابوری وڵاتەکەیانەوەیە، سەرۆک وەزیرانی وڵاتەکەش مانگی رابردوو رایگەیاندبوو کە ئابوری وڵاتەکە داڕماوە و سریلانکا وەک دەوڵەتێکی مایەپووچ دانوستان لەگەڵ سندوقی نێودەوڵەتی دراو دەکات.
لە مانگی نیسانی رابردووشدا سریلانکا دانەوەی قەرزە بیانییەکانی ھەڵپەسارد بەھۆی نەمانی پارەی بیانییەوە، کۆی گشتی قەرزی دەرەکی سەر سریلانکاش ٥١ ملیار دۆلارە و تا کۆتایی ساڵی ٢٠٢٧ دەبێت ٢٨ ملیار دۆلار بداتەوە.
پێشتریش ئێران بە ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی راگەیاندبوو، بەنیازە ئامێری پێشکەوتوو بەکاربھێنێت بۆ پیتاندنی یۆرانیۆم بەڕێژەی ٢٠%، بەڵام لە وێستگەکانی تر پیتاندنی یۆرانیۆمی گەیاندۆتە رێژەی ٦٠%، پێویستیشی بەوەیە رێژەکە بگەیەنێتە ٩٠% بۆ ئەوەی بتوانێت چەکی ئەتۆمی دروست بکات.
ئەوەش لەکاتێکدایە کە لێپرسراوانی ئێران و یەکێتی ئەوروپا لە گفتوگۆدان بۆ دەستپێکردنەوەی دانوستانەکان سەبارەت بە چارەنووسی رێککەوتنی ئەتۆمی ساڵی ٢٠١٥، پێشبینیش دەکرێت ئەو پێشھاتە دانوستانەکان ئاڵۆزتر بکات.
ئاژانسی ھەواڵی کیۆدۆی ژاپۆن بڵاویکردەوە، ڕوداوەکە لە شاری نارای خۆرئاوای ئەو وڵاتە بووە و لە کاتی ھێرشەکەدا دەنگی تەقە بیستراوە و لە شوێنی ڕوداوەکەش کەسێکی گومانلێکراو دەستگیر کراوە.
ئاژانسەکە لە زاری تیمێکی فریاگوزاری لە شوێنی ڕوداوەکەوە بڵاویکردەوە، سەرۆک وەزیرانی پێشووی ژاپۆن بە بێھۆشی گەیەندراوەتە نەخۆشخانە و تەندروستی ناجێگیربووە و خوێنی لەبەر ڕۆیشتووە، کاتێک لە شوێنی تەقەکردنەکە ھەڵیانگرتووەتەوە.
لەسەر ڕوداوەکە دەسەڵاتدارانی ژاپۆن لێکۆڵینەوەیەکیان دەستپێکردووە و ڕوداوەکەش بۆ شەقامی ژاپۆنی مایەی شۆکە، بەڵام تا ئێستا ئاشکرا نییە پاڵنەری ڕوداوەکە چییە.
شینزۆ ئابی دووجار پۆستی سەرۆک وەزیرانی ژاپۆنی وەرگرتووە، بەڵام ھەردوو جارەکە بەھۆی خراپی باری تەندروستییەوە دەستی لە پۆستەکەی کێشاوەتەوە.
ئاماژەی بەوەشکرد کە ئەمریکا کار دەکات بۆ گۆشەگیرکردنی روسیا لە گۆرەپانی نێودەوڵەتیدا ھەروەھا لێدوانەکەی بلینکن کە ئاماژەی بەوەدابوو تا ئەو کاتەی مۆسکۆ بەردەوام بێت لە ھێرشەکانی بۆ سەر ئۆکراین گفتوگۆ ھیچ سوودێکی نییە ئەوەش ئەو راستییە دەسەلمێنێت کە ئەمریکا نیازی لێکنزیکبونەوەی نیە .
