جیهان
دیمتری پیسکۆڤ وتەبێژی کۆشکی کرملین رایگەیاند، ناردنی ھێز بۆ ئۆکراین بەھیچ شێوەیەک لە بەرژەوەندی وڵاتانی رۆژئاوادا نییە، بە باسکردنی ئەو پێشنیارەش ئەگەری روبەڕوبوونەوە زیاتر دەکات، چونکە ئەگەر ھێزەکانی ھاوپەیمانی باکوری ئەتڵەسی "ناتۆ" لە ئۆکراین بوونیان ھەبێت، ئەوا روبەڕوبوونەوەی ناتۆ و روسیا لە ئەگەردا نامێنێت، بەڵکو دەبێتە راستی، بۆیە دەبێت خۆیان بیربکەنەوە کە ئایا ئەو ھەنگاوە لە بەرژەوەندییان دەبێت یاخود نا.
ئەو لێدوانەی وتەبێژی کرملین لە وەڵامی لێدوانێکی ئیمانوێل ماکرۆن سەرۆکی فەڕەنسا بوو کە وتبووی، ناردنی ھێز بۆ ئۆکراین دوور نییە و شکستی روسیا گرنگە.
لای خۆیەوە، بەرپرسێک لە ھاوپەیمانی ناتۆ رایگەیاند، ھیچ پلانێکیان نییە بۆ ناردنی ھێزی شەڕکەر بۆ ئۆکراین و ناتۆ تەنھا ھاوکاری پێشکەشی ئەو وڵاتە کردووە.
ھەروەھا ئۆلاف شۆڵتس راوێژکاری ئەڵمانیا جەختیکردەوە، ھیچ سەربازێک لە ئەوروپا و وڵاتانی ناتۆوە رەوانەی ئۆکراین ناکرێت.
ھەریەکە میسر، قەتەر، ئەمریکا، فەرەنسا و وڵاتانی دیکە بەشداری لە دانوستانە بەردەوامەکاندا دەکەن، ناوبژیکاران ھیوادارن پێش مانگی ڕەمەزان کە ئەمساڵ لە ١٠ یان ١١ی ئازار دەست پێدەکات، ئاگربەست رابگەیەنرێت.
لای خۆیەوە، جۆ بایدن سەرۆکی ئەمریکا لە سەردانەکەی بۆ نیویۆرک ھیوای خواست تا ڕۆژی دووشەممەی داھاتوو ئاگربەست رابگەیەنرێت.
بایدن لە چاوپێکەوتنێکیشدا لەگەڵ تۆڕی ئێن بی سی ئەمریکی وتی، مانگی رەمەزان نزیک دەبێتەوە، لەگەڵ ئیسرائیلییەکانیش رێککەوتن کراوە بۆ راگرتنی ھێرشە سەربازییەکان تا بتوانرێت ھەموو بارمتەکان لە کەرتی غەززە ئازاد بکرێن.
ھاوکات مەجید ئەنساری وتەبێژی وەزارەتی دەرەوەی قەتەر رایگەیاند، ھەموو ھەوڵەکان بۆ ئەوەن کە پێش مانگی رەمەزان یان پێش جەژنی رەمەزان ئاگربەستی کۆتایی بکرێت لە غەززە.
سەرچاوەیەکی ئاگادار لە حەماس بە ئاژانسی فرانس پرێسی راگەیاندووە، پێشنیارەکەی پاریس بۆ ئاگربەست ٤٢ ڕۆژ لەخۆدەگرێت، وتیشی، حەماس فشار دەخاتە سەر کشانەوەی ھەمیشەیی ھێزەکانی ئیسرائیل لە کەرتی گەمارۆدراوی غەززە، ئەمەش دەبێتە ھۆی ئەوەی ئاوارەکان بگەڕێنەوە بۆ باکووری کەرتی غەززە.
وەزارەتەکە لە ڕاگەیەندراوێکدا ئاماژەی بەوەکردووە، لە کەرتی غەززە پێنج ھەزار و ٣٧٩ خوێندکار کوژراون و زیاتر لە ٨ ھەزار و ٨٠٠ ی دیکەش برینداربوون، لە کەناری خۆرئاواش ٤٨ خوێندکار کوژراون و ٣٠٥ی دیکە برینداربوون، ٩٧ خوێندکاریش دەستبەسەر کراون.
دەشڵێت، ھەروەھا ٢٥٥ مامۆستا و فەرمانبەری کەرتی پەروەردە لە غەززە کوژراون، ٨٩١ ی دیکەش برینداربوون، ٧٣ مامۆستا و فەرمانبەری کەرتی پەروەردە لە کەناری خۆرئاوا دەستگیر کراون.
بەپێی راگەیەندراوەکە، ٢٨٦ خوێندنگە لە غەززە زیانیان بەرکەوتووە. ٦٢٠ ھەزار خوێندکاریش لە کەرتی غەززە بێبەش بوون لە خوێندنی ئەمساڵ، لەگەڵ ئەوەشدا ڕووبەڕووی دۆخی ناجێگری دەروونی بوونەتەوە.
ئاژانسی نێودەوڵەتی وزەی ئەتۆم لە دوایین راپۆرتی خۆیدا باسی لەوەشکردوە، زیادبوونی پیتاندنی یۆرانیۆم لەلایەن ئێرانەوە جێگەی نیگەرانیە و لەدوای رێککەوتنی ئەتۆمییەوە، ئەو وڵاتە بەرھەمھێنانی زیاتر کردوە.
ئەوەشی خستوتەڕو، لەئێستادا ئێران مانگانە نۆ کیلۆگرام یۆرانیۆم بەرھەمدەھێنێت و کۆگاکەی گەیشتووەتە ٦٠%ـی یۆرانیۆمی پێویست بۆ دروستکردنی چەکی ئەتۆم، ئەگەریش بڕەکە بگاتە ٩٠% تاران ھەموو پێداویستییەکانی بۆ بەرھەمھێنانی چەکی ئەتۆم لەبەردەست دەبێت.
رۆژی دووشەممە پەرلەمانی ھەنگاریا بە زۆرینەی ١٨٨ دەنگی بەڵێ و شەش دەنگی نەخێر، ئەندامێتی سویدی لە ھاوپەیمانی ناتۆ پەسەندکرد و بووە دواھەمین دەوڵەتی ھاوپەیمانێتییەکە کە داواکارییەکەی سوید پەسەند بکات.
لەگەڵ دەستپێکی ھێرشەکانی روسیا بۆ سەر ئۆکراین، سوید و فینلەندا لە ئایاری ساڵی ٢٠٢٢دا بەڕەسمی داوای ئەندامێتیان لە ناتۆ کرد، لە نیسانی ساڵی رابردووش فینلەندارەزامەندی سەرجەم دەوڵەتانی ھاوپەیمانێتییەکەی بەدەستھێنا و بووە ئەندامی ناتۆ.
ھەرچەندە لەسەرەتادا سوید روبەڕوی ناڕەزایی تورکیا و ھەنگاریا بووە تا ببێتە ئەندام، بەڵام دواجار ئەو دوو وڵاتەش بەچەند مەرج و گۆڕانکارییەک لە سیاسەتی ناوخۆییدا، ئەندامێتی سویدیان لە ناتۆدا پەسەندکرد.
میدیاکان لە زاری لێپرسراوانەوە رایانگەیاند، بەھۆی ناڕەزاییەکانی لە جەنگی غەززە، سەربازێکی ئەمریکی لەبەردەم باڵیۆزخانەی ئیسرائیل لە واشنتۆن خۆی سوتاندووە و وتویەتی بەشێک نابێت لە کۆمەڵکوژی و ھاواری کردووە فەڵەستین رزگار بکەن.
ھاوکات، ھێزەکانی ئاگرکوژێنەوە بەھانایەوە چوون و ئاگرەکەیان کوژاندووەتەوە و گواستراوەتەوە بۆ نەخۆشخانە، بەڵام برینی زۆر لەسەر جەستەی دروستبووە و مەترسی لەسەر ژیانی ھەیە.
وتەبێژی ھێزە ئاسمانییەکانی ئەمریکاش بە ئاژانسی فرانس پرێسی راگەیاند، ئەو سەربازە ئەندامێکی چالاکە لە ھێزی ئاسمانی ئەمریکا، بەبێ ئەوەی زانیاری زیاتر بخاتەڕوو.
باڵیۆزخانەی ئیسرائیلیش رایگەیاندووە، ھیچ ئەندامێکی باڵیۆزخانەکەیان زیانی پێنەگەیشتووە و سەربازە ئەمریکییەکەش ناسراو نییە.
بڕیارە رۆژانی سێشەممە و چوارشەممە، شێخ تەمیم بن حەمەد ئالسانی ئەمیری قەتەر سەردانی فەڕەنسا بکات و لەگەڵ ئیمانوێل ماکرۆن سەرۆکی ئەو وڵاتە کۆببێتەوە و رەوشی غەززە تاوتوێ بکەن.
ئەو سەردانە لەکاتێکدایە ھەوڵە نێودەوڵەتییەکان بۆ گەیشتن بە ئاگربەست لە غەززە چڕ کراونەتەوە و لە ئێستادا پاریس میوانداری دانوستانێک دەکات سەبارەت بە ئاگربەست لەنێوان بزووتنەوەی حەماس و ئیسرائیل، قەتەریش رۆڵی گەورە لەو بارەیەوە دەبینێت.
سەرۆکایەتی فەڕەنساش رایگەیاندووە، قەتەر بە تایبەتی کار لەسەر ئازادکردنی بارمتەکان دەکات، کە ئەوە کارێکی لەپێشینەیە بۆیان، چونکە سێ ھاووڵاتی فەڕەنسی لە نێو ئەو بارمتانەدان، کە تا ئێستا لە غەززە لای بزووتنەوەی حەماس و چەکدارە فەڵەستینییەکانی دیکە دەستبەسەرن.
ئەو سەردانەی ئەمیری قەتەر بۆ فەڕەنسا، یەکەم سەردانێتی لەو کاتەوەی دەسەڵاتی گرتووەتە دەست، لە ماوەی نزیکەی ١١ ساڵی رابردوودا.
روانگەی سوریا بۆ مافەکانی مرۆڤ بڵاویکردووەتەوە، لە نزیک روباری فورات لە شارۆچکەی کەسرەی خۆرھەڵات سەر بە پارێزگای دێرەزوور شەڕ و پێکدادان بە چەکی قورس لە نێوان سوپای سوریا و ھێزەکانی سوریای دیموکرات (ھەسەدە) رویداوە، بەڵام تائێستا ھیچ زانیارییەک لەبارەی زیانەکانی ھەردوولاوە بڵاونەکراوەتەوە.
ئاماژەی بەوەشکردووە، سەرەتا کێشە و ئاڵۆزی لە نێوان چەند خاڵێکی پشکنینی تایبەت بە سوپای سوریا و ھەسەدە دروستبووە، بەڵام گەیشتووەتە تەقەکردن و ھێزەکانی ھەردوولاش بە ژمارەیەکی زۆر گەیشتوونەتە شوێنەکە و شەڕ و پێکدادانێکی قورس دروستبووە.
سەرچاوە ئەمنییەکان بە ئاژانسی فرانس پرێس و رۆیتەرزیان راگەیاندووە، ئیسرائیل بە دوو بۆردومان شاری "بەعلبەک"ی کردووەتە ئامانج، کە بە پێگەی سەرەکی حزبوڵا دادەنرێت لە رۆژھەڵاتی لوبنان.
دوو سەرچاوەی لوبنانی بە رۆیتەرزیان راگەیاندووە، بەھۆی بۆردومانەکەی ئیسرائیل لە نزیک بەعلبەک لانیکەم دوو ئەندامی حزبوڵا کوژراون.
سەرچاوەیەکی ئەمنیش بە فرانس پرێسی وتووە، یەکێک لە بۆردوومانەکان بینای دامەزراوەیەکی مەدەنی حزبوڵای کردووەتە ئامانج، بۆردوومانەکەی تریش بۆ سەر کۆگایەکی حزبوڵا بووە.
سوپای ئیسرائیلیش رایگەیاندووە، ھێزەکانیان لە قوڵایی لوبنان بۆردومانیان ئەنجامداوە، کە حزبوڵایان کردووەتە ئامانج، بەبێ ئەوەی وردەکاری زیاتر بخەنەڕوو.
ئەوەش لەکاتێکدایە حزبوڵای لوبنانی خستنەخوارەوەی مووشەکێکی ئیسرائیلی لە باشوری لوبنان لە دووری ٢٠ کیلۆمەتر لە سنوری ئیسرائیل، راگەیاند.
رەجەب تەیب ئەردۆغان سەرۆککۆماری تورکیا لە دوای بەشداریکردنی لە کۆبوونەوەی بەرپرسانی یەکەی ھەڵبژاردنی پارێزگاکان، لە ئەنقەرە بە رۆژنامەنووسانی رایگەیاند، دوای بەڕێوەچووانی ھەڵبژاردنی شارەوانییەکانی تورکیا سەردانی عێراق دەکات و بڕیاریشە لە سەردانەکەیدا، زنجیرەیەک کۆبوونەوە و دیدار لەگەڵ دەسەڵاتدارانی عێراق ئەنجامبدات.
ھەروەھا، سەبارەت بە سەردانەکەی بۆ روسیا و کۆبوونەوەی لەگەڵ ڤلادیمێر پوتن سەرۆکی روسیا، ئەردۆغان راشیگەیاند، پێناچێت بەمنزیکانە سەردانەکەی بۆ روسیا ئەنجامبدات، بەڵام زۆر ناخایەنێت، ئاماژەی بەوەشدا، سەرۆکی روسیا ستایشی ھەڵوێستەکانی تورکیای کردووە لەسەر ئاستی جیھان.
سەردانە چاوەڕوانکراوەکەی ئەردۆغان بۆ عێراق لە کاتێکدایە کە تورکیا و عێراق لەسەر چەند دۆسییەیەک ناکۆکییان ھەیە و دیارترینیشیان دۆسییەی دەستپێکردنەوەی نەوتی ھەرێم و دۆسییەی ئاوە، بڕیاریشە لە سەردانەکەی ئەردۆغان بۆ عێراق ئەو دۆسییانە یەکلاییبکرێنەوە.
رێکخراوی ھیومان رایتس وۆچ بۆ مافەکانی مرۆڤ بڵاویکردەوە، دوای نزیکەی مانگێک لە بڕیارەکانی دادگای لاھای نێودەوڵەتی سەبارەت بە شەڕی غەززە، کە لەنێویاندا ئیسرائیلی پابەندکرد بە گەیاندنی ھاوکاری مرۆیی بە خەڵکی غەززە، تائێستا ئیسرائیل پابەندی ھیچ کام لەو بڕیارانەی دادگای لاھای نەبووە.
ھیومان رایتس وۆچ دەشڵێت، ئیسرائیل زیاتر لە دوو ملیۆن ھاووڵاتی مەدەنی غەززە برسی دەکات، ئەمەش مەترسی زیاتر بۆ ئەو وڵاتە لە بەردەم بڕیارەکانی دادگای لاھای دروستدەکات.
رێکخراوەکە ئاماژەی بەوەشداوە، ئیسرائیل جگەلەوەی بەئاشکرا بڕیارەکانی دادگای لاھای پشتگوێخستووە، لە ھەندێک ڕووەوە سەرکوتکردنی خەڵکی غەززەی زیاترکردووە و ھاوکارە مرۆییەکانیشی کەمتر کردووەتەوە.
رێکخراوی مافی مرۆڤی ھەنگاو بڵاویکردەوە، شەوی شەممەی رابردوو لە سنووری شاری نەوسوودی سەر بە پارێزگای کرماشان ھێزەکانی پاسەوانی سنور، دەستڕێژی گولـلەیان لە کۆڵبەران کردووە و لە ئەنجامیشدا لانیکەم ٢٠ کۆڵبەر برینداربوون.
ئاماژەی بەوەشکردووە، کۆڵبەرەکان بە چەکی ساچمەیی راستەوخۆ کراونەتە ئامانج و سەر، سک، پشت، دەست و پێ و شوێنەکانی دیکەیان بریندارکراون، دەستیش بەسەر سەرجەم کۆڵ و کەلوپەلەکانیاندا گیراوە.
مەحمود عەباس سەرۆکی فەڵەستین رۆژی دووشەممە فەرمانێکی بۆ قبوڵکردنی دەستلەکارکێشانەوەی حکومەتی وڵاتەکەی بە سەرۆکایەتی محەمەد ئاشتیە پەسەندکرد.
دوای کۆتاییھاتنی گفتوگۆکانی تایبەت بە غەززە لەنێوان ئیسرائیل و حەماس و راگەیاندنی ئاگربەستی درێژخایەن، چاوەڕێدەکرێت سەرۆکی فەڵەستین حکومەتێکی نوێ لە ژمارەیەک کەسایەتی بێلایەن و خاوەن توانا بۆ بەڕێوەبردنی ھەردوو کەرتی غەززە و کەناری رۆژئاوا پێکبھێنێت.
حوسییەکان لە راگەیەندراوێکدا بڵاویانکردەوە، لە رێی چەند موشەکێکی دەریایی گونجاوەوە، کەشتی نەوت ھەڵگری "ئێم فی تۆرم سور" ی ئەمریکایان لە کەنداوی عەدەن بۆردومان کردووە، ھاوکات چەند کەشتیەکی جەنگیی ئەمریکیش لە دەریای دەریای سور لە رێی فرۆکەی بێ فرۆکەوانەوە کراونەتە ئامانج .
لەو راگەیەندراوەدا حوسییەکان ھەرەشەی ئەوەیان کردووە کە لە رێی چەندین ئۆپراسیۆنی سەربازی ترەوە روبەروی ئەمریکا و بەریتانیا دەبنەوە لە دەریای سور و دەریای عەرەبی و ئۆپراسیۆنەکانیان بەردەوام دەبێت تا ئەو کاتەی جەنگ و دوژمنکاری و گەمارۆ لەسەر کەرتی غەززە ھەڵدەگیرێت .
ئەمریکا و بەریتانیا رایانگەیاند، لە چوارچێوەی بەرگریکردن لە خۆیان و دورخستنەوەی ھەڕەشەی حوسیەکان لە دەریای سور ١٨ پێگەی ئەو گروپە چەکدارەیان لە ناو خاکی یەمەن بۆردومان کردووە کە کۆگای چەک و موشەک و درۆن و سیستمی بەرگری و رادار و ھێلیکۆپتەر بوون.
ھاوکات، وەزارەتی بەرگری بەریتانیا رایگەیاند، چوار فڕۆکەی ئاسمانی شاھانەی ئەو وڵاتە بەشدارییان لە بۆردومان کردنی پێگەکانی حوسییەکان کردووە.
لوید ئۆستن وەزیری بەرگری ئەمریکاش رایگەیاند، ئەمریکا درێغی ناکات لە گرتبەری رێکاری پێویست لە بەرگریکردن لە گیانی ھاووڵاتیانی و بازرگانی ئازاد لە یەکێک لە گرنگترین رێڕەوە ئاویەکان لە جیھاندا.
ترەمپ ھۆشداری داوە لە بردنەوەی جۆ بایدن لە ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتیدا و رایگەیاندووە، ئەگەر بایدن بیباتەوە ئەوا خراپترینەکان رودەدەن چونکە بایدن نازانێت چی روودەدات و چەندین کەسی شکستخواردووی زۆر خراپ لە دەوروبەرین، ئەمەش زیانێکی گەورە بە ئەمریکا دەگەیەنێت دەشڵێت، ئیدارەی ئێستا رێگایەکی کورتکراوەی بۆ وێرانبون گرتۆتەبەر .
ترەمپ تەئکیدیشی کردووەتەوە ئەگەر بایدن ببێتەوە بە سەرۆک، ئەوا پێش ئەوەی جەنگی سێھەمی جیھانیی دەسپێبکات، ئەمریکا دۆڕاوە .
ئەمە لە کاتێکدایە، ترەمپ کە کاندیدی کۆمارییەکانە بۆ ھەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئەمریکا، لە زۆرینەی ئەو ھەڵبژاردنە سەرەتاییانەی لە ویلایەتەکان ئەنجام دەدرێن ، سەرکەوتنی بە دەستھێناوە، لە دواین ھەڵبژاردنی سەرەتاییشدا کە لە ویلایەتی کارۆلینای باشور ئەنجامدرا، ترەمپ سەرکەوت بەسەر نیکی ھایلی رکابەری لە کۆمارییەکان، بەڵام ھایلی دوپاتیکردەوە کە واز لەو شەڕە ناھێنێت و بەردەوام دەبێت لە ھەوڵەکانی بۆ سەرکەوتن بەسەر ترەمپدا.