جیهان
"سێرگی شوەیگۆ" وەزیری بەرگری روسیا کۆنترۆڵکردنی تەواوەتی ناوچەی "لۆھانسک"ی لە ھەرێمی "دۆنباس" لەلایەن سوپای روسیا و جودایخوازەکانەوە بە "ڤلادمیر پوتن" سەرۆکی روسیا راگەیاند.
"شوەیگۆ" ئاماژەی بەوەدا، کۆنترۆڵکردنی ناوچەی لۆھانسک دوای کۆنترۆڵکردنەوەی شاری "لیسیشانسک" بوو کە دوایین پێگەی ژێر دەسەڵاتی ھێزەکانی ئۆکراین بوو لە ناوچەکە.
"لۆھانسک" دووەمین گەورەترین شارە لە ھەرێمی دۆنباس لە خۆرھەڵاتی ئۆکراین و ژمارەی دانیشتووانەکەی یەک ملیۆن و ٥٠٠ ھەزار کەسە، لە مانگی شوباتی ئەمساڵیشدا روسیا وەک کۆمارێکی سەربەخۆ دانیپێدانا.
میدیای ئێران بڵاویکردەوە، بەرەبەیانی ئەمڕۆ چەند بومەلەرزەییەکی یەک لەدوای یەک پارێزگای ھۆرموزگانیان ھەژاندووە و بە پێی ئامارە سەرەتاییەکان، پێنج کەس گیانیان لەدەستداوە و ٤٤ی تریش بریندار بوون، ئەوە جگە لەوەی نزیکەی ١٠٠ یەکەی نیشتەجێبوون زیانیان پێگەیشتووە.
مەھدی دۆستی پارێزگاری ھۆرمۆزگان ڕاگەیاندووە، گوڕی بومەلەرزەکان لە نێوان ٦.١ و ٦.٣ پلە بەپێوەری ڕیختەر بووە.
بەوتەی بەرپرسانی ئێران چەقی بومەلەرزەکان، ٥٣ کیلۆمەتری باکوری خۆرھەڵاتی شاری بەندەر عەباس بوون و دانیشتوانی ئیماراتیش ھەستیان بە بومەلەرزەکان کردووە.
ئاژانسی سانای سەر بە حکومەتی سوریا بڵاویکردوەتەوە، بەرەبەیانی ئەمڕۆ ئیسرائیل ژمارەیەک مووشەکی ئاراستەی شارۆچکەی حەمیدیە لە باشوری تەرتوس کردوە و تائێستاش بە پێی زانیارییە سەرەتاییەکان دوو کەس بریندرابوون.
راشیگەیاندوە، جگە لەو موشەکانەی گەیشتونەتە شارۆچکەی حەمیدیە، سوپای سوریا ژمارەیەک موشەکی دیکەی ئیسرائیلی لە ئاسمان تەقاندوەتەوە، پێش ئەوەی بگەنە ئامانجەکانیان و زیانیان لێبکەوێتەوە.
ھەرچەندە تا ئێستا ھیچ ھەڵوێستێکی دووژمنکارانە لە نێوان سوپای ئەو دوو وڵاتە لە سوریا ڕووی نەداوە، بەڵام بەھۆی لێکنزیکی بنکە و شوێنی کارکردنی ھەردوولایان، مەترسی ئەوە دەکرێت، بەھۆی تێوەگلانیان لە ناکۆکی نێوان گروپە چەکدارەکانی سوریا، پێکدادان لە نێوان سوپای ڕوسیا و ئەمریکا بێتە ئاراوە.
ڕۆژنامەکە ئاماژەی بەوەشکردووە، قەیران و نائارامییەکانی خۆرھەڵاتی ئەوروپا لە نێوان مۆسکۆ و واشنتۆن پەرەیسەندووە، بەشێوەیەک مەترسی ئەوە لە ئارادایە سەربکێشێت بۆ جەنگێکی ڕاستەقینە لە نێوان ھەردوو وڵاتدا.
بە گوێرەی ڕۆژنامەکە، مەترسییەکان تەنانەت بووەتە مایەی ترس و دوودڵی لە ناو کۆنگرێسی ئەمریکا، چونکە ھەردوو وڵات خاوەنی بڕێکی زۆر چەکی ئەتۆمین، ئەگەر بێتوو پەنا بۆ بەکارھێنانیان ببرێت، بەسن بۆ ئەوەی چەند جارێک سەرتاپای جیھان وێران بکەن.
وەزارەتی بەرگری ئەمریکا ئاشکرایکرد، لەسەرەتای ئیدارەی جۆ بایدنەوە، بەبڕی ٧ ملیار و ٦٠٠ ملیۆن دۆلار ھاوکاری حکومەتی کیێڤ کراوە، ئاماژە بەوەشکراوە، زۆربەی ھاوکارییەکان لە ماوەی چوار مانگی ڕابردووی ھێرشەکانی ڕوسیا بووە بۆ سەر ئۆکراین، کە تا ئێستا گەیشتووەتە بڕی شەش ملیار و ٧٠٠ ملیۆن دۆلار.
لە پای ئەو ھاوکاریانەش، ڕوسیا یاداشتێکی ناڕەزایی داوەتە وڵاتانی ناتۆ و دوودڵی خۆی لە بەردەوامی ھاوکارییە ئەمنی و سەربازییەکانی خۆرئاوا بۆ ئۆکراین نیشانداوە.
لەوبارەیەوە سێرگی لاڤرۆف وەزیری دەرەوەی ڕوسیا ڕایگەیاند، ئەو کاروانە سەربازیانەی کە ڕەوانەی ئۆکراین دەکرێن، دەکرێنە ئامانج و بۆردومانیان دەکەن.
وەزارەتی دەرەوەی ڕوسیاش بڵاویکردەوە، کۆمەکە سەربازییەکانی ناتۆ بۆ ئۆکراین، یاریکردنە بە ئاگر.
ئەو ھۆشداریەی بانکەکە لە کاتێکدایە، گروپی حەوت سەرقاڵی دانانی ڕێوشوێنێکن بۆ دانانی سنورێک بۆ نرخی نەوتی ڕوسیا و توندکردنەوەی گەمارۆکان لەسەر داھاتی نەوتی ڕوسیا.
بانکی جی پی مۆرگان ھۆشداریداوە، ئەگەر بێتوو گەمارۆکان ببێتە ھۆی کەمکردنەوەی ھەناردەی نەوتی ڕوسیا بەڕێژەی ٣ ملیۆن بەرمیل لە ڕۆژێکدا، ئەوا کاریگەریی کارەساتبار لەسەر بازاڕی وزەی جیھان جێدەھێڵێت و چاوەڕواندەکرێت نرخی بەرمیلێک نەوت بگاتە ٣٨٠ دۆلار لە بازاڕی وزەی جیھانیدا.
دەربارەی پلانەکانی ئەوروپا بۆ سنوردارکردنی سنورێک بۆ نرخی نەوتی ڕوسیا، سەرۆک وەزیرانی ڕوسیا ڕایگەیاند، ئەو ھەنگاوە بڕیارێکی سیاسییە و دەبێتە ھۆی دروستکردنی کێشەی گەورە بۆ بازاڕی نەوت و بەرزبوونەوەی نرخەکەی.
رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆک کۆماری تورکیا لە وتارێکدا لە زانکۆی بەرگری نیشتیمانی وڵاتەکەی لە ئیستەنبوڵ رایگەیاند، لە ماوەی شەش ساڵی رابردوودا بە پێی بەرنامەیەکی داڕێژراو چەند ھەنگاوێکی گرنگیان ناوە بە ئاڕاستەی بەھێزکردنی ھەموو بوارەکانی سەربازیی، بودجەیەکی زۆریشان بۆ ئەو مەبەستە تەرخان کرد، بەوەش سوپای تورکیا چەندین پلە لە ڕیزبەندی بەھێزترین سوپاکانی جیھان چووەتە پێشەوە.
وتیشی، بۆ ساڵانی داھاتووش بەرنامەی بەھێز داڕێژراوە بۆ زیاتر بەھێزکردنی سوپا و بواری ئاسمانی و سیستمی بەرگری، بۆئەوەی سوپای تورکیا ببێتە یەکێک لە بە ھێزترین سوپاکان لەسەر ئاستی وڵاتانی جیھان، لە داھاتوویەکی نزیکیشدا دەرەنجامەکەی دەردەکەوێت.
"عەلیرەزا زاکانی" سەرۆکی شارەوانیی تاران رایگەیاند، لە ئێستادا گەورەترین کێشەی خەڵکی تاران شوێنی نیشتەجێبوونە، چونکە ٥١% دانیشتوانی تاران لە خانووی کرێدا دەژین.
ئاماژەی بۆ ئەوەشکردوە، ھەر فەرمانبەرێک ٦٥% ی مووچەکەی بۆ کرێی خانوو تەرخان دەکات، بەو پارەیەش دەتوانێت خانویەکی ٧٥ مەتری بەکرێ بگرێت، ھەر فەرمانبەرێکیش بیەوێت خانوو بکرێت، بۆ ئەوە دەبێت بەشێک لە مووچەکەی پاشەکەوت بکات و دوای ٦٦ ساڵ دەتوانێت خانوو بکڕێت.
وەزارەتی ئابووری ئەڵمانیا رایگەیاند، لەماوەی شەش مانگی یەکەمی ئەمساڵدا بە بەھای زیاتر لە ٤ ملیار و ١٤٠ ملیۆن دۆلار چەکی جۆراوجۆری بە وڵاتانی جیھان فرۆشتووە و زۆربەی کڕیارەکانیش وڵاتانی سەر بە یەکێتی ئەوروپان، بە تایبەتیش ھۆڵەندا و وڵاتانی ئەندامی ناتۆ و ئۆکراین، جەختیشیکردوەتەوە، زۆربەی ئەو چەکانەی فرۆشراون تایبەتن بە ھێزە دەریاییەکانی ئەو وڵاتانە.
وەزارەتی ئابووری ئەڵمانیا ئاماژەی بەوەشکردوە، داھاتی شەش مانگی یەکەمی ئەمساڵی فرۆشتنی چەک، بە راورد بە ھەمان ماوەی ساڵی رابردوو، بە رێژەیەکی زۆر کەمیکردووە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، لە سەرەتای جەنگی ئۆکراینەوە، ئیمانۆیل ماکرۆن نزیکەی ٢٠ پەیوەندیی تەلەفۆنی لەگەڵ ڤلادیمێر پوتن ھاوتا ڕوسییەکەی ئەنجامداوە، بۆ ئەوەی لە نییەتەکانی بگات لە جەنگی ئۆکراین.
ئەوەش خراوەتەڕوو، پوتن لەڕێگەی تەلەفۆنەوە جەنگی ئۆکراین بەڕێوە دەبات، لەیەکێک لە پەیوەندییە تەلەفۆنییەکانیدا لە سەرەتای ھێرشەکانەوە، بە ماکرۆنی ڕاگەیاندووە، ئەوان دەزانن زیلینسکی لە حەشارگەیەکی ھاوشێوەی حەشارگەکەی ھیتلەر خۆی حەشارداوە، بۆیە دەتوانن ئۆکراین وێران بکەن یاخود سەرچاوەی سیاسەتی لەناوببەن، کە نازییە نوێیەکان نوێنەرایەتی دەکەن.
لۆفیگارۆ ئاشکرایشیکردووە، لە زۆربەی پەیوەندییە تەلەفۆنییەکاندا پوتن سەرکۆنەی خۆرئاوای کردووە لە ھاوکارییەکانی بۆ حکومەتی کیێڤ، بەشێکی زۆری پەیوەندییەکان لە کاتژمێرێک زیاتریان خایاندووە، بۆیە وەرگێڕانی ئەو ماوە زۆرە لەپەیوەندیی بۆ سەرۆکی فەڕەنسا و تیمەکەی زۆر تاقەتپڕوکێن بووە و ھەندێک جاریش بۆ باشتر حاڵیکردنی ماکرۆن ناچاربوون تەلەفۆنەکە بێدەنگ بکەن.
بەدران چیا کورد جێگری ھاوسەرۆکایەتی ئەنجومەنی خۆبەڕێوەبەری خۆرھەڵاتی فورات رایگەیاند، ساڵی ٢٠١٩ لە نێوان حکومەتی دیمەشق و خۆبەڕێوەبەری رۆژئاڤا لێکتێگەیشتنێک ھەبووە بۆ پاراستنی سنورەکان لەگەڵ تورکیا و لە دانوستانەکانی ئەم دواییەش بە نێوەندگیری روسیا، فراوانکردنی لێکتێگەیشتنەکە گفتوگۆی لەبارەوە دەکرێت، بە مەرجێک لە بەرژەوەندی ھەردوولا و پاراستنی سەقامگیری ناوچەکە بێت، بەوتەی ناوبراو، دوای ھەڕەشەکانی تورکیا لە دوو مانگی رابردوودا ئەوە یەکەم کوبونەوە دەبێت کە لە نێوان قامیشلۆ و دیمەشق ئەنجام دەدرێت.
حەسەن محەمەد عەلی سەرۆکی مەکتەبی پەیوەندییەکانی ئەنجومەنی سوریای دیموکرات (مەسەدە)ش رایگەیاند، بەجددی لە ھەڕەشەکانی تورکیا دەڕوانن و لەگەلِ ئەمریکا و ئەوروپا و وڵاتانی عەرەبی لە پەیوەندیدان بۆ رێگریکردن لە ھەر ئوپراسیونێکی تورکیا بۆ سەر رۆژئاڤای کوردستان.
ڕۆیتەرز بڵاویکردووەتەوە، یەکێک لە دیارترین ئەو بازرگانانەی کە تا ئێستا نەکەوتوونەتە ژێر سزاکانی ڕۆژئاوا (ئالان لوشنیکۆڤە) کە خاوەنی گەورەترین کۆمپانیای چەکە لە ڕووسیا.
ئاژانسەکە ئەوەشی ئاشکراکردووە، کۆمپانیای ئەلماز ئانتەیش کە تایبەتمەندە بە مووشەک و سیستەمی دژە فڕۆکە نەکەوتووەتە ژێر سزاکانەوە.
لە سەردانێکیدا بۆ دیمەشق و کۆبوونەوەی لەگەڵ "بەشار ئەسەد"سەرۆکی سوریا، "حسێن ئەمیر عەبدوڵاھیان" وەزیری دەرەوەی ئێران ئاشکرایکرد، وڵاتەکەی دژی ئۆپراسیۆنی سوپای تورکیایە لەناو خاکی سوریا.
وتیشی، ئامانج لەسەردانەکەی بۆ دیمەشق، ھێورکردنەوەی گرژییەکان و باشترکردنی پەیوەندییەکانی نێوان تورکیا و سوریایە.
مانگێک لەمەوبەر "ڕەجەب تەیب ئەردۆغان" سەرۆککۆماری تورکیا ھەڕەشەی کۆنتڕۆڵکردنی "مەنبەج و تەلڕەفعەت"ی کرد لە ڕۆژئاڤای کوردستان.
لەو بارەیەوە ڕۆژنامەی "حوڕیەت"ی تورکی ئاشکرایکردووە، ئۆپراسیۆنەکەی سوپای تورکیا بۆ سەر ڕۆژئاوای فوڕات بۆ دوای جەژنی قوربان دواخراوە.
وەزارەتی حەج و عومرەی سعودیە ئاشکرای کرد، بە مەبەستی ئەنجامدانی فەریزەی حەج، تا ئێستا ٣٥٨ ھەزار کەس لە وڵاتانەوە گەیشتوونەتە سعودیە، کە ٢٨٩ ھەزار کەسیان بە ڕێگەی ئاسمانیی و ٦٨ ھەزاریان لە ڕێگەی وشکانییەوە گەیشتوونەتە مەدینە.
وەزارەتی حەج و عومرەی سعودیە باسی لەوەشکردووە، زۆرترین ئەو کەسانەی بۆ بەجێھێنانی فەریزەی حەج گەیشتوونە سعودیە، ھاووڵاتی بەنگلادیشی بوون و دوای ئەوانیش پاکستانی و ھیندی بوون.
سەرۆکی ئیندۆنیزیا لە دیدارێکدا لەگەڵ سەرۆکی روسیا لە مۆسکۆ رایگەیاند، نامەیەکی زیلینسکی رادەستی پوتن کردووە و ئامادەیە ببێتە نێوەندگیر لە نێوان ھەردوو وڵاتدا.
جەختیشی کردەوە، ئەو کارەی ھیچ بەرژەوەندییەکی ئیندۆنیزیای تێدا نیە جگە لە راگرتنی شەڕ بە زووترین کات، داواشی لە سەرکردەکانی جیھان کرد گیانی ھەماھەنگی زیندوو بکەنەوە.
لە بەرامبەردا سەرۆکی روسیا، سوپاسی سەرۆکی ئیندۆنیزیای کرد بۆ ئەنجامدانی گفتوگۆیەکی بەرھەمدار ، جەختیشی کردەوە، رێککەوتنەکانیان دەبێتە مایەی بەھێزکردنی ھاوبەشی نێوان روسیا و ئیندۆنیزیا.
سەرۆکی چین بۆ یەکەمجار لە دوای سەرھەڵدانی پەتای کۆرۆنا، سەردانی دەرەوەی خاکی چینی کردوو بەشداریکرد لە ئاھەنگی یادی ٢٥ ساڵەی وەرگرتنەوەی سەروەری ھۆنگ گۆنگ لە بەریتانیا و لەوتەیەکدا رایگەیاند، ھیچ ھۆکارێک نیە بۆ گۆڕینی سیستمی حکومڕانی لە ھۆنگ کۆنگ و پێویستە بۆ ساڵانێکی زۆر بەردەوام بێت.
رونیشیکردەوە، دیموکراسیەتی راستەقینە لە ھۆنگ کۆنگ لە دوای گەڕانەوەی بۆ ژێر دەسەڵاتی چین دەستیپێکردووە.