لێدوانەکەی لاڤرۆڤ لە دوای ئەوەوە دێت کە بەشێک لە وڵاتانی ئەندام لە گروپی جی ٢٠ ئامادەنەبوون لەگەڵ وەزیری دەرەوەی روسیا کۆببنەوە .
ئەڵمانیا یەکێکە لەو وڵاتانەی کە ژمارەیەکی زۆر ئێزدی روویان تێکردووە و رێوشوێنی یاسایی لە دژی تیرۆریستانی داعشی گرتووەتەبەر، مانگی تشرینی دووەمی رابردووش دادگای ئەڵمانیا بەتۆمەتی ئەنجامدانی کۆمەڵگوژی لە دژی ئێزدییەکان، تیرۆریستێکی عێراقی دادگایی کرد.
ئەمساڵ لەبەرئەوەی وەستان لە کێوی عەرەفە کەوتە ڕۆژی ھەینییەوە، پێی دەوترێت "حەجی گەورە"، حاجیان لە بەرەبەیانێکی زووی ئەمڕۆوە بە مەبەستی نزا و پاڕانەوە و بە جێگەیاندنی فەریزەی حەج ڕوویان لە کێوی عەرەفە کرد و تاوەکو ئێوارە مانەوە و دواتریش سەردانی موزدەلیفەیان کرد و سبەینێش کە یەکەم ڕۆژی جەژنی قوربانە، حاجیان لە مینا ئەرکەکانی تریان جێبەجێ دەکەن کە ڕەجمکردنی شەیتان و قوربانیکردنە، دواتر حاجیان سەردانی کەعبەی پیرۆز دەکەن و بە دەوریدا دەسوڕێنەوە و تەواف دەکەن.
ئەمساڵ زیاتر لە یەک ملیۆن کەس لە ناوەوە و دەرەوەی سعودیە فەریزەی حەجیان بەجێھێنا، لە ھەرێمی کوردستانیشەوە نزیکەی ٢ ھەزار و ٤٠٠ کەس بۆ بەجێھێنانی فەریزەی حەج ڕوویان لە سعودیە کردووە.
ئیبراھیم ڕەئیسی سەرۆک کۆماری ئێران بە سەردانێکی ڕەسمی گەیشتە شاری سنە و لە فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی سنە بە ڕۆژنامەنوسانی ڕاگەیاند، تەواوکردنی پڕۆژە خزمەتگوزارییەکانی پارێزگای سنە لە ئەولەویەتی کارەکانی کابینەکەی دایە.
ڕەئیسی لەگەڵ لێپرسراوانی باڵای پارێزگای سنە کۆبووەوە و لە کوتایی سەردانەکەی ڕایگەیاند، جێبەجێکردنی ١٨٢ پڕۆژە بو پاریزگای سنە پەسەند کراوە کە ٤٩ پڕۆژە لە بواری ژێرخان و ١٠ پڕۆژە لە بواری کەرتی تەندروستی و لە بواری ئاو و کشتوکاڵیش، ١٨ پڕۆژە لەخۆدەگرێت.
بۆریس جۆنسن لە کۆنفڕانسێکی رۆژنامەنووسیدا رایگەیاند، شانازی بەوەوە دەکات کە توانیویەتی سەرکردایەتی حکومەتی بەریتانیا بکات.
وتیشی، ھەوڵیداوە ھاوڕیکانی بە مانەوە لە حکومەتدا رازیبکات، بەڵام نەیتوانی و شکستیھێنا.
بۆریس جۆنسن ئاماژەی بەوەشدا، بە بڕیارە قورسەکان بەریتانیا بەرەوپێشەوە دەبەن.
ئەمڕۆ ١٣ وەزیری تری بەریتانیا دەستلەکارکێشانەوەی خۆیان لە کابینەکەی بۆریس جۆنسن راگەیاند، کە نەدیم زەھاوی وەزیری دارایی و ھێلین وایتلی وەزیری گەنجینە و براندۆن لویس وەزیری دەوڵەت بۆ کاروباری ئیرلەندای باکور و دامنیان ھندز وەزیری دەوڵەت بۆ کاروباری ئەمن و سنورەکان و وەزیرانی پەروەردە و خانەنشین بوون، تا ئێستاش ٦٠ وەزیر و یاریدەدەری وەزیر لە حکومەتەکی جۆنسن کشاونەتەوە.
ئەمساڵ زیاتر لە ٢ ملیۆن حاجی لە وڵاتانی جیھانەوە ڕوویان لە مەککە کردووە و بە پێی ھەنگاوەکانی بە جێھێنانی فەریزەی حەج، حاجیان دوای بەستنی ئیحرام حەوت جار بە دەوری کەعبەدا دەسوڕێنەوە و پاشان لە نێوان (سەفا و مەروا) حەوت جار دێن و دەچن.
ئەمڕۆ کە دووەم ڕۆژی جێبەجێکردنی ڕێوڕەسمەکانی حەج بوو، حاجیان ڕوویان لە مینا کرد، کە یەکێکە لە پایە سەرەکییەکانی حەج و بەرەبەیانی سبەی دەچنە کێوی عەرەفە و تا ئێوارە نوێژ و نزا دەکەن، ئەمساڵ لەبەرئەوەی وەستان لە کێوی عەرەفە دەکەوێتە ڕۆژی ھەینییەوە پێی دەوترێت (حەجی گەورە).
بە پێی چەند تۆمارێکی ڤیدیۆیی میدیاکانی سوریا، سوپای تورکیا بەردەوامە لە ناردن و کۆکردنەوەی ھێز لە سنورەکانی ڕۆژئاڤای کوردستان و ھێز و چەکی قورسی ڕەوانەی سنورەکانی باکور و ڕۆژھەڵاتی سوریا و نزیک ئەو ناوچانە کردووە، کە بە نیازە ھێرشیان بکاتەسەر.
ناردن و کۆکردنەوەی ھێزی سەربازیی بە چەکی قورسەوە، لە نزیک سنوورەکانی باکور و ڕۆژھەڵاتی سوریا، لە چوارچێوەی ئامادەکارییەکانی تورکیادایە بۆ دەستپێکردنی لەشکرکێشییەکی نوێ و چاوەڕوانکراو، کە پێشتر ڕەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیا ڕایگەیاندبوو، ھەر کاتێک ئامادەکارییەکان تەواوبوون، سوپای وڵاتەکەی لەشکرکێشییەک لە باکوری سوریا ئەنجام دەدات.
بەرپرسانی پۆڵەندا و بەریتانیا لەسەر دەستگیرکردنی ژمارەیەک بیانی لەلایەن سوپای پاسدارانی ئێرانەوە ھاتنە دەنگ و وەزارەتی دەرەوەی پۆڵەندا لە ڕاگەیەنراوێکدا دەستگیرکردنی زانایەکی وڵاتەکەی پشتراستکردەوە و ئاماژەی بەوەکرد، لە ھەوڵدان بۆ گەرەنتی گەڕاندنەوەی.
(سایمۆن شیرکلیف) باڵیۆزی بەریتانیا لە تاران لە تویتەر نوسیویەتی، ئەو ھەوڵانەی باس لە دەستگیرکردنی (جیل ویتاکر) بەرپرسی دووەمی باڵیۆزخانەکەیان دەکەن لەلایەن سوپای پاسدارانەوە، مایەی سەرسوڕمانن لەبەرئەوەی ئەو دیپلۆماتکارە لە کانونی یەکەمی ساڵی ڕابردووەوە ئێرانی جێھێشتووە.
ڕۆژی چوارشەممە میدیای ئێران بڵاویکردەوە، ژمارەیەک ھاووڵاتی بیانی بە تۆمەتی سیخوڕی لەلایەن سوپای پاسدارانەوە دەستگیرکراون، ئاماژەی بەوەشکرد، بیانییەکان لە کاتی ھەڵگرتنەوەی نموونەی خاکی بیابانی ناوچەیەک لە ناوەندی وڵاتەکە دەستگیرکراون.
میدیاکانی تورکیا بڵاویانکردووەتەوە، بڕیارە "ئەردۆغان" ١٩ی ئەم مانگە سەردانی تاران بکات و لەگەڵ "ئیبراھیم رەئیسی" ھاوتا ئێرانییەکەی کۆببێتەوە و پێشھاتە ھەرێمییەکان تاوتوێ بکەن.
سەردانەکەی ئەردۆغان بۆ تاران دوای سەردانەکەی "حسێن ئەمیر عەبدوڵاھیان" وەزیری دەرەوەی ئێران دێت بۆ تورکیا، کە ٢٧ی مانگی رابردوو ئەنجامیدا.
"عەبدوڵاھیان" لەو سەردانەیدا لەگەڵ "مەولود چاوش ئۆغلۆ" ھاوتا تورکییەکەی کۆبۆوە و رایگەیاندبوو، تاران لە مەترسییە ئەمنییەکانی ئەنقەرە لە سوریا تێدەگات. وتیشی ئێران ھەوڵی چەسپاندنی ئاسایش و ئاشتی دەدات لەڕێی باشکردنی پەیوەندییەکانی لەگەڵ تورکیا و سوریا.
پوتن لە چاوپێکەوتنێکدا رایگەیاندووە، تا ئەو کاتەی بە تەواوی شاری "لیسیتجانسک" کۆنترۆڵ دەکەن، ئۆپراسیۆنەکانیان لە رۆژھەڵاتی ئۆکراین بەردەوام دەبێت و تەواوی پلانە سەربازییەکانیان لەو وڵاتە جێبەجێ دەکەن .
ھاوکات سێرگی لاڤرۆڤ وەزیری دەرەوەی روسیا رایگەیاندووە ، روسیا لە جەنگی ئۆکراین بەردەوام دەبێت تا ئەو کاتەی ئامانجەکانی بەدیدەھێنێت ، داواشی لە وڵاتانی جیھان کردووە تەواوی ھەوڵەکانیان بخەنەگەڕ بۆ پاراستنی یاسا نێودەوڵەتییەکان .
سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا لەمیانی بەشداریکردنی لە کۆبوونەوەی پەرلەمان رایگەیاند، وڵات دووچاری قەیرانێکی زۆر ھاتووەو حکومەت بەردەوام دەبێت لە رووبەروبوونەوەیان و پاشەکشە ناکات. وتیشی، تاکۆتایی ویلایەتەکەی بەردەوام دەبێت و ھیچ ھۆکارێک نیە بۆ دەستلەکارکێشانەوەی.
لەبەرامبەردا سەرکردەی پارتی کرێکاران لە پەرلەمانی بەریتانیا، جۆنسنی تۆمەتبار کرد بە پەردەپۆشکردنی بەرپرسیاری پێشێلکارییەکان ، وتیشی، پێویستە وڵات سەرۆک وەزیرانێکی شایستەتر لە جۆنسنی ھەبێت.
لەماوەی دوو رۆژدا ٢٨ کەس کە پێنجیان وەزیرن ، لە حکومەتی بەریتانیا دەستیانلەکارکێشاوەتەوەو ھۆکاری دەستلەکارکێشانەوەشیان گەڕاندووەتەوە بۆ خراپی ئیدارەدانی حکومەت لە لایەن بۆریس جۆنسن و ئەو ئابڕوچوونانەی دووچاری حکومەتەکەی ھاتوون.
سەرۆک وەزیرانیش بۆ بەردەوامبوونی کارەکانی حکومەت، نەدیم زەھاوی وەزیری کوردی حکومەتەکەی کرد بە وەزیری دارایی